Թեյ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Թեյ (այլ կիրառումներ)
Թեյ
Ենթատեսակinfusion?, թաք ըմպելիք, աշխուժացնող սննդամթերք, tea? և ոչ ալկոհոլային խմիչք
 Tea Վիքիպահեստում

Թեյ (չինարեն՝ 茶 - «չա»), անուշաբույր ըմպելիք, որը սովորաբար պատրաստվում է տաք կամ եռացող ջրի մեջ թեյի թփի տերևները թրմելուց։ Թեյի թուփը թեյազգիների ընտանիքի կամելիա տեսակի մշտադալար բույս է՝ ծագմամբ Ասիայից։ Բուսաբանական գրականության մեջ այդ տեսակի համար հիմնականում օգտագործվում է Չինական կամելիա (Camellia sinensis) անվանումը։ Թեյը ջրից հետո ամենատարածված ըմպելիքն է աշխարհում։ Կան թեյի բազմաթիվ տեսակներ, ինչպիսիք են Դարջլինգը և Չինական կանաչները, որոնք ունեն հաճելի, մի փոքր դառը և տտիպ համ, մինչդեռ մյուսները ունեն տարբեր ուղղվածություններ, որոնք ներառում են քաղցր, համեղ, ծաղկային և խոտային նմուշներ[1]։

Թեյը ծագմամբ Հարավարևմտյան Չինաստանից է, որտեղ այն օգտագործվել է որպես բուժիչ խմիչք դեռևս Հան դինաստիայի ժամանակ։ Չինական Թան դինաստիայի տիրապետության շրջանում այն հայտնի էր որպես հանգստացնող ըմպելիք, որը տարածվեց նաև Արևելյան Ասիայի այլ երկրներում։ Պորտուգալիայի քրմերը և առևտրականներն այն Եվրոպա ներմուծեցին 16-րդ դարում։ 17-րդ դարի ընթացքում անգլիացիների համար թեյ խմելը նորաձև դարձավ, ովքեր էլ Հնդկաստանում սկսեցին դրա լայնածավալ արտադրությունը և առևտրականացումը ՝ շրջանցելով չինական մենաշնորհը[2]։

«Բուսական թեյ» տերմինը վերաբերում է այն խմիչքներին, որոնք չեն պատրաստվում Կամելիա սայնսիսից․ դրանցից են մրգերը, տերևները կամ բույսերի այլ մասերը, ինչպես նաև հեղուկի մեջ թրմած մասուրը և երիցուկը։ Սրանց երբեմն կոչում են տիսաններ կամ բուսական խառնուրդներ՝ խուսափելով թեյի հետ շփոթությունից, որը պատրաստվում է թեյի բույսերից։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շրի Լանկայի թեյի պլանտացիայում աշխատողները, 2009 թվական

Ըստ չինական այբուբենի՝ այն արտասանվում է  «Չա», որն ի սկզբանե գրված է եղել որպես «Տու» (արտասանվում է տու, որպես դառը համ բնութագրող բառ), իսկ ներկայիս գրելաձևը ձեռք բերեց Թան դինաստիայի ժամանակաշրջանում[3][4][5]։ Չինարենի  տարբեր շրջաններում բառի արտասանությունը տարբեր է, ինչպես օրինակ Մանդարինում՝ Չա,  Ու չինարենում՝ զո կամ ձո, մին չինարենում՝ տա և տե[6]։ Առաջարկություններից մեկի համաձայն՝ տարբեր արտասանությունները կարող էին ծագել Հին չինաստանում թեյ բառի տարբեր մակդիրներից, օրինակ՝ տու-ն կարող էր ծագել տե -ից, այնուամենայնիվ հնչյունաբանները պնդում են չա տարբերակը, տե և ձո բառերը առաջացել են նույն արմատից՝ համանման դռա արտասանությունից, որոնք դարերի ընթացքում փոփոխվել են հնչյունի արտասանության շնորհիվ[7][8]։

Թեյի համար կան այլ հնագույն բառեր, այդուհանդերձ մինգ-ը համեմատած մյուսների՝ ամենատարածվածն է[9]։ Չինարենում թեյ բառի համար առաջարկվում է հետևյալ բառերը տո, չա և մինգ, որոնք փոխառվել են ավստրոասիական լեզուներից, օրինակ՝ հնարավոր է, որ չա-ն առաջացել է ավստրոասիական լա արմատից, որը նշանակում է տերև։ Չինարենի շատ լեզուներում, ինչպիսիք են մանդարինը և քենթոնիսը, բառը արտասանում են չա, իսկ Հոկիենում և թիոչուում արտասանում են թեհ։ Այս երկու արտասանության ձևերը ամենատարածվածն են աշխարհում[10]։ Ավելի վաղ՝ 17-րդ դարից սկսած, հոլանդացիները գլխավոր դեր էին խաղում Եվրոպայի թեյարտադրության բնագավառում հոլանդական արևելահնդկական ընկերության միջոցով[11]։ Հոլանդերենում թեյ բառը փոխառել են միջին չինարենից։ Թեյը Հոլանդիայից արտահանվեց այլ Եվրոպական երկրներ, որտեղ նույնպես արտասանությունը փոխառված էր հին չինարենից, անգլերենով արտասանությունը՝ թի, ֆրանսերեն, իսպաներեն և գերմաներեն՝ տե։ Այս արտասանության ձևերը նույնպես տարածված են ամբողջ աշխարհում։ Չա արտասանական ձևը գալիս է Կանտոներենի չահ ձևից[12]։ Պորտուգալացիները ընդունեցին կանտոներենի չահ արտասանության տարբերակակը, որը նաև տարածեցին Հնդկաստանում։ Այդուհանդերձ, կորեական և ճապոնական չա արտասանությունները կանտոգեներենից չէ, դրանք փոխառվել են Չինաստանի ամենավաղ շրջաններից։ Երրորդ տարբերակը դա չաի-ն է, որը գալիս է պարսկերենից։ Այդուհանդերձ, չաի-ն համարվում է սև թեյի և մեղրի խառնուրդը, իսկ համեմունքների և կաթի խառնուրդը բնորոշ է Անգլիային[13]։

Ծագում և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի բույսի հայրենիքը Արևելյան Ասիան է, հավանաբար ծագումը կարող է կապվել Հյուսիսային Բիրմայի և Հարավարևմտյան Չինաստանի հետ։ Թեյախմությունը, որպես այդպիսին, տարածվեց Թան արքայատոհմի օրոք, երբ այն միայն օգտագործում էին որպես բժշկական դեղամիջոց։ Սիչուանում մարդիկ սկսեցին թրմել թեյի տերևները առանց հավելումների՝ պահպանելով իր դառը համը, և այն այլևս չէին օգտագործում բժշկական նպատակներով։ Չինական լեգենդի համաձայն, որը ներկայացված է եղել Շեննոնգում մ․թ․ա․ 2737 թվականին[14]՝ թեյի ըմպելիքը ներմուծվել է Չինաստանի հարավ-արևմուտքից՝ Սիչուանի և Յուննայի տարածաշրջաններից[15]։

