Անկատար օստեոգենեզ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անկատար Օստեոգենեզ
Osteogenesis Imperfecta
Անկատար օստեոգենեզով հիվանդի աչքերի բնորոշ կապույտ երանգը
Տեսականբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, հազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Պատճառգենետիկ, աուտոսոմ դոմինանտ ժառանգում, նոր մուտացիա[1]
Հիվանդության ախտանշաններփխրուն ոսկրեր, բազմաթիվ կոտրվածքներ, եղջրաթաղանթի կապույտ երանգ, ցածր հասակ, հոդերի հիպերշարժունություն, լսողության կորսուստ[1][2]
Բժշկական մասնագիտությունմանկաբուժություն բժշկական գենետիկա Ոսկրաբանություն
ՀՄԴ-9756.51756.51
ՀՄԴ-10Q78.078.0
ՀոմանիշներՓխրուն ոսկրերի հիվանդություն[1], Լոբստեյնի համախտանիշ[3], fragilitas ossium[1], Վրոլիկի հիվանդություն[1], Օստեոփսաթիրեոզ, Պորիկի հիվանդություն, Դուրանտեի հիվանդություն[4]
Ախտորոշումկլինիկական, ԴՆԹ հետազոտություն[2]
Բուժումառողջ ապրելակերպի խթանում, խողովակավոր ոսկրերի մետաղական ամրացումներ[5]
Հաճախություն1-ը 15,000-ից[1]
Տևողություներկարաժամկետ[2]
Կանխատեսումկախված է տիպից[2]
 Osteogenesis imperfecta Վիքիպահեստում

Անկատար օստեոգենեզ, հայտնի է նաև փխրուն ոսկրերի հիվանդություն անվամբ, գենետիկ խանգարումների խումբ, որը հիմնականում ախտահարում է ոսկրերը[1][6]։ Հիվանդությունը հանգեցնում է բավական հեշտ առաջացող ոսկրային կոտրվածքների[1]։ Կարող է ունենալ միջին կամ ծանր ընթացք[1]։ Այլ ախտանիշների թվում կարող են լինել սկլերայի (աչքի սպիտակուցային թաղանթ) կապտավուն երանգավորումը, ցածր հասակը, թույլ հոդերը, լսողության կորուստը, ինչպես նաև ատամների և շնչառության հետ կապված բազմաթիվ խնդիրներ[1][2]։ Բարդությունների թվում կարող է լինել աորտայի և/կամ նրա ճյուղերի շերտազատումը[7][8]։

Անկատար օստեոգենեզի հիմքում ընկած են շարակցական հյուսվածքի հետ կապված խնդիրները՝ տիպ 1 կոլագենի անբավարարության պատճառով[1]։ Դեպքերի 90%-ում այս խնդիրն առաջանում է COL1A1 կամ COL1A2 կոչվող գեների մուտացիայի արդյունքում[1]։ Այս մուտացիաները հաճախ ծնողներից ժառանգման արդյունք են՝ աուտոսոմ դոմինանտ ձևով, կամ կարող են լինել de novo (նոր) մուտացիա[1]։ Անկատար օստեոգենեզն ունի 8-ից ավելի հիմնական տիպեր, որոնցից տիպ I-ը համեմատաբար ամենամեղմն է, իսկ տիպ II-ը՝ ամենածանրը[1]։ Ախտորոշումը հիմնականում կլինիկական է՝ հիմնված ախտանիշների վրա, սակայն կարող է վերահաստատվել կոլագենի և ԴՆԹ-ի հետազոտմամբ[2]։

Հիվանդությունը չունի բուժում[2]։ Առողջ ապրելակերպը և ծխելուց հրաժարումը կարող են կանխարգելել կոտրվածքները[9]։ Բուժումը կարող է ներառել՝ կոտրվածքների վերականգնում, ցավազրկողներ, ֆիզիկալ (մարմնական) թերապիա, հաշմասայլակ և վիրահատություն[9]։ Վիրահատության ձևերից մեկը մետաղական կառուցվածքների օգտագործմամբ ոսկրերի վիրաբուժական ամրացումն է[9]։ Նախնական փորձարարական տվյալների համաձայն՝ հիվանդները կարող են դրական արդյունքներ քաղել բիսֆոսֆոնատների խմբի դեղերի կիրառումից[10][11]։

Անկատար օստեոգենեզը ախտահարում է 15,000-ից մեկին[12]։ Հիվանդության ելքը մեծապես կախված է հիվանդության այս կամ այն ձևից[2]։ Այնուամենայնիվ շատ հիվանդների մոտ ելքը ինչ-որ չափով բարենպաստ է[2]։ Հիվանդագին այս վիճակը նկարագրվել է դեռևս հնագույն ժամանակներից[13], իսկ հիվանդության այս անվանումը՝ անկատար օստոգենեզ, մտել է կիրառության մեջ 1895 թվականից՝ նկատի ունենալով «ոչ կատարյալ» ոսկրագոյացումը[12][13]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շարակցական հյուսվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզի դեպքում անոթները թույլ են, բարակ, փխրուն, շուտ վնասվում են և հանգեցնում արյունազեղումների։ Մկանային թուլությունը հանգեցնում է հենաշարժիչ համակարգի դեֆորմացիաների և զարգացման խանգարումների[14][15]։

Լսողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդների մոտ 50%-ի շրջանում, արդեն հասուն տարիքում հայտնաբերվում է բավական արտահայտված լսողության կորուստ, որի ժամանակ երբեմն հայտնաբերվում են միջին ականջի լսողական ոսկրիկների տեսանելի դեֆորմացիաներ, ինչպես նաև ներքին ականջի վնասումներ[16]։ Լսողական խանգարումները հաճախակի սկսվում են 20-40 տարեկանում և բնույթով կարող են լինել ինչպես հաղորդչական (երբ խանգարված է ձայնային ալիքների ականջի համապատասխան բաժիններով փոխանցումը), այնպես էլ նյարդազգայական (երբ խանգարված է ձայնի ընկալումը և նյարդային փոխանցումը) և խառը[17]։

Նյարդաբանական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզը կապված է բազմաթիվ նյարդաբանական խնդիրների հետ, որոնք սովորաբար ընդգրկում են ԿՆՀ-ն։ Այս խանգարումները հիմնականում կմախքային ախտահարումների աննուղակի արդյուքն են։ Նյարդաբանական այս խանգարումները կյանքի տևողության վրա ունեն հակադարձ ազդեցություն, իսկ այդպիսի ծանր արատները երբեմն ցուցում են հանդիսանում վիրաբուժական շտկման համար[18]։

Ստամոքսաղիքային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզը կարող է ուղեկցվել կրկնվող որովայնային ցավերով և քրոնիկ փորկապությամբ։ Այս կապը ցույց է տրվել հիվանդների շրջանում անցկացված երկու հետազոտությամբ[19][20][21]։

Ենթատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզն ունի ավելի քան 9 տիպ։ Տիպ I-ն ամենատարծվածն է։ Ախտանիշները տարբերվում են հիվանդից կախված։

Տիպ Կլինիկական ընթացք Ախտահարված գեն OMIM Փոխանցման ձև Հանդիպման հաճախականություն
I Մեղմ COL1A1 մեկ ալելը Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 166200 աուտոսոմ դոմինանտ, 60% de novo[22] 1-ը 30,000-ից[23]
II Ծանր, սովորաբար մահացու նորածնային հասակում COL1A1 COL1A2 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 166210 (IIA), Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 610854 (IIB) աուտոսոմ դոմինանտ, ~100% de novo[22] 1-ը 40,000[24] կամ 1-ը 100,000[23]
III Զարգացող և դեֆորմացնող COL1A1 COL1A2 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 259420 աուտոսոմ դոմինանտ, ~100% de novo[22] 1-ը 60,000-ից[23]
IV Դեֆորմացնող, սակայն դեպքերի մեծամասնությունում նորմալ սկլերա COL1A1

COL1A2

Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 166220 աուտոսոմ դոմինանտ, 60% de novo[22]
V Կլինիկական ընթացքով նման է տիպ IV-ին սակայն ունի յուրահատուկ հյուսվածաբանական պատկեր՝ «ցանցանման» IFITM5 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 610967 աուտոսոմ դոմինանտ[22][25]
VI Կլինիկական ընթացքով նման է տիպ IV-ին սակայն ունի յուրահատուկ հյուսվածաբանական պատկեր` «ձկան թեփուկներ» SERPINF1 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 610968 աուտոսոմ ռեցեսիվ[22]
VII Կապված է աճառային կապակցող սպիտակուցի հետ CRTAP Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 610682 աուտոսոմ ռեցեսիվ[22]
VIII Ծանր կամ մահացու, կապված է լեպրեկան սպիտակուցի հետ LEPRE1, P3H1 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 610915 աուտոսոմ ռեցեսիվ

Այլ տիպեր։

Տիպ Ախտահարված գեն OMIM Փոխանցման ձև Հայտնաբերման տարի
IX PPIB Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 259440 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2009
X SERPINH1 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 613848 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2010
XI FKBP10 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 610968 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2010
XII SP7 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 613849 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2010
XIII BMP1 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 614856 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2012
XIV TMEM38B Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 615066 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2012
XV WNT1 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 615220 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2013
XVI CREB3L1 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 616229 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2013
XVII SPARC Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 616507 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2015
XVIII TENT5A Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 617952 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2018
XIX MBTPS2 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 301014 X-շղթայակցված ռեցեսիվ 2016
XX MESD Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 618644 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2019
XXI KDELR2 Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 619131 աուտոսոմ ռեցեսիվ 2020

Տիպ I[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կապտավուն երանգով սկլերան անկատար օստեոգենեզի ժամանակ

Արտադրվում է նորմալ կառուցվածքով կոլագեն, սակայն անբավարար քանակի։

  • Ոսկրերը հեշտ կոտրվում են
  • Ողնաշարի մեղմ կորացում
  • Թույլ հոդեր
  • Թույլ մկանային տոնուս
  • Սկլերայի (աչքի արտաքին սպիտակուցային թաղանթ) գունազրկում, գորշ-կապտավուն երանգավորում։ Այսպիսի երանգավորման պատճառն անոթաթաղանթի (աչքի երկրորդ շերտ) երակներն են, որոնք արդեն երևում են բարակած սկլերայի պատճառով։ Իսկ սկլերան բարակած է անբավարար քանակի տիպ 1 կոլագենի պատճառով։
  • Լսողության կորուստ որոշ երեխաների մոտ[26]
  • Մեղմ արտահայտված էկզօթֆալմ (դուրս ցցված աչքեր)

Տարբերում են անկատար օստեոգենեզի IԱ և IԲ ենթատիպեր, վերջինս ուղեկցվում է նաև անկատար դենտինոգենեզով (ատամների դենտինի ձևավորման խանգարում)։ Կյանքի սպասվող միջին տևողությունը տիպ 1 անկատար օստեոգենեզով հիվանդների մոտ փոքր ինչ կարճ է ի համեմատ առողջների։ Այսպիսի տարբերության պատճառը հիվանդների մոտ մահացու ոսկրային կոտրվածքների, ինչպես նաև այլ բարդությունների՝ ողնուղեղի և ուղեղաբնի վնասվածքների առաջացման բավական բարձր ռիսկն է[27]։

Տիպ II[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոլագենը անբավարար որակի և քանակի է։

Անկատար օստեոգենեզի II տիպը կարող է բաժանվել 3 ենթատիպերի՝ ըստ կողերում և խողովակավոր ոսկրերերում ճառագայթային հետազոտմամբ հայնտաբերվող տարբերությունների։ Ենթատիպ՝

IIԱ - Լայն և կարճ խողովակավոր ոսկրեր, «ուլունքավոր» կողեր

IIԲ - Լայն և կարճ խողովակավոր ոսկրեր, բարակ կողեր թույլ արտահայտված ուլունքանման ձևափոխումներով կա առանց դրա

IIԳ - Բարակ և երկար խողովակավոր ոսկրեր, բարակ ուլունքաձև դեֆորմացված կողեր

Տիպ III[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջացած կոլագենը անհրաժեշտ քանակի է, սակայն անբավարար որակի։

  • Ոսկրային կոտրվածքներ, երբեմն նույնիսկ նախքան ծնվելը
  • Ոսկրային դեֆորմացիաներ, հաճախ բավական ծանր
  • Հնարավոր են շնչառական խնդիրներ
  • Կարճ հասակ, ողնաշարի կորացում, երբեմն տակառաձև կրծքավանդակ
  • Եռանկյուն դեմք[28]
  • Թույլ հոդեր (կրկնահոդեր)
  • Վերջույթների մկանների թուլություն
  • Սկլերայի կապտավուն երանգավորում (աչքի «սպիտակ» թաղանթը դառնում է կապույտ)
  • Հնարավոր է լսողության վաղ կորուստ

Տիպ III-ը տարբերվում է մնացած ձևերից իր պրոգրեսիվող - դեֆորմացնող ընթացքով, երբ նորածնի մոտ առկա են հիվանդության միայն մեղմ նշաններ, իսկ վերոնշյալ բոլոր ախտանիշներն առաջանում են կյանքի ընթացքում։ Կյանքի տևողությունը կարող է լինել նորմալ, չնայած կարող է ուղեկցվել ծանր ֆիզիկական հաշմանդամությամբ։

Տիպ IV[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոլագենի քանակությունն օրգանիզմում բավարար է, սակայն այն թույլ որակի է

  • Ոսկրերը հեշտ են կոտրվում, նամանավանդ սեռահասունությունից առաջ
  • Կարճ հասակ, ողնաշարի կորացում և տակառաձև կրծքավանդակ
  • ՄԵղմ կամ միջին արտահայտության ոսկրային դեֆորմացիաներ
  • Լսողության կորուստ վաղ տարիքում

Անկատար օստեոգենեզի տիպ I-ի նման, այս տիպը նույնպես բաժանվում է երկու՝ Ա և Բ ենթատիպերի, անկատար դենտինոգենեզի բացակայությամբ (Ա) կամ առկայությամբ (Բ) պայմանավորված։

