Հրեաների հետապնդումը Աֆրիկայում Հոլոքոստի տարիներին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հրեաների հետապնդումը Աֆրիկայում Հոլոքոստի տարիներին
Aspect in a geographic region Խմբագրել Wikidata
Մասն է• Սեմիտներ
 • հրեա Խմբագրել Wikidata
Հակասեմականություն
Judenstern
Պատմություն · Ժամանակագրություն · Աղբյուրներ
Կատեգորիա

Հրեաների հետապնդումը Աֆրիկայում Հոլոքոստի տարիներին, հրեաների հանդեպ դրսևորված խտրականություն, հետապնդումներ և սպանություններ՝ կատարված նացիստների և կոլլաբորացիոնիստների կողմից 1938 թվականից մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվրոպայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին իրագործված հոլոքոստի ժամանակ Աֆրիկան դարձավ Առանցքի ուժերի և Հակահիտլերյան խմբավորման մարտական գործողությունների թատերաբեմ։ Ժամանակակից Աֆրիկայի հյուսիսային և արևելյան հատվածները օկուպացվել էին գերմանական բանակի և ֆաշիստական Իտալիայի կողմից, մի մասն էլ գտնվում էր ֆրանսիական Վիշիի ենթակայության ներքո։ Հրեաներին սկսեցին նաև հետապնդել այս տարածաշրջաններում, սակայն զանգվածային գենոցիդի չենթարկվեցին, ինչպես որ դա կատարվեց Եվրոպայում ձևավորված համակենտրոնացման և մահվան ճամբարներում[1][2]։

Համաձայն 1936 թվականին Մարոկկոյում անցկացրած մարդահամարի, այդ երկրում բնակվել են 161 հազար տեղաբնակ հրեաներ և 12 հազար ֆրանսիական քաղաքացիությամբ հրեաներ, իսկ ըստ 1939 թվականի հաշվառումների, այդ թիվը հասավ 200-225 հազարի, քանի որ շատ փախստական հրեաներ եկան Աֆրիկա։ Թունիսում նրանց թիվը 60 հազար էր, 1940 թվականին՝ 90 հազար, Ալժիրում, ըստ 1941 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ 117 646 հրեաներ։

Հակասեմականության քարոզը Մաղրիբի երկրներում սկսվել է 1936 թվականից հետո։ Նացիստները տարածեցին ջարդարարական թռուցիկներ և վարեցին ռադիոպրոպագանդային հաղորդումներ Բեռլինից արաբերեն և լիբիա-բերբերական լեզուներով։

Հյուսիսաֆրիկյան տարածաշրջանի հրեական համայնքի իրավիճակը մի փոքր ավելի բավարար էր։ Բայցևայնպես շատերը բանտարկվեցին կամ էլ տեղափոխվեցին աշխատանքային ճամբարներ ու ներկալման ենթարկվեցին։ Բնակչության որոշ հատված արտաքսվեց դեպի եվրոպական համակենտրոնացման ճամբարներ։ Հրեա մանուկներին սկսեցին հարկադրաբար շահագործել ծանր աշխատանքի պայմաններում։ Հրեաների ունեցվածքը առգրավվեց, տները ավերվեցին օդային ռմբակոծության հետևանքով։ Հրեաներին ստորացնում էին, ստիպում դեղին աստղեր կրել[3]։

Մաղրիբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալժիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալժիրի բոլոր հրեաներն ունեին Ֆրանսիայի քաղաքացիություն՝ համաձայն 1870 թվականին ընդունված Կրոմյոյի հռչակագրի։ Վիշիի կառավարությունը չեղարկեց Կրամյոյի հռչակագիրը 1940 թվականի հոկտեմբերի 7-ին, իսկ հոկտեմբերի 8-ին ֆրանսիական գաղութներում տարածվեց Հրեաների մասին կանոնադրությունը։ Այսպիսով հրեաները զրկվեցին քաղաքացիությունից, իսկ հետո նաև զրկվեցին քաղաքացիության իրավունքից[4]։ Ստեղծվեցին յուդենռատներ և կազմավորվեցին հարկադիր աշխատանքներ բոլոր հրեաների համար։ Հրեաներին ստիպեցին կրել դեղին աստղեր հագուստներին և մուծել մեծ դրամական ռազմատուգանք։

Ամերիկյան դեսանտայինները երբ հայտնվեցին Ալժիրում 1942 թվականի նոյեմբերի 8-ին, հանդիպեցին Դիմադրության շարժման օժանդակությանը։ Այդ դիմադրությունը առաջնորդում էր հրեա Ժոզե Աբուլկերը։ Այդ դիմադրությանը մասնակցեցին շուրջ 400 հրեաներ։ Պայքարողները գրավեցին երկրի հանգուցային կարևոր կետերը և բանտարկեցին ծովակալ Ֆրանսուա Դառլանին և գեներալ Ալֆոնս Ժուենին[5]։ Սակայն դաշնակիցները վիշիստների հետ կնքեցին համաձայնագիր Ալժիրում չեզոքություն սահմանելու համար, Ալժիրի կառավարությունն անցավ վերջիններիս։ Այդ բանից հետո, սակայն, հրեաների վիճակը գրեթե փոփոխության չենթարկվեց։