Ավելի վաղ արձանագրությունների համաձայն՝ թեյի հայրենիքը հենց Չինաստանն է[16]։ Տու բառը հանդիպել է Շինգի և այլ հայտնիների գրվածքներում, նաև հնարավոր է, որ այն վերաբերում է այլ բույսերի, ինչպիսիք են մատիտեղը, չիոկորին կամ էլ հենց թեյը։ Ըստ Հուայանգի «Քրոնիկոս»-ի՝ Զոու թագավորի օրոք Բաում մարդիկ դրան անվանում էին տու։ Ավելի ուշ՝ 17-րդ դարում, գտնվեց ևս մեկ ապացույց, որտեղ նշվում է, որ Լի Կունի առաջնորդության ժամանակահատվածում ևս եղել է թեյը, և հենց նա է, որ հրահանգել է իր համար բերել իրական թեյը[17]։ Ավելի վաղ թեյի մասին փաստացի ապացույց հայտնաբերվել է 2016 թվականին Սիանի քաղաքում՝ Ջինգ կայսեր դամբարանում՝ նշելով, որ թեյի տերևներից թեյ խմել է նրա տոհմը դեռևս Քրիստոսից առաջ երկրորդ դարում[18]։ Հան արքայատոհմի կառվարման ժամանակահատվածում 59 թվականին Վանգ Բաոյի կողմից գրված աշխատությունում նշվում է թրմված թեյի մասին։ Թեյի մշակման առաջին արձանագրությունները նույնպես հայտնաբերվել են այդ ժամանակաշրջանում (Հան թագավորի օրոք), այդ ընթացքում թեյը մշակվել է Չինդունի մոտ գտնվող Մենգ լեռան վրա։ Թեյի մասին մեկ այլ վաղ արձանագրություն նշվում է մ․թ․ա․ 3-րդ դարում[19]։ Այդուհանդերձ, մինչև Թան արքայատոհմը թեյախմությունը հիմնականում Հարավային Չինաստանի սովորույթն էր համարվում։ Այն լայն տարածում գտավ և հայտնի դարձավ Թան արքայատոհմի ժամանակաշրջանում, երբ այնտեղից էլ տարածվեց դեպի Կորեա, Ճապոնիա և Վիետնամ։ Հնդկաստանում թեյը երկար ժամանակ օգտագործում էին հիմնականում բուժական նպատակներով, իսկ Հիմալայներում դրա հակառակ իրավիճակն էր, բրիտանացիների նման նրանք այն օգտագործում էին որպես ըմպելիք[20]։ Դարերի ընթացքում եղել են թեյի մշակման տարբեր տեխնոլոգիաներ, և թեյի մշակման մի շարք տեխնոլոգիաներ զարգացում են ապրել։ Թան արքայատոհմի գահակալության շրջանում, թեյը օգտագործում էին թրմված վիճակում, հետագայում տարածվեց խմորոեղենի ձևով, իսկ մինչ Սոնգ արքայատոհմի կառավարման ժամանակաշրջանը չմշակված տերևները մշակվեցին և դարձան հայտնի։ Յան և Մինգ արքայատոհմերի կառավարման ժամանակաշրջանում թեյի տերևները տապակում էին, ոլորում և չորացնում, այդ գործընթացը ավարտվում է օքսիդացման գործընթացի հետ մեկտեղ, երբ տերևները դարչնագույն էին դառնում, դա էլ ապահովում է թեյի կանաչ գույնը։ 15-րդ դարում օօլոնգ թեյի դեպքում տեևները օքսիդացվում էին նախքան տապակվելը։ Այնուամենայնիվ արևմտյան համերը ամբողջապես օքսիդանում են՝ վերածվելով սև թեյի, իսկ տերևներն օքսիդացված էին։ Դեղին թեյը ստացվել է կանաչ թեյի մշակման արդյունքում՝ Մինգ աքայատոհմի օրոք։

Բաթումի 1915 թվական

Թեյը առաջին անգամ ներկայացվել է պորտուգալացի քահանաներին և չինացի առևտրականներին 16- րդ դարում, երբ այն դեռ կոչվում էր չա[20] եվրոպական ավելի վաղ արձանագրություններում, որտեղ նշվում է որպես չա։ [21] Եվրոպայում թեյի մասին առաջին արձանագրությունը եղել է 1607 թվականին, երբ հոլանդական արևելահնդկական ընկերությունը բեռները Մակակոյից հասցրեց Ճավա[22]։ Դրանից երկու տարի անց հոլանդացիները Ճապոնիայից գնեցին առաջին խմբաքանակը, որը ուղարկեցին Եվրոպա։ Թեյը նորաձև խմիչք դարձավ Նիդերլանդներում, որից հետո հոլանդացիները այն որպես ըմպելիք տարածեցին Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Ատլանտիկայից մինչև Նյու Յորք[23]։

Անգլիայում թեյի մասին առաջին արձանագրությունը 1615 թվականին բգրել է Ռիչարդ Վիքմանը, ով Ճապոնիայում գլխավորում էր արևելահնդակական ընկերությունը։ Նա գրել է Մակակոյի վաճառականի բերած ամենալավ տեսականու մասին։ Ճանապարհորդ-վաճառական Փիթեր Մունդը, ով 1637 թվականին[24] համտեսեց թեյը Ֆուջիանում, այդ մասին գրեց․ «Թեյը ընդամենը ջուր է և թրմված բույսեր»[22][24]։ 1567 թվականին թեյը վաճառվում էր Լոնդոնի սրճարաններում, Սամոել Փեփիսը համտեսեց թեյը 1660 թվականին, և երբ 1662 թվականին Քեթրին Բռագանզացին ամուսնացավ Չարլզ Երկրորդի հետ, թեյախմությունը ավելի տարածվեց Բրիտանիայում։ Այդուհանդերձ, մինչև 18-րդ դարը թեյը այնքան էլ տարածված չէր Մեծ Բրիտանիայում և շատ թանկ էր։ Բրիտանացի թեյասերները նախնտրում էին սև թեյը խմել կաթով և շաքարով։ 1720 թվականին կանաչ թեյը իր տարածվածությամբ զիջում էր սև թեյին[25]։ 18-րդ դարում թեյի մաքսանենգությունը հնարավորություն տվեց ավելի լայն մասսային օգտվել թեյից։ Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը վերացրեց թեյի հարկերը, սրանով էլ 1785 թվականին վերջ դրվեց մաքսանենգությանը[26]։ Մեծ Բրիտանիայում և Իռլանդիայում թեյը համարվում էր շքեղության խորհրդանիշ և հիմնականում սպառվում էր հատուկ առիթների ժամանակ, ինչպիսիք են փառատոնները և խնջույքները։ 19-րդ դարում Եվրոպայում թեյի գինը սկսեց տատանվել, հատկապես այն ժամանակ, երբ հնդկական թեյը մեծ քանակությամբ ներմուծվեց, 19-րդ դարի վերջում թեյը հասարակության բոլոր շերտերի համար դարձավ ամենօրյա խմիչք։ Թեյի ժողովրդավարության մասին կարելի է տեղեկանալ մի շարք հայտնի միջոցառումներից, «Թի էքթ»-ը 1773 թվականին հանգեցրեց Բոսթոնյան թեյի խնջույքինորն էլ բերեց Ամերիկյան հեղափոխության, միարք հարցերի լուծումը հանգեցրեց ափիոնի առևտրին որից հետո էլ սկսվեց ափիոնի պատերազմը[27]։ Թեյը Հնդկաստանից արտահանում էր Բրիտանական ընկերությունը, որն էլ կարողացավ ճնշել չինական մենաշնորհը[28]։ 1841 թվականին Արչիբալդ Քեմբելը գնեց չինական թեյի սերմերը Կումանից և փորձեց դրանք տնկել և մշակել Դարջլինգում։ 1856 թվականին բացվեց Ալբարայի թեյի պարտեզը և տրվեց Դարջլինգ թեյի արտադրության մեկնարկը[29]։