Տիպ V[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նորածնի աջ ոտքի ռենտգեն պատկերը ԱՕ-ի V տիպի դեպքում։ Նկատելի է հատկապես ազդրոսկրի դեֆորմացիան, լայնացած մետաֆիզները։ Սլաքով ցույց է տրված փոքր ոլոքի կեղևային կոտրվածքը։

Այս տիպը նախորդի հետ կրկնում է միևնույն կլինիկական նկարագիրը, սակայն տարբերվում է յուրահատուկ հյուսվածաբանական՝ «ցանցանման» պատկերով։ Բնորոշ է այսպես կոչված V-ի եռյակը կազմված՝

ա) Աճի գոտիներին հարող հանգույցներից, որոնք հեշտ հայտնաբերվում են ռենտգեն հետազոտությամբ

բ) Կոտրվածքի գոտիներում հիպերտրոֆիկ կոշտուկներից, որը հյուսվածքների հավելյալ, ոչ պատշաճ և ավելցուկային վերականգման արդյունք է

գ) Ճաճանչ - ծղիկային միջոսկրային թաղանթի կալցիֆիկացիայից[29], որի ժամանակ կալցիումը կուտակվելով նախադաստակի այս ոսկրերի արանքում սահմանափակում է դաստակի շարժումները Այլ ախտանիշների թվում են ճաճանչոսկրի գլխիկի հոդախախտը, խողովակավոր ոսկրերի աղեղնաձև դեֆորմացիան և լսողության կորուստը։ Անկատար օստեոգենեզի տիպ V-ի որոշ դեպքեր IFITM5 կոչվող գենի մուտացիայի արդյունք են[25]։

  • Անկատար օստեոգենեզ տիպ V-ը մեծահասակի մոտ
    Անկատար օստեոգենեզ տիպ V-ը մեծահասակի մոտ
  • Անկատար օստեոգենեզ տիպ V-ը երեխայի մոտ
    Անկատար օստեոգենեզ տիպ V-ը երեխայի մոտ

Տիպ VI[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս տիպը իր կլինիկական պատկերով նույնպես նման է տիպ IV-ին, իսկ հյուսվածաբանորեն տարբերվում է «ձկան թեփուկների» տեսք ունեցող ոսկրերով։ Տիպ VI-ը առաջանում է SERPINF1 կոչվող գենի ֆունկցիայի կորստի հետևանքով։ Այս գենի արտադրանքը, որը հայտնի է նաև գունային էպիթելից ստացված գործոն անվանումով, կաթնասունների մոտ անգիոգենեզի (անոթային աճի) ամենահզոր արգելակիչն է։

Տիպ VII[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս տիպը նկարագրվել է 2006 -ին, որպես ռեցեսիվ ժառանգվող ձև։ Բնութագրական է այս տիպի ծանր կլինիկական ընթացքը՝ հաճախակի մահացու ելքով։ Հիմնականում տարածված է Քվեբեկի -ի բնիկների մոտ[30], իսկ CRTAP գենի մուտացիան հիմնական «մեղավորն» է[31]։

Տիպ VIII[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

LEPRE1 գենի մուտացիաների արդյունքում առաջացած անկատար օստեոգենեզը դասակարգվում է որպես տիպ VIII.[31]

Տիպ IX

Այս տիպն առաջանում է PPIB գենի հոմոզիգոտ, կամ խառը հետերոզիգոտ մուտացիաների արդյունքում։ Գենը գտնվում է 15-րդ քրոմոսոմի երկար բազկի 22-րդ լոկուսում (15q22)[32]:

Տիպ X

Առաջանում է 11q13 (11-րդ քրոմոսոմի երկար բազկի 13-րդ լոկուս) քրոմոսոմում գտնվող SERPINH գենի հոմոզիգոտ մուտացիայի արդյունքում[33]։

Տիպ XI[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս տիպն առաջանում է 17q21 քրոմոսոմում գտնվող FKBP10 գենի մուտացիաների արդյունքում[34]։ Մուտացիաներն այս տեղամասում հանգեցնում են կոլագենի երրորդային կառուցվածքի ձևավորման խանգարման, իսկ համանման ռեցեսիվ մուտացիաները կարող են առաջացնել Բրուկի համախտանիշը, որը շատ նման է անկատար օստեոգենեզին։

Տիպ XII[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անակատար օստեոգենեզի այս տիպն առաջանում է SP7 գենի frameshift մուտացիայի արդյունքում (այն մուտացիաները, որոնք հանգեցնում են գենում որոշակի քանակի նուկլեոտիդների կորստի կամ ավելացման, որը չի բաժանվում 3-ի վրա կոչվում են frameshift, քանի որ խանգարվում է այդպիսի գեների «կարդալը»)։ Մուտացիան հանգեցնում է ոսկրերի դեֆորմացիաների, կոտրվածքների և ատամների ծկթման ուշացման[35]։

Տիպ XIII[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջանում է BMP1 գենի մուտացիաների արդյունքում[36][37]։ Մուտացիան հանգեցնում է կրկնվող ոսկրային կոտրվածքների և հոդերի հիպերշարժունության[38]։

Տիպ XIV[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուտացիայի է ենթարկված TMEM38B գենը։ Բնորոշ են կրկնող կոտրվածքներ և օստեոպենիա։

Տիպ XV[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատճառը 12q13 քրոմոսոմում գտնվող WNT1 գենի հոմոզիգոտ, կամ խառը հետերոզիգոտ մուտացիան է։ Ժառանգվում է աուտոսոմ ռեցեսիվ ձևով[38][39]։

Տիպ XVI[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս տիպն առաջանում է CREB3L1 գենի մուտացիաների արդյունքում։ Մուտացիան հանգեցնում է արդեն իսկ պրենատալ (նախածննդյան) շրջանում առաջացող կրկնող կոտրվածքների՝ խողովակավոր ոսկրերում և կողերում, ինչպես նաև գանգաթաղի ոսկրացման խանգարման և սկլերայի կապտավուն երանգավորման։ Ընտանիքի այլ անդամների մոտ, որոնք հետերոզիգոտ են, կարող են առաջանալ կոտրվածքներ, օստեոպենիա և կապույտ սկլերա[39]։

Տիպ XVII[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջանում է 5q33 գենում գտնվող SPARC գենի հոմոզիգոտ մուտացիայի արդյունքում։

Տիպ XVIII

Այս տիպն առաջանում է 6q14 քրոմոսոմում տեղակայված FAM46A գենի հոմոզիգոտ մուտացիայի արդյունքում։ Բնութագրվում է ստորին վերջույթների աղեղնաձև ձևափոխմամբ, կապույտ սկլերաներով, ողնաշարի դեֆորմացիաներով և արդեն իսկ կյանքի առաջին տարում առաջացող բազմաթիվ ոսկրային կոտրվածքներով[40]։

Այլ

Անկատար օստեոգենեզի ռեցեսիվ ձևը նկարագրվել է ընտանիքում, որում հայտանբերվել է 9-րդ քրոմոսոմում գտնվող TMEM38B գենի մուտացիան[41]։ Այս գենը կոդավորում է TRIC-B սպիտակուցը, որը TRIC կոչվող կոմպլեքսի մաս է կազմում։ Վերջինս էլ, որպես մոնովալենտ կատիոնային անցուղի մասնակցում է ներբջջային կալցիումի դուրսբերմանը։

Անկատար օստեոգենեզի առաջացման մեջ հնարավոր են բազմաթիվ գեների այլ մուտացիաներ, որոնք դեռևս չեն նկարագրվել։

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

α1 տիպ I կոլագենային սպիտակուց

Անկատար օստեոգենեզը ոսկրի փխրունության բերող գենետիկ հիվանդությունների խումբ է։ Այն ունի բարձր գենետիկ հետերոգենություն, այն է բազմաթիվ տարբեր գենետիկ մուտացիաներ հանգեցնում են միանման դրսևորումների (ֆենոտիպ)[42]։

Հիվանդությունը առաջանում է COL1A1 և COL1A2 գեների մուտացիայի արդյունքում, որոնք միասին մասնակցում են տիպ I կոլագենի առաջացումը[43]։

Հիվանդների մոտավորապես 90% -ը հետերոզիգոտ են, ունեն վերոնշյալ գեներից որևէ մեկի մուտացիա[44]։ Անկատար օստեոգենեզի կենսաբանական հետևանքներ են՝ ներբջջային սթրեսը, հյուսվածքների հանքայնացման խանգարումը, միջբջջային հաղորդակցման խանգարումը, բջիջ - հյուսվածք հարաբերությունների խանգարումը, ոչ կոլագենային սպիտակուցների և կոլագենի փոխազդեցության խանգարումը[45]։

Նախկինում կատարված հետազոտությունները ի ցույց են դրել, որ անկատար օստեոգենեզը աուտոսոմ դոմինանտ ժառանգում ունեցող հիվանդություն է, որոշակի բացառություններով[46]։ Երբ ԴՆԹ սեքվենավորումը ֆինանսական տեսանկյունից հասանելի դարձավ, հիվանդության աուտոսոմ ռեցեսիվ ձևեր նույնպես հայտնաբերվեցին[47]։ Հիվանդության ռեցեսիվ ձևերը հիմնականում կապված են պրոկոլագենի և փոխկապաակցված սպիտակուցների շապերոնների հետ[48]։ Կոլագենային շապերոնների օրինակներ են ՝ HSP47 (Քոլ-Կարպենտերի համախտանիշ) և FKB65 -ը[49]։

Այս գեների մուտացիաների արդյունքում խանգարվում է տիպ I կոլագենի և նրա տարատեսակների ֆոլդինգը հարուցելով անկատար օստեոգենեզի ռեցեսիվ տեսակները[49]։ Ռեցեսիվ 3 հիմնական տեսակ հետևանք է կոլագենի պրոլիլ 3-հիդրօքսիլացման կոմպլեքսի (CRTAP, P3H1 և CyPB)[49] մուտացիաների։ Այս կոմպլեքսը պատասխանատու է կոլագենի α1(l)Pro986 մոդիֆիկացման համար[49]։

Այլ գեների մուտացիաները՝ SP7, SERPINF1, TMEM38B և BMP1 նույնպես առաջացնում են անկանոն ձևավորված սպիտակուցներ և ֆերմենտներ, հանգեցնելով անկատար օստեոօգենեզի այլ աուտոսոմ ռեցեսիվ տեսակների[49]։

Պիգմենտային էպիթել ասոցացված գործոնի (PEDF) և ոսկր սահմանափակված ինտերֆերոնով խթանված տրանսմեմբրանային պրոտեինի (BRIL) դեֆեկտները պատճառ են հանդիսանում տիպ V և տիպ VI անկատար օստեոգենեզի[50]։ Այս գեների մուտացիան նույնպես հանգեցնում է ոսկրերի հանքայնացման խանգարման և անկատար օստեոգենեզին բնորոշ փխրուն ոսկրերի առաջացման[50]։ IFITM5 գենի եզակի կետային մուտացիան, որը կոդավորում է BRIL սպիտակուցը, ուղղակիորեն հանգեցնում է տիպ V անկատար օստեոգենեզի[51][52]։ Բավական հազվադեպ հանդիպող տիպ XIX-ը, որը նկարագրվել է 2016 թվականին, ժառանգվում է X-ի հետ շղթայակցված։ Այս դեպքում հիվանդության ախտանիշները անմիջական հետևանք են MBTPS2 գենի մուտացիայի[53]։ Գենետիկ հետազոտությունները դեռ շարունակվեւմ են և դեռևս պարզ չէ թե երբ կհայտնաբերվեն բոլոր այն մուտացիաները, որոնք հանգեցնում են անկատար օստեոգենեզի։

37 ընտանիքների վրա կատարված հետազոտությունը պարզեց, որ առողջ ծնողներից հիվանդ երեխա ծնվելու հավանականությունը մոտ 1․3 % է, որը բավական բարձր է քան կարելի կլիներ բացատրել միայն նոր (de novo) մուտացիաներով[54]։ Այս երևույթի պատճառն է գենետիկ մոզաիցիզմը, որի ժամանակ ծնողներից մեկի սեռական բջիջներում առկա է աուտոսոմ դոմինանատ մուտացիա որը փոխանցվում է պտղին, սակայն սոմատիկ բջիջներում այս մուտացիան կամ առկա չէ, կամ էլ բավարար բջիջներ չեն կրում մուտացիան հիվանդության դրսևորումներ առաջացնելու համար, այսպիսով նույն օրգանիզմում առկա են տարբեր ԴՆԹ հավաքակազմ ունեցող բջիջներ[54][55]։ Պարզվում է, որ անկատար օստեոգենեզի տիպ II և տիպ III տեսակների 5-10%-ը հետևանք է այսպիսի գենետիկ մոզաիցիզմի[56]։ Խնդրահարույց կոլագենի առաջացման պատճառներից մեկն է օրինակ գլիցին ամինաթթվի փոխարինումը ավելի մեծ չափսերի ամինաթթվով, օրինակ՝ ալանինով։ Այսպիսի փոփոխությունը սպիտակուցի երրորդնային կառուցվածքում, հանգեցնում է կոլագենի մոլեկուլում տարածական փոփոխությունների, որն էլ իր հերթին ազդում է մոլեկուլյար նանոմեխանիկայի և միջմոլեկուլյար փոխազդեցությունների վրա, խաթարելով երկուսն էլ[57][58]։ Կախված փոխարինվող ամինաթթուներից և նրանց փոխարինման վայրից, սպիտակուցի երրորդային կառուցվածքի վրա թողած ազդեցությունները տարբեր են, որն էլ պատճառն է անկատար օստեոգենեզի բազմաթիվ տիպերի առաջացման, չնայած բոլոր տիպերում էլ խնդիրը կոլագենի 2 գեներից մեկում է[58][59]։

