«Ծծումբ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ մաքրվեց, փոխարինվեց: ։ → : (94) oգտվելով ԱՎԲ |
չ clean up, փոխարինվեց: → (2), է: → է։ (7), բ: → բ։ (2), դ: → դ։ (4), ը: → ը։ (5), ի: → ի։ (2), կ: → կ։ (3), մ: → մ։ (15), ն: → ն։ (4), ջ: → ջ։, վ: oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո... |
||
Տող 63. | Տող 63. | ||
'''Ծծումբ'''՝ S ({{lang-lat|sulfur}}), քիմիական տարր է, որի նշանն է '''S''' և ատոմային թիվը՝ 16: |
'''Ծծումբ'''՝ S ({{lang-lat|sulfur}}), քիմիական տարր է, որի նշանն է '''S''' և ատոմային թիվը՝ 16: |
||
Գտնվում է պարբերական համակարգի 6-րդ խմբի գլխավոր |
Գտնվում է պարբերական համակարգի 6-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբում։ Իսկ [[Ջրածին|ջրածնի]] և [[Թթվածին|թթվածնի]] միացություններում բաղկացած է տարբեր [[իոններ]]ներից, փոխազդում է համարյա բոլոր թթուների և [[աղ]]երի հետ։ Ծծմբի աղերը քիչ են լուծվում ջրում։ Ցուցաբերում է ոչ մետաղական հատկություններ։ Ծծումբը մարդուն հայտնի է վաղնջական ժամանակներից։ [[Երկրակեղև]]ում ծծմբի պարունակությունը 0,05% է, հանդիպում է ինչպես ազատ (բնածին ծծումբ), այնպես էլ միացությունների՝ գերազանցապես սուլֆիդների, օրինակ՝ ZnS, PbS, Cu2S, FeS2, և սուլֆատների, օրինակ՝ CaSO4.2H2O, Na2SO4.10H2O, ձևով։ |
||
== Ծծմբի տարաձևությունները == |
== Ծծմբի տարաձևությունները == |
||
Ծծումբն առաջացնում է երեք տարաձևություն, որոնցից ամենակայունը շեղանկյուն կամ α-ծծումբն է, որը սովորաբար ստանում են դեղին փոշու |
Ծծումբն առաջացնում է երեք տարաձևություն, որոնցից ամենակայունը շեղանկյուն կամ α-ծծումբն է, որը սովորաբար ստանում են դեղին փոշու տեսքով։ Հալվում է 113 և եռում՝ 445 °C ջերմաստիճանում։ Հալված ծծումբը սառեցնելիս առաջանում են բաց դեղնավուն ասեղնաձև (մոնոկլինային) բյուրեղներ՝ β-ծծումբ, որը հետագա սառեցման ընթացքում դանդաղ վերածվում է α-ծծբմի։ |
||
[[Պատկեր:Cyclooctasulfur-above-3D-balls.png|մինի|աջից|ծծմբի մոլեկուլի կառուցվածքը S8-ում]] |
[[Պատկեր:Cyclooctasulfur-above-3D-balls.png|մինի|աջից|ծծմբի մոլեկուլի կառուցվածքը S8-ում]] |
||
Նշված երկու տարաձևություններն առաջանում են տարբեր տեսքի բյուրեղներ, սակայն երկուսն էլ ունեն մոլեկուլային կառուցվածք՝ բաղկացած S<sub>8</sub> [[մոլեկուլ]]ներից: Ծծմբի մոլեկուլը նման է «թագի»: Հալված ծծումբը սառը [[Ջուր|ջրի]] մեջ լցնելիս գոյանում է շագանակագույն առաձգական զանգված, որը կոչվում է պլաստիկ ծծումբ՝ երրորդ |
Նշված երկու տարաձևություններն առաջանում են տարբեր տեսքի բյուրեղներ, սակայն երկուսն էլ ունեն մոլեկուլային կառուցվածք՝ բաղկացած S<sub>8</sub> [[մոլեկուլ]]ներից: Ծծմբի մոլեկուլը նման է «թագի»: Հալված ծծումբը սառը [[Ջուր|ջրի]] մեջ լցնելիս գոյանում է շագանակագույն առաձգական զանգված, որը կոչվում է պլաստիկ ծծումբ՝ երրորդ տարաձևությունը։ Պլաստիկը ևս, նման β-ծծմբին, անկայուն է և աստիճանաբար վերածվում է α-ծծմբի։ Ծծումբը ջրում չի թրջվում, և, նույնիսկ ծանր լինելով (p=2.1 գ/սմ3), ծծմբի փոշին մնում է ջրի մակերևույթին։ Մետաղների սուլֆիդների նույնպես օժտված են այս հատկությամբ, որի հիման վրա զատում են այդ միացությունները հանքաքարում պարունակվող դատարկ [[ապար]]ներից: |
||
== Բնական հանքային ծծումբ == |
== Բնական հանքային ծծումբ == |
||
Ծծումբը 16-րդ տարրն է, իր տարածվածությամբ |
Ծծումբը 16-րդ տարրն է, իր տարածվածությամբ երկրակեղևում։ Երկրակեղևում նրա պարունակությունը 0,05% է (ըստ զանգվածի)։ Բնության մեջ հանդես է գալիս ինչպես ազատ ձևով այնպես էլ, միացությունների ձևով։ Առավել կարևոր բնական հանքային ծծումբի միացություններն են՝ |
||
*FeS<sub>2</sub> - երկաթի կոլչեդան կամ պիրիտ, |
*FeS<sub>2</sub> - երկաթի կոլչեդան կամ պիրիտ, |
||
*ZnS - [[ցինկ]]ի սուլֆիդ |
*ZnS - [[ցինկ]]ի սուլֆիդ |
||
Տող 77. | Տող 77. | ||
*HgS - [[սնդիկ]]ի սուլֆիդ (կինաբար) |
*HgS - [[սնդիկ]]ի սուլֆիդ (կինաբար) |
||
* Sb<sub>2</sub>S<sub>3</sub> - Ծարիրի սուլֆատ |
* Sb<sub>2</sub>S<sub>3</sub> - Ծարիրի սուլֆատ |
||
Բացի դրանից ծծումբ կան նաև [[նավթ]]ում, [[բնական ածուխ|բնական ածխում]], [[բնական գազ]]ում և |
Բացի դրանից ծծումբ կան նաև [[նավթ]]ում, [[բնական ածուխ|բնական ածխում]], [[բնական գազ]]ում և թերթաքարում։ Ծծումբը 6-րդ տարրն է իր պարունակությամբ բնական ջրերում, հանդես է գալիս հիմնականում սուլֆիտ իոնների ձևով, առաջացնում է «մշտական» կարծրություն քաղցրահամ ջրերում։ Կենսական կարևոր տարր է բարձրակարգ օրգանիզմների համար, անբաժանելի մասն է [[սպիտակուց]]ների, կենտրոնացած է մազերում։ |
||
===== Ծագման պատմությունը ===== |
===== Ծագման պատմությունը ===== |
||
[[Պատկեր:Soufresicile2.jpg|մինի|Ծծմբի բյուրեղներ]] |