1848 թվականին Ռոբերտ Ֆորտուն արևելահնդական ընկերությունից համագործակցելու ուղարկվեց Չինաստան, որպեսզի թեյի բույսեր ներմուծի Մեծ Բրիտանիա։ Նա ճանապարհորդությունը սկսեց անգլո-չինական առաջին և երկրորդ ափիոնային պատերազմների ընթացքում[30]։ Չինական թեյի բույսերը նա բերեց և ներկայացրեց Հիմալայներում, չնայած մեծ մասամբ չհաջողվեց։ Մեծ Բրիտանիան ներկայացնում էր Ասսամի և Հնդկաստանի հյուսիսային շրջանների թեյի տարբեր տեսակները, որոնք հիմնականում օգտագործում և մշակում էին տեղացիները, ինչպես չինական թեյի բուսատարածքում` օգտագործելով չինական տնկիները և մշակման տեխնոլոգիաները, Բրիտանիան հողատարածքներ էր առաջարկում եվրոպացիներին Ասսամական և Չինական թեյի մշակման համար։ Ճակատագրի հեգնանքով, բրիտանացիներն են թեյախմության սովորույթը ներմուծել Հնդկաստան։ Թեյն ի սկզբանե սպառվում էր միայն անգլոհնդկացիների կողմից, այդուհանդերձ, այն Հնդկաստանում ավելի լայն հայտնի դարձավ 1950 թվականից՝ հնդկական Tea Board of India կազմակերպության հաջող աշխատանքի շնորհիվ[28]։

Տնկում և հավաքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կամելիա սայնսիսը մշտադալար բույս է, որն աճում է միայն արևադարձային և մերձարևադարձային կլիմայական պայմաններում։ Որոշ սորտեր կարող են աճել նույնիսկ ծովային պայմաններում և Անգլիայի հեռավոր հյուսիասյին Քոռնոլի շրջաններում[31], Շոտլանդիայում[32], ԱՄՆ-ում՝ Վաշինգտոնում[33] և Կանադայում[34]։ Հարավային Հեմիսֆերում թեյը շագանակագույն է, ինչպես Հոբարթում, Տանզանիայի կղզիներում[35][36] և Նոր Զելանդիայում[37]։ Թեյի բույսերը տարածվում են սերմերի և սերտաճելու միջոցով, մոտավորապես 4-12 տարի է անհրաժեշտ բույսին, որպեսզի այն պատրաստ լինի բերք տալու[38]։ Եվս մեկ հավելում, տաք կլիմայական պայմաններում թեյի բույսի երկարությունը հասնում է մինչև 127 սանտիմետրի[39]։ Թեյի որոշ տեսակներ տնկվում են ծովի մակարդակից 1500 մետր բարձրևության վրա։ Մինչդեռ այդ բարձրություններում բույսը ավելի դանդաղ է աճում, բայց ձեռք է բերում ավելի լավ համ[40]։

Օգտագործվող երկու հիմնական տեսակները․

  1. Կամելիա սայնսիս, սա մեծ մասամբ օգտագործում են Չինաստանում, Ֆորմսանում և Ճապոնիայում։
  2. Ասսամիկա, օգտագործում են հիմնականում Հնդկաստանում (Ասսամ)։

Հիմանականում դասակարգվում են տերևների չափսերով, գոյություն ունի 3 տեսակի դասակարգում Ասսամական տեսակի թեյը տարբերվում է իր լայն ու ընդարձակ տերևներով, չինական թեյը տարբերվում է իր փոքր ու նեղ տերևներով և Կամբոդյան թեյը որը տարբերվում է իր միջին չափի տերևներով։ Թեյի բույսը կարող է հասնել մինչև 16 մետրի, եթե չխախտվի հիմքը։ Բացի այդ կարճ թեյի բույսերը պարունակում են ավելի շատ տարրեր, որոնք էլ բարձրացնում են թեյի որակը[41]։

Ամբողջ տեսականու մեջ միայն մեկ երկրորդն են օգտագործում, իսկ չօգտագործվող մասը համարում են անպիտան[42] Թեյի բույսը աճում է 7-15 օրվա ընթացքում՝ կախված եղանակային պայմաններից։ Տերևները, որոնք ավելի դանդաղ են ձևավորվում, ավելի լավ համ են ունենում։ Թեյի հիմնական վնասատուներ են հանդիսանում Հելոպելտիս տեսակին պատկանող մոծակները, որոնք կարող են փչացնել ողջ բերքը։ Ի հավելում դրան՝ վնասված բույսերի հետ կարող են մարդուն փոխանցվել մի շարք հիվանդություններ։

Քիմիական կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Թեյի առողջարար հատկությունները

Թեյի չոր քաշի 3 տոկոսը կազմում է կոֆեինը՝ կախված տեսակից, ապրանքանիշից[43] և պատրաստման մեթոդից[44]։ Ուսումնասիրություններից պարզ է դառնում, որ 22-28 միլիգրամ սև թեյի մեջ պարունակում է 1 գրամ կոֆեին, մինչդեռ 11-20 միլիգրամ կանաչ թեյի մեջ պարունակում 1 գրամ կոֆեին․ զգալի տարբերությունը ակնհայտ է[45]։ Թեյի խառնուրդում զգալի է պոլիֆենոլի առկայությունը։ Սա իրենից ներկայացնում է թեյի տերևների ավելի խիտ համակցություն՝ կազմելով խառնուրդի 30-40 տոկոսը[46]։ Թեյը պարունակում է նաև թեոմռոբինի և թեոֆիլինի փոքր քանակություններ, որոնք կոֆեինի նման ունեն խթանող հատկություններ[47]

Հին տերևներից և ցողուններից պատրաստված թեյը նույնպես կարող է բարձր որակ ունենալ։

Ներկա ժամանակներում շրջակա միջավայրի աղտոտման պայմաններում թեյի մեջ երբեմն հանդիպում են նաև ֆլուօռիդ և ալյումինիում[48]։ Սև և կանաչ թեյերը չեն պարունակում սննդարար նյութեր և չունեն էական նշանակություն, բացառությամբ որոշ նյութերի, որոնք կազմում են 0,2 միլիգրամ, մեկ բաժակի հաշվով՝ 26 տոկոս[49]։ Սակայն թեյի տերևներն իրենց մեջ պարունակում են զանազան պոլիֆենոլներ[50][51]։ Տեսակետ կա, որ կանաչ և սև թեյերը կարող են փրկել քաղցկեղից[52][53], բայց գիտականորեն ապացուցված չէ, որ կանաչ թեյը կարող է հիվանդությունների համար օգտակար հատկություններ ունենալ[54][55][56]։ Սև թեյի պարբերաբար օգտագործումը ցույց է տվել, որ այն ոչ միայն օգտակար հատկություններ չունի, այլ նաև չի ազդել արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակի իջեցման վրա[57]։ Ֆիզիկոսներն ասում են, որ թեյն ունի լուծող և կանխող հատկություններ։ Այն հեշտությամբ լուծվում է ջրի բոլոր միացությունների հետ[58]։

Մշակում և դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Թեյի մշակումը

Թեյը, ըստ մշակման, դասակարգվում է հետևյալ խմբերի[59].

