Գնարբուկ
Գնարբուկ | |
![]() Գնարբուկ | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes) |
Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
Կարգ | Հավամրգածաղկավորներ (Ericales) |
Ընտանիք | Գնարբուկազգիներ (Primulaceae) |
Ցեղ | Գնարբուկ (Primula) |
Տեսակ | Գնարբուկ (P. elatior) |
Միջազգային անվանում | |
Primula elatior |


Գնարբուկ (լատին․՝ Primula elatior, hայկական տարանունները`գարնանածաղիկ, թավրնջուկ, լախ-լախ, կովածաղիկ, կովացնծուկ, սոսուն), գնարբուկազգիների ընտանիքի բույս։
Դեղաբույսի նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը](լատին․՝ primula)։ Գնարբուկազգիների ընտանիքի բույս։ Տերևներն արմատամերձ են, ծաղիկները երկսեռ՝ կանոնավոր հավաքված հովանոցավոր կամ գլխիկավոր ծաղկաբույլում։ Պտուղը տուփիկ է։ Հայտնի է ավելի քան 500 տեսակ՝ տարածված Եվրոպայի ու Ասիայի բարեխառն շրջաններում և լեռների ալպիական գոտում։ Նախկին ԽՍՀՄ տարածքում հանդիպում է 67 տեսակ, իսկ 13 տեսակ՝ Հայաստանի անտառային և վերին լեռնային գոտում (առավելապես՝ Primula macrocalyx Bge)[1]։ Որոշ տեսակներ դեկորատիվ են։ Հանդիպում է ամենաբազմազան գունավորումներով։ Հայտնի են նաև այս ծաղկի լիաթերթիկ ձևերը։ Մեր հանրապետությունում աճում են միայն 13-ը՝ անտառային և վերին անտառային գոտիներում, բացատներում, հովիտներում, այգիներում, ճամփեզրերին և այլուր[2]։
Քիմիական բաղադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծաղիկները պարունակում են սապոնիններ, ֆենոլային գլիկոզիդներ, սալիցիլաթթվային եթեր, ֆլավոններ, C, E վիտամիններ և կարոտին։ Արմատում բացի վերոնշյալ բացադրիչներից կան նաև դաբաղանյութեր։ C վիտամինի քանակը առանձին տեսակների մեջ հասնում է մինչև 1000-1713 մգ%-ի։ դեղաբույսը հարուստ է մանգանով։
Բուժական նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բուժման նպատակով կիրառվում է ամբողջական բույսը։ Ծաղիկները և տերևները հավաքում են ծաղկման սկզբում, իսկ արմատը և կոճղարմատը հանում են գարնանը կամ աշնանը։ Հումքը չորացնում են բացօթյա կամ քամհարվող սենյակում։ Նրա պիտանելիությունը 2 տարի է։ Ծաղիկների եփուկը կիրառվում է նյարդերն ամրապնդելու համար, հազի և հևոցի ժամանակ։ Որպես խուխամուղ այն լայն կիրառում ունի բրոնխիտների, թոքաբորբերի, կապույտ հազի, բրոնխիալ ասթմայի, ցրտառական մի շարք հիվանդությունների, գրիպի, ռևմատիկ ցավերի ժամանակ և այլն։
Այլ օգտակար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բույսի տերևներից պատրաստում են սալաթ, որն ունի դուրեկան համ և հոտ, օգտակար է հատկապես C հիպովիտամինոզի ժամանակ, իսկ արմատը, որն ունի անիսոնի հոտ, օգտագործվում է որպես համեմունք։ Տերևները կարող են ծառայել նաև որպես թեյի փոխարինիչ։ Գնարբուկը նեկտարատու է, միաժամանակ՝ կերախոտ, պուրակները, ծաղկաթմբերը և մայթեզրերը գեղազարդող ծաղկաբույս։
Անվանումների բազմազանություն ըստ մարզերի
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարզ | Շրջան/քաղաք/գյուղ | Անվանում |
---|---|---|
Գեղարքունիքի մարզ | Մարտունի | վիճակ
վիժգի ծացիկ վիջիկ վիջիկ համբարձման ծաղիկ ջանգյուլում փիլավուկ |
Վայոց ձորի մարզ | Խաչիկ գյուղ | ջանգյուլում
մեղվի լալա շուշան, գարունածաղիկ, թավրնջուկ, սոսուն, կովացնծուկ, ծովածաղիկ, նարգիզ |
Սյունիքի մարզ | Մեղրի | մարգարիտ
ձնծաղիկ կուժկոտրուկ, կըժըկոտրի մայիսյան |
Տավուշի մարզ | Նոյեմբերյան | լեգզածաղիկ, հավի աչք |
Շիրակի մարզ | Արթիկ | համբարձվա ծաղիկ
հորոտ |
Արագածոտնի մարզ | Ապարան | փլավախոտ
գինարբուկ շուշան, հովտաշուշան նունուֆար սոսենբայբուն, սուսանբար խնձորուկ |
Լոռու մարզ | Վանաձոր | կովածաղիկ, պապի, համբարձում, գնարբուկ, հավի աչք, հորոտ
կովի աչք կատվափոխան |
Կոտայքի մարզ | Հրազդան | ջյանգյուլում |
Արցախ | կուժկոտրուկ կամ կժըկոտրե, կըժնըկոլա | |
Գարդմանա աշխարհ | խնջլուզ | |
Ադրբեջան | Գանձակ, Դաշկեսանի շրջան | կժըկոտրուկ |
Վրաստան, Քվեմո Քարթլիի մարզ | Մառնեուլի շրջան, գ. Աղքյորփի | բուլու (սագի) աչք, խնջլուզի |
Սամցխե-Ջավախեթի մարզ | Ախալցխա | թութիա |
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Kosenkova, Yu. S.; Polovinka, M. P.; Komarova, N. I.; Korchagina, D. V.; Morozov, S. V.; Vyalkov, A. I.; Kurochkina, N. Yu.; Cheremushkina, V. A.; Salakhutdinov, N. F. (2008 թ․ սեպտեմբերի 1). «Fatty-acid composition and secondary metabolites from slightly polar extracts of the aerial part of Primula macrocalyx». Chemistry of Natural Compounds (անգլերեն). 44 (5): 564–568. doi:10.1007/s10600-008-9145-5. ISSN 1573-8388.
- ↑ Հայաստանի դեղաբույսերը, Ա. Թորոսյան, «Հայաստան» հրատարալկություն, Երևան-1983
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Գնարբուկ հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում
- Святковская Е., Тростенюк Н. Примулы для северного сада // Цветоводство. — 2008. — № 3. — С. 20—21.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]![]() | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գնարբուկ» հոդվածին։ |
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գնարբուկ» հոդվածին։ |
|
|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 138)։ ![]() |
![]() |
Ընթերցե՛ք «գնարբուկ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |