Ծծմբաջրածին

Ծծմբաջրածին
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	ծծմբաջրածին
Քիմիական բանաձև	H₂S
Ֆիզիկական հատկություններ
Ագրեգատային վիճակ	գազ
Մոլային զանգված	5,6E−26 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1.5206 գ/լ գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	10,46 ± 0,01 Էլեկտրոն-վոլտ և 1,7E−18 ջոուլ կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	−122 ± 1 ℉ և −85,5 °C °C
Եռման ջերմաստիճան	−77 ± 1 ℉ և −59,55 °C °C
Գոլորշու ճնշում	17,6 ± 0,1 մթնոլորտ
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	0.025 (40 °C) գ/100 մլ
pKa	6.89, 19±2
Դիպոլ մոմենտ	3,2E−30 Կլ·մ
Դասակարգում
CAS համար	7783-06-4
PubChem	402, 18779926
EINECS համար	231-977-3
SMILES	S
ЕС	231-977-3
RTECS	MX1225000
ChEBI	391
Թունավորություն
Թունավորություն
IDLH	140 ± 10 mg/m³
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ծծմբաջրածին, անգույն գազ, նեխած ձվի հոտով թունավոր գազ է։ Թույլ երկհիմն թթու է։ Բնության մեջ հանդիպում է հրաբխային գազերում և հանքային ջրերում, առաջանում է նաև սպիտակուցային նյութերի քայքայման հետևանքով։ Քիմիական բաղադրությունը՝ ծծումբ և ջրածին։ Որի քիմիական բանաձևն է H₂S։

Ջրում քիչ է լուծվում, լավ լուծվում է էթանոլում։ Բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում ազդում է շատ մետաղների վրա։ Դյուրավառ է։ Օգտագործվում է քիմիական արդյունաբերության մեջ որոշ միացությունների սինթեզի, ծծմբի, ծծմբական թթվի, սուլֆիդների ստացման համար։ Ծծմբաջրածինը թունավոր գազ է, հետևաբար դրա հետ կապված բոլոր փորձերը անհրաժեշտ է կատարել քարշիչ պահարանի մեջ։ Ծծմբաջրածինը օգտագործվում է նաև դեղագործական նպատակներով, օրինակ, ծծմբաջրածնային վաննաներ։

Բնության մեջ

Հրաբխային գազերի հետևանքով առաջացած ծծմբաջրածնի նստվածքներ

Բնության մեջ ծծմբաջրածինը հանդիպում է հրաբխային գազերում, որոշ տաք հանքային ջրերում և ցեխերում, այն վայրերում, որտեղ տեղի են ունենում նեխման և փտման ռեակցիաներ։ Առաջանում է նաև սպիտակուցային նյութերի քայքայման հետևանքով։ Բնության մեջ շատ մետաղներ, մասնավորապես պղինձը, մոլիբդենը, ցինկը, կապարը, հիմնականում գտնվում են սուլֆիդների՝ սուլֆիդային հանքերի ձևով։ Ծծմբաջրածինն առաջանում է օրգանական մնացուկների նեխման ժամանակ։ Այն պարունակվում է տարբեր տեղերի ծծմբային աղբյուրների ջրերում։ Այս ջուրն ունի բուժիչ հատկություններ։ Ոչ մեծ քանակությամբ ծծմբաջրածին պարունակվում է նաև մարդկանց և կենդանիների աղիքային գազերում

Ֆիզիկական հատկություններ

Ծծմբաջրածինը օդից մի փոքր ծանր, բնորոշ հոտով անգույն գազ է։ Նեխած ձվերը ունեն ծծմբաջրածնի հոտ, որովհետև ձվի սպիտակուցի նեխելու ժամանակ միշտ առաջանում է ծծմբաջրածին։ Ծծմբաջրածինը ջրի մեջ լուծելի է։ Նրա լուծույթը ջրի մեջ կոչվում է ծծմբաջրածնական ջուր։ Ծծմբաջրածնական ջրի տաքացման ժամանակ նրանից ծծմբաջրածինը ցնդում է։ Ծծմբաջրածինը թունավոր է։ Ոչ մեծ կոնցենտրացիաներով ծծմբաջրածին պարունակող օդ շնչելիս զգացվում է գլխապտույտ, գլխացավ, սրտխառնուք։ Երկար ժամանակ ծծմբաջրածին շնչելիս մարդը դադարում է նրա հոտն զգալ։ Դա ստեղծում է կյանքին սպառնացող աստիճանական թունավորման վտանգ։ Մեծ քանակությամբ ծծմբաջրածին պարունակող օդի ներշնչումը մահացու է։

Քիմիական հատկություններ

Ծծմբաջրածնի ջրային լուծույթը կոչվում է ծծմբաջրածնական ջուր և ցուցաբերում է թույլ թթվային հատկություն։ Ծծմբաջրածնական թթուն կարող է դիսոցվել երկու փուլով՝ առաջացնելով երկու թթվային մնացորդ, երկու խումբ աղեր՝ սուլֆիդներ և հիդրոսուլֆիտներ.

${\mathsf {H_{2}S\rightarrow HS^{-}+H^{+}}}$ K_a = 6,9×10⁻⁷ մոլ/լ pK_a = 6,89:

${\mathsf {HS\rightarrow S^{2-}+H^{+}}}$

Փոխազդում է հիմքերի հետ.

${\mathsf {H_{2}S+2NaOH\rightarrow Na_{2}S+2H_{2}O}}$

${\mathsf {H_{2}S+NaOH\rightarrow NaHS+H_{2}O}}$

Ծծմբաջրածինը ուժեղ վերականգնիչ է, հեշտությամբ տալիս է էլեկտրոններ։ Ունի օքսիդավերականգնման հնարավորություններ.

${\mathsf {S+2e^{-}\rightarrow S^{2-}(Eh=-0.444B)}}$

${\mathsf {S+2H^{+}+2e^{-}\rightarrow H_{2}S(Eh=-0.144B)}}$

Ծծմբաջրածինը օդի մեջ այրվում է երկնագույն բոցով, այդ ժամանակ զգացվում է ծծմբային գազի հոտը։

${\mathsf {2H_{2}S+3O_{2}\rightarrow 2H_{2}O+2SO_{2}}}$

Թթվածնի պակասի դեպքում գոյանում է ծծումբ.

${\mathsf {2H_{2}S+O_{2}\rightarrow 2S+2H_{2}O}}$

Այն ավելի պակաս կայուն միացություն է, քան ջուրը, որը քայքայվում է ջրածնի և թթվածնի միայն շատ բարձր ջերմաստիճանում։

Եթե ծծմբաջրածնի բոցի վրա (բայց ոչ բոցի մեջ) պահենք սառը ապակյա անոթ, ապա անոթի պատերին կնստեն ջրի կաթիլներ։ Կնշանակի, ծծմբաջրածնի այրման ժամանակ առաջանում է ծծմբային գազ և ջուր։

Եթե սառը անոթը մտցնենք անմիջապես այրվող ծծմբաջրածնի բոցի մեջ, ապա բոցի սառման, ուստի և ծծմբաջրածնի ոչ լրիվ այրման հետևանքով անոթի վրա նստում է ծծումբ՝ դեղին բծի ձևով։ Եթե ծծմբաջրածնական ջրի մեջ ավելացնենք քլորաջուր, բրոմաջուր կամ յոդաջուր, ապա ծծմբաջրածնական ջուրը նույնպես դառնում է պղտոր, շնորհիվ հալոգենների կողմից դուրս մղված ծծումբի՝

${\mathsf {2H_{2}S+J_{2}\rightarrow 2HJ+S}}$

Այս ցույց է տալիս, որ բոլոր հալոգենները քիմիապես ավելի ակտիվ են, քան ծծումբը։

Ստացում

Ծծումն առաջանում է նաև ծծմբաջրածնի դանդաղ օքսիդացման ժամանակ։ Ծծմբաջրածնական ջուրը երկար ժամանակ բաց անոթի մեջ թողնելու դեպքում, ջուրը պղտորվում է, շնորհիվ նա մեջ ծծումբի մանրագույն մասնիկների առաջացման։

• Լաբորատորիայում ստանում են երկաթի սուլֆիդի և աղաթթվի փոխազդեցությամբ.

${\mathsf {FeS+2\ HCl\longrightarrow \ FeCl_{2}+\ H_{2}S\uparrow }}$

• Ալյումինի սուլֆիդի և ջրի փոխազդեցությունից.

${\mathsf {Al_{2}S_{3}+6\ H_{2}O\longrightarrow 2\ Al(OH)_{3}\downarrow +3\ H_{2}S\uparrow }}$

Գրականություն

• Յու․ Վ․ Խոդակով, Լ․ Ա․ Ցվետկով և ուրիշներ։ «Քիմիա», Երևան, 1961։
• Карапетьянц, Михаил Христофорович, Дракин С. И. Общая и неорганическая химия. — М.: Химия, 1994.
• Ахметов Н. С. Общая и неорганическая химия. — М.: Высшая школа, 2001.
• Малин К. М. Справочник сернокислотчика. — М.: Химия, 1971.

Արտաքին հղումներ

• International Chemical Safety Card 0165
• Concise International Chemical Assessment Document 53
• National Pollutant Inventory - Hydrogen sulfide fact sheet Արխիվացված 2006-03-09 Wayback Machine
• NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards
• NACE (National Association of Corrosion Epal) Արխիվացված 2010-06-19 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծծմբաջրածին» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 129)։