[[Պատկեր:Soufresicile2.jpg|մինի|Ծծմբի բյուրեղներ]] |
||
Ծծմբի ծագման պետություն, ինչպես նաև ծծմբի միացությունները հայտնի էին դեռևս հնագույն |
Ծծմբի ծագման պետություն, ինչպես նաև ծծմբի միացությունները հայտնի էին դեռևս հնագույն ժամանակներից։ |
||
Ծծումբը մարդկությանը հայտնի է հնագույն |
Ծծումբը մարդկությանը հայտնի է հնագույն ժամանակներից։ Այն հիշատակվում Է [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչում]], [[Հոմերոս]]ի պոեմներում։ Ռազմական նպատակների համար ծծմբից պատրաստել են հրկիզող խառնուրդներ, օրինակ՝ «հունական կրակը»: Մոտավորապես [[13-րդ դար]]ում [[Չինաստան]]ում ծծումբը կիրառվել Է հրատեխնիկական նպատակներով։ Նախկինում մարդիկ կարծում էին, թե այրվող ծծմբից առաջացած կապույտ բոցն ու սուր հոտը վանում են չարքերին։ |
||
Ծծումբը և նրա միացություններն օգտագործել են մաշկային հիվանդություններ (օրինակ՝ քոսը) բուժելու, ինչպես նաև այգեգործական |
Ծծումբը և նրա միացություններն օգտագործել են մաշկային հիվանդություններ (օրինակ՝ քոսը) բուժելու, ինչպես նաև այգեգործական նպատակներով։ Արաբ ալքիմիկոսները կարծում էին, թե բոլոր [[մետաղ]]ները կազմված են ծծմբի և [[սնդիկ]]ի խառնուրդից։ Ծծումբը, որպես [[Քիմիական տարրեր|քիմիական տարր]], առաջինը բացահայտել Է ֆրանսիացի քիմիկոս [[Լավուազիե|Ա. Լավուազիեն]] [[18-րդ դար]]ի վերջին։ Առաջի տեղեկությունները գրականություններում ծծմբի մասին գրել է Ագրիկոլը։ |
||
===== Անվան ծագումը ===== |
===== Անվան ծագումը ===== |
||
«Ծծումբ» բառը հայտնի է հին ռուսերենից [[15-րդ դար]]ում, վերցված է Հին Սլավոնական «sera» բառից, նշանակում է ծծումբ, խեժ, ընդհանուր առմամբ, «դյուրավառ, յուղ»:<ref>[http://enc-dic.com/semenov/Sera-95.html Этимологический словарь русского языка Семенова]</ref>. Ըստ Ֆասմերայի ենթադրության, «ծծումբը» գալիս է {{lang-lat|sera}} և «աճել» կամ {{lang-lat|serum}} - «շիճուկ» |
«Ծծումբ» բառը հայտնի է հին ռուսերենից [[15-րդ դար]]ում, վերցված է Հին Սլավոնական «sera» բառից, նշանակում է ծծումբ, խեժ, ընդհանուր առմամբ, «դյուրավառ, յուղ»:<ref>[http://enc-dic.com/semenov/Sera-95.html Этимологический словарь русского языка Семенова]</ref>. Ըստ Ֆասմերայի ենթադրության, «ծծումբը» գալիս է {{lang-lat|sera}} և «աճել» կամ {{lang-lat|serum}} - «շիճուկ» բառերից։ Լատիներեն sulfur - ենթադրաբար գալիս է հնդեվրոպական արմատ՝ swelp - «այրել» բառից։ |
||
== Ծծմբի ֆիզիկական հատկությունները == |
== Ծծմբի ֆիզիկական հատկությունները == |
||
[[Պատկեր:Soufresicile3.jpg|մինի|ձախից|բնական ծծումբ]] |
[[Պատկեր:Soufresicile3.jpg|մինի|ձախից|բնական ծծումբ]] |
||
Ծծումբը դեղին գույնի բյուրեղային նյութ |
Ծծումբը դեղին գույնի բյուրեղային նյութ է։ Այն հեշտությամբ հալվում է 100 ցելսիուսից փոքր-ինչ բարձր ջերմաստիճաններում։ Ծծումբի ուժեղ տաքացման ժամանակ առաջանում են մուգ-շագանակագույն գոլորշիներ։ Արագ սառեցնելիս ծծումբի գոլորշիներն անմիջապես, առանց հեղուկանալու փոխարկվում են նրբագույն փխրուն փոշու, որը կոչվում է ծծմբածաղիկ։ Ծծումբը ջրում չի լուծվում, բայց այն լուծվում է մի քանի ուրիշ [[հեղուկ]]ներում, օրինակ, ծծմբածխածնում։ |
||
===== Ծծմբի քիմիական հատկությունները ===== |
===== Ծծմբի քիմիական հատկությունները ===== |
||
[[Պատկեր:Burning-sulfur.png|մինի|աջից|Ծծմբի այրումը]] |
[[Պատկեր:Burning-sulfur.png|մինի|աջից|Ծծմբի այրումը]] |
||
*Ծծումբը փոխազդում է մետաղների |
*Ծծումբը փոխազդում է մետաղների հետ։ |
||
*Ծծումբը փոխազդում է ոչ մետաղների |
*Ծծումբը փոխազդում է ոչ մետաղների հետ։ |
||
*Ծծումբը փոխազդում է թթվածնի ու [[Հալոգեններ|հալոգեն]]ների |
*Ծծումբը փոխազդում է թթվածնի ու [[Հալոգեններ|հալոգեն]]ների հետ։ |
||
*Ծծումբը փոխազդում է բարդ նյութերի |
*Ծծումբը փոխազդում է բարդ նյութերի հետ։ |
||
Ծծումբը քիմիապես ակտիվ տարր է և կարող է անմիջականորեն միանալգրեթե բոլոր տարրերի հետ՝ բացառությամբ [[ազոտ]]ի, [[յոդ]]ի, [[Ոսկի|ոսկու]], [[պլատին]]ի և [[ազնիվ գազեր]]ի: Միացություններում ծծմբի բնորոշ օքսիդացման աստիճաներն են՝ -2, +4, և +6: |
Ծծումբը քիմիապես ակտիվ տարր է և կարող է անմիջականորեն միանալգրեթե բոլոր տարրերի հետ՝ բացառությամբ [[ազոտ]]ի, [[յոդ]]ի, [[Ոսկի|ոսկու]], [[պլատին]]ի և [[ազնիվ գազեր]]ի: Միացություններում ծծմբի բնորոշ օքսիդացման աստիճաներն են՝ -2, +4, և +6: |
||
Ծծումբն այրվում է թթվածնում կամ օդում՝ առաջացնելով ծծմբի(IV) |
Ծծումբն այրվում է թթվածնում կամ օդում՝ առաջացնելով ծծմբի(IV) օքսիդ։ Վեցավալենտ օքսիդն առաջանում է աննշան չափով, քանի որ ռեակցիայի արագությունը չափազանց փոքր է։ Տաքացման պայմաններում ծծումբը փոխազդում է ջրածնի հետ․ |
||