Թեյի տերևների մշակման գործընթացը

Սրանցից առավել տարածված են սպիտակ, կանաչ, օօլոնգ և սև թեյերը։ Հավաքելուց հետ տերևները սկսում են օքսիդանալ։ Տերևների օքսիդացման գործընթացը սկսվում է, երբ տերևները սկսում են թոշնել և գույնը փոխել։ Գունափոխման գործընթացը դադարում է նախապես որոշված ժամանակում, որոնց համար պատասխանատու են համապատասխան ֆերմենտները։ Սև թեյի արտադրության ժամանակ, արհեստական չորացման հետ մեկտեղ ավարտվում է նաև բնական չորացումը։ Արտադրության ժամանակ ուշադրություն է դարձվում խոնավությանը, չորությանը և փաթեթավորմանը՝ կանխելով անհասկանալի մարմինների կամ բորբոսների հայտնվելը փաթեթավորման մեջ։ Այդուհանդերձ նմանատիպ թեյերը հասանելի են շուկայական պայմաններում, որոնք մեծ մասամբ վաճառվում են արևմուտքում։ Այսպիսի թեյերը հիմնականում խառնվում և վաճառվում են իրական թեյերի հետ, որն էլ դժվարեցնում է տեսնել դրանց տարբերությունը։ Նպատակն է ձեռք բերել ավելի լավ համային տեսականի և ստեղծել նոր համադրություններ։ Թեյը երկար ժամանակ պահում է բույրը, որը խնդիրներ կարող է առաջացնել տարբեր գործընթացներում, ինչպիսիք են փոխադրումը և պահեստավորումը։ Դրա մշակումը ևս պահանջում է համապատասխան ուշադրություն, ինչպես օրինակ չորացման ընթացքում բույսի ծխահարումը։

Հավելումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև Թեյի խառնուրդ և հավելումներ

Թեյը նաև պատրաստվում է սովորական թեյի տերևներով, հավելումներով և ջրով։ Դրանք կարելի է խմբավորել ըստ տեսակների, վերամշակման, փաթեթավորման և խմելու ժամանակ ավելացվող հավելանյութերի։ Մի մասը պարունակում է ծաղկային, բուսական և համեմունքային խառնուրդներ, իսկ մյուս մասը՝ կաթ, շաքար, կիտրոն և այլն։

Կաթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի մեջ կաթի ավելացման մասին առաջին փաստը արձանագրվել է 1680 թվականին Եվրոպայում Մադամ դե Սեվինեի կողմից[60]։ Թեյի շատ տեսակներ ավանդաբար պատրաստվում են կաթի հետ միախառնմամբ։ Դրանցից են հնդկական մասսալա թեյերը և բրիտանական թեյի խառնուրդները։ Սրանք սև թեյի առավել սուր բույր ունեցող թեյերն են, որոնք, կաթի հետ խառնվելով, ավելի նուրբ համ են ձեռք բերում, ինչպիսիք են ասսամականը կամ արևելյան ֆրիսյայի խառնուրդը։ Կաթը չեզոքացնում է սուր համը և ոչնչացնում տենինը[61][62]։ Հան չինական շրջանում թեյը կաթով չեն օգտագործել, Մանչուսի շրջանում` օգտագործել են։ Հոնգկոնգյան ոճի կաթով թեյի հիմքը բրիտանական թեյն է։ Տիբեթցիները և հիմալայցիները թեյը հիմնականում խմում էին կաթի և աղի հետ միախառնած։ Հյուսիսային Եվրոպայի երկրներում (Ռուսաստանը, Հոլանդիան և Հունգարիան) և Իտալիայում, թեյը սովորաբար խմում են կիտրոնի մզվածքով։ Հոլանդիայում կաթով թեյին անվանում են Բավարիան ոճի, որոնք հիմանականում խմում են հղիները և ստնտուները։ Ավստրալիայում ընդունված է կաթով թեյին անվանել սպիտակ թեյ։ Թեյ պատրաստելու գործընթացը տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր է։ Շատերը նախընտրում են կաթը բաժակի մեջ լցնել, հետո ավելացնել թեյը, քանի որ այդպես պահպանվում են թարմ կաթի մեջ եղած պրոտեինները[63]։ Մի մասն էլ նախընտրում է կաթը ավելացնել սև թեյով լի բաժակի մեջ։ Մեկ ուրիշ մասն էլ պնդում է, որ պետք է կաթը ավելացնել բաժակի մեջ թեյից հետո։ Կաթի ավելի ուշ ավելացումը նպաստում է շաքարի լավ լուծմանը, իսկ թեյը ավելի գեղեցիկ գույն է ստանում։ Պատմականորեն, կարելի է այս քայլերի հաջորդականությունը դասակարգել, իհարկե[64]։ Թեյի տաք ջերմաստիճանի պայմաններում կաթի դանդաղ ավելացումը կարող է նպաստել դրա սառչելուն։ 2007 թվականին կատարված հետազոտություններից պարզ է դառնում, որ թեյի վրա կաթ ավելացնելը կարող է նրան զրկել որոշ օգտակար հատկություններից[65]։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի հումքի մշակման ժամանակ ավելացվում են որոշ բուրումնավետ հոտեր։ Դրանցից հայտնի է չինական հասմիկի թեյը, քանզի հասմիկի թեյի հումքը ներառում է բուրումնավետ ծաղիկներ և յուղ։ Հնդկական թեյերից համեմունքներով հարուստ են Մասալլա թեյը և կանաչ թեյը, որը ավելի շատ կապում են բերգամոտի յուղի հետ։ Ավանդական տեսականուն ներկայումս ավելացել են ժամանակակից համային նոր տեսակներ։ Արևելյան Հնդկաստանում մարդիկ խմում են կիտրոնով թեյ կամ կիտրոն են ավելացնում Մասսալա թեյին։ Կիտրոնով թեյը խմում են կիտրոնի մզվածքով և շաքարով։ Մասսալայի կիտրոնով թեյը իր մեջ պարունակում է շաքար, աղ, սև պղպեղ, որն էլ նրան կծու համ է հաղորդում։ Թեյի պատրաստման ժամանակ մեկ կտոր կոճապղպեղ ավելացնելը Շրի Լանկայի հայտնի սովորույթներից է, նրանք նաև ավելացնում են այլ համեմունքներ, ինչպիսիք են դարչինը, որը քաղցր համ է հաղորդում։ Այլ հայտնի սովորույթներից են թեյի մեջ մեղրի, կծու նեկտարի, մրգային ջեմի կամ անանուխի ավելացումը։ Չինաստանում քաղցր թեյը համարվում է կանացիության գրավական։ Այլ շրջաններում, ինչպիսիք են Մոնղոլիան, Տիբեթը և Նեպալը, թեյին ավելացնում են նաև անհրաժեշտ քանակությամբ կարագ։ Տիբեթյան կարագով թեյն իր մեջ պարունակում է աղ և ռեհան, իսկ կարագը պատրաստվում է յակերի կաթից։ Նույնը կարելի է ասել նաև աղի թեյի մասին, որը հայտնի է Հյուսիսային Պակիստանի հնդկական Կուշ շրջանում։

Բարձրադիր շրջանների թեյեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պայմանավորված տարբեր բարձրություններով` թեյի համը կարող է փոփոխվել։ Այս ձևով տարբեր տեսակի թեյ ստանալու տեխնոլոգիան հիմանականում կիրառվում է Հյուսիսային Աֆրիկայում (Մարոկկո, Ալգերիա, Մաուրիտանա, Լիբիա, և Արևմտյան Սահարայում), բայց նաև Արևմտյան Աֆրիկայում (Գվինեա, Մալի, Սենեգալ), և սա կարող է միանգամայն փոխել թեյի համը, նաև ավելի հաճելի համ հաղորդի[փա՞ստ]։ Որոշ երկրների մշակույթներում թեյին տրվում է համապատասխան անուններ` կախված այն բանից, թե ինչ բարձրություններից է հավաքվում[փա՞ստ]։ Հարավարևելյան Ասիայում՝ հիմանականում Սինգապուրում և Մալազիայում, գործնականում մեծ բարձրություններից հավաքված սև թեյին ավելացնում են նաև կաթ։ Օգտագործվող համեմունքներից Թեհ թարիկը, որը բառացի թարգմանվում է քաշած թեյ (ունի հնդկական ծագում), ավելի քաղցրահամ է և տարածարջանում էլ լավ տարածված։ Մալազիայում թեյի այս տեսակը այնքան է զարգացում ապրել, որ մինչև անգամ վերածվել է արվեստի։ Բարձրից թեյ հյուրասիրելը հիմնականում իրականացվում է ռեստորաններում հատուկ հյուրերի համար։

Պատրաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի տարբեր տեսակներ, կանաչ, դեղին, օօլոնգ և սև