Գլիցինի փոխարինումը սերինով կամ ցիստեինով հայտնաբերվում է ԱՕ-ի մահացու՝ տիպ II-ի ժամանակ, մինչդեռ վալինով, ասպարտատով, գլուտամինաթթվով կամ արգինինով փոխարինումները ավելի հաճախ են հանդիպում[58]։

Ավելի լայն պատկերացմամբ կոլագենային թելիկների և ոսկրային հիդրօքսիապատիտի բյուրեղների միջև փոխազդեցության խանգարումն է որ հանգեցնում է ոսկրի փխրունության[59]։ Ոսկրային կոտրվածքներն առաջանում են, որովհետև կոլագենի սթրեսակայունությունը մուտացված հատվածներում խիստ նվազած է, և նույնիսկ թույլ արտահայտված ոսկրային սթրեսորները հանգեցնում են կառուցվածքային խիստ շեղումների[57]։ Այսպիսով անկատար օստեոգենեզը ծառայում է գենից-օրգանիզմ գծի փայլուն օրինակ, որտեղ ամենափոքր մակարդակներում (գեն, միկրոմոլեկուլներ) առկա դեֆեկները հանգեցնում են հոյւսվածքային և օրգանիզմային մակարդակի վնասվածքների[57]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզով հիվանդի կապույտ սկլերաները (եղջերաթաղանթ)։

Հիվանդության ախտորոշումը սովորաբար հիմնված է ճառագայթային հետազոտությունների վրա, ներառյալ ռենտգեն հետազոտությունը։ Հիվանդության ծանր ձևերի ժամանակ, ճառագայթային ախտորոշման մեթոդներով հայտնաբերվում են բոլոր վերջույթների և ողնաշարի ախտաբանական փոփոխություններ[60]։ Սովորական ռենտգեն ճառագայթները հաճախ ոչ այնքան զգայուն են տիպ I անկատար օստեոգենեզի ժամանակ առաջացող ոսկրային խտության նվազումը հայտնաբերելու համար, այդ իսկ պատճառով կարող է օգտագործվել դենսիտոմետրիան (DEXA, ոսկրային խտության որոշում)[55]։

Ախտորոշումը կարող է հաստատվել ԴՆԹ հետազոտությամբ, կամ կոլագենի որոշման հետազոտությամբ, սակայն դեպքերի մեծամասնությունում փոքր վնասվածքներից հետո առաջացող կրկնվող ոսկրային կոտրվածքները և կապույտ սկլերաները բավարար են հիվանդության ախտորոշման համար։ Կարող է նաև կատարվել մաշկի բիոպսիա՝ տիպ I կոլագենի որակական և քանակական ուսումնասիրման համար։ Մինչ ԴՆԹ հետազոտությունը կարող է հաստատել հիվանդության առկայությունը, այս հետազոտության բացասական արդյունքը չի կարող 100 % -ով բացառել այն, քանի որ հիվանդություն առաջացնող ոչ բոլոր մուտացիաներն են հայտնի կամ հնարավոր ստուգել։ Անկատար օստեոգենեզի II տիպը կարող է ախտորոշվել ներարգանդային կյանքում ուլտրաձայնային հետազոտությամբ, պտղի մոտ առկա բազմաթիվ կոտրվածքների և այլ նշանների օգնությամբ։ Հսկիչ խմբի հետ համեմատած, անկատար օստեոգենեզով հիվանդների ոսկրերի արտաքին շերտը համակարգչային շերտագրությամբ (CT) ավելի նոսր է, ոսկրային խողովակները ավելի լայն, առկա են բազմաթիվ ոսկրային անցուղիներ[61]։ Անկատար օստեոգենեզը ներարգանդային կյանքում կարող է ախտորոշվել նաև լաբորատոր գենետիկ հետազոտությամբ օգտագործելով ամնիոցենտեզը[62]։

Գենետիկ հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզի ախտորոշման հաստատման համար, ամենատարածված գեների (COL1A1, COL1A2, և IFITM5) հայտնաբերման նպատակով կարող է կատարվել ԴՆԹ- ի հաջորդականության հետազոտություն[63]։ Եթե այս գեներում որևէ մուտացիա չի հայտնաբերվում սակայն հիվանդության առկայությունը շատ հավանական է, հաջորդաբար կարող են ստուգվել այլ գեներ ևս[63][64][65]։ Հնարավոր է հետազոտել նաև մուտացիայի տեսակը դելեցիա, դուպլիկացիա և այլն, իսկ շրջանակից դուրս (frameshift) մուտացիաները ամենածանրն են[63]։

Տարբերակիչ ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չափազանց կարևոր է անկատար օստեոգենեզը տարբերակել մանկական բռնությունից, քանի որ երկու դեպքում էլ հնարավոր է հիվանդանոցում հայտնվել լավացման տարբեր փուլերում գտնվող կոտրվածքներով[55]։ Վերջիններիս տարբերակումը կարող է բավական դժվար լինել, հատկապես երբ անկատար օստեոգենեզի մասին վկայող այլ նշաններ առկա չեն[56]։ Տարբերակիչ ախտորոշման մեջ են նաև ռախիտը և օստեոմալացիան, որոնք առաջանում են թերսնուցման պատճառով, ինչպես նաև այլ հազվադեպ հանդիպող գենետիկ հիվանդություններ՝ Բրակի համախտանիշը, հիպոֆոսֆատազիան, օստեօդիսպլաստիկ գերոդերման և Էհլերս-Դանլոսի համախտանիշը[55][56]։ Օստեոպորոզի բազմաթիվ ձևեր, ինչպիսիք են յաթրոգեն օստեոպորոզը, յուվենիլ իդիոպաթիկ օստեոպորոզը, անշարժության օստեոպորոզը և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության հետևանքով առաջացող օստեոպորոզը նույնպես պետք է լինեն տարբերակիչ ախտորոշման ցուցակում[56]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզը վերջնական բուժում չունի[2]։ Առողջ ապրելակերպի պահպանումը և ծխելուց հրաժարումը կարող է օգնել կոտրվածքների կանխարգելման գործում[9]։ Կյանքի որակի բարելավման համար կատարվում է ցավի կառավարում, կոտրվածք ոսկրերի անհրաժեշտ խնամք, ֆիզիկական թերապիա, շարժունակության պահպանման համար նախատեսված գործիքների կիրառում, օրինակ հաշմասայլակ, սեղմիրան, անհրաժեշտության դեպքում նաև վիրահատություն[9]։ Այսպիսի բուժման արդյունավետության գնահատումը կարող է չափազանց դժվար լինել, քանի որ կոտրվածքների առաջացման դեպքերի նվազումը կարող է կրել զուտ պատահականություն։ Այնուամենայնիվ, որոշակի գնահատական անհրաժեշտ է բուժման մեջ օգտագործվող տարբեր գործիքների արդյունավետության գնահատման և հետագա ռազմավարության մշակման համար։ Այդ իսկ պատճառով Նորվեգական մի հետազոտություն, որի կազմում ընդգրկված էր անկատար օստեոգենեզով հիվանդ 15 անձ, բուժման արդյունավետությունը գնահատելու համար առաջարկում էր գնահատել հիվանդին ամբողջությամբ, այլ ոչ թե զուտ կոտրվածքների առաջացման հաճախականությունը[66]։

Սուր ոսկրային կոտրվածքի խնամք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոսկրային կոտրվածքների վարումը անկատար օստեոգենեզով հիվանդների մոտ չի տարբվերում ընդհանուր ազգաբնակչության մոտ առաջացող կոտրվածքների վարումից, դեռ ավելին կոտրվածքների ապաքինումը ընթանում է միևնույն հաճախականությամբ[56]։ Կոտրվածքի անշարժացման համար հիմնական շեշտը դրված է թեթև մետաղական կառուցվածքների օգտագործման վրա, քանի որ ավելի ծանր գործիքների և ամրանների օգտագործումը ինքը կարող է կոտրվածքների և տարածուն օստեոպենիայի պատճառ դառնալ[56]։ Օգտագործվում են նաև թեթև գիպսային վիրակապեր, որոնք մի քանի շաբաթ անց փոխարինվում են կոտրվածքը անշարժացնող տարբեր ավելի թեթև միջոցներով, երբ ռենտգենաբանական հետազոտությամբ հաստատվում է կոտրվածքի գծի միացումը[56]։

Կոտրվածքների սխալ սերտաճման կամ սերտաճման խանգարման բացառման համար, բոլոր կոտրվածքները պետք է անշարժացվեն, նույնիսկ այն դեպքերում երբ առկա միկրոկոտրվածք[56]։ Պետք է հիշել, որ անկատար օստեոգենեզով հիվանդների մոտ կորտրվածքների սերտաճման խանգարման ռիսկը բավական բարձր է[56]։

Կոտրվածքի պատճառով առաջացած ոսկրային ինֆեկցիաների (օստեոմիելիտ), բուժման մեջ օգտագործվում են նույն սկզբունքները՝ հակաբիոտիկներ, հակասեպտիկներ ինչպես ընդհանուր ազգաբնակչության մոտ[56]։

Դեղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիսֆոսֆոնատներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պամիդրոնատ

1998-ին նախնական հետազոտությունները ցուցադրեցին բուժման մեջ պամիդրոնատի արդյունավետությունը, այն բիսֆոսֆոնատների շարքի դեղամիջոց է, որն օգտագործվում էր հասուն մարդկանց մոտ օստեոպորոզի բուժման համար։ Այս հետազոտությունները ցուցադրեցին ծանր անկատար օստեոգենեզով հիվանդների շրջանում ոսկրային ցավի ինտենսիվության նվազում, ողնաշարային ինչպես նաև խողովակավոր ոսկրերի նոր կոտրվածքների կանխարգելում, հին կոտրվածքների ապաքինման խթանում[67]։

Բիսֆոսֆոնատների բերանացի (պեր-օրալ) ընդունումը թեև ավելի ընդունված է և մատչելի, այս դեղերն սովորաբար ունեն ցածր կենսամատչելիություն և հետևաբար ներերակային ընդունման տարատեսակներն առավել արդյունավետ են, չնայած այս հարցում հետազոտությունները դեռ շարունակվում են։ Այդպիսի հետազոտություններից մեկի համաձայն, օրինակ՝ ներերակային պամիդրոնատի և բերանացի ալենդրոնատի օգտագործումը հավասար ազդեցություն ունի հիվանդության վրա[68]։ 2013-ին, հիվանդության մեղմ ձևերով տառապող երեխաների շրջանում անցկացված կրկնակի կույր հետազոտությունը ցուցադրեց բերանացի ռիզեդրոնատի արդոյւնավետությունը ոսկրերի հանքայնացման խթանման և ոչ ողնաշարային կոտրվածքների կանխարգելման հարցում։ Այնուամենայնիվ այն չէր նվազեցնում ողնաշարային կոտրվածքները[69][70]։

2016 -ին Կոքրեյնի վերլուծություններից մեկը եզրակացնում է, որ թեև բիսֆոսֆոնատները բարելավում են ոսկրային խտությունը, նրանց օգտագործումը անկատար օստեոգենեզով հիվանդների շրջանում բավարար ապացույցներ չունի կոտրվածքների կանխարգելման, կամ կյանքի որակի բարելավման համար[11]։ Նույնիսկ 125 հիվանդ երեխաների շրջանում անցկացված հետազոտությունները չեն հաջողել բիսֆոսֆոնատների օգտագործման և կոտրվածքների կանխարգելման միջև պատճառահետևանքային կապերի հայտնաբերման գործում։ Պլացեբո խմբով կառավարվող հետազոտությունները նույնպես չեն ապացուցում այս դեղերի կողմից մկանային ուժի և շարժումների կառավարման բարելավման, կամ ցավի նվազեցումը[45]։

Մեծահասակների շրջանում ոսկրերի հանքայնացման բարելավման գործում բիսֆոսֆոնատները ավելի քիչ արդյունավետ են[71]։

Սննդային հավելումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոօգենեզը գենետիկ հիվանդություն է և չի առաջանում որևէ վիտամինի կամ միներալի անբավարարությունից, հետևաբար այս հավելումների օգտագործումը չի կարող բուժել հիվանդությունը։ Մյուս կողմից, հիվանդների ճնշող մեծամասնության մոտ հայտնաբերվում է վիտամին D -ի ծանր անբավարարություն, որի պատճառը դեռևս հայտնի չէ[72][73][74]։ Անբավարարության մակարդակը կոռելացվում է հիվանդության ծանրության հետ[73]։ Այսպիսով վիտամին D-ի հավելումը մինչև արյան մեջ նորմալ մակարդակներ կարող է ցուցված լինել[72]։ Նորմայից ցածր վիտամին D-ի մակարդակը նաև կարող է խոչնդոտել բիսֆոսֆոնատների մաքսիմալ արդյունավետությանը[72]։

Վիրահատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցանկացած վիրահատություն ավելի վտանգավոր է, երբ կատարվում է անկատար օստեոգենեզով հիվանդների շրջանում։ Կմախքի դեֆորմացիաները և անկատար դենտինոգենեզը կարող են խոչընդոտել շնչուղիների հասանելիությունը ինտուբացիայի համար[56] Արհեստական շնչառության համակարգերի օգատագործումը այս հիվանդների շրջանում նույնպես բազմաթիվ դժվարությունների է հանգեցնում[56]։ Վիրահատական միջամտության ժամանակ կոլագենի անբավարար քանակը, իսկ հետվիրահատական շրջանում վերքերի լավացման համար պահանջվող կոլագենի անհրաժեշտ մակարադակի առաջացման խանգարումը կարող է հանգեցնել արյունահոսությունների[56]։

Անզգայացման ապահովությունը նույնպես կաորղ է մտահոգիչ լինել անկատար օստեոգենեզով հիվանդերի շրջանում[56], իսկ անզգայացման ժամանակ օգտագործվող դեղերից կողմնակի ազդեցությունները 5․6 անգամ հաճախ են հանդիպում անկատար օստեոգենեզի III տիպով հիվանդների շրջանում[75]։