:: <math>\mathsf{S + O_2 \rightarrow SO_2 \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{S + O_2 \rightarrow SO_2 \uparrow}</math> |
||
Տող 111. | Տող 111. | ||
:: <math>\mathsf{C + 2S \rightarrow CS_2 \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{C + 2S \rightarrow CS_2 \uparrow}</math> |
||
:: <math>\mathsf{2P + 5S \rightarrow P_2S_5 \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{2P + 5S \rightarrow P_2S_5 \uparrow}</math> |
||
[[Ալկալիական մետաղներ|Ալկալիական]] և [[Հողալկալիական մետաղներ|հողալկալ]]ական մետաղների, ինչպես նաև սնդիկի հետ ծծումբը փոխազդում է սենյակային ջերմաստիճանում՝ առաջացնելով սուլֆիդներ․ |
[[Ալկալիական մետաղներ|Ալկալիական]] և [[Հողալկալիական մետաղներ|հողալկալ]]ական մետաղների, ինչպես նաև սնդիկի հետ ծծումբը փոխազդում է սենյակային ջերմաստիճանում՝ առաջացնելով սուլֆիդներ․ |
||
:: <math>\mathsf{Ca + S \rightarrow CaS \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{Ca + S \rightarrow CaS \uparrow}</math> |
||
Տող 117. | Տող 117. | ||
:: <math>\mathsf{Hg + S \rightarrow HgS \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{Hg + S \rightarrow HgS \uparrow}</math> |
||
Վերջին ռեակցիայի շնորհիվ կարելի է վնասազերծել թափված սնդիկը, որի գոլորշին, ինչպես նաև գիտենք թունավոր |
Վերջին ռեակցիայի շնորհիվ կարելի է վնասազերծել թափված սնդիկը, որի գոլորշին, ինչպես նաև գիտենք թունավոր է։ |
||
Բարդ նյութերի հետ փոխազդեցությունից նշենք ծծմբի ռեակցիաները օքսիդիչ թթուների հետ․ |
Բարդ նյութերի հետ փոխազդեցությունից նշենք ծծմբի ռեակցիաները օքսիդիչ թթուների հետ․ |
||
Տող 125. | Տող 125. | ||
===== Ծծմբի կիրառությունը ===== |
===== Ծծմբի կիրառությունը ===== |
||
Արդյունահանվող ծծմբի գրեթե կեսն օգտագործվում է [[ծծմբային գազ]], այնուհետև ծծմբական թթու ստանալու |
Արդյունահանվող ծծմբի գրեթե կեսն օգտագործվում է [[ծծմբային գազ]], այնուհետև ծծմբական թթու ստանալու համար։ Մեծ քանակներով ծծումբ ծախսվում է [[ռետին]]ի ստացման համար։ Օգտագործվում է [[խաղող]]ի և [[բամբակ]]ի թփերի վնասատուների դեմ պայքարելու, բժշկությունում մաշկային հիվանդությունների բուժման նպատակով քսուքներ պատրաստելու համար։ Այն ծախսվում է նաև ներկերի, [[լուսանկար]]ների, [[ծծմբածխածին|ծծմբածխածնի]], [[լուցկի|լուցկու]] արտադրություններում։ |
||
===== Ծծմբաջրածին ===== |
===== Ծծմբաջրածին ===== |
||
Ծծմբաջրածինն անգույն, նեխած [[Ձու (սննդամթերք)|ձվի]] հոտով թունավոր գազ |
Ծծմբաջրածինն անգույն, նեխած [[Ձու (սննդամթերք)|ձվի]] հոտով թունավոր գազ է։ Բնության մեջ հանդիպում է [[հրաբխային գազեր]]րում և հանքային ջրերում, առաջանում է նաև սպիտակուցային նյութերի քայքայման հետևանքով։ |
||
Լաբորատորիայում սովորաբար ստանում են [[երկաթ]]ի սուլֆիդի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ․ |
Լաբորատորիայում սովորաբար ստանում են [[երկաթ]]ի սուլֆիդի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ․ |
||
:: <math>\mathsf{FeS + 2HCl \rightarrow FeCl_2 + H_2S \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{FeS + 2HCl \rightarrow FeCl_2 + H_2S \uparrow}</math> |
||
[[Օդ]]ում ծծմբաջրածինն այրվում է երկնագույն բոցով՝ առաջացնելով ծծմբի(lV) |
[[Օդ]]ում ծծմբաջրածինն այրվում է երկնագույն բոցով՝ առաջացնելով ծծմբի(lV) օքսիդ։ Անբավարար օդի պայմաններում գոյանում է ազատ ծծումբ․ |
||
:: <math>\mathsf{2H_2S + 3O_2 \rightarrow 2SO_2 + H_2O \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{2H_2S + 3O_2 \rightarrow 2SO_2 + H_2O \uparrow}</math> |
||
:: <math>\mathsf{2H_2S + O_2 \rightarrow 2S + 2H_2O \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{2H_2S + O_2 \rightarrow 2S + 2H_2O \uparrow}</math> |
||
Ծծմբաջրածինն ուժեղ վերականգնիչ է, հեշտությամբ տալիս է [[էլեկտրոն]]ներ, ինչը պայմանավորված է ծծմբի ցածրագույն՝ -2 օքսիդացման |
Ծծմբաջրածինն ուժեղ վերականգնիչ է, հեշտությամբ տալիս է [[էլեկտրոն]]ներ, ինչը պայմանավորված է ծծմբի ցածրագույն՝ -2 օքսիդացման աստիճանով։ Փոխազդում է անգամ թույլ օքսիդիչների, օրինակ՝ յոդի հետ․ |
||
:: <math>\mathsf{H_2 + I_2 \rightarrow S + 2HI \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{H_2 + I_2 \rightarrow S + 2HI \uparrow}</math> |
||
Ծծբաջրածնի ջրային լուծույթը կոչվում է ծծմբաջրածնային ջուր և ցուցաբերում է թույլ թթվային |
Ծծբաջրածնի ջրային լուծույթը կոչվում է ծծմբաջրածնային ջուր և ցուցաբերում է թույլ թթվային հատկություն։ Ծծմբաջրածնական թթուն կարող է դիսոցվել (դիսոցման աստիճանը շատ փոքր է) երկու փուլով՝ առաջացնելով երկու թթվային մնացորդ և, հետևաբար, երկու խումբ աղեր՝ սուլֆիդներ և հիդրոսուլֆադներ․ |