Սև թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սև թեյի հայտնի տեսակներիցց են ասսամը, նեպալը, դարջլինգը, նիլգիրին, ռիզեն, քիմիոնը և ցեյլոնը։ Սև թեյի որոշ տեսակներ չեն թրմվում 90 °C-ից ցածր ջերմաստիճանում[66]։ Արդյունքում արևմուտքում թեյը թրմում են մոտ 99 °C ջերմաստիճանի պայմաններում։ Քանի որ բարձրադիր շրջաններում ջուրը շատ դժվար է հասցնել եռման այդ աստիճանին, արդյունքում որոշ շրջաններում դժվարություն է առաջանում թեյը պատրաստել ճիշտ ձևով։ Արևմուտքը սև թեյը թրմում են մոտավորապես 4 րոպե։ Այդուհանդերձ, որոշ շրջաններում թեյի հումքը եռացնում են, իսկ մյուս մասում էլ պարզապես թրմում։ Հնդկաստանում թեյը թրմում են մոտավորապես 15 րոպե, դա ավելի երկար է, քան Մասսալա թեյի թրման տևողությունը, և սա նրանց համար, ովքեր նախընտրում են սուր համով թեյ։ Թեյը հաճախ քամում են նախքան մատուցելը։ Ստանդարտացման միջազգային կազմակերպության՝ պարենային անվտանգության կառավարման խումբը սահմանել է մեկ բաժակ թեյ պատրաստելու կանոնները ISO 3103։

Կանաչ թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհում բնակչության մի որոշակի մաս նախընտրում է նուրբ համ ունեցող թեյեր, ինչպես Հեռավոր արևելքում, իսկ այն պատրաստում են 80-85 °C ջերմաստիճանում։ Հյուսիսային Աֆրիկայի և Կենտրոնական Ասիայի որոշ շրջաններում նախընտրում են սուր համով թեյերը, որը թրմում են բարձր ջերմաստիճանում։ Մարոկկոյում կանաչ թեյը թրմում են մոտաորապես 15 րոպե։ Թրմամանը, որի մեջ պատրաստվում է թեյը, նախապես տաքացվում է` դրա շուտ սառչելը կանխելու համար։ Բարձորակ կանաչ և սպիտակ թեյերին կարող ենք կրկին ջուր ավելացնել 5-ից ավելի անգամ, դա արդեն կախված է տեսակից և ավելացվող ջրի ջերմաստիճանից։

Ծաղկային թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծաղկային թեյը թրմում են 100 °C ջերմաստիճանում, թրմման տևողությունը 3 րոպե, թրմումը կատարվում է ապակե ամանի մեջ։

Օօլոնգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օօլոնգը թեյի կիսաֆերմենտացված փիրուզագույն տեսակ է, որն արտադրվում է Չինաստանում։ Առանձնանում է անկրկնելի համով և բազմաթիվ բուժիչ հատկություններով։ Այն կարելի է թրմել բազմաթիվ անգամ։ Օգտագործվել է արարողությունների ժամանակ։ Այն կանխարգելում և բուժում է սիրտանոթային և ուղեղի անոթների հիվանդությունները, աթերոսկլերոզը, ունի երիտասարդացնող և նիհարեցնող հատկություն, լավացնում է արյան շրջանառությունը և հիշողությունը։

Պրեմիում կամ նրբահամ թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ թեյեր, հիմնականում կանաչ թեյերը և նրբահամ օօլոնգ թեյը, թրմում են ավելի քիչ ժամանակում, հաճախ մինչև 30 վայրկյան։ Այդուհանդերձ, սև դարջլինգ թեյը, հնդկական մատչելի թեյերից է, որը պահանջում են ավելի շատ թրմման ժամանակ։

Թեյ Պուեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պուեր տեսակի թեյը պատրաստվում է թրմման եղանակով։Որոշ մարդիկ նախընտրում են թրմման ժամանակակ կտրուկ բարձրացնել եռման ջերմաստիճանը մինչև թրմման ավարտը, այն հիմնականում թրմվում է 100 °C ջերմաստիճանում, 30 վայրկյանից մինչև 5 րոպե ժամանակահատվածում։

Սառը թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Սառը թեյ

Մինչդեռ շատ թեյերի թրմման ժամանակ օգտագործում են տաք ջուրը, թեյի այս տեսակի թրմման համար օգտագործում են սառը հեղուկը։ Սակայն դրա պատրաստման ժամանակահատվածը ավելի երկար է տևում, քանզի սառը ջրում համային բաղադրիչները ավելի դժվար են խառնվում իրար։ Դա պատրաստվում է թեյի տերևների մզվածքից և պատրաստ է լինում սառնարանում 4-10 ժամ մնալուց հետո։ Սառը թեյի պատրաստման գործընթացը ավելի դյուրին է, քան սառը սուրճի պատրաստման գործընթացը։ Տաք թեյի համեմատ սառը թեյը ունի մի շարք թերություններ։ Առաջինը այն է, որ երբ տերևների վրա բակտերիաներ էին լինում, դրանք տաք ջրով ցողվելուց հետո սատկում էին, սակայն սառը թեյի դեպքում այս գործընթացը բացառվում է։ Սակայն ներկա ժամանակներում դա մտահոգության առարկա չի հանդիսանում։ Երկրորդ` ցածր ջերմաստիճանը գցում է կոֆեինի արդյունավետությունը։

Մատուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առանց գունանյութերի թեյը ամենապահանջվածն է, իսկ թուրմը, որը դեռ մնացել է բաժակում, կարող է օգտագործվել նաև երկրորդ անգամ։ Այս թեյը թրմելու համար լավագույն տարրան հանդիսանում է հախճապակյա ամանը։ Yixing pots- ը պատրաստում է լավագույն տարրաները, որոնք արդեն իսկ հայտնի են մարդկանց։ Սպասարկման ժամանակ դնում են հատուկ սալիկի վրա, որը իրենից ջերմություն է արձակում և երկար ժամանակ կարող է թեյը տաք պահել։ Մեծ թեյատները 19-րդ դարում իրական նորարարություններ էին, քանզի այդ ժամանակ դա շատ հազվադեպ է հանդիպում և բավականին թանկ էին։

Թեյի մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Թեյի մշակույթ
Ամենահայտնի անգլիական թեյախմությունը նկարագրված է Լուիս Քերոլի «Ալիսը Հրաշքների աշխարհում» վեպում, որին մասնակցում էին Ալիսան, Մարտյան Նապաստակը և Գլխարկագործը,
Նկարազարդում գրքի առաջին հրատարակությունից (1865),
հեղինակ` Ջոն Թեննիել
Չինացիները մատներով կտկտացնում են` ի նշան շնորհակալության

Թեյը սպառվում է մեծ մասամբ իր հանգստացնող հատկությունների շնորհիվ, քանի որ այն որոշակի քանակությամբ կոֆեին է պարունակում[67]։ Վաճառվում են անգամ կոֆեինացված ապրանքանիշները։ Բուսական թեյերը նույնպես կոչվում են թեյ, չնայած նրան, որ թեյի տերևներ չեն պարունակում։ Այդուհանդերձ, փաստ է, որ թեյը աշխարհում իր սպառվածությամբ երկրորդն է ջրից հետո, նույնիսկ շատ երկրներում թեյախմությունը վերածվել է լուրջ խնջույքների։

Թեյին վերաբերող սովորույթները ծագել են տարբեր մշակույթներից, ինչպիսիք են չինական և ճապոնական սովորույթները, նրանցից յուրաքանչյուրը օգտագործում է ինչ-որ յուրահատուկ տխնոլոգիա թեյի պատրաստումը և մատուցումը ավելի յուրօրինակ դարձնելու համար։ Դրանցից է չինական թեյախմությունը, որի ժամանակ օգտագործում են չինական ավանդական թեյի տեսակները, ինչպես նաև օօլոնգ թեյը։