Բարդություններ կարող են առաջանալ նաև հիվանդին դեպի վիրահատարան կամ հիվանդասենյակ տեղափոխելիս, սովորական պրոցեդուրաներ, որոնք այս հիվանդների շրջանում կարող են կոտրվածքների պատճառ հանդիսանալ[76]։ Այսպիսի օրինակների թվում է 1972 թվականին հիվանդի բազկոսկրի կոտրվածքը, զարկերակային ճնշաչափի օգտագործման ժամանակ։ Այդ իսկ պատճառով այս հիվանդերի մոտ զարկերակային ճնշման մոնիտորինգի որոշակի պրոտոկոլներ (կանոնակարգեր) են մշակվել, օրինակ նորածնային հասակի երեխաների մոտ կիրառվող ճնշաչափերի (սֆինգոնանոմետր) օգտոգործում նաև մեծահասակների մոտ[77], առավել քիչ դեֆորմացված վերջույթի վրա[78]։

Ֆիքսատորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետաղական ֆիքսատորները (ամրացուցիչ) կարող են վիրաբուժական եղանակով ներդրվել երկար ոսկրերի մեջ, վերջիններս ամրացնելու համար։ Այս միջամտությունը իրականացվել է Հարոլդ Ա․ Սոֆիլդի կողմից, երբ նա Չիկագոյի Եկեղեցական մանկական հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկն էր։ Հիվանդանոցը օրթոպեդիկ և վիրաբուժական ծառայություններ է մատուցում բոլոր կարիքավոր երեխաներին, անկախ նրանց ընտանիքների վճարունակությունից[79]։ Անկատար օստեոգենեզով բազմաթիվ երեխաներ էին այցելում եկեղեցական հիվանդանոց և Սոֆիլդը փորձարկում էր բազմաթիվ մեթոդներ նրանց ոսկրերը ամրացնելու համար[80]։ 1959-ին, Սոֆիլդը Էդվարդ Միլերի հետ միասին հրապարակեց մի աշխատանք, որտեղ նկարագրվում էր եռափուլ վիրահատություն՝ այդ ժամանակների համար բավական արմատական։ Եռափուլ վիրահատության փուլերն էին, առաջին՝ ոսկրի կոտրում և հավասարաչափ բեկորների առաջացում (ֆրագմենտացիա), երկրորդ՝ ոսկրային բեկորների դասավորում ուղիղ գծով (վերադասավորում), երրորդ՝ մետաղական ֆիքսատորների տեղադրում ներոսկրային խողովակների մեջ, նրանց կայունացնելու և ամրացնելու համար (ֆիքսացիա)[81]։

Ժամանակակաից Ֆասիեր-Դուվալի տարածվող ֆիքսատորի գլխիկը, արտադրված Pega Medical-ի կողմից անկատար օստեոգենեզի բուժման համար[82]։
10 տարեկան աղջկա մոտ վիրահատությունից անմիջապես հետո կատարված աջից ազդրի (2A) և ոլոքի (2B) պատկերները, որի ժամանակ կիրառվել են ձախ կողմում պատկերված նույն տեսակի տաարածվող ներոսկրային ամրացուցիչը[82]։ Ռենտգենյան պատկերի վրա պարզ նկատելի է նաև վիրահատության կարևորագույն փուլերից մեկը՝ ազդրի ֆրագմենտացիան։

Այսպիսով Սոֆիլդի բուժական այս ռազմավարությունը ապացուցեց իր արդյունավետությունը հիվանդների շարժունակության բարելավման գործում և սկսեց լայնորեն կիրառվել աշխարհով, այսպես՝ 1979-ին այն արդեն համարվում էր բուժական ստանդարտ ծանր անկատար օստեոգենեզով հիվանդների համար։ Նույն այս թվին Դավիթ Սայլենսը հայտնաբերեց որ հիվանդների 2/3-ը, ովքեր տառապում էին անկատար օստեոգենեզի III -տիպով ենթարկվել են գոնե մեկ այսպիսի վիրահատության.[83]:114–115[84]։

Այսպիսի մետաղական մանր գործիքներով կատարվող վիրահատությունները թերևս հույս են տալիս հիվանդներին որոշակի շարժունակություն ձեռք բերելու՝ քայլելու համար։ 2020-ին «Ոսկրերի և հոդերի վիրաբուժություն» ամսագրում լույս տեսած հոդվածի համաձայն, անկատար օստեոգենեզի III և IV տիպերով տառապող հիվանդների մոտ 70 %-ի մոտ, կյանքի որոշակի ժամանակում կատարվել է այսպիսի վիրահատություն, միջին տարիքը 4 և 7,5 տարի համապատասխանաբար[85]։ Հիվանդության III տիպով երեխաների մոտ վիրահատության ավելի վաղ տարիքում կատարելու հնարավոր պատճառներից մեկն այն է, որ այս երեխաների կեսից ավելին չի կարող ընդհանրապես քայլել առանց վիրահատության, քանի որ նրանց վերջույթները ավելի դեֆորմացված են և հետևաբար վիրահատությանը դիմել են ավելի վաղ ժամկետներում[85]։

Վիրահատության ենթարկված երեխաների մոտ 80 %-ի մոտ զույգ ազդրոսկրերի և մեծ ոլոքների մետաղական ամրացումներ են կատարվել[85]։ Ամենամեծ տարածումն ու օգտագործումն ունեցող մետաղական ամրացուցիչը (պատկերված նկարում) Ֆասիեր-Դուվալի ներոսկրային ֆիքսատորներն են, որոնք ոսկրի աճին զուգահեռ տարածվում են, այսպիսով օգնում են խուսափել կրկնակի վիրահատություններից[86]։ Այս տեսակի տարածվող ամրացուցիչները լայն կիրառում են[87] և ամենահայտնի Ֆասիեր-Դուվալի ներոսկրային ֆիքսատորները օգտագործվում են ազդրի, ոլոքի և բազկոսկրերի ամրացման համար[88]։ Ինչպես արդեն նկարագրվեց, վիրահատությունը իրենից ենթադրում են ոսկրային հավասարաչափ բեկորների ստեղծում այնուհետև ֆիքսատորի օգնությամբ նրանց ամրացում ուղիղ գծով[88]։ Մինչ սահող/տարածվող ֆիքսատորները նպատակաուղղված են ազդրի և ոլոքի աճին զուգահեռ աճելու և ամրանալու, վիրաբուժները երբեմն նախապատվությունը տալիս են չտարածվող ֆիքսատորներին, օրինակ՝ Ռաշի ամրացուցիչներին որոնք ի համեմատություն նախորդների ավելի քիչ են տարածվում և օգտագործվում են հատկապես ոլոքի վիրահատությունների ժամանակ։ «Ոսկրերի և հոդերի վիրաբուժություն» ամսագրում լույս տեսած մեկ այլ հոդվածի համաձայն ազդրի 69,7 % և ոլոքի միայն 36,9 % վիրահատություններն են իրականացվել Ֆասիեր-Դուվալի տարածվող ֆիքսատորներով[85]։

Չնայած հիվանդների շարժունակության ընդհանուր բարելավմանը, վիրահատական ոսկրային ֆիքսացիան չի նվազեցնում ԱՕ IV-րդ տիպով տառապող հիվանդների ոլոքային կոտրվածքների առաջացման հավանականությունը, ստեղծելով մոտ 0.93 ռիսկ վիրահատական խմբում և 0.81 չվիրահատվածների խմբում։ III-րդ տիպով տառապող հիվանդների մոտ ցուցանիշները ավելի հուսադրող են գտնվել, ամրացուցիչներով վիրահատությունից հետո կոտրվածքների առաջացման ռիսկը նվազել է 0.57-ի, չվիրահատվածների 0.84-ի հետ համեմատած[85]։

Ողնաշար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողերի սերտաճումը կարող է կիրառվել որպես կանխարգելիչ կամ որպես բուժում արդեն առկա սկոլիոզի համար, չնայած ոսկրերի փխրունությունը այս վիրահատությունը նույնպես դարձնում է բավական բարդ և ռիսկային ի տարբերություն դեռահասների իդիոպաթիկ սկոլիոզի որտեղ ոսկրային խտությունը նորմալ է[89]։ Չնայած ռիսկներին, Nemours–duPont հիվանդանոցի երեք օրթոպեդ որոնք մասնագիտացված են անկատար օստեոգենեզով հիվանդների վիրահատական բուժմամբ, առաջարկում են ողնաշարի վիրահատությունը կատարել այն ժամանակ, երբ ողնաշարի կորության աստիճանը 50° և ավելի է և երեխան արդեն հասել է իր առավելագույն հասակին[90]։

Հավելյալ ռիսկերից խուսափելու համար, նույն վիրաբույժները բազիլյար սեղմումների և ինվագինացիաների դեպքում (երբ ողնաշարի C2 ողը ներհրվում է դեպի վեր և նեղացնում ուղեղի մեծ անցքը) խորհուրդ էն տալիս վիրահատել միայն այն ժամանակ, երբ ողնուղեղի և ուղեղաբնի սեղման հետևանքով առկա են նյարդաբանական ախտանիշներ[90]։ Վիրահատությունը սիմպտոմատիկ բազիլյար ինվագինացիաների բուժման միակ եղանակն է, որը կանգնեցնում կամ հետ է շրջում հիվանդի նյարդաբանական խնդիրները[56]։

Ֆիզիկական թերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիզիկական կամ մարմնական թերապիան սովորաբար խրախուսվում է, չնայած պարտադիր է անհատական մոտեցումը ամեն հիվանդի համար[56]։ Թերապիան օգտագործվում է մկանային ուժի, շարժունակության և ճկունության բարելավման, ինչպես նաև մարմնի նորմալ քաշի պահպանման համար, և պարտադիր խիստ հսկողության պայմաններում կոտրվածքների ռիսկը նվազեցնելու համար[56]։ Վարժությունները սովորաբար ընդգրկում են ջրային աերոբիկա, թեթև դիմադրության հաղթահարում, քայլք եթե հիվանդը ունակ է[56]։ Այնուամենայնիվ, անկատար օստեոգենեզի նույնիսկ մեղմ դեպքերում կոնտակտային սպորտաձևերը սովորաբար բացառում են հավելյալ ռիսկերի առկայությամբ պայմանավորված[56]։

Այն հիվանդներին, որոնց շարժունակությունը մեծապես սահմանափակված է խորհուրդ է տրվում հաճախակի փոխել մարմնի դիրքը, նրանք ովքեր գամված են հաշմասայլակին պետք է որպես ֆիզիկական վարժություն 2 ժամը մեկ վեր կենան, մկանների կարկամության և պառկելախոցերի կանխարգելման համար[56]:378։

Հիվանդության ավելի ծանր ձևերով տառապող անձինք, ովքեր մշտապես կարիք ունեն շարժունակություն ապահովող սարքերի և հարմարեցված փոխադրամիջոցների, հանդիպում են մեծ դժվարությունների նաև հաշմասայլակների համար հարմարեցված լողավազաններ և մարզասրահներ այցելելու համար։ Վերջինիս պատճառը նախ և առաջ նմանատիպ կառույցների սակավությունն է կամ անհասանելիությունը[56]:378։ Այդ իսկ պատճառով ճարպակալումը հաճախ է հանդիպում այս խմբի հիվանդների շրջանում, նամանավանդ 20 տարեկանից հետո էլ ավելի սահմանափակելով հիվանդների շարժունակությունը[56]:371,373[91]։

Հատուկ սեղանների օգնությամբ ամբողջ մարմնի վիբրացիան ևս մեկ եղանակ է, որը կարող է օգտագործվել երկարատև անկողնուն գամված հիվանդների մոտ որոշակի շարժունակություն ապահովելու համար։ Նվազագույնը 2 դեպքում այն օգնել է երկու անկողնուն գամված երեխաների կարողանալ ուղիղ դիրքով նստել սովորել[45][92]։

Ատամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ անկատար դենտինոգենեզ

Անկատար օստեոգենեզով հիվանդների ավելի քան 1/2-ը ունեն նաև անկատար դենտինոգենեզ՝ որը դենտինի բնածին զարգացման խանգարում է[93]։ Ատամների բուժումը կարող է բարդացած լինել այս հիվանդների մոտ, պայմանավորված տարբեր ոսկրակմախքային դեֆորմացիաների առկայությամբ։ Երեխաները, սկսած ատամների ծկթելուց պետք է անընդհատ ատամնաբույժի հսկողության տակ լինեն, որը կարող է նվազեցնել ատամների կորուստը և հնարավորինս պահպանել բերանի խոռոչի առողջությունը[93]։

ԱՕ-ով բազմաթիվ հիվանդներ բուժվում են բիսֆոսֆոնատներով, իսկ այս դեղերը որպես կողմնակի ազդեցություն կարող են առաջացնել ստորին ծնոտի օստեոնեկրոզ էլ ավելի բարդացնելով այս հիվանդերի ոսկրային հյուսվածքի վիճակը։ Այնուամենայնիվ, 2016 թվականին բիսֆոսֆոնատների անվտանգությանը և արդյունավետությանը ուղղված Cochrane հետազոտությունը չի հայտնաբերել օստեոնոկրեզի որևէ դեպք բիսֆոսֆոնատ ստացող ԱՕ-ով հիվանդերի մոտ[11]։

Բուժման նոր եղանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոնոկլոնալ հակամարմիններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոնոկլոնալ հակամարմինները երկար ժամանակ են դիտարկվել որպես ԱՕ-ի բուժման եղանակ, սակայն մինչև 2021-ը նմանատիպ թերապիան ընդունված չէ Ամերիկյան կամ Եվրոպական բուժական ստանդարտներում։ Այսպիսով հնարավոր չէ դիտարկել նրանց արդյունավետությունը կամ ապահովությունը։ Ուսումնասիրված հակամարմինների թվում են ռոմոսոզումաբը, բլոսոզումաբը և սետրուսումաբը (թիրախավորում են սկլերոստինը), ֆրեսոլիմումաբը (թիրախավորում է տրանսֆորմացնող աճի գործոն-β (TGF-β))[94]։

Նշվածներից ամենաուսումնասիրվածը սետրուսումաբն է, որը թիրախավորում է սկլերոստինը։ Օրգանիզմում սկլերոստինը կապվում է LRP5 և LRP6 ընկալիչների հետ, որը հանգեցնում է Wnt ազդանշանման համակարգի ընկճման։ Սա հանգեցնում է ոսկրի առաջացման ընկճման, որը սակայն առողջ օրգանիզմում նորմալ երևույթ է[95]։ Ընկճելով սկլերոստինը հնարավոր է հանգեցնել ոսկրի առաջացման խթանման և ոսկրային հյուսվածքի ամրապնդման, այդ իսկ պատճառով ստեղծված հակամարմինները թիրախավորում են հենց սկլերոստինը[96]։ Սետրուսումաբը առաջին անգամ սինթեզել է Նովարտիսը, այնուհետև դեղի հետ կապված իրավունքները վաճառել Մերեո Բիոֆարմային 2015-ին, որը շարունակում է դեղի հետագա կատարելագործումը Ուլտրաջենիքս կազմակերպության հետ միասին[94][97]։ 2019-ին Մերեոն հայտարարեց որ հավաքագրել է սետրուսումաբի վերաբերյալ անհրաժեշտ տվյալները, իսկ փորձարկման II-րդ B փուլի ավարտի մասին հայտարարվեց 2020-ի Նոյեմբերի 12-ին[94][98]։ Չնայած փորձերի արդյունքում ոսկրային խտության բարելավում չի դիտվել համակարգչային շերտագրության ժամանակ, դենսիտոմետրիան նմանատիպ բարելավումներ ցուցադրել է[99]։ 2020-ի Սեպտեմբերին Մերեոն հայտնում է որ նպատակադրված է կատարել փորձարկման III-րդ փուլը, ինչի առթիվ որպես հազվադեպ հանդիպող մանկական հիվանդություններ, ստացել է հրաման Ամերիկայի սննդի և դեղերի վարչության կողմից[100]։

Ռոմոսոզումաբը, որը նույնպես թիրախավորում է սկլերոստինը հաստատված Ամերիկայում և Եվրոպական միությունում օստեոպորոզի բուժման համար։ Դեղագործական շուկայի վերլուծական կազմակորպություն Էվերքորը նշում է, որ ռոմոսոզումաբը ուղղակի կարող է «ոչնչացնել» սետրուսումաբի շուկան, քանի որ վերջինս ավելի թանկարժեք է և Ուլտրաջենիքսի գլխավոր խնդիրներից է լինելու ապացուցելը, որ սետրուսումաբը ավելի արդյունավետ է անկատար օստեոգենեզի բուժման համար[94]։ Ռոմոսոզումաբի կլինիկական արդյունավետության ուսումնասիրումը սկսվել է 2020-ի սեպտեմբերին և դեռևս ընթացքի մեջ է[101]։ Ուլտրաջենիքսը նշում է որ սետրուսումաբի փորձարկման 2/3-ը կավարտվի 2026-ին[102][103]։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախաիմպլանտացիոն գենետիկ ախտորոշումը օգնում է անկատար օստեոգենեզով ընտանքիներին ունենալ առողջ երեխա։

Որպես գենետիկ հիվանդություն, 21-րդ դարում անկատար օստեոգենեզի կանխարգելումը իրենից ենթադրում է այս հիվանդությամբ ծնվող երեխաների թվի նվազեցում։ Հիվանդների և նրանց ընտանիքների գենետիկ խորհրդատվությունը կարող է օգնել հասկանալ թե ինչ տեսակի սքրինինգ է անհրաժեշտ կոնկրետ դեպքում։ Հիվանդները կարող են նապաիմպլանտացիոն գենետիկ ախտորոշում կատարել․ արտամարմնային բեղմնավորումից հետո ընտրել միայն առողջ էմբրիոները[56]:247–248։

Հիվանդություն առաջացնող հիմնական մուտացիաները կարող են հայտնաբերվել էկզոնների կամ ամբողջ գենոմի հաջորդականության հետազոտմամբ։ Հղիության ընթացքում պտղի մոտ հիվանդության առկայությունը ստուգելու համար կարող է կատարվել ամնիոցենտեզ[56]:247։ Եթե հիվանդությունն հայտնաբերվում է, ապա ընտանիքը ինքը պետք է որոշի ընդհատել հղիությունը թե ոչ, որը կարող է առաջ բերել՝ էթիկական, ինչպես նաև կնոջ ընտրության իրավունքների հետ կապված մի շարք հարցեր[104][105]։

Առանց որևէ միջամտության անկատար օստեոգենեզի ամենատարածված մուտացիաներով հիվանդ ծնողները ամեն հղիության ժամանակ ունեն 50% հավանականություն հիվանդության փոխանցման համար, քանի որ հիվանդությունը ժառանգվում է աուտոսոմ դոմինանատ ձևով և հետևում է Մենդելյան օրինաչափություններին[56]:247։ Հազվադեպ հանդիպող աուտոսոմ ռեցեսիվ մուտացիաներով հիվանդները ունեն 25% հավանականություն հիվանդության փոխանցման համար։ Հիվանդ ծնողների գենետիկ հետազոտությունը կարող է օգնել պարզաբանել ժառանգման տիպը[56]:101։ ԱՕ-ի տիպ I-ը դժվար է ախտորոշել անմիջապես ծննդից հետո, այս դեպքերում կարող է օգտագործվել պորտալարից ստացված արյունը եթե երեխայի ընտանիքը նախկինում մերժել է ավելի ինվազիվ հետազոտման եղանակները[56]:247։ Ծանր ձևերում ախտորոշումը կարող է կատարվել նաև ուլտրաձայնային հետազոտության շնորհիվ, նամանավանդ եթե հիվանդություն արդեն շատ հավանական է[56]:248։ Մյուս էթիկական հարցը, որը երբեմն առաջանում է նախածննդյան ախտորոշման ժամանակ, այն է որ երբեմն ծնողները հետաքրքրվում են թե հիվանդության ինչ ծանրություն կունենա իրենվ երեխան․ հարց որը չափազանց դժվար է հանգամանորեն պատասխանել այսօր[56]:382։

Եթե առողջ ծնողներից ծնվում է ԱՕ-ով հիվանդ երեխա, ապա հավանականությունը որ նրանց հաջորդ երեխան նույնպես կծնվի հիվանդ մեծանում է, կապված գենետիկ մոզաիկության հետ[54][56]:100,1513։

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքները մատնանշելով որոշ բիոէթիկայի մասնագետներ և հիվանդներ խստորեն քննադատում են ԱՕ-ի նախածննդյան ախտորոշումը, նույնիսկ նրանք ովքեր ընդհանուր առմամբ դեմ չեն աբորտին, դեմ են այս ընտրողական աբորտին համարելով որ այն բերում է էթիկական «ավելի քիչ արժանի կյանքին և ավելի անարժեք կյանք» հավատքին ԱՕ-ով հիվանդերի համար[56]:388։

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանխատեսումը հիմնականում կախված է հիվանդության տիպից։

Կյանքի միջին տևողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության մեղմ ձևերի ժամանակ (օր․՝ տիպ I), կյանքի միջին տևողությունը չի տարբերվում ընդհանուր բնակչության միջին տևողությունից[56]:461։

Տիպ II-ի ժամանակ հիվանդների կյանքի տևողությունը հազվադեպ է անցնում 2 տարին, մեծամասնությունը մահանում է կյանքի առաջին շաբաթներին[55]:1511։ Հիվանդության III-րդ և IV-րդ տիպերի ժամանակ կյանքի միջին տևողությունը հաշվելը ավելի դժվար է և կախված է հիվանդի կենսապայմաններից, հետաքրքություններից։ Երբեմն առաջանում են կյանքի հետ անհամատաեղելի կոտրվածքներ, որոնք առողջ մարդկանց մոտ դժվար թե մահվան պատճառ դառնային։ IV տիպի ժամանակ կյանքի միջին տևողությունը համարվում է նորմալ, իսկ III-րդ տիպի ժամանակ ավելի ցածր քան ընդհանուր բնակչության մոտ[22]։

2016 -ին Դանիայի թագավորության հիվանդների ազգային ռեգիստրի տվյալներով, բոլոր պատճառներից մահացությունը ԱՕ-ով հիվանդների մոտ մոտ 3 անգամ ավելի բարձր է եղել, հանգեցնելով կյանքի տևողության կրճատման 7 տարի կանանց և 9 տարի տղամարդկանց շրջանում[106]։ Բրիտանական բժշկական հանդեսում 1996-ին տպագրված հետազոտության համաձայն մահացությունը ՕԱ-ի III-րդ տիպի ժամանակ եղել է բավական բարձր, հանգեցնելով բազմաթիվ մահերի հիվանդների 20-40 տարեկան հասակում։ Նույն հետազոտությունը պարզում է նաև, որ այն հիվանդները, որոնք ապրում են մինչև 10 տարեկան, հետագայում ունենում են ավելի երկար կյանքի միջին տևողություն քան նորածինները[107]։

Շարժունակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեղմ ձևերով տառապողները (տիպ I) արդեն հասուն տարիքում նորմալ շարժունակություն ապահովելու համար երբեմն կարիք են ունենում հարմարեցված սարքերի և գործիքների, չնայած մանկական հասակում, իրենց հասակակիցների հետ համեմատած այս հիվանդները բավական ուշ են հասնում շարժողական նորմալ մակարդակներին[56]:477։ Հենակների, մոտորիզացված հաշմասայլակների, ամրանների, երկարացված բռնակների և այլ տնային պայմանների օգնությամբ, շատ հիվանդներ կարող են հասնել և պահպանել ինքնուրույնության բավական բարձր մակարդակ[56]:488[108]։ Բուժման և ֆիզիկալ թերապիայի զուգակցմամբ շարժունակության ամենաբարձր մակարդակի հանարավոր է հասնել հիվանդության տիպ I, ավելի սահմանափակ տիպ III և տիպ IV ձևերի ժամանակ[56]:476։ Վերջինս պայամանավորված է հիվանդության փոփոխական դրսևորումներով տարբեր հիվանդների մոտ, և հետևաբար շարժունակության մակարդակը նույնպես տարբերվում է։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում անկատար օստեոգենեզի հանդիպման հաճախականությունը մոտ 1-ը 20,000-ի է կենդանի ծնունդների շրջանում[109]։ Տարածվածությունը 20,000-50,000 է[110]։ Հիվանդության ամենահաճախ հանդիպող տիպերն են I-IV-ը, մինչդեռ մյուս ձևերը բավական հազվադեպ են հանդիպում[111]։ Տիպ I-ը ամենատարածվածն է, և 3 անգամ ավելի հաճախ է հանդիպում քան տիպ II-ը։ III -րդ և IV-րդ տիպերի տարածվածությունը հստակ չէ[112]։ Դանիայում 1989-ին կատարված հետազոտության համաձայն, տիպ I-ը կազմել է հիվանդության բոլոր տեսակների 71%-ը, տիպ II-ը 12 %, իսկ մնացած բոլոր տեսակերը միասին 17%[106]։ 2015-ի Շվեդական հետազոտության համաձայն տիպ I-ը 6 և 4 անգամ ավելի տարածված է եղել քան տիպ III-ը և տիպ IV-ը համապատասխանաբար[113]։ Չնայած ԱՕ-ի դեպքերի մեծամասնությունը ժառանգական է և փոխանցվում է ծնողներից, շատ դեպքեր հետևանք են de novo (նոր) կամ սպորադիկ մուտացիայի։ Կյանքի հետ համատեղելի ձևերի ուսումնասիրության ժամանակ պարզվում է, որ տիպ III-ը 85 % դեպքերում այսպիսի նոր մուտացիայի հետևանք է, նրան հետևում է տիպ IV-ը (50%) և տիպ I-ը (34%)[114]։

Բնակչության որոշ խմբերի շրջանում հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը ավելի բարձր է քան կարելի կլիներ բացատրել այս խմբերում աուտոսոմ ռեցեսիվ ալելների տարածվածությամբ[56]:20–21[115]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդությունը և նրա տարբեր ձևերը տարիների ընթացքում տարբեր ազգերի մոտ ունեցել են տարբեր անվանումներ, սակայն անկատար օստեոգենեզ անվանումը 20-րդ դարից սկսած ամենաընդունելին է եղել։ Առավել տարածված այլ անվանումներից են fragilitas ossium -ը (ոսկրային փխրունություն)[116], «Էկման-Լոբշթեյնի համախտանիշը» և «Վրոլիկի հիվանդությունը», որոնք էպոնիմներ են, իսկ խոսակցական լեզվով ՝ «փխրուն ոսկրի հիվանդություն»[56]։

Առաջին նկարագրված դեպքերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկատար օստեոգենեզը հայտնաբերվել է մ․թ․ա․ 1000 թ. հին Եգիպտական նորածնի մումիայի մոտ, որը սկզբնական շրջանում հնէաբանների կողմից ընկալվում էր մումիա, որը պարունակում է կապիկի մնացորդներ[117][118]։ Ենթադրվում է, որ Դանիայի վիկինգների թագավոր Իվան Անոսկրը (թվագրված մ․թ․ 800 թ․) նույնպես ունեցել է անկատար օստեոգենեզ[119][120]։ Նիկոլաս Մելեբրանչը համարվում է այն մարդը, ով առաջին անգամ է նկարագրել է ԱՕ-ի ֆիզիկական դրսևորումները իր «Որոնում ճշմարտությունից հետո» գրքում (De la recherche de la vérité), որտեղ անդրադարձ կա մարդու ով ուներ «բոլոր հնարավոր տեղերից կոտրված ոսկրեր»։ Հիվանդության պատկերի այսպիսի հստակ նկարագրությունը նրա կողմից, և դրանից բխող «հրեշ երեխա» տերմինը գիտնականները խուսափում են օգտագործել, կախված այդ ժամանակներում տարածված՝ ատամնավոր անիվի վրա կատարվող մահապատժի հետ[118]:165–168[121]:683[122]։