||
*'''H<sub>2</sub>S = H<sup>+</sup> + HS<sup>-</sup>''' |
*'''H<sub>2</sub>S = H<sup>+</sup> + HS<sup>-</sup>''' |
||
*'''HS<sup>-</sup> = H<sup>+</sup> + S<sup>−2</sup>''' |
*'''HS<sup>-</sup> = H<sup>+</sup> + S<sup>−2</sup>''' |
||
Բոլոր հիդրոսուլֆիդները լուծելի են, իսկ սուլֆիդներից լուծելի են միայն ալկալիական |
Բոլոր հիդրոսուլֆիդները լուծելի են, իսկ սուլֆիդներից լուծելի են միայն ալկալիական մետաղներինը։ Այս հատկությամբ է պայմանավորված ծծմբաջրածնի օգտագործումը վերլուծական քիմիայում՝ մետաղների զանազանման համար։ Լուծույթում սուլֆիդ իոնը՝ S<sup>2-</sup> (ծծմբաջրածնի կամ լուծելի սուլֆիդի տեսքով), հայտնաբերում են Cu<sup>2+</sup> կամ Pb<sup>2+</sup> իոնների միջոցով, որոնց ազդեցությամբ առաջանում է այդ մետաղների սուլֆիդի՝ ջրում և թթուներում անլուծելի սև նստվածք։ |
||
===== Ծծմբի օքսիդները ===== |
===== Ծծմբի օքսիդները ===== |
||
[[Պատկեր:Lapis lazuli block.jpg|մինի|ձախից|Կապույտ քար: Կապույտ գույնը ստացել է ծծմբի շնորհիվ]] |
[[Պատկեր:Lapis lazuli block.jpg|մինի|ձախից|Կապույտ քար: Կապույտ գույնը ստացել է ծծմբի շնորհիվ]] |
||
Ծծումբն առաջանում է երկու կայուն օքսիդ՝ '''SO<sub>2</sub>''' և '''SO<sub>3</sub>''': Ծծմբի(IV) օքսիդը հաճախ կոչվում է նաև ծծմբային գազ, իսկ ծծմբի(VI) օքսիդը՝ ծծմբական |
Ծծումբն առաջանում է երկու կայուն օքսիդ՝ '''SO<sub>2</sub>''' և '''SO<sub>3</sub>''': Ծծմբի(IV) օքսիդը հաճախ կոչվում է նաև ծծմբային գազ, իսկ ծծմբի(VI) օքսիդը՝ ծծմբական անհիդրիդ։ |
||
Լաբորատորիայում ծծմբային գազը ստանում են հետևյալ ռեակցիաներով․ |
Լաբորատորիայում ծծմբային գազը ստանում են հետևյալ ռեակցիաներով․ |
||
Տող 156. | Տող 156. | ||
:: <math>\mathsf{Cu + 2H_2SO_4 \rightarrow CuSO_4 + SO_2 + 2H_2O\uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{Cu + 2H_2SO_4 \rightarrow CuSO_4 + SO_2 + 2H_2O\uparrow}</math> |
||
Արդյունաբերությունում ստանում են ծծմբից կամ ծծմբային |
Արդյունաբերությունում ստանում են ծծմբից կամ ծծմբային միացություններից։ Օրինակ՝ |
||
:: <math>\mathsf{2CuS + 3O_2 \rightarrow 2CuO + 2SO_2 \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{2CuS + 3O_2 \rightarrow 2CuO + 2SO_2 \uparrow}</math> |
||
Ծծմբի(IV) օքսիդը օդից 2,2 անգամ ծանր, բնորոշ սուր հոտով, անգույն, ջրում լավ լուծվող գազ |
Ծծմբի(IV) օքսիդը օդից 2,2 անգամ ծանր, բնորոշ սուր հոտով, անգույն, ջրում լավ լուծվող գազ է։ Սակայն լուծված օքսիդի միայն մի փոքր մասն է քիմիապես փոխազդում ջրի հետ՝ առաջացնելով ծծմբային թթու․ |
||
:: <math>\mathsf{SO_2 + 2H_2O \rightarrow H_2SO_3 \uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{SO_2 + 2H_2O \rightarrow H_2SO_3 \uparrow}</math> |
||
Վերջինս երկհիմն, միջին ուժի թթու |
Վերջինս երկհիմն, միջին ուժի թթու է։ |
||
Ծծմբային գազը, լինելով թթվային օքսիդ, փոխազդում է հիմքերի հետ՝ առաջացնելով սուլֆիտ և |
Ծծմբային գազը, լինելով թթվային օքսիդ, փոխազդում է հիմքերի հետ՝ առաջացնելով սուլֆիտ և հիդրոսուլֆիտ։ Օրինակ՝ |
||
:: <math>\mathsf{SO_2 + 2NaOH \rightarrow Na_2SO_3 + H_2O\uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{SO_2 + 2NaOH \rightarrow Na_2SO_3 + H_2O\uparrow}</math> |
||
:: <math>\mathsf{SO_2 + NaOH \rightarrow NaHSO_3\uparrow}</math> |
:: <math>\mathsf{SO_2 + NaOH \rightarrow NaHSO_3\uparrow}</math> |
||
Ծծմբային գազը՝ որպես գունաթափող նյութ, օգտագործվում է գործվածքը և ծղոտը սպիտակեցնելու, իսկ որպես մանրէասպան նյութ՝ մրգերն հատապտուղները ծխահարելու և նեխումը կանխելու |
Ծծմբային գազը՝ որպես գունաթափող նյութ, օգտագործվում է գործվածքը և ծղոտը սպիտակեցնելու, իսկ որպես մանրէասպան նյութ՝ մրգերն հատապտուղները ծխահարելու և նեխումը կանխելու համար։ |
||
Ծծմբի(VI) օքսիդն արդյունաբերությունում ստանում են ծծմբային գազի օքսիդացումով․ |
Ծծմբի(VI) օքսիդն արդյունաբերությունում ստանում են ծծմբային գազի օքսիդացումով․ |
||
== Կիրառությունները == |
== Կիրառությունները == |
||
Ծծումբը մանր փոշու՝ ծծմբածաղկի ձևով օգտագործվում է խաղողի թփի հիվանդությունների դեմ պայքարելու |