Մեծ Բրիտանիայում թեյը սպառվում է ամեն օր մարդկանց մեծամասնության կողմից, և իսկապես դա ընկալվում է որպես բրիտանական մշակութային խմիչքներից մեկը։ Այնտեղ հյուրընկալը իր հյուրին թեյ է առաջարկում անմիջապես ներս մտնելուց հետ։ Թեյը սպառվում է ամենուր` տանը և տնից դուրս, սրճարաններում և թեյատներում։ Կեսօրվա թեյը թխվածքով անգլիական մշակութային կարծրատիպերից է։ Հարավարևմտյան Անգլիայում շատ սրճարաններում մատուցում են սերուցքային թեյեր, կոկտեյլային թեյեր, ինչպես նաև թեյ ու ջեմ։ Բրիտանիայի մեծ մասում թեյը վերաբերում է երեկոյան ընթրիքին։

Իռլանդիան դեռ վաղուց եղել է թեյի խոշոր սպառող երկրներից մեկը։ Ազգային սովորույթի համաձայն` մեկ մարդը օրական խմում է մինչև 4 բաժակ թեյ, չնայած դրան մարդիկ կան, որ խմում են մինչև 6 բաժակ թեյ։ Իռլանդիայում թեյը սովորաբար խմում են կաթի և շաքարի հետ միախառնած, որը շատ հաճախ կարելի է նմանացնել անգլիական թեյին։ Իռլանդիայում 2 ամենահայտնի և ամենաշատ վաճառվող թեյերն են Լայնը և Բեռիսը։ Իռլանդական նախաճաշի թեյն էլ հիմնականում սպառվում է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։ Թեյախմությունը տարածված է մերձավոր արևելյան երկրների մշակույթներում։ Արաբական մշակույթում թեյը հանդիասնում է հասարակական հանդիպումների ժամանակ կարևորագույն ատրիբուտ։

Թուրքական թեյը շատ կարևոր տեղ է զբաղեցնում համաշխարհային խոհանոցում, և դա սովորաբար խմում են տաք վիճակում` չնայած նրան, որ այդ երկիրը ունի սուրճի հետ կապված մեծ պատմություն, այդուհանդերձ թեյը այնտեղ կարևորագույն տեղ է զբաղեցնում։ 2004 թվականին Թուրքիան արտադրեց 205,500 տոննա թեյ, որը կազմում է համաշխարհային արտադրանքի 604 տոկոսը։ Այստեղ է գտնվում աշխարհում թեյի ամենամեծ խանութը[68]։ Թուրքիայի արտադրած թեյից 120,000 տոննան սպառվում է տեղական շուկայում, իսկ մնացածը` արտահանվում[69]։ 2010 թվականին աշխարհում թեյի ամենաբարձր սպառումը եղել է մեկ անձի հաշվով 2,7 կիլոգրամ[70]։ 2013 թվականի դրությամբ թուրքական թեյի սպառումը մեկ շնչի հաշվով գերազանցում է օրական 10 բաժակը և տարեկան 13,8 կիլոգրամը[71]։

Թեյը հիմնականում աճեցվում է Սև ծովի ափին գտնվող Ռիզե նահանգում[72]։

Իրանական մշակույթում թեյը ամենատարածվածն է։ Նրանք իրենց հյուրերին հյուրընկալելիս առաջարկում են թեյ խմել[73]։ Ռուսաստանն ունի երկար ու հարուստ թեյի պատմություն, որը սկսվում է 1638 թվականից։ Հասարակական հավաքների ժամանակ թեյը անբաժան մաս է կազմում, որը ավանադաբար թրմվում է թրմամանի մեջ, իսկ այսօր բնակչության 82 % -ը համարվում են մոլի թեյասերներ։ Պակիստանում և՛ սև, և՛ կանաչ թեյը մեծ հասարակայնություն են վայելում, իսկ տեղական շուկայում դրանք հայտնի են որպես սաբզ չա և կահվա։ Արդեն հայտնի կանաչ թեյին անվանում են կահվահ, որը մատուցում են յուրաքանչյուր ուտելիքի հետ։ Կենտրոնական և Հարավային Փանջաբում և Պակիստանի այլ շրջաններում թեյը մատուցվում է կաթի և շաքարի հետ, սովորաբար չա նույնպես առաջարկվում է, որը ավելի պահանջված է։ Տարբեր շրջանների համար դրանով հյուրասիրություն անելը լավագույն տարբերակն է։ Հարավային Պակիստանի շրջաններում հիմնականում տիբեթյան ոճի թեյերն են վաճառվում։ Միջազգային Կաշմիրի շրջանում, ինչպես նաև Պակիստանի այլ շրջաններիում թեյի գույնը ընդունված տեսակներից տարբեր է, այն ավելի շատ կաթնագույն է, քան կանաչը կամ սևը։ Թեյը հիմնականաում մատուցում են կարևոր առիթների, հարսանիքների ժամանակ, ինչպես նաև դրա մեծ քանակությունը սպառվում է հատկապես ձմռանը։

Հնդկական թեյի մշակույթում թեյը հայտնի է որպես տաք և անուշաբույր ըմպելիք։ Այն օգտագործում են գրեթե բոլոր տներում, հյուրասիրում հյուրերին, մատուցում են հասարակական և պաշտոնական հանդիպումների ժամանակ, իհարկե նրանք թեյը համեմում են կաթով և այլ համեմունքներով, որն էլ նպաստում է քաղցր համի պահպանմանը։ Տներում երբեմն թեյը մատուցվում է փոքրիկ թխվածքաբլիթների հետ։ Ոչ այնքան հաճախ նրանք խմում են մեկ փոքր բաժակից մինչև մեկ մեծ բաժակ[74][75]։ Ակնկալվում է, որ այստեղ թեյի արդյունաբերությունը կխթանվի։ Խոսելով սրա մասին` Ասսամ թեյի գլխավոր նախագահը ասել է, որ մոտ ապագայում երկրում թեյարտադրությունը կզարգանա[76]։ Հնդկական թեյի պատմությունը բավականին հարուստ է։ Բիրմայում կամ Մյանմարում թեյը միայն տաք ըմպելիք չի համարվում, բայց քաղցր և կանաչ թեյը նրանք անվանում են իրենց լեզվին համապատասխան ձևով։ Այստեղ տապակած թեյը սովորաբար ուտում են քունջութով, լոբիով, յուղով, տապակած սխտորով ու չիփսով։

Մալիում մատուցում են ամենաբարձր օքսիդացմամբ ու անուշաբույր թեյը, այնտեղ դրան անվանում են ուժեղ ինչպես մահը, դրանից հետո մատուցում են երկրորդ տեսակի թեյը, որոնք նախապես թրմված են շաքարով, իսկ դրան անվանում են հաճելի ինչպես կյանքը, սրանց էլ հաջորդում է երրորդ տեսակի թեյը, իսկ այստեղ թրմման ժամանակ ավելի շատ շաքար են ավելացնում, իսկ այս տեսակին անվանում են քաղցր ինչպես սերը։ Կանաչ թեյը Մալիյան սովորույթի հիմնական բաղադրիչն է, այն մեծ մասամբ խմում են հավաքույթների ժամանակ։ Ամերիկայի Միացիալ Նահանգներում բնակչության 80%-ը սպառում է սառը թեյը[77]։ Քաղցր թեյը բնորոշ է Հարավարևելյան Ամերիկային։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի գործարան Թաիվանում
Տե՛ս նաև՝ երկրների ցանկ, թեյի սպառումը մեկ շնչի հաշվով։

Թեյը աշխարհում սպառված ամենատարածված արտադրված ըմպելիքն է, որը հավասար է բոլոր մյուսներին, ներառյալ սուրճ, շոկոլադ, ոչ ալկոհոլային և ալկոհոլային խմիչք։ Արևելյան Ասիայից դուրս սպառվող թեյի մյուս մասն էլ արտադրվում է Հնդկաստանի և Շրի Լանկայի խոշոր տնկարաններում և այն նախատեսված է վաճառելու խոշոր բիզնեներին։ ի տարբերություն մեծ տնկարանների` փոքր տնկարանները ավելի բարձրորակ արտադրանք են թողարկում։ Այս տեսակի թեյերը հազվադեպ են հանդիպում և շատ թանկ են, այս առումով սրանք կարող ենք համեմատել գինիների հետ։ Հնդկաստանը աշխարի ամենախոշոր թեյասեր ազգն է, թեև մեկ շնչի հաշվով հաշվարկվում է տարեկան 750 գրամ։ Իսկ Թուրքիայում հաշվարկվում է տարեկան 2,5 կիլոգրամ մեկ շնչին[78]։

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2003 թվականին աշխարհում թեյի արտադրությունը կազմել է 3,21 միլին տոննա[79]։ 2010 թվականին աշխարհում թեյի արտադրությունը կազմել է 4,52 միլիոն տոննա` ունենալով 5,7 % աճ[80]։ 2010 թվականից հետո արտադրությունը աճեց 3,7 %- ով։ 2013 թվականին թեյարտադրությունը հասավ 5,34 միլիոն տոննայի` աճելով 6,17 % -ով 2012 և 2013 թվականների համեմատ։ Թեյ արտադրող ամենախոշոր երկրներն են Չինաստանը, Հնդկաստանը, Քենիան և Շրի Լանկան։

Թեյի համաշխարհային արտադրությունը 2017 թվականին     Less than 0.5% or insignificant quantities      From 0.5 to 1%.      From 1 to 5%.      From 5 to 10%.      From 10 to 20%.      More than 20%
Համաշխարհայաին և տեղական թեյարտադրոթյունը աղյուսակով

Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս վերջին տարիների առաջատար երկրների կողմից թեյի արտադրության ծավալը (տոննա)` ըստ ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության 2014 թվականի փետրվարի տվյալների[79]։

Շարք Երկիր[79] 2008 2009 2010 2011 2012 2013
1 Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն Չինաստան 1 257 600 1 359 000 1 450 000 1 623 000 1 804 655 1 939 457
2 Հնդկաստան Հնդկաստան 987 000 972 700 991 180 1 063 500 1 135 070 1 208 780
3 Քենիա Քենիա 345 800 314 100 399 000 377 912 369 400 432 400
4 Շրի Լանկա Շրի Լանկա 318 700 290 000 282 300 327 500 330 000 340 230
5 Վիետնամ Վիետնամ 173 500 185 700 198 466 206 600 216 900 214 300
6 Թուրքիա Թուրքիա 198 046 198 601 235 000 221 600 225 000 212,400
7 Իրան Իրան 165 717 165 717 165 717 162 517 158 000 160 000
8 Ինդոնեզիա Ինդոնեզիա 150 851 146 440 150 000 142 400 143 400 148 100
9 Արգենտինա Արգենտինա 80 142 71 715 88 574 96 572 82 813 105 000
10 Ճապոնիա Ճապոնիա 96 500 86 000 85 000 82 100 85 900 84 800
Ամբողջ Աշխարհ 4 211 397 4 242 280 4 518 060 4 321 011 5 034 968 5 345 523

Եվրոպայում միակ թեյի պլանտացիան տեղակայված է Պորտուգեսում։ 1883 թվականից սկսված Գորեանան այստեղ սև և կանաչ թեյեր է արտադրում։ Սակայն թեյը այստեղ սկսվել է արտադրվել 1750 թվականից և ծովային բեռնափոխադրումների միջոցով հասել Արևելք։

Վրաստանի թեյի պլանտացիա

Աշխատանքի և սպառողների պահպանության խնդիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջերս կատարած հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ հնդկական և չինական որոշ թեյեր պարունակում են վտանգավոր թունաքիմիկատներ[81][82][83][84]։

Քենիայի, Մալայայի, Ռուանդայի, Տանզանիայի և Ուգանդայի թեյարտադրության ոլորտում թույլատրվում է օգտագործել երեխաների աշխատանքի ներուժը[85]։

Սերտիֆիկացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սերտիֆիկացումը զարգացող երկրներում տնկարկների վրա թեյ հավաքելու և փաթեթավորելու աշխատողները կարող են ծանր աշխատանքային պայմաններ ունենալ և կարող են վաստակել ցածր աշխատավարձ։ Մի շարք անհատներ նույնպես ինքնուրույն հաստատում են իրենց թեյի արտադրությունը։ Թեյը հիմնականում վաճառվում է հավաստագրման պիտակի առկայության պայմաններում։ Օրգանական թեյի արտադրությունը սկսվել է 1990 թվականից, իսկ ավելի քան 6000 տոննա վաճառվել է 1999 թվականին։ Օրգանական թեյի 75%-ը վաճառվել է Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Ճապոնիայում, Մեծ Բրիտանիայում և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։[փա՞ստ] 1990 թվականից[86], իսկ ավելի քան 6000 տոննա վաճառվել է 1999[87] թվականին։[փա՞ստ]

Առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համեմունքային թեյի աղցան պատրաստվում է թեյի թարմ տերևներով
Քամիչը հաճախ օգտագործվում է թեյի տերևները թրմելու ժամանակ

2007 թվականի FAO-ի համաձայն` թեյի խոշորագույն ներկրողը եղել է Ռուսաստանի Դաշնությունը, այնուհետև` Միացյալ Թագավորությունը, Պակիստանը և Միացյալ Նահանգները[88]։ 2007 թվականին Քենիայից, Չինաստանից, Հնդկաստանից և Շրի Լանկայից հետո խոշորագույն արտահանողներն էին[88][89]։ Սև թեյի խոշորագույն արտահանողը Քենիան է, իսկ ամենաշատ արտադրողը՝ Հնդկաստանը[89][90]։

Փաթեթավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի փաթեթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյիչ փաթեթ
Հիմնական հոդված՝ Թեյի փաթեթ

1907 թվականին ամերիկյան թեյարտադրող Թոմաս Սակիվան թեյը սկսեց փաթեթավորել չինական փոքրիկ մետաքսե տոպրակների մեջ, իսկ հետագայում մարդիկ հասկացան, որ այդպես օգտագործելը ավելի դյուրին է, և սկսվեց դրանց մեծածախ սպառումը։

Թեյի պլանտացիա Մունառում, Կերելայում և Հնդկաստանում

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ թեյը հազվագյուտ ըմպելիք էր համարվում Միացյալ թագավորությունում, իսկ դրանից հետո արդեն նոր տոպրակներով ներկրումը մեծ հաջողություն ունեցավ։ Այդ թեյի տոպրակները ներկայացվեցին Լիփթոն ընկերության կողմից[91]` 1996 թվականին[92]։ Սակայն քննադատությունները շատ են եղել հատկապես թեյի տոպրակի հետ կապված, քանզի դրանք համարվում էին էկոլոգիապես վատը[93]։

Մանրացված թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանրացված թեյը լցվում է փոքրիկ թափանցիկ տոպրակների մեջ, սակայն որոշ թեյի տեսակներ, որոնք չեն կարող մանրացվել և փաթեթավորել, դրանք վաճառվում է առանձին և նախատեսված է մանրածախ վաճառքի համար։ Այս ձևով փաթեթավորած թեյը ավելի հարմար է փաթեթավորման համար։ Թեյի տոպրակների համապատասխան ճիշտ պատրաստումը թույլ է տալիս պահպանել համը, ինչպես նաև խառնուրդը նույնությամբ պահպանվում է մինչև թրմելը։ Ավանդական միջոցներից կարելի է նշել թեյ թրմող տարրան, որը մինչ այժմ էլ չի կորցրել իր կիրառելիությունը։

Մանրացված թեյի խառնուրդ

Սեղմված թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեղմված թեյը, ինչպիսին Պուեր թեյն է, սովորապար արտադրվում է հատուկ եղանակով և տեխնոլոգիայով և նախատեսված է երկար պահպանման համար։ Դրանից ստացվում է սեղմված պինդ զանգված, որը թրմման ժամանակ թուլանում և բացվում է։Ինչպես հայտնի է Լու Յուի գրվածքներից, Թան դինաստիայի ժամանակ ևս օգտագործվել է այս մեթոդը[94]։ Այժմ Չինաստանում այս մեթոդը չեն կիրառում, սակայն հարևան Ճապոնիայում սա իր կիրառելիությունը չի կորցրել[95]։ Սեղմված թեյը հայտնի է եղել Չինաստանում դեռևս Թան արքայատոհմի ժամանակաշրջանից[96]։ Սկսելով Մինգ արքայատոհմից` օգտագործվել է մանրացված թեյը[97]։ Օրինակ հիմալայցիները թեյի հետ օգտագործում են յակերի կարագ և արտադրում են կարագով թեյ[98]։

Լուծվող թեյ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լուծվող թեյը շատ նման է սառը թեյին կամ սուրճին, այն հիմնականում խմում են տաք կամ սառը վիճակում։1946 թվականին արտադրվեց Նեսթլե, իսկ 1953 թվականին ռեդի սառը թեյերը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ բրիտանացի և կանադացի զինվորները պատրաստում էին լուծվող թեյ, որը կոչում են կոմպո, որն ներառում էր համեմունքներ և կաթ։

Բայց անկասկած թեյի այս կերպ պատրաստումը կարող էր հետաքրքրություն առաջացնել այլոց մեջ, քանի որ այն լցնում էին եռացող ջրի մեջ և խառնում թեյի գդալով։

Թեյի պատրաստման ամեն ձև փորձել են, սակայն սա մնացել է լավագույն տարբերակը։Երբ ջուրը եռման էր լինում, այն ավել իլավ էր լուծվում և արդյունքում սուր համով թեյ էր ստացվում։Երբ տաք էր լինում ստացվում էր նրբահամ թեյ։ Կախված համային հատկանաիշներից դրանց ավելացվում էր կաթ և շաքար։ Սակայն երբ այն կիսատաք էր լինում, այն ավելի հաճելի էր վայելել առանց որևէ այլ համեմունքի։..[99]

Շշալցված կամ պահածոյացված թեյեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Պահածոյացված թեյ

Պահածոյացված թեյը սառը խմիչք է, որ արտադրվել է 1981 թվականին Ճապոնիայում։

Առաջին թեյի շիշը արտադրվել է ինդոնեզական Փի Թի ընկերությունում՝ 1969 թվականին Սորսո ապրանքանիշի ներքո[100][101]։

Պահեստավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի պահպանման ժամկետները շատ կարևոր է պահպանել։ Օրինակ` սև թեյը ավելի երկար ժամանակ կարելի է պահպանել, քան սև թեյը։ Պահպանման համար անհրաժեշտ է հեռու պահել արևի ուղիղ ժառագայթներից, ջերմությունից և խոնավությունից։ Թեյը պարզապես պետք է պահել սենյակային ջերմաստիճանում։ Սև թեյը տուփերով կարելի է պահել մինչև 2 տարի, իսկ կանաչ թեյը ավելի քան 1 տարի։ Փաթաթված տերևները ավելի երկար կարելի է պահպանել, քան բաց տերևներով պահպանվածը։ Բոլոր թեյերի պահպանման ժամկետները կարելի է երկարացնել, եթե օգտագործվում են հատուկ թթվածնային փաթեթներ (բացառությամբ կանաչ թեյի )[102]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Benn, James A. (2015). Tea in China: A Religious and Cultural History. Hong Kong University Press. ISBN 978-988-8208-73-9.
  • Heiss, Mary Lou; Heiss, Robert J. (2007). The Story of Tea: A Cultural History and Drinking Guide. Ten Speed Press. ISBN 978-1-58008-745-2.
  • Mair, Victor H.; Hoh, Erling (2009). The True History of Tea. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-25146-1.
  • Martin, Laura C. (2007). Tea: The Drink that Changed the World. Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-3724-4.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Alan Macfarlane; Iris Macfarlane (2004). The Empire of Tea. The Overlook Press. էջ 32. ISBN 1-58567-493-1.
  2. ↑ Google Ngram Viewer(չաշխատող հղում)
  3. ↑ Albert E. Dien (2007). Six Dynasties Civilization. Yale University Press. էջ 362. ISBN 978-0-300-07404-8.
  4. ↑ Bret Hinsch (2011). The ultimate guide to Chinese tea. ISBN 9789744801296.
  5. ↑ Nicola Salter (2013). Hot Water for Tea. ArchwayPublishing. էջ 4. ISBN 978-1-60693-247-6.
  6. ↑ Peter T. Daniels, ed. (1996). The World's Writing Systems. Oxford University Press. էջ 203. ISBN 978-0-19-507993-7.
  7. ↑ «Why we call tea "cha" and "te"?», Hong Kong Museum of Tea Ware, Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 16-ին, Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին
  8. ↑ Dahl, Östen. «Feature/Chapter 138: Tea». The World Atlas of Language Structures Online. Max Planck Digital Library. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 4-ին.
  9. ↑ Chrystal, Paul (2014 թ․ հոկտեմբերի 17). Tea: A Very British Beverage. ISBN 9781445633602.
  10. ↑ Portuguese Vocables in Asiatic Languages: From the Portuguese Original of Monsignor Sebastiao Rodolfo Dalgado, Volume 1. South Asia Books. 1988 թ․ հունիս. էջեր 94–95. ISBN 978-8120604131. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  11. ↑ "Tea". Online Etymology Dictionary. Retrieved 29 June 2012.
  12. ↑ «tea». Online Etymology Dictionary. «The Portuguese word (attested from 1550s) came via Macao; and Rus. chai, Pers. cha, Gk. tsai, Arabic shay, and Turk. çay all came overland from the Mandarin form.»
  13. ↑ «Definition of CHAI». www.merriam-webster.com. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 7-ին.
  14. ↑ Yee, L. K., Tea’s Wonderful History, The Chinese Historical and Cultural Project, Արխիվացված է օրիգինալից 2002 թ․ օգոստոսի 3-ին, Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 17-ին, «year 1996–2012»
  15. ↑ All the Tea in China. Sinolingua. 1990. էջեր 2–3. ISBN 978-0-8351-2194-1. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  16. ↑ «Archaeologists discover world's oldest tea buried with ancient Chinese emperor». The Independent. Independent Print Limited.
  17. ↑ «Earliest tea as evidence for one branch of the Silk Road across the Tibetan Plateau». Nature. 2016 թ․ հունվարի 7. doi:10.1038/srep18955. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 11-ին. {{cite web}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  18. ↑ «World's oldest tea found in Chinese emperor's tomb». Phys.org. 2016 թ․ հունվարի 28. «The oldest written reference to tea is from the year 59 BC.»
  19. ↑ The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug. Routledge. 2001. էջ 28. ISBN 978-0-415-92722-2. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  20. ↑ 20,0 20,1 Bennett Alan Weinberg; Bonnie K. Bealer (2001). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug. Psychology Press. էջ 63. ISBN 978-0-415-92722-2.
  21. ↑ Mair, Hoh, էջ 165
  22. ↑ 22,0 22,1 Peter Mundy Merchant Adventurer, 2011, ed. R E Pritchard, Bodleain Library, Oxford
  23. ↑ Mair, Hoh, էջ 169
  24. ↑ 24,0 24,1 Paul Chrystal (