Ժամանակակից վաղ գիտական հետազոտությունները սկսվել են 1788-ին Օլոֆ Յակոբ ԷԿմանի կողմից, ով իր դոկտորական թեզում նկարագրում է 1678-ին նշված հիվանդության դեպքեր, բոլորը նույն ընտանիքի երեք սերունդների մոտ[123]։ Էկմանի նկարագրությունը ներառում էր թզուկություն, ոսկրերի փխրունություն և երկար խողովակավոր ոսկերի աղեղնաձև դեֆորմացիա[124]:763։ 1831-ին Էդմունդ Էքսմանը մանրամասն նկարագրում է հիվանդությունը իր և 2 եղբայրների մոտ, դառնալով առաջինը ով նկարագրում է կապույտ սկլերաները որպես ԱՕ-ին բնութագրող հատկանիշ[121]։

1833-ին Ժան Լոբշթեյնը նկարագրում է հիվանդության ամենամեղմ ձևը, ասյօր հայտնի որպես տիպ I, անվանելով այն «իդիոպաթիկ օստեոփսաթիրեոզ»[125]:347։

Անգլիացի բժիշկ Չարլզ Ալեն Ադաիր-Դիգթոնն էլ իր աշխատությունում նկարագրել է լսողության կորուստը որպես ԱՕ-ին ուղեկցող վիճակ, որը 1912-ին արդեն ճանաչվում է ԱՕ-ի հիվանդության ախտանիշ[118][126]։

Տերմինի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիացի Վիլեմ Վրոլիկը, ով անատոմիայի մասնագետ լինելուց զատ նաև «Վրոլիկիանում» թանգարանի վարիչն էր, հաճախ էր շփվում տարատեսակ բնածին արատներ ունեցող նմուշների հետ։ Անկատար օստեոգենեզ անունը հեղինակել է նա, առաջին անգամ օգտագործելով իր երկլեզու՝ լատիներեն և դանիերեն տերատոլոգիայի (արատաբանություն) Illustrations of Human and Mammalian Embryogenesis (մարդկանց և կաթնասունների էմբրիոգենեզի իլյուստրացիաներ) գրքում, որն առաջին անգամ տպագրվել է 1849-ին[121][127]։