Ծծումբը մանր փոշու՝ ծծմբածաղկի ձևով օգտագործվում է խաղողի թփի հիվանդությունների դեմ պայքարելու համար։ Մեծ քանակով ծծումբ է ծախսվում [[կաուչուկ]]ի վուլկանացման՝ կաուչուկը ռետինի փոխարկելու համար։ Դրա համար էլ առանց ծծումբի անհնար է արտադրել այնպիսի ռետինե իրեր, ինչպիսիք են [[անվադող]]երը, կրկնակոշիկները, շլանգները և այլ իրեր։ Ծծումբը մտնում է որսորդական վառոդի կազմի մեջ, կիրառվում է լուցկու արտադրության ժամանակ։ Ծծումբի զգալի քանակություն օգտագործվում է [[Ծծմբական թթու|ծծմբական թթվի]] արտադրման ժամանակ։ Ծծումբը առաջացնում է երեք տարաձևություն, որոնցից ամենակայունը շեղանկյուն կամ ալֆա ծծումբն է, որը սովորաբար ստանում են դեղին փոշու տեսքով։ Աշխարհում ծծմբի խոշորագույն մատակարարներն են [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ը, [[Մեքսիկա]]ն և [[Իտալիա]]ն: Ծծումբ պարունակող հանքաքարեր կան նաև [[Հայաստան]]ի որոշ (օրինակ՝ [[Ալավերդի|Ալավերդու]] և [[Կապան]]ի) [[Պղինձ|պղնձի]] հանքավայրերում։ Ծծմբի արդյունահանման և արդյունաբերական ստացման ծավալները տարեցտարի աճում են ամբողջ աշխարհում։ |
||
Երբ որոշ երկրներում ծծմբի պաշարների կուտակումը գերազանցեց դրանց սպառումը, գիտնականները մշակեցին շինարարությունում լայնորեն կիրառվող նոր նյութեր՝ ջերմամեկուսիչ ծծմբական [[փրփրապլաստ]], հատուկ բետոնե խառնուրդներ, ինչպես նաև ավտոմայրուղիների պատվածքներ, որոնցում ծծումբը մասամբ կամ լրիվ փոխարինում է պորտլանդ [[ցեմենտ]]ին: |
Երբ որոշ երկրներում ծծմբի պաշարների կուտակումը գերազանցեց դրանց սպառումը, գիտնականները մշակեցին շինարարությունում լայնորեն կիրառվող նոր նյութեր՝ ջերմամեկուսիչ ծծմբական [[փրփրապլաստ]], հատուկ բետոնե խառնուրդներ, ինչպես նաև ավտոմայրուղիների պատվածքներ, որոնցում ծծումբը մասամբ կամ լրիվ փոխարինում է պորտլանդ [[ցեմենտ]]ին: |
||
Տող 181. | Տող 181. | ||
[[Պատկեր:2000sulphuric acid.PNG|thumb|760 px|կենտրոն|Ծծմբական թթվի արտադրությունը 2000 թվականին]] |
[[Պատկեր:2000sulphuric acid.PNG|thumb|760 px|կենտրոն|Ծծմբական թթվի արտադրությունը 2000 թվականին]] |
||
== Կենսաբանական դերը == |
== Կենսաբանական դերը == |
||
Ծծումբը կենսաբանական տարրերից մեկն |
Ծծումբը կենսաբանական տարրերից մեկն է։ Մտնում է մի քանի ամինաթթուների (ցիստեին, մեթիոնին) [[վիտամին]]ների (թիամին), ֆերմենտների բաղադրության մեջ։ Ծծումբը մասնակցում է սպիտակուցային կառուցվածքների ձևավորմանը։ Մասնակցում է բակտերիաների սինթեզին (ծծումբը մտնում է բակտերիոքլորոֆիլի կազմության մեջ ծծմբաջրածինը հանդիսանում է ջրածնի ստացման հիմանակն աղբյուր)։ Օքսիդավերականգնման ռեակցիաներում ծծումբը հանդիսանում է էներգիայի աղբյուր քեմոսինթեզում։ Մարդու օրգանիզմում պարունակվում է ուղիղ 2գ ծծումբ։ |
||
== Ծծմբի հրդեհային հատկությունները == |
== Ծծմբի հրդեհային հատկությունները == |
||
[[Պատկեր:Io highest resolution true color.jpg|մինի|ձախից|ծծումբի և նրա միացությունների տարեկան արտադրանքը]] |
[[Պատկեր:Io highest resolution true color.jpg|մինի|ձախից|ծծումբի և նրա միացությունների տարեկան արտադրանքը]] |
||
Հրդեհի մարման միջոցներ. փրփրաջուր, օդա-մեխանիկական |
Հրդեհի մարման միջոցներ. փրփրաջուր, օդա-մեխանիկական փրփուր։ Ըստ Վ. Մարշալի տեղեկությունների ծծմբի փոշին պատկանում է պայթուցիկ նյութերի շարքին, բայց պայթելու համար անհրաժեշտ է բարձր կոնցենտրացիայով փոշի՝ կարգ 20 գ/մ³ (20,000 մգ/մ), այդպիսի կոնցենտրացիան մի քանի անգամներ գերազանցում է առավելագույն թույլատրելի կոնցենտրացիան մարդու համար աշխատանքային ոլորտում՝ 6 մգ/մ։<ref>[http://www.ecologylife.ru/ekologiya-chernogo-morya-2001/ekologo-–-gigienicheskie-posledstviya-vzryivov-pyili-i-pozharov-komovoy-seryi-soprovozhdayuschie-eyo-peregruzku-v-portu-mariupol.html Е. П. Белобров, А. В. Сидоров «Эколого-гигиенические последствия взрывов пыли и пожаров комовой серы, сопровождающие её перегрузку в порту Мариуполь»]</ref>. Օդու ծծումբը առաջացնում է պայթուցիկ խառնուրդ։<ref>[http://www.gosthelp.ru/text/RD5029081Metodicheskieuka.html РД 50-290-81 Методические указания. Анализаторы содержания серы в нефти. Методы и средства поверки]</ref>. Այրվող ծծումբը հոսում է միայն հալված վիճակում, այրելով մնացած հեղուկները։ Այրվող ծծումբի վերին շերտը եռում է, ստեղծելով որոշակի զանգված, որը առաջացնում է կարակ՝ մինչև 5 սմ<ref>[http://daily.sec.ru/dailypblprnver.cfm?pid=22051 В. Аксютин, П. Щеглов, В. Жолобов, С. Алексанянц «Ликвидация пожаров при аварийных ситуациях с опасными грузами]»</ref>. բարձրությամբ։ Կրակի ջերմաստիճանը այրվելու ժամանակ հասնում է 1820 °C: |
||
== Տես նաև == |
== Տես նաև == |
||
Տող 200. | Տող 200. | ||
== Գրականություն == |
== Գրականություն == |
||
*Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և |
*Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և ուրիշներ։ «Քիմիա», Երևան, 1961: |
||
*10-րդ քիմիայի դասագիրք |
*10-րդ քիմիայի դասագիրք |
||
12:41, 2 Օգոստոսի 2016-ի տարբերակ
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Ատոմի հատկություններ | |||||
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Ծծումբ, S, 16 | ||||