1943 թվականի աշնանը Ալժիրի իշխանությունը փոխանցվեց Ազգային ազատագրության Ֆրանսիական կոմիտեին։ 1943 թվականի հոկտեմբերին Միացյալ Նահանգների նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի անձնական միջնորդության շնորհիվ Ալժիրի հրեաների քաղաքացիության իրավունքը վերականգնվեց։

Լիբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիբիայում հնուց գոյություն ուներ մեծ հրեական համայնք։ Գործում էին եբրայերեն դպրոցներ և տպագրվում էին թերթեր[6]։ Իտալիայի կառավարությունը սկսեց հակահրեական քայլեր ձեռնարկել 1937 թվականից՝ զուգահեռ նաև այն իրագործվեց բուն Իտալիայի տարածքում։ 1941 թվականի ապրիլի 3-ին Բենգազիի մուսուլման բնակիչները հրեական ջարդեր կազմակերպեցին այդ քաղաքում[7]։ 1941 թվականին Լիբիա մուտք գործեցին դաշնակիցների զորքերը, սակայն իտալագերմանական զորքերը վերադարձան 1942 թվականի փետրվարին։ Դրանից հետո հրեական սեփականությունը թալանվեց, իսկ 2600 հրեաներ քշվեցին անապատներում աշխատելու։ Հետո այդ թվին ավելացավ նաև Տրիպոլիի 18-ից 45 տարեկան հրեաները։ Բռնկված տիֆի համաճարակից զոհվեց 562 մարդ[8][8][9]։ Հոլոքոստի պատմություն դասավանդող, Յադ Վաշեմ թանգարանի հետ համագործակցող Իրիտ Աբրամսկին փաստում է, որ Լիբիայում հրեաների կոտորածին զոհ գնացin ավելի քան 700 հրեաներ[10]։

Մարոկկո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատերազմի մեկնարկով Մարոկկոն հայտնվեց Վիշիի տիրապետության տակ, որի արդյունքում հրեա բնակչությունը հետապնդումների ենթարկվեց։ Կրոմյոյի հռչակագրի չեղարկումից հետո, ինչպես Ալժիրում, այնպես էլ այստեղ հրեաներին ուղարկեցին հարկադիր աշխատանքի։ 1941 թվականի դեկտեմբերին հրաման ստորագրվեց վեզիրի կողմից, որն արգելում էր հրեաներին բնակվել մուսուլմանաբնակ շրջաններում, ինչպես նաև մի հռչակագիր ընդունվեց, որն արգելեց հրեաներին առևտրով զբաղվել։ Փախստականների, ներկալյալների և բանտարկյալների համար ճամբարներ ստեղծվեցին․ դրանից խոշորագույնն էր Ին Ֆուտն ու Սիդի ալ Այաշին։

Թունիս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թունիսի հրեաները հարկադիր աշխատանքի պայմաններում, 1942 թվական

Թունիսում ֆրանսիական պրոտեկտորատի ներքո ապրում էին 95 հազար Իտալիայի քաղաքացիներ, որոնցից 5-ից 6 հազարն ազգությամբ հրեաներ էին։ Պատերազմի ժամանակ իտալական բանակը գերմանացիներից և Վիշիի ռեժիմից պաշտպանում էր ոչ միայն իտալական, այլև մնացած հրեաներին, որոնք 1940 թվականին հաշվվում էին 90 հազար։ Իտալագերմանական օկուպացիայի ժամանակ Թունիսում ընդհանուր առմամբ զոհվեցին 100 հրեաներ[11]։

Պատերազմից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Հրեաների հետապնդումը Աֆրիկայում Հոլոքոստի տարիներին» թեմայի հետազոտությունը մի քանի տարի անցկացրել է Երուսաղեմի հրեական ուսումնասիրությունների կենտրոնը[12]։