Գրքում նկարագրված է հիվանդի մնացորդներ, որը ուներ ներկայումս հայտնի պերինատալ (հարծննդաբերական) մահացու ԱՕ տիպ II (վերահաստատված 1998-ին Բալյետի և ընկերների կողմից կատարված կրկնազննմամբ)[128]։ Հիվանդի մնացորդները առաջինը հանձնվել են Վրոլիկի հորը, ով չգտնելով որևէ տրամաբանական բացատրություն նմուշները հանձնում է տղային, ով հետագայում նկարագրում է աղքատիկ հանքայնացմամբ և ծռված խողովակավոր ոսկրեր, և տարբեր լավացման աստիճաններում գտնվող բազմաթիվ կոտրվածքներ[129]։ Վրոլիկը հստակորեն նշում է, որ այն ինչ ինքն անվանում է անկատար օստեոգենեզ կապ չունի երկրորդային ռախիտի հետ, այլ բնածին խանգարում է որն առաջացնում է առաջնային օստեոպենիա, իսկ վերջինս էլ ըստ Վրոլիկի «ներքին գեներատիվ էներգիայի» պակասի արդյուն է[128]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 «Osteogenesis imperfecta: MedlinePlus Genetics». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 4-ին.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 «Osteogenesis Imperfecta Overview». NIAMS. 2015 թ․ հունիս. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  3. ↑ William, Berger (2006). Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology (10th ed.). Saunders. էջ 517. ISBN 978-0721629216.
  4. ↑ «Brittle Bone Disorder». 1996. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  5. ↑ «Osteogenesis Imperfecta Overview | NIH Osteoporosis and Related Bone Diseases National Resource Center». www.bones.nih.gov. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 4-ին.
  6. ↑ «Osteogenesis imperfecta». rarediseases.info.nih.gov. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 17-ին.
  7. ↑ Grond-Ginsbach, C; Debette, S (2009 թ․ մարտ). «The association of connective tissue disorders with cervical artery dissections». Current Molecular Medicine. 9 (2): 210–4. doi:10.2174/156652409787581547. PMID 19275629. S2CID 6127483.
  8. ↑ McNeeley, MF; Dontchos, BN; Laflamme, MA; Hubka, M; Sadro, CT (2012 թ․ դեկտեմբեր). «Aortic dissection in osteogenesis imperfecta: case report and review of the literature». Emergency Radiology. 19 (6): 553–6. doi:10.1007/s10140-012-1044-1. PMID 22527359. S2CID 11109481.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 «What Is Osteogenesis Imperfecta? Fast Facts: An Easy-to-Read Series of Publications for the Public». NIAMS. 2014 թ․ նոյեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  10. ↑ Harrington, J; Sochett, E; Howard, A (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Update on the evaluation and treatment of osteogenesis imperfecta». Pediatric Clinics of North America. 61 (6): 1243–57. doi:10.1016/j.pcl.2014.08.010. PMID 25439022.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Dwan, K; Phillipi, CA; Steiner, RD; Basel, D (2016 թ․ հոկտեմբերի 19). «Bisphosphonate therapy for osteogenesis imperfecta». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 10: CD005088. doi:10.1002/14651858.CD005088.pub4. PMC 6611487. PMID 27760454.
  12. ↑ 12,0 12,1 «osteogenesis imperfecta». Genetics Home Reference. 2016 թ․ հոկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 Kelly, Evelyn B. (2012). Encyclopedia of Human Genetics and Disease. ABC-CLIO. էջ 613. ISBN 9780313387135. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  14. ↑ Karamifar, Hamdollah; Ilkhanipoor, Homa; Ajami, Gholamhossein; Karamizadeh, Zohreh; Amirhakimi, Gholamhossein; Shakiba, Ali-Mohammad (2013-10). «Cardiovascular Involvement in Children with Osteogenesis Imperfecta». Iranian Journal of Pediatrics. 23 (5): 513–518. ISSN 2008-2142. PMC 4006498. PMID 24800009.
  15. ↑ Veilleux, L-N.; Trejo, P.; Rauch, F. (2017-6). «Muscle abnormalities in osteogenesis imperfecta». Journal of Musculoskeletal & Neuronal Interactions. 17 (2): 1–7. ISSN 1108-7161. PMC 5492314. PMID 28574406.
  16. ↑ Vernick, David (2005 թ․ նոյեմբերի 2). «OI Issues: Hearing Loss». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  17. ↑ Senn, A (2012). «Genetic Heterogeneity in Osteogenesis Imperfecta». Otology & Neurotology. 33 (9): 1562–1566. doi:10.1097/MAO.0b013e31826bf19b. PMC 3498599. PMID 22996160.
  18. ↑ Hoggard, N (2012 թ․ դեկտեմբերի 1). «Craniospinal Abnormalities and Neurologic Complications of Osteogenesis Imperfecta: Imaging Overview». Radiographics. 32 (7): 2101–12. doi:10.1148/rg.327125716. PMID 23150860.
  19. ↑ Violas, Philippe; Fassier, François; Hamdy, Reggie; Duhaime, Morris; Glorieux, Francis H. (2002 թ․ սեպտեմբեր). «Acetabular Protrusion in Osteogenesis Imperfecta». Journal of Pediatric Orthopaedics. 22 (5): 622–5. doi:10.1097/01241398-200209000-00010. ISSN 0271-6798. PMID 12198464. S2CID 37895736.
  20. ↑ Lee, JH (1995 թ․ սեպտեմբեր). «Gastrointestinal Problems». The Journal of Bone and Joint Surgery. American Volume. 77 (9): 1352–6. doi:10.2106/00004623-199509000-00010. PMID 7673285.
  21. ↑ «Constipation and OI - Osteogenesis Imperfecta Foundation | OIF.org». www.oif.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 4-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 22,7 Steiner RD, Pepin MG, Byers PH, Pagon RA, Bird TD, Dolan CR, Stephens K, Adam MP (2005 թ․ հունվարի 28). «COL1A1/2 Osteogenesis Imperfecta» (Document). University of Washington, Seattle. {{cite document}}: Unknown parameter |access-date= ignored (օգնություն); Unknown parameter |archive-date= ignored (օգնություն); Unknown parameter |archive-url= ignored (օգնություն); Unknown parameter |pmid= ignored (օգնություն); Unknown parameter |url-status= ignored (օգնություն); Unknown parameter |url= ignored (օգնություն)
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 van Dijk, F.S.; Cobben, J.M.; Kariminejad, A.; Maugeri, A.; Nikkels, P.G.J.; van Rijn, R.R.; Pals, G. (2011). «Osteogenesis Imperfecta: A Review with Clinical Examples». Molecular Syndromology. 2 (1): 1–20. doi:10.1159/000332228. ISSN 1661-8777. PMC 3343766. PMID 22570641.
  24. ↑ Surabhi Subramanian; Vibhu Krishnan Viswanathan. «Osteogenesis Imperfecta». StatPearls Publishing.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) Last Update: February 3, 2019.
  25. ↑ 25,0 25,1 Shapiro JR, Lietman C, Grover M, Lu JT, Nagamani SC, Dawson BC, Baldridge DM, Bainbridge MN, Cohn DH, Blazo M, Roberts TT, Brennen FS, Wu Y, Gibbs RA, Melvin P, Campeau PM, Lee BH (2013). «Phenotypic variability of osteogenesis imperfecta type V caused by an IFITM5 mutation». J. Bone Miner. Res. 28 (7): 1523–30. doi:10.1002/jbmr.1891. PMC 3688672. PMID 23408678.
  26. ↑ Fuller E, Lin V, Bell M, Bharatha A, Yeung R, Aviv RI, Symons SP (2011). «Case of the month #171: osteogenesis imperfecta of the temporal bone». Can Assoc Radiol J. 62 (4): 296–8. doi:10.1016/j.carj.2010.04.002. PMID 22018338. S2CID 30745040.
  27. ↑ «Osteogenesis imperfecta: MedlinePlus Medical Encyclopedia». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 6-ին.
  28. ↑ Page 771 Արխիվացված 2013-06-08 Wayback Machine in: Chen, Harold (2006). Atlas of genetic diagnosis and counseling. Totowa, NJ: Humana Press. ISBN 978-1-58829-681-8.
  29. ↑ Glorieux FH, Rauch F, Plotkin H, Ward L, Travers R, Roughley P, Lalic L, Glorieux DF, Fassier F, Bishop NJ (2000). «Type V osteogenesis imperfecta: A new form of brittle bone disease». J. Bone Miner. Res. 15 (9): 1650–1658. doi:10.1359/jbmr.2000.15.9.1650. PMID 10976985. S2CID 13748803.
  30. ↑ «Recessive Form of OI Discovered by Foundation-funded Researcher» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 9-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 Genetics Home Reference Արխիվացված 2008-12-19 Wayback Machine: Genetic Conditions > Osteogenesis imperfecta (Reviewed November 2007)
  32. ↑ «OMIM Entry - # 259440 - OSTEOGENESIS IMPERFECTA, TYPE IX; OI9». www.omim.org. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  33. ↑ «OMIM Entry - # 613848 - OSTEOGENESIS IMPERFECTA, TYPE X; OI10». www.omim.org. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  34. ↑ «OMIM Entry - # 610968 - OSTEOGENESIS IMPERFECTA, TYPE XI; OI11». www.omim.org. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  35. ↑ Sam, JE; Dharmalingam, M (2017). «Osteogenesis Imperfecta». Indian Journal of Endocrinology and Metabolism. 21 (6): 903–908. doi:10.4103/ijem.IJEM_220_17. PMC 5729682. PMID 29285457.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  36. ↑ «OMIM Entry # 616229 - OSTEOGENESIS IMPERFECTA, TYPE XVI; OI16». www.omim.org. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  37. ↑ Shapiro, Jay R. (2014), «Clinical and Genetic Classification of Osteogenesis Imperfecta and Epidemiology», Osteogenesis Imperfecta, Elsevier, էջեր 15–22, doi:10.1016/b978-0-12-397165-4.00002-2, ISBN 9780123971654
  38. ↑ 38,0 38,1 Sam, JustinEasow; Dharmalingam, Mala (2017 թ․ նոյեմբերի 1). «Osteogenesis Imperfecta». Indian Journal of Endocrinology and Metabolism. 21 (6): 903–908. doi:10.4103/ijem.IJEM_220_17. PMC 5729682. PMID 29285457.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  39. ↑ 39,0 39,1 «Springer Reference», OMIM (TM), Springer-Verlag, 2011, doi:10.1007/springerreference_36173(չաշխատող հղում)
  40. ↑ «OMIM Entry - # 617952 - OSTEOGENESIS IMPERFECTA, TYPE XVIII; OI18». www.omim.org. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  41. ↑ Volodarsky M, Markus B, Cohen I, Staretz-Chacham O, Flusser H, Landau D, Shelef I, Langer Y, Birk OS (2013). «A deletion mutation in TMEM38B associated with autosomal recessive osteogenesis imperfecta». Hum Mutat. 34 (4): 582–6. doi:10.1002/humu.22274. PMID 23316006. S2CID 6036441.
  42. ↑ Ho Duy B, Zhytnik L, Maasalu K, Kändla I, Prans E, Reimann E, և այլք: (2016 թ․ օգոստոս). «Mutation analysis of the COL1A1 and COL1A2 genes in Vietnamese patients with osteogenesis imperfecta». Human Genomics. 10 (1): 27. doi:10.1186/s40246-016-0083-1. PMC 4983065. PMID 27519266.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  43. ↑ Palomo T, Vilaça T, Lazaretti-Castro M (2017 թ․ դեկտեմբեր). «Osteogenesis imperfecta: diagnosis and treatment». Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity. 24 (6): 381–388. doi:10.1097/MED.0000000000000367. PMID 28863000. S2CID 4555427.
  44. ↑ Valadares ER, Carneiro TB, Santos PM, Oliveira AC, Zabel B (2014 թ․ հուլիսի 18). «What is new in genetics and osteogenesis imperfecta classification?». Jornal de Pediatria. 90 (6): 536–541. doi:10.1016/j.jped.2014.05.003. PMID 25046257.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Forlino A, Cabral WA, Barnes AM, Marini JC (2011 թ․ հունիս). «New perspectives on osteogenesis imperfecta». Nature Reviews. Endocrinology. 7 (9): 540–557. doi:10.1038/nrendo.2011.81. PMC 3443407. PMID 21670757.
  46. ↑ Forlino A, Marini JC (2016 թ․ ապրիլ). «Osteogenesis imperfecta». Lancet. 387 (10028): 1657–1671. doi:10.1016/S0140-6736(15)00728-X. PMC 7384887. PMID 26542481.
  47. ↑ Koromani F, Trajanoska K, Rivadeneira F, Oei L (2019 թ․ հունիսի 4). «Recent Advances in the Genetics of Fractures in Osteoporosis». Frontiers in Endocrinology (English). 10: 337. doi:10.3389/fendo.2019.00337. PMC 6559287. PMID 31231309.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  48. ↑ Rohrbach M, Giunta C (2012 թ․ օգոստոս). «Recessive osteogenesis imperfecta: clinical, radiological, and molecular findings». American Journal of Medical Genetics. Part C, Seminars in Medical Genetics. 160C (3): 175–189. doi:10.1002/ajmg.c.31334. PMID 22791419. S2CID 28592112.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 Marini JC, Blissett AR (2013 թ․ օգոստոս). «New genes in bone development: what's new in osteogenesis imperfecta». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 98 (8): 3095–3103. doi:10.1210/jc.2013-1505. PMC 3733862. PMID 23771926.
  50. ↑ 50,0 50,1 Marini JC, Reich A, Smith SM (2014 թ․ օգոստոս). «Osteogenesis imperfecta due to mutations in non-collagenous genes: lessons in the biology of bone formation». Current Opinion in Pediatrics. 26 (4): 500–507. doi:10.1097/MOP.0000000000000117. PMC 4183132. PMID 25007323.
  51. ↑ Cho TJ, Lee KE, Lee SK, Song SJ, Kim KJ, Jeon D, և այլք: (2012 թ․ օգոստոս). «A single recurrent mutation in the 5'-UTR of IFITM5 causes osteogenesis imperfecta type V». American Journal of Human Genetics. 91 (2): 343–348. doi:10.1016/j.ajhg.2012.06.005. PMC 3415533. PMID 22863190.
  52. ↑ Hanagata N (2016 թ․ մարտ). «IFITM5 mutations and osteogenesis imperfecta». Journal of Bone and Mineral Metabolism. 34 (2): 123–131. doi:10.1007/s00774-015-0667-1. PMID 26031935. S2CID 3173191.
  53. ↑ Lindert U, Cabral WA, Ausavarat S, Tongkobpetch S, Ludin K, Barnes AM, և այլք: (2016 թ․ հուլիս). «MBTPS2 mutations cause defective regulated intramembrane proteolysis in X-linked osteogenesis imperfecta». Nature Communications. 7 (1): 11920. Bibcode:2016NatCo...711920L. doi:10.1038/ncomms11920. PMC 4935805. PMID 27380894.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 Pyott SM, Pepin MG, Schwarze U, Yang K, Smith G, Byers PH (2011 թ․ փետրվար). «Recurrence of perinatal lethal osteogenesis imperfecta in sibships: parsing the risk between parental mosaicism for dominant mutations and autosomal recessive inheritance». Genetics in Medicine. 13 (2): 125–130. doi:10.1097/GIM.0b013e318202e0f6. PMID 21239989.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 55,4 Rowe DW (2008). «Osteogenesis imperfecta». Principles of bone biology (3rd ed.). Amsterdam: Elsevier. էջեր 1511–1531. ISBN 978-0-12-373884-4. OCLC 267135745. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. «Dentinogenesis imperfecta (DI) is most frequent in OI types III and IV, and overall, affects about 15% of OI patients among the different phenotypes.»
  56. ↑ 56,00 56,01 56,02 56,03 56,04 56,05 56,06 56,07 56,08 56,09 56,10 56,11 56,12 56,13 56,14 56,15 56,16 56,17 56,18 56,19 56,20 56,21 56,22 56,23 56,24 56,25 56,26 56,27 56,28 56,29 56,30 56,31 56,32 56,33 56,34 56,35 56,36 «Osteogenesis imperfecta : a translational approach to brittle bone disease». www.worldcat.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 2-ին. {{cite web}}: Text "WorldCat.org" ignored (օգնություն)
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 Gautieri A, Uzel S, Vesentini S, Redaelli A, Buehler MJ (2009 թ․ օգոստոս). «Molecular and mesoscale mechanisms of osteogenesis imperfecta disease in collagen fibrils». Biophysical Journal. 97 (3): 857–865. Bibcode:2009BpJ....97..857G. doi:10.1016/j.bpj.2009.04.059. PMC 2718154. PMID 19651044.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Xiao J, Cheng H, Silva T, Baum J, Brodsky B (2011 թ․ դեկտեմբեր). «Osteogenesis imperfecta missense mutations in collagen: structural consequences of a glycine to alanine replacement at a highly charged site». Biochemistry. 50 (50): 10771–10780. doi:10.1021/bi201476a. PMC 3292618. PMID 22054507.
  59. ↑ 59,0 59,1 Nijhuis WH, Eastwood DM, Allgrove J, Hvid I, Weinans HH, Bank RA, Sakkers RJ (2019 թ․ փետրվար). «Current concepts in osteogenesis imperfecta: bone structure, biomechanics and medical management». Journal of Children's Orthopaedics. 13 (1): 1–11. doi:10.1302/1863-2548.13.180190. PMC 6376438. PMID 30838070.
  60. ↑ El-Sobky TA, Shawky RM, Sakr HM, Elsayed SM, Elsayed NS, Ragheb SG, Gamal R (2017 թ․ նոյեմբերի 15). «A systematized approach to radiographic assessment of commonly seen genetic bone diseases in children: A pictorial review». J Musculoskelet Surg Res. 1 (2): 25. doi:10.4103/jmsr.jmsr_28_17. S2CID 79825711.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  61. ↑ Jameson JR, Albert CI, Busse B, Smith PA, Harris GF (2013 թ․ մարտի 29). «3D micron-scale imaging of the cortical bone canal network in human osteogenesis imperfecta (OI)». In Weaver JB, Molthen RC (eds.). Medical Imaging 2013: Biomedical Applications in Molecular, Structural, and Functional Imaging. Vol. 8672. International Society for Optics and Photonics. էջեր 86721L. doi:10.1117/12.2007209. S2CID 13876569. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  62. ↑ Westgren M, Götherström C (2015 թ․ սեպտեմբեր). «Stem cell transplantation before birth - a realistic option for treatment of osteogenesis imperfecta?». Prenatal Diagnosis. 35 (9): 827–832. doi:10.1002/pd.4611. PMID 25962526. S2CID 10640427.
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 Pepin MG, Byers PH (2015 թ․ դեկտեմբեր). «What every clinical geneticist should know about testing for osteogenesis imperfecta in suspected child abuse cases». American Journal of Medical Genetics. Part C, Seminars in Medical Genetics. 169 (4): 307–313. doi:10.1002/ajmg.c.31459. PMID 26566591. S2CID 26045033.
  64. ↑ Marom R, Rabenhorst BM, Morello R (2020 թ․ հոկտեմբեր). «Osteogenesis imperfecta: an update on clinical features and therapies». European Journal of Endocrinology. 183 (4): R95–R106. doi:10.1530/EJE-20-0299. PMC 7694877. PMID 32621590. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  65. ↑ van Dijk FS, Semler O, Etich J, Köhler A, Jimenez-Estrada JA, Bravenboer N, և այլք: (2020 թ․ նոյեմբեր). «Interaction between KDELR2 and HSP47 as a Key Determinant in Osteogenesis Imperfecta Caused by Bi-allelic Variants in KDELR2». American Journal of Human Genetics. 107 (5): 989–999. doi:10.1016/j.ajhg.2020.09.009. PMC 7675035. PMID 33053334. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  66. ↑ Swezey T, Reeve BB, Hart TS, Floor MK, Dollar CM, Gillies AP, Tosi LL (2019 թ․ փետրվար). «Incorporating the patient perspective in the study of rare bone disease: insights from the osteogenesis imperfecta community». Osteoporosis International. 30 (2): 507–511. doi:10.1007/s00198-018-4690-7. PMC 6449303. PMID 30191258.
  67. ↑ Glorieux FH, Bishop NJ, Plotkin H, Chabot G, Lanoue G, Travers R (1998 թ․ հոկտեմբեր). «Cyclic administration of pamidronate in children with severe osteogenesis imperfecta». The New England Journal of Medicine. 339 (14): 947–952. doi:10.1056/NEJM199810013391402. PMID 9753709. S2CID 19316414.Free full text
  68. ↑ DiMeglio LA, Peacock M (2006 թ․ հունվար). «Two-year clinical trial of oral alendronate versus intravenous pamidronate in children with osteogenesis imperfecta». Journal of Bone and Mineral Research. 21 (1): 132–140. doi:10.1359/JBMR.051006. PMID 16355282. S2CID 12996685.
  69. ↑ Bishop N, Adami S, Ahmed SF, Antón J, Arundel P, Burren CP, և այլք: (2013 թ․ հոկտեմբեր). «Risedronate in children with osteogenesis imperfecta: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial». Lancet. 382 (9902): 1424–1432. doi:10.1016/S0140-6736(13)61091-0. PMID 23927913. S2CID 25559791.
  70. ↑ Ward LM, Rauch F (2013 թ․ հոկտեմբեր). «Oral bisphosphonates for paediatric osteogenesis imperfecta?». Lancet. 382 (9902): 1388–1389. doi:10.1016/S0140-6736(13)61531-7. PMID 23927912. S2CID 5872511.
  71. ↑ Chevrel G, Schott AM, Fontanges E, Charrin JE, Lina-Granade G, Duboeuf F, և այլք: (2006 թ․ փետրվար). «Effects of oral alendronate on BMD in adult patients with osteogenesis imperfecta: a 3-year randomized placebo-controlled trial». Journal of Bone and Mineral Research. 21 (2): 300–306. doi:10.1359/JBMR.051015. PMID 16418786. S2CID 34089615.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Meena BL, Panigrahi I, Marwaha RK (2014 թ․ հոկտեմբերի 1). «PO-0077 Vitamin D Deficiency In Children With Osteogenesis Imperfecta». Archives of Disease in Childhood (անգլերեն). 99 (Suppl 2): A275. doi:10.1136/archdischild-2014-307384.747. ISSN 0003-9888. S2CID 72491188. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  73. ↑ 73,0 73,1 Edouard T, Glorieux FH, Rauch F (2011 թ․ հոկտեմբեր). «Predictors and correlates of vitamin D status in children and adolescents with osteogenesis imperfecta». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 96 (10): 3193–3198. doi:10.1210/jc.2011-1480. PMID 21832107.
  74. ↑ Zambrano MB, Brizola E, Pinheiro B, Vanz AP, Mello ED, Félix TM (2016 թ․ մայիսի 18). «Study of the Determinants of Vitamin D Status in Pediatric Patients With Osteogenesis Imperfecta». Journal of the American College of Nutrition. 35 (4): 339–345. doi:10.1080/07315724.2015.1057776. PMID 26709914. S2CID 45930763.
  75. ↑ Rothschild L, Goeller JK, Voronov P, Barabanova A, Smith P (2018 թ․ նոյեմբեր). «Anesthesia in children with osteogenesis imperfecta: Retrospective chart review of 83 patients and 205 anesthetics over 7 years». Pediatric Anesthesia. 28 (11): 1050–1058. doi:10.1111/pan.13504. PMID 30295359. S2CID 52929810. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  76. ↑ Houck JP (2014). «Osteogenesis imperfecta». In Houck JP, Hache M, Sun LS (eds.). Handbook of Pediatric Anesthesia. New York: McGraw-Hill Education. ISBN 9780071769358. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  77. ↑ Goeller JK, Rothschild L (2020), Kruse RW (ed.), «Anesthetic and Post-operative Pain Management» (ePub), Osteogenesis Imperfecta: A Case-Based Guide to Surgical Decision-Making and Care (անգլերեն), Springer International Publishing, էջեր 111–125, doi:10.1007/978-3-030-42527-2_8, ISBN 978-3-030-42527-2, S2CID 219515776
  78. ↑ Esposito P, Wallace MJ (2020), Kruse RW (ed.), «Osteogenesis Imperfecta Surgical Management of the Femur and Knee» (ePub), Osteogenesis Imperfecta: A Case-Based Guide to Surgical Decision-Making and Care (անգլերեն), Springer International Publishing, էջեր 147–182, doi:10.1007/978-3-030-42527-2_10, ISBN 978-3-030-42527-2, S2CID 219515805
  79. ↑ «Financial Assistance». Shriners Hospitals for Children. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 21-ին. «Shriners Hospitals for Children is committed to providing specialized care to children with orthopaedic conditions [...] regardless of the families' ability to pay.»
  80. ↑ «A Leader in the Treatment of Osteogensis Imperfecta (OI)». Shriners International. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 5-ին.
  81. ↑ Sofield HA, Millar EA (1959 թ․ դեկտեմբերի 1). «Fragmentation, Realignment, and Intramedullary Rod Fixation of Deformities of the Long Bones in Children: A Ten-Year Appraisal». The Journal of Bone and Joint Surgery (ամերիկյան անգլերեն). 41 (8): 1371–1391. doi:10.2106/00004623-195941080-00001. ISSN 0021-9355.
  82. ↑ 82,0 82,1 Behera P, Santoshi JA, Geevarughese NM, Meena UK, Selvanayagam R (2020 թ․ փետրվարի 28). «Dislodgement of Telescopic Nail from the Epiphysis: A Case Report with an Analysis of Probable Mechanism». Cureus (անգլերեն). 12 (2): e7130. doi:10.7759/cureus.7130. ISSN 2168-8184. PMC 7105006. PMID 32257675.
  83. ↑ Sillence DO, Senn A, Danks DM (1979 թ․ ապրիլ). «Genetic heterogeneity in osteogenesis imperfecta». Journal of Medical Genetics. 16 (2): 101–116. doi:10.1136/jmg.16.2.101. PMC 1012733. PMID 458828.
  84. ↑ Van Dijk FS, Pals G, Van Rijn RR, Nikkels PG, Cobben JM (2010 թ․ հունվարի 1). «Classification of Osteogenesis Imperfecta revisited». European Journal of Medical Genetics. 53 (1): 1–5. doi:10.1016/j.ejmg.2009.10.007. PMID 19878741. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 21-ին. «In 1979 Sillence proposed a classification of Osteogenesis Imperfecta (OI) in OI types I, II, III and IV. In 2004 and 2007 this classification was expanded with OI types V–VIII because of distinct clinical features and/or different causative gene mutations.»
  85. ↑ 85,0 85,1 85,2 85,3 85,4 Rodriguez Celin M, Kruger KM, Caudill A, Nagamani SC, Harris GF, Smith PA (2020 թ․ սեպտեմբերի 11). «A Multicenter Study of Intramedullary Rodding in Osteogenesis Imperfecta». JB & JS Open Access. 5 (3): e20.00031. doi:10.2106/JBJS.OA.20.00031. PMC 7489747. PMID 32984750.
  86. ↑ «The Fassier-Duval Telescopic IM System». Pega Medical (անգլերեն). Laval, Quebec. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  87. ↑ Sterian A, Balanescu R, Barbilian A, Ulici A (2015). «Osteosynthesis in Osteogenesis Imperfecta, telescopic versus non-telescopic nailing». Journal of Medicine and Life. 8 (4): 563–565. PMC 4656972. PMID 26664490.
  88. ↑ 88,0 88,1 Frassier F, Duval P, Paley D (2021). «Fassier–Duval Telescopic IM System Surgical Technique» (PDF). Pega Medical. Laval, Quebec. FD-ST-EN Revision K. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  89. ↑ Belyea CM, Knox JB (2020 թ․ հունվարի 1). «Spinal fusion in children with osteogenesis imperfecta: A nationwide retrospective comparative cohort study over a 12-year period». Current Orthopaedic Practice (ամերիկյան անգլերեն). 31 (1): 72–75. doi:10.1097/BCO.0000000000000805. ISSN 1940-7041. S2CID 209229412.
  90. ↑ 90,0 90,1 Wallace MJ, Kruse RW, Shah SA (2017 թ․ փետրվար). «The Spine in Patients With Osteogenesis Imperfecta». The Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons. 25 (2): 100–109. doi:10.5435/JAAOS-D-15-00169. PMID 28009707.
  91. ↑ Zani A, Ford-Adams M, Ratcliff M, Bevan D, Inge TH, Desai A (2017 թ․ հունվար). «Weight loss surgery improves quality of life in pediatric patients with osteogenesis imperfecta». Surgery for Obesity and Related Diseases. Elsevier Inc. 13 (1): 41–44. doi:10.1016/j.soard.2015.11.029. PMC 5965274. PMID 26948942.
  92. ↑ Semler O, Fricke O, Vezyroglou K, Stark C, Schoenau E (2007 թ․ հունվարի 1). «Preliminary results on the mobility after whole body vibration in immobilized children and adolescents». Journal of Musculoskeletal & Neuronal Interactions. 7 (1): 77–81. PMID 17396011. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  93. ↑ 93,0 93,1 Biria M, Abbas FM, Mozaffar S, Ahmadi R (2012 թ․ հուլիս). «Dentinogenesis imperfecta associated with osteogenesis imperfecta». Dental Research Journal. 9 (4): 489–494. PMC 3491340. PMID 23162594.
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 94,3 Plieth J (2020 թ․ դեկտեմբերի 18). «Recycling pays off for Mereo». Evaluate Vantage (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  95. ↑ Delgado-Calle J, Sato AY, Bellido T (2017 թ․ մարտ). «Role and mechanism of action of sclerostin in bone». Bone. 96: 29–37. doi:10.1016/j.bone.2016.10.007. PMC 5328835. PMID 27742498.
  96. ↑ Glorieux FH, Devogelaer JP, Durigova M, Goemaere S, Hemsley S, Jakob F, և այլք: (2017 թ․ հուլիս). «BPS804 Anti-Sclerostin Antibody in Adults With Moderate Osteogenesis Imperfecta: Results of a Randomized Phase 2a Trial». Journal of Bone and Mineral Research. 32 (7): 1496–1504. doi:10.1002/jbmr.3143. PMID 28370407. S2CID 4432023.
  97. ↑ «Ultragenyx and Mereo BioPharma Announce Collaboration and License Agreement for Setrusumab in Osteogenesis Imperfecta». Ultragenyx Pharmaceutical Inc. (անգլերեն). 2020 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  98. ↑ «A Study in Adult Patients With Type I, III or IV Osteogenesis Imperfecta Treated With BPS804 (ASTEROID)». ClinicalTrials.gov. United States National Library of Medicine. 2021 թ․ ապրիլի 1. NCT03118570. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  99. ↑ Cooper M, Gregorek L (2019 թ․ նոյեմբերի 25). «Setrusumab ready to advance into pivotal studies». Trinity Delta (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  100. ↑ Hardy A (2020 թ․ սեպտեմբերի 24). «Mereo setrusumab gets FDA rare pediatric disease designation for osteogenesis imperfecta». BioTuesdays (կանադական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  101. ↑ «Study to Evaluate Romosozumab in Children and Adolescents With Osteogenesis Imperfecta». ClinicalTrials.gov. United States National Library of Medicine. 2021 թ․ հուլիսի 23. NCT04545554. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  102. ↑ Out of Ignorance (2022 թ․ սեպտեմբերի 2). «Ultragenyx Stock: Downward Trajectory Likely to Continue». Seeking Alpha (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  103. ↑ Ultragenyx Pharmaceutical Inc (2022 թ․ սեպտեմբերի 15). «A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Phase 2/3 Study to Assess the Efficacy and Safety of Setrusumab in Subjects With Osteogenesis Imperfecta». Mereo BioPharma. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  104. ↑ Green R (2012 թ․ մարտի 11). «Brittle Bone Disease Forced Mother Into 'No Easy Choice'». Hartford Courant (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  105. ↑ Hopper T (2013 թ․ փետրվարի 6). «'Incompatible with life': Mother's account of her difficult decision to request a late-term abortion sheds light on 'live-born' debate». National Post (կանադական անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  106. ↑ 106,0 106,1 Folkestad L, Hald JD, Canudas-Romo V, Gram J, Hermann AP, Langdahl B, և այլք: (2016 թ․ դեկտեմբեր). «Mortality and Causes of Death in Patients With Osteogenesis Imperfecta: A Register-Based Nationwide Cohort Study». Journal of Bone and Mineral Research. 31 (12): 2159–2166. doi:10.1002/jbmr.2895. PMID 27345018. S2CID 32196304.
  107. ↑ Paterson CR, Ogston SA, Henry RM (1996 թ․ փետրվար). «Life expectancy in osteogenesis imperfecta». BMJ. 312 (7027): 351. doi:10.1136/bmj.312.7027.351. PMC 2350292. PMID 8611834.
  108. ↑ Donohoe M (2020). «Therapy, Orthotics and Assistive Devices for Osteogenesis Imperfecta». In Kruse RW (ed.). Osteogenesis Imperfecta (անգլերեն). Springer International Publishing. էջեր 21–37. doi:10.1007/978-3-030-42527-2_3. ISBN 978-3-030-42526-5. S2CID 219518604. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  109. ↑ Plotkin H (2016 թ․ փետրվարի 29). «Genetics of Osteogenesis Imperfecta». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  110. ↑ «2.4: The Frequency of Bone Disease». Bone Health and Osteoporosis: A Report of the Surgeon General (PDF) (անգլերեն). Rockville, Maryland: Office of the Surgeon General of the United States, U.S. Department of Health and Human Services. 2004. էջ 68. WE 225 B71259 2004.
  111. ↑ «Osteogenesis Imperfecta Panel». University of Nebraska Medical Center. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 30-ին.
  112. ↑ Subramanian, Surabhi; Anastasopoulou, Catherine; Viswanathan, Vibhu Krishnan (2023). Osteogenesis Imperfecta. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 30725642.
  113. ↑ Lindahl, Katarina; Åström, Eva; Rubin, Carl-Johan; Grigelioniene, Giedre; Malmgren, Barbro; Ljunggren, Östen; Kindmark, Andreas (2015-08). «Genetic epidemiology, prevalence, and genotype-phenotype correlations in the Swedish population with osteogenesis imperfecta». European journal of human genetics: EJHG. 23 (8): 1042–1050. doi:10.1038/ejhg.2015.81. ISSN 1476-5438. PMC 4795106. PMID 25944380.
  114. ↑ Zhytnik, Lidiia; Maasalu, Katre; Duy, Binh Ho; Pashenko, Andrey; Khmyzov, Sergey; Reimann, Ene; Prans, Ele; Kõks, Sulev; Märtson, Aare (2019-03). «De novo and inherited pathogenic variants in collagen-related osteogenesis imperfecta». Molecular Genetics & Genomic Medicine. 7 (3): e559. doi:10.1002/mgg3.559. ISSN 2324-9269. PMC 6418448. PMID 30675999.
  115. ↑ Abali S, Arman A, Atay Z, Bereket A, Bas S, Haliloglu B, և այլք: (2016 թ․ օգոստոսի 19). «Frequency of Recessive Osteogenesis Imperfecta in a Turkish Cohort and Genetic Causes». ESPE Abstracts (անգլերեն). Bioscientifica. 86: 131. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  116. ↑ Roger S, Francis MJ, Houghton GR (1983). The brittle bone syndrome: osteogenesis imperfecta. London: Butterworth-Heinemann. էջ 4. ISBN 978-0-407-00211-1. OCLC 9784850.
  117. ↑ Lowenstein EJ (2009 թ․ մայիս). «Osteogenesis imperfecta in a 3,000-year-old mummy». Child's Nervous System. 25 (5): 515–516. doi:10.1007/s00381-009-0817-7. PMID 19212769.
  118. ↑ 118,0 118,1 118,2 Tainmont J (2007). «History of osteogenesis imperfecta or brittle bone disease: a few stops on a road 3000 years long». B-Ent. 3 (3): 157–173. PMID 17970442. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  119. ↑ Lewis R, Lotha G, Gaur A (2019 թ․ հունվարի 8). «Ivar the Boneless». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  120. ↑ Groeneveld E (2018 թ․ նոյեմբերի 12). «Ivar the Boneless». World History Encyclopedia (անգլերեն). Ancient History Encyclopedia Limited. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  121. ↑ 121,0 121,1 121,2 Dang Do AN, Marini JC (2021 թ․ հունվարի 27). «Osteogenesis imperfecta». In Carey JC, Cassidy SB, Battaglia A, Viskochil D (eds.). Cassidy and Allanson's Management of Genetic Syndromes (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջեր 683–705. ISBN 978-1-119-43267-8. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  122. ↑ Վիքիդարանի տարբերանշան Տեքստ՝ Անկատար օստեոգենեզ Վիքիդարանում
  123. ↑ Edelu B, Ndu I, Asinobi I, Obu H, Adimora G (2014 թ․ մարտ). «Osteogenesis imperfecta: a case report and review of literature». Annals of Medical and Health Sciences Research. Nigerian Medical Association. 4 (Suppl 1): S1–S5. doi:10.4103/2141-9248.131683. PMC 4083720. PMID 25031897.
  124. ↑ Hektoen L (1903 թ․ մայիս). «Anatomical Study of a Short-Limbed Dwarf, With Special Reference To Osteogenesis Imperfecta and Chondrodystrophia Foetalis». The American Journal of the Medical Sciences. J. B. Lippincott & Co. 125 (5): 751–769. doi:10.1097/00000441-190305000-00001. ISBN 978-0-243-38392-4. S2CID 71836609. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  125. ↑ Davel JG, Fichardt T, Van Der Spuy D (1956 թ․ հոկտեմբեր). «Osteogenesis imperfecta». Archives of Disease in Childhood. 31 (159): 346–353. doi:10.1136/adc.31.159.346. PMC 2011939. PMID 13363481.
  126. ↑ Adair-Dighton CA (1912). «Four generations of blue sclerotics». The Ophthalmoscope. London: George Pulman & Sons, Ltd. 10: 188–189. OCLC 1049881577 – via Internet Archive.
  127. ↑ Vrolik W (1849). Tabulae ad illustrandam embryogenesin hominis et mammalium, tam naturalem quam abnormem — De Vrucht van den Mensch en van de Zoogdieren afgebeeld en beschreven in hare regelmatige en onregelmatige Ontwikkeling [Illustrations of human and mammalian embryogenesis, both normal and abnormal] (լատիներեն and հոլանդերեն). Amsterdam: G.M.P. Londonck. էջեր 562–566. OCLC 489920691. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  128. ↑ 128,0 128,1 Baljet B (2002 թ․ հունվար). «Aspects of the history of osteogenesis imperfecta (Vrolik's syndrome)». Annals of Anatomy - Anatomischer Anzeiger. 184 (1): 1–7. doi:10.1016/S0940-9602(02)80023-1. PMID 11876477. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  129. ↑ Baljet B (2002). «Willem Vrolik and "his" Syndrome». In Rauschmann MA, Thomann KD, Zichner, L (eds.). Geschichte der Grenzgebiete der Orthopädie. Vol. 4. Heidelberg: Verlag Theodor Steinkopff. էջեր 133–144. doi:10.1007/978-3-642-57510-5_15. ISBN 978-3-642-57510-5. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անկատար_օստեոգենեզ&oldid=9793130» էջից