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված) | [32,059; 32,076] զ. ա. մ. (գ/մոլ) | ||||
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Ne] 3s2 3p4 | ||||
Ատոմի շառավիղ | 127 պմ | ||||
Քիմիական հատկություններ | |||||
Կովալենտ շառավիղ | 102 պմ | ||||
Իոնի շառավիղ | 30 (+6e) 184 (-2e) պմ | ||||
Էլեկտրաբացասականություն | 2,58 (Պոլինգի սանդղակ) | ||||
Էլեկտրոդային պոտենցիալ | 0 | ||||
Օքսիդացման աստիճաններ | +6, +4, +2, +1, 0, -1, -2 | ||||
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն) | 999,0 (10,35) կՋ/մոլ (էՎ) | ||||
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ | |||||
Գոլորշիացման տեսակարար ջերմունակություն | 10.5 կՋ/մոլ | ||||
Մոլյար ջերմունակություն | 22,61 Ջ/(Կ·մոլ) | ||||
Մոլային ծավալ | 15.5 սմ³/մոլ | ||||
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց | |||||
Բյուրեղացանցի կառուցվածք | շեղանկյուն | ||||
Բյուրեղացանցի տվյալներ | a=10,437 b=12,845 c=24,369 | ||||
Այլ հատկություններ | |||||
Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) 0.27 Վտ/(մ·Կ) | ||||
CAS համար | CAS գրանցման համար? |
16 | Ծծումբ
|
32,066 | |
3s23p4 |
Ծծումբ՝ S (լատին․՝ sulfur), քիմիական տարր է, որի նշանն է S և ատոմային թիվը՝ 16:
Գտնվում է պարբերական համակարգի 6-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբում։ Իսկ ջրածնի և թթվածնի միացություններում բաղկացած է տարբեր իոններներից, փոխազդում է համարյա բոլոր թթուների և աղերի հետ։ Ծծմբի աղերը քիչ են լուծվում ջրում։ Ցուցաբերում է ոչ մետաղական հատկություններ։ Ծծումբը մարդուն հայտնի է վաղնջական ժամանակներից։ Երկրակեղևում ծծմբի պարունակությունը 0,05% է, հանդիպում է ինչպես ազատ (բնածին ծծումբ), այնպես էլ միացությունների՝ գերազանցապես սուլֆիդների, օրինակ՝ ZnS, PbS, Cu2S, FeS2, և սուլֆատների, օրինակ՝ CaSO4.2H2O, Na2SO4.10H2O, ձևով։
Ծծմբի տարաձևությունները
Ծծումբն առաջացնում է երեք տարաձևություն, որոնցից ամենակայունը շեղանկյուն կամ α-ծծումբն է, որը սովորաբար ստանում են դեղին փոշու տեսքով։ Հալվում է 113 և եռում՝ 445 °C ջերմաստիճանում։ Հալված ծծումբը սառեցնելիս առաջանում են բաց դեղնավուն ասեղնաձև (մոնոկլինային) բյուրեղներ՝ β-ծծումբ, որը հետագա սառեցման ընթացքում դանդաղ վերածվում է α-ծծբմի։
Նշված երկու տարաձևություններն առաջանում են տարբեր տեսքի բյուրեղներ, սակայն երկուսն էլ ունեն մոլեկուլային կառուցվածք՝ բաղկացած S8 մոլեկուլներից: Ծծմբի մոլեկուլը նման է «թագի»: Հալված ծծումբը սառը ջրի մեջ լցնելիս գոյանում է շագանակագույն առաձգական զանգված, որը կոչվում է պլաստիկ ծծումբ՝ երրորդ տարաձևությունը։ Պլաստիկը ևս, նման β-ծծմբին, անկայուն է և աստիճանաբար վերածվում է α-ծծմբի։ Ծծումբը ջրում չի թրջվում, և, նույնիսկ ծանր լինելով (p=2.1 գ/սմ3), ծծմբի փոշին մնում է ջրի մակերևույթին։ Մետաղների սուլֆիդների նույնպես օժտված են այս հատկությամբ, որի հիման վրա զատում են այդ միացությունները հանքաքարում պարունակվող դատարկ ապարներից:
Բնական հանքային ծծումբ
Ծծումբը 16-րդ տարրն է, իր տարածվածությամբ երկրակեղևում։ Երկրակեղևում նրա պարունակությունը 0,05% է (ըստ զանգվածի)։ Բնության մեջ հանդես է գալիս ինչպես ազատ ձևով այնպես էլ, միացությունների ձևով։ Առավել կարևոր բնական հանքային ծծումբի միացություններն են՝
- FeS2 - երկաթի կոլչեդան կամ պիրիտ,
- ZnS - ցինկի սուլֆիդ
- PbS - կապարի սուլֆիդ
- HgS - սնդիկի սուլֆիդ (կինաբար)
- Sb2S3 - Ծարիրի սուլֆատ
Բացի դրանից ծծումբ կան նաև նավթում, բնական ածխում, բնական գազում և թերթաքարում։ Ծծումբը 6-րդ տարրն է իր պարունակությամբ բնական ջրերում, հանդես է գալիս հիմնականում սուլֆիտ իոնների ձևով, առաջացնում է «մշտական» կարծրություն քաղցրահամ ջրերում։ Կենսական կարևոր տարր է բարձրակարգ օրգանիզմների համար, անբաժանելի մասն է սպիտակուցների, կենտրոնացած է մազերում։
Ծագման պատմությունը
Ծծմբի ծագման պետություն, ինչպես նաև ծծմբի միացությունները հայտնի էին դեռևս հնագույն ժամանակներից։ Ծծումբը մարդկությանը հայտնի է հնագույն ժամանակներից։ Այն հիշատակվում Է Աստվածաշնչում, Հոմերոսի պոեմներում։ Ռազմական նպատակների համար ծծմբից պատրաստել են հրկիզող խառնուրդներ, օրինակ՝ «հունական կրակը»: Մոտավորապես 13-րդ դարում Չինաստանում ծծումբը կիրառվել Է հրատեխնիկական նպատակներով։ Նախկինում մարդիկ կարծում էին, թե այրվող ծծմբից առաջացած կապույտ բոցն ու սուր հոտը վանում են չարքերին։ Ծծումբը և նրա միացություններն օգտագործել են մաշկային հիվանդություններ (օրինակ՝ քոսը) բուժելու, ինչպես նաև այգեգործական նպատակներով։ Արաբ ալքիմիկոսները կարծում էին, թե բոլոր մետաղները կազմված են ծծմբի և սնդիկի խառնուրդից։ Ծծումբը, որպես քիմիական տարր, առաջինը բացահայտել Է ֆրանսիացի քիմիկոս Ա. Լավուազիեն 18-րդ դարի վերջին։ Առաջի տեղեկությունները գրականություններում ծծմբի մասին գրել է Ագրիկոլը։
Անվան ծագումը
«Ծծումբ» բառը հայտնի է հին ռուսերենից 15-րդ դարում, վերցված է Հին Սլավոնական «sera» բառից, նշանակում է ծծումբ, խեժ, ընդհանուր առմամբ, «դյուրավառ, յուղ»:[1]. Ըստ Ֆասմերայի ենթադրության, «ծծումբը» գալիս է լատին․՝ sera և «աճել» կամ լատին․՝ serum - «շիճուկ» բառերից։ Լատիներեն sulfur - ենթադրաբար գալիս է հնդեվրոպական արմատ՝ swelp - «այրել» բառից։
Ծծմբի ֆիզիկական հատկությունները
Ծծումբը դեղին գույնի բյուրեղային նյութ է։ Այն հեշտությամբ հալվում է 100 ցելսիուսից փոքր-ինչ բարձր ջերմաստիճաններում։ Ծծումբի ուժեղ տաքացման ժամանակ առաջանում են մուգ-շագանակագույն գոլորշիներ։ Արագ սառեցնելիս ծծումբի գոլորշիներն անմիջապես, առանց հեղուկանալու փոխարկվում են նրբագույն փխրուն փոշու, որը կոչվում է ծծմբածաղիկ։ Ծծումբը ջրում չի լուծվում, բայց այն լուծվում է մի քանի ուրիշ հեղուկներում, օրինակ, ծծմբածխածնում։
Ծծմբի քիմիական հատկությունները
- Ծծումբը փոխազդում է մետաղների հետ։
- Ծծումբը փոխազդում է ոչ մետաղների հետ։
- Ծծումբը փոխազդում է թթվածնի ու հալոգենների հետ։
- Ծծումբը փոխազդում է բարդ նյութերի հետ։
Ծծումբը քիմիապես ակտիվ տարր է և կարող է անմիջականորեն միանալգրեթե բոլոր տարրերի հետ՝ բացառությամբ ազոտի, յոդի, ոսկու, պլատինի և ազնիվ գազերի: Միացություններում ծծմբի բնորոշ օքսիդացման աստիճաներն են՝ -2, +4, և +6: Ծծումբն այրվում է թթվածնում կամ օդում՝ առաջացնելով ծծմբի(IV) օքսիդ։ Վեցավալենտ օքսիդն առաջանում է աննշան չափով, քանի որ ռեակցիայի արագությունը չափազանց փոքր է։ Տաքացման պայմաններում ծծումբը փոխազդում է ջրածնի հետ․
Հալոգեների հետ միանում է սենյակային ջերմաստիճանում, իսկ ածխածնի և ֆոսֆորի հետ՝ տաքացման պայմաններում․
Ալկալիական և հողալկալական մետաղների, ինչպես նաև սնդիկի հետ ծծումբը փոխազդում է սենյակային ջերմաստիճանում՝ առաջացնելով սուլֆիդներ․
Վերջին ռեակցիայի շնորհիվ կարելի է վնասազերծել թափված սնդիկը, որի գոլորշին, ինչպես նաև գիտենք թունավոր է։ Բարդ նյութերի հետ փոխազդեցությունից նշենք ծծմբի ռեակցիաները օքսիդիչ թթուների հետ․
Ծծմբի կիրառությունը
Արդյունահանվող ծծմբի գրեթե կեսն օգտագործվում է ծծմբային գազ, այնուհետև ծծմբական թթու ստանալու համար։ Մեծ քանակներով ծծումբ ծախսվում է ռետինի ստացման համար։ Օգտագործվում է խաղողի և բամբակի թփերի վնասատուների դեմ պայքարելու, բժշկությունում մաշկային հիվանդությունների բուժման նպատակով քսուքներ պատրաստելու համար։ Այն ծախսվում է նաև ներկերի, լուսանկարների, ծծմբածխածնի, լուցկու արտադրություններում։
Ծծմբաջրածին
Ծծմբաջրածինն անգույն, նեխած ձվի հոտով թունավոր գազ է։ Բնության մեջ հանդիպում է հրաբխային գազերրում և հանքային ջրերում, առաջանում է նաև սպիտակուցային նյութերի քայքայման հետևանքով։ Լաբորատորիայում սովորաբար ստանում են երկաթի սուլֆիդի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ․
Օդում ծծմբաջրածինն այրվում է երկնագույն բոցով՝ առաջացնելով ծծմբի(lV) օքսիդ։ Անբավարար օդի պայմաններում գոյանում է ազատ ծծումբ․
Ծծմբաջրածինն ուժեղ վերականգնիչ է, հեշտությամբ տալիս է էլեկտրոններ, ինչը պայմանավորված է ծծմբի ցածրագույն՝ -2 օքսիդացման աստիճանով։ Փոխազդում է անգամ թույլ օքսիդիչների, օրինակ՝ յոդի հետ․
Ծծբաջրածնի ջրային լուծույթը կոչվում է ծծմբաջրածնային ջուր և ցուցաբերում է թույլ թթվային հատկություն։ Ծծմբաջրածնական թթուն կարող է դիսոցվել (դիսոցման աստիճանը շատ փոքր է) երկու փուլով՝ առաջացնելով երկու թթվային մնացորդ և, հետևաբար, երկու խումբ աղեր՝ սուլֆիդներ և հիդրոսուլֆադներ․
- H2S = H+ + HS-
- HS- = H+ + S−2
Բոլոր հիդրոսուլֆիդները լուծելի են, իսկ սուլֆիդներից լուծելի են միայն ալկալիական մետաղներինը։ Այս հատկությամբ է պայմանավորված ծծմբաջրածնի օգտագործումը վերլուծական քիմիայում՝ մետաղների զանազանման համար։ Լուծույթում սուլֆիդ իոնը՝ S2- (ծծմբաջրածնի կամ լուծելի սուլֆիդի տեսքով), հայտնաբերում են Cu2+ կամ Pb2+ իոնների միջոցով, որոնց ազդեցությամբ առաջանում է այդ մետաղների սուլֆիդի՝ ջրում և թթուներում անլուծելի սև նստվածք։
Ծծմբի օքսիդները
Ծծումբն առաջանում է երկու կայուն օքսիդ՝ SO2 և SO3: Ծծմբի(IV) օքսիդը հաճախ կոչվում է նաև ծծմբային գազ, իսկ ծծմբի(VI) օքսիդը՝ ծծմբական անհիդրիդ։ Լաբորատորիայում ծծմբային գազը ստանում են հետևյալ ռեակցիաներով․
Արդյունաբերությունում ստանում են ծծմբից կամ ծծմբային միացություններից։ Օրինակ՝
Ծծմբի(IV) օքսիդը օդից 2,2 անգամ ծանր, բնորոշ սուր հոտով, անգույն, ջրում լավ լուծվող գազ է։ Սակայն լուծված օքսիդի միայն մի փոքր մասն է քիմիապես փոխազդում ջրի հետ՝ առաջացնելով ծծմբային թթու․
