Կրիպտոն

36	Բրոմ ← Կրիպտոն → Ռուբիդիում
	Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 36Kr
Պարզ նյութի արտաքին տեսք
	; Անգույն, անհամ, անհոտ իներտ գազ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Կրիպտոն / Krypton (Kr), Kr, 36
Ատոմային զանգված ; (մոլային զանգված)	83,798(2) զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Ar] 3d10 4s2 4p6
Ատոմի շառավիղ	(88) պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	116 պմ
Վան-դեր-Վալսի շառավիղ	...
Իոնի շառավիղ	169 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	3.0 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	0
Օքսիդացման աստիճաններ	0, +2
Իոնացման էներգիա ; (առաջին էլեկտրոն)	1350,0(13,99) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	116,6 (-156,55 °C)
Եռման ջերմաստիճան	120,85 (-152,3 °C)
Մոլյար ջերմունակություն	20,79 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	32,2 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	Խորանարդ
Բյուրեղացանցի տվյալներ	5,638
Դեբայի ջերմաստիճան	72 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 0,0095 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

36	Կրիպտոն
Kr 83,80
3d¹⁰4s²4p⁶

Կրիպտոն (լատին․՝ Kryptonum, հուն․՝ κρυπτός՝ թաքուն, գաղտնի), Kr, պարբերական համակարգի 8-րդ խմբի քիմիական տարր։ Իներտ գազ է, կարգահամարը՝ 36, ատոմական զանգվածը՝ 83,80: Հիմնականում գտնվում է մթնոլորտում։

Բնականոն պայմաններում 1 մ³ օդը պարունակում է 1 սմ³ կրիպտոն։ Ունի 6 կայուն իզոտոպ, որոնցից գերակշռողը ⁸⁴Kr է (56,90 %)։

Պատմություն

Կրիպտոնը պարբերական համակարգում մտնում է իներտ գազերի խմբի մեջ։ Հայտնաբերել են անգլիացի քիմիկոսներ Ու. Ռամսեյը և Մ. Տրավերսը (1898)՝ հեղուկ օդի դժվար ցնդող ֆրակցիայի սպեկտրոսկոպիկ ուսումնասիրությամբ։

Անվան ծագում

հունարեն՝ κρυπτός թաքուն, գաղտնի։

Բնության մեջ

Մթնոլորտային օդում պարունակվում է 1,14·10⁻⁴%, ընդհանուր պաշարները՝ 5,3·10¹² մ³: 1 մ³ օդում պարունակվում է մոտ 1 սմ³ կրիպտոն։

Ֆիզիկական հատկություններ

Կրիպտոն միատոմ գազ է՝ առանց գույնի և հոտի, խտությունը՝ 3,745 գ/լ (0 °C, 760 մմ սնդիկին սյուն), հալման ջերմաստիճանը՝ -157,1 °C, եռմանը՝ -153,2 °C:

Քիմիական հատկություններ

Կրիպտոնը քիմիապես իներտ է։ Կրիպտոնի և ֆտորի փոխազդեցությունից (օրինակ, էլեկտրական աղեղում) ստացվում են KrF₂ կամ KrF₄ ֆտորիդները, որոնք կայուն են միայն ցածր ջերմաստիճանում։ Համեմատաբար վերջերս, ստացվել է առաջին կապով միացությունը՝ Kr-O (Kr(OTeF₅)₂)^[5]:

KrF վրա Ba(OH)₂ լուծույթով ազդելիս ստացվում է բարիումի կրիպտոնատ՝ BaKrCl: Իներտ այլ գազերի նման կրիպտոնն առաջացնում է կոմպլեքս միացություններ. Kr•6H₂O, Kr•3C₆HO₅H և այլն^[6]։ Կրիպտոնը ստանում են օդից։

2003 թվականին Ֆինլանդիայում ֆոտոլիզի եղանակով ստացել են կրիպտոնի առաջին միացությունը C-Kr (HKrC≡CH - հիդրոկրիպտոացետիլեն)^[7]։

Իզոտոպներ

Բնականոն պայմաններում 1 մ³ օդը պարունակում է 1 սմ³ կրիպտոն։ Ունի 6 կայուն իզոտոպ, որոնցից գերակշռողը ⁸⁴Kr է (56,90 %)

Իզոտոպ		կայունություն	Սպին/Պարիտետ	Տրոհում (en)	Հաճախականություն %
⁶⁹Kr	32 ms			K = 100
⁷⁰Kr	52 ms		0+	K = 100, β⁺p = 1,3
⁷¹Kr	64 ms	10,5 (K/β⁺), 8,6 (Kp)	5/2−	K/β⁺ = 100, Kp = 5,2
⁷²Kr	17,2 s	5,04	0+	K/β⁺ = 100
⁷³Kr	27,0 s	6,67 (K/β⁺), 3,72 (Kp)	5/2−	K/β⁺ = 100, Kp = 0,68
⁷⁴Kr	11,50 min	3,14	0+	K/β⁺ = 100
⁷⁵Kr	4,3 min	4,899	(5/2) +	K/β⁺ = 100
⁷⁶Kr	14,8 h	1,311	0+	K/β⁺ = 100
⁷⁷Kr	74,4 min	3,063	5/2+	K/β⁺ = 100
⁷⁸Kr	2,0 × 10²¹ a	2,868	0+	KEC	0,35
⁷⁹Kr	35,04 h	1,626	1/2−	K/β⁺ = 100
^79m1Kr	50 s	0,130	7/2+	IT = 100
⁸⁰Kr	stabil		0+		2,25
⁸¹Kr	2,29 × 10⁵ a	0,281	7/2+	K = 100
^81m1Kr	13,10 s	0,191 (IT), 0,472 (K)	1/2−	IT = 99,9975, K = 2,5 × 10⁻³
⁸²Kr	stabil		0+		11,6
⁸³Kr	stabil		9/2+		11,5
^83m1Kr	1,83 h	0,042	1/2−	IT = 100
⁸⁴Kr	stabil		0+		57,0
⁸⁵Kr	10,756 a	0,687	9/2+	β⁻ = 100
^85m1Kr	4,480 h	0,305 (IT), 0,992 (β⁻)	1/2−	IT = 21,4, β⁻ = 78,6
⁸⁶Kr	stabil		0+		17,3
⁸⁷Kr	76,3 min	3,887	5/2+	β⁻ = 100
⁸⁸Kr	2,84 h	2,914	0+	β⁻ = 100
⁸⁹Kr	3,15 min	4,990	(3/2+,5/2+)	β⁻ = 100
⁹⁰Kr	32,32 s	4,392	0+	β⁻ = 100
⁹¹Kr	8,57 s	6,440	(5/2+)	β⁻ = 100
⁹²Kr	1,840 s	5,987 (β⁻), 0,889 (β⁻n)	0+	β⁻ = 100, β⁻n = 0,033
⁹³Kr	1,286 s	8,60 (β⁻), 2,68 (β⁻n)	(1/2+)	β⁻ = 100, β⁻n = 1,95
⁹⁴Kr	0,20 s	7,3 (β⁻), 3,4 (β⁻n)	0+	β⁻ = 100, β⁻n = 5,7
⁹⁵Kr	0,78 s	9,8	1/2	β⁻ = 100
⁹⁶Kr	80 ms		0+	β⁻ = 100, β⁻n = 3,7
⁹⁷Kr	63 ms			β⁻ = 100, β⁻n = 8,2
⁹⁸Kr	46 ms		0+	β⁻ = 100, β⁻n = 7
⁹⁹Kr	40 ms		3/2+	β⁻ = 100, β⁻n = 11
¹⁰⁰Kr	<300 ns		0+	β⁻ = 100, β⁻n > 0

Կիրառություններ

Կիրառվում է էլեկտրավակուումային տեխնիկայում։ Կրիպտոնով նոսր գազափողակներում էլեկտրական պարպումն ուղեկցվում է սպիտակ լուսարձակմամբ։

Տես նաև

Պարբերական աղյուսակ

Ծանոթագրություններ

↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — ISSN 0033-4545. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
↑ «Size of krypton in several environments» (անգլերեն). www.webelements.com. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 6-ին.
↑ «Arsenic: electronegativities» (անգլերեն). WebElements. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.
↑ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 тт. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 523. — 671 с. — 100 000 экз.
↑ Four Decades of Fluorine Chemistry at McMaster. Արխիվացված 2009-06-07 Wayback Machine (անգլ.)
↑ Успехи химии. — 1974. — Т. 43, № 12, стр. 2179
↑ A Gate to Organokrypton Chemistry: HKrCCH — J. Am. Chem. Soc., 2003, Volume 125, Issue 23, PP. 6876—6877. (անգլ.)

Գրականություն

P. Häussinger, R. Glatthaar, W. Rhode, H. Kick, C. Benkmann, J. Weber, H.-J. Wunschel, V. Stenke, E. Leicht, H. Stenger: Noble Gases. In: Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH, Weinheim 2006 (doi:10.1002/14356007.a17_485).
Eintrag zu Krypton. In: Römpp Online. Georg Thieme Verlag, abgerufen am 19. Juni 2014.
A. F. Holleman, E. Wiberg, N. Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 102. Auflage. de Gruyter, Berlin 2007, ISBN 978-3-11-017770-1, S. 417–429.

Արտաքին հղումներ

Կրիպտոնի ֆիզիկական ցուցադրական փորձեր (YouTube-ում)
[1](չաշխատող հղում) «Горной энциклопедии» կայքում
Կրիպտոնը Webelements կայքում
Կրիպտոնը քիմիական տարրերի հայտնի հանրագիտարանում

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 690)։

[iupac_atomic_weights-1] Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — ISSN 0033-4545. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02

[sizes-2] «Size of krypton in several environments» (անգլերեն). www.webelements.com. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 6-ին.

[3] «Arsenic: electronegativities» (անգլերեն). WebElements. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 5–ին-ին.

[ХЭ-4] Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 тт. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 523. — 671 с. — 100 000 экз.

[5] Four Decades of Fluorine Chemistry at McMaster. Արխիվացված 2009-06-07 Wayback Machine (անգլ.)

[6] Успехи химии. — 1974. — Т. 43, № 12, стр. 2179

[7] A Gate to Organokrypton Chemistry: HKrCCH — J. Am. Chem. Soc., 2003, Volume 125, Issue 23, PP. 6876—6877. (անգլ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

դ ք խ Պարբերական աղյուսակ
H																															He
Li	Be																									B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg																									Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca															Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr															Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og