Աֆրիկայի հյուսիսում հետապնդումների ենթարկված հրեաներին փոխհատուցում տալու հարցն առաջին անգամ լուծվեց 2006 թվականի հունիսին․ դա վերաբերում էր Լիբիայի և Թունիսի հրեաներին[13]։ 2008 թվականին հրեական դատարանը վճիռ ընդունեց, որ այն մարդիկ, ովքեր հետապնդվել են Աֆրիկայում Հոլոքոստի տարիներին, պետք է համարվեն Հոլոքոստը վերապրածներ և ստանան այնպիսի փոխհատուցում, ինչպես որ Եվրոպայի հրեաները[14]։ 2012 թվականին լուծվեց նաև Ալժիրի և Մարոկկոյի հրեաների հարցը[15][16]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Даниил Романовский. Евреи Северной Африки во время Второй мировой войны // Лехаим : журнал. — май 2010. — № 5 (217).
  2. ↑ «North Africa and the Middle East» (անգլերեն). Yad Vashem. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 12-ին.
  3. ↑ «About the Center» (անգլերեն). The Center for Information, Documentation and Research on North-African Jewry during World War II. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  4. ↑ Алжир՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
  5. ↑ Беркович Е. М. Операция «Факел» // Заметки по еврейской истории : Интернет-журнал.
  6. ↑ Абулкхир Т., Конев Е. Ф. Печать Ливии в период итальянской оккупации: основные тенденции развития // Вестник БГУ : Серия 4. — Белорусский государственный университет, Апрель 2010. — В. 1. — С. 80-83. — ISSN 0372-5375.
  7. ↑ Jews in Libya(չաշխատող հղում). Encyclopaedia Judaica (Ստուգված է 22 հունվարի 2012)
  8. ↑ 8,0 8,1 Ливия՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
  9. ↑ «Libya» (PDF) (անգլերեն). Yad Vashem. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 12-ին.
  10. ↑ ««В Африке не успели дойти до газовых камер, остановились на трудовых лагерях»». booknik.ru. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  11. ↑ «Tunisia» (PDF) (անգլերեն). Yad Vashem. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 12-ին.
  12. ↑ «Список пособий по соцобеспечению жителей Израиля, переживших Холокост(на 2009 год)». Клеймс Конференс. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  13. ↑ Amiram Barkat, Shlomo Shamir. (2006 թ․ հունիսի 15). «Germany to pay stipends to North African Holocaust survivors» (անգլերեն). Haaretz. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  14. ↑ «Франция поможет тунисским евреям получить статус переживших Холокост». NEWSru.co.il. 15 марта 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 30-ին.
  15. ↑ Ruth Eglash. (17-4-2012). «N. African Holocaust survivors aren't getting funds» (անգլերեն). The Jerusalem Post. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  16. ↑ Omri Efraim. (27-4-2011). «Moroccan Jews to get Holocaust compensation» (անգլերեն). Ynetnews. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Abitbol, Michel. The Jews of North Africa During the Second World War. Detroit: Wayne State University Press, 1989
  • Maurice M. Roumani. The Jews of Libya: Coexistence, Persecution, Resettlement. — Sussex Academic Press, 2009. — P. 12-37. — 310 p. — ISBN 9781845193676
  • Abramsky-Bligh, Irit. The Sefardi and Oriental Jewish Communities in the Second World War and in the Holocaust Period. Jerusalem: Ministry of Education and Culture, 1992, (եբրայերեն)
  • Robert Satloff: Among the Righteous: Lost Stories from the Holocaust's Long Reach into Arab Lands (PublicAffairs, 2006). ISBN 1-58648-399-4
  • Michel Abitbol: The Jews of North Africa during the Second World War (Wayne state University Press Detroit, 1989).ISBN 0-8143-1824-X
  • Cohen, Asher, The Shoah in France (Jerusalem: Yad Vashem, 1996). The book also deals with the persecution of the Jews in Vichy France-North Africa.
  • Documents pour servir à l'histoire de la Guerre; par Service d'Information des Crimes de Guerre, Crimes ennemis en France - La persecution raciale. (Paris: Archives du service de recherche des crimes de guerre ennemis, Office français d'édition, 20 février 1947); the text tells the story of the racial persecution of the Jews in metropolitan France and in Vichy France-North Africa. The book has a special chapter on Vichy France-Tunisia under Nazi rule.
  • Kaspi, André, Les Juifs pendant l’Occupation, (Paris: Seuil, 1991). Kaspi tells the story of the persecution of the Jews in metropolitan France and in Vichy France-North Africa.
  • Kaspi, André, Les Juifs pendant l’Occupation, (Paris: Seuil, 1991). Kaspi tells the story of the persecution of the Jews in metropolitan France and in Vichy France-North Africa.
  • Poliakov, Léon, France - The Fate of the French Jews, in the Algemeyne Entsiklopedya (New York: Shulsinger Pubs. and Dubnov Fund & Entsiklopedye Komitet: 1966), Section "Yidn" vol. 7. Poliakov's article appeared in a section of the encyclopedia devoted to the Holocaust in various European countries. The geographic regions of Algeria, Morocco and Tunisia, appeared as sub-headings under the title of ‘France.’ Poliakov's article is called in English translation: "The Fate of the French Jews."
  • Sabille, Jacques. Les Juifs de Tunisie sous Vichy et l'Occupation. (Paris: . Editions du Centre de Documentation Juive Contemporaine, 1954)
  • Yahil, Leni, The Holocaust: The Fate of European Jewry, 1932–1945 (New York: Oxford University Press, 1990). Yahil tells the story of the persecutions, deportations, and murder of the Jews of European North Africa (French North Africa and Italian Libya) in her chapters about “European Jewry” in the sub-headings “France” and “Italy,” respectively. Yahil ystematically explores the evolution of the Holocaust in German-occupied Europe. Leni Yahil's book won the Shazar Prize, one of Israel's highest awards for historical work.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հրեաների_հետապնդումը_Աֆրիկայում_Հոլոքոստի_տարիներին&oldid=9868321» էջից