Վերջինս երկհիմն, միջին ուժի թթու է։
Ծծմբային գազը, լինելով թթվային օքսիդ, փոխազդում է հիմքերի հետ՝ առաջացնելով սուլֆիտ և հիդրոսուլֆիտ։ Օրինակ՝
Ծծմբային գազը՝ որպես գունաթափող նյութ, օգտագործվում է գործվածքը և ծղոտը սպիտակեցնելու, իսկ որպես մանրէասպան նյութ՝ մրգերն հատապտուղները ծխահարելու և նեխումը կանխելու համար։ Ծծմբի(VI) օքսիդն արդյունաբերությունում ստանում են ծծմբային գազի օքսիդացումով․
Կիրառությունները
Ծծումբը մանր փոշու՝ ծծմբածաղկի ձևով օգտագործվում է խաղողի թփի հիվանդությունների դեմ պայքարելու համար։ Մեծ քանակով ծծումբ է ծախսվում կաուչուկի վուլկանացման՝ կաուչուկը ռետինի փոխարկելու համար։ Դրա համար էլ առանց ծծումբի անհնար է արտադրել այնպիսի ռետինե իրեր, ինչպիսիք են անվադողերը, կրկնակոշիկները, շլանգները և այլ իրեր։ Ծծումբը մտնում է որսորդական վառոդի կազմի մեջ, կիրառվում է լուցկու արտադրության ժամանակ։ Ծծումբի զգալի քանակություն օգտագործվում է ծծմբական թթվի արտադրման ժամանակ։ Ծծումբը առաջացնում է երեք տարաձևություն, որոնցից ամենակայունը շեղանկյուն կամ ալֆա ծծումբն է, որը սովորաբար ստանում են դեղին փոշու տեսքով։ Աշխարհում ծծմբի խոշորագույն մատակարարներն են Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Մեքսիկան և Իտալիան: Ծծումբ պարունակող հանքաքարեր կան նաև Հայաստանի որոշ (օրինակ՝ Ալավերդու և Կապանի) պղնձի հանքավայրերում։ Ծծմբի արդյունահանման և արդյունաբերական ստացման ծավալները տարեցտարի աճում են ամբողջ աշխարհում։ Երբ որոշ երկրներում ծծմբի պաշարների կուտակումը գերազանցեց դրանց սպառումը, գիտնականները մշակեցին շինարարությունում լայնորեն կիրառվող նոր նյութեր՝ ջերմամեկուսիչ ծծմբական փրփրապլաստ, հատուկ բետոնե խառնուրդներ, ինչպես նաև ավտոմայրուղիների պատվածքներ, որոնցում ծծումբը մասամբ կամ լրիվ փոխարինում է պորտլանդ ցեմենտին:
Ծծմբի արտադրությունը
Կենսաբանական դերը
Ծծումբը կենսաբանական տարրերից մեկն է։ Մտնում է մի քանի ամինաթթուների (ցիստեին, մեթիոնին) վիտամինների (թիամին), ֆերմենտների բաղադրության մեջ։ Ծծումբը մասնակցում է սպիտակուցային կառուցվածքների ձևավորմանը։ Մասնակցում է բակտերիաների սինթեզին (ծծումբը մտնում է բակտերիոքլորոֆիլի կազմության մեջ ծծմբաջրածինը հանդիսանում է ջրածնի ստացման հիմանակն աղբյուր)։ Օքսիդավերականգնման ռեակցիաներում ծծումբը հանդիսանում է էներգիայի աղբյուր քեմոսինթեզում։ Մարդու օրգանիզմում պարունակվում է ուղիղ 2գ ծծումբ։
Ծծմբի հրդեհային հատկությունները
Հրդեհի մարման միջոցներ. փրփրաջուր, օդա-մեխանիկական փրփուր։ Ըստ Վ. Մարշալի տեղեկությունների ծծմբի փոշին պատկանում է պայթուցիկ նյութերի շարքին, բայց պայթելու համար անհրաժեշտ է բարձր կոնցենտրացիայով փոշի՝ կարգ 20 գ/մ³ (20,000 մգ/մ), այդպիսի կոնցենտրացիան մի քանի անգամներ գերազանցում է առավելագույն թույլատրելի կոնցենտրացիան մարդու համար աշխատանքային ոլորտում՝ 6 մգ/մ։[2]. Օդու ծծումբը առաջացնում է պայթուցիկ խառնուրդ։[3]. Այրվող ծծումբը հոսում է միայն հալված վիճակում, այրելով մնացած հեղուկները։ Այրվող ծծումբի վերին շերտը եռում է, ստեղծելով որոշակի զանգված, որը առաջացնում է կարակ՝ մինչև 5 սմ[4]. բարձրությամբ։ Կրակի ջերմաստիճանը այրվելու ժամանակ հասնում է 1820 °C:
Տես նաև
Արտաքին հղումներ
- «Sulfur» (անգլերեն). WebElements. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.
- «Сера». Հանրաճանաչ քիմիական տարրերի գրադարան. 2002-03-18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-13-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.
- «Ինքնածին ծծումբ». Каталог минералов. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-13-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.
- «Ծծումբ – դերը մարդու օրգանիզմում». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-08-13-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.
Գրականություն
- Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և ուրիշներ։ «Քիմիա», Երևան, 1961:
- 10-րդ քիմիայի դասագիրք
Ծանոթագրություններ
- ↑ Этимологический словарь русского языка Семенова
- ↑ Е. П. Белобров, А. В. Сидоров «Эколого-гигиенические последствия взрывов пыли и пожаров комовой серы, сопровождающие её перегрузку в порту Мариуполь»
- ↑ РД 50-290-81 Методические указания. Анализаторы содержания серы в нефти. Методы и средства поверки
- ↑ В. Аксютин, П. Щеглов, В. Жолобов, С. Алексанянц «Ликвидация пожаров при аварийных ситуациях с опасными грузами»
Տես՝ Ծծումբ Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս |
Պարբերական աղյուսակ | |||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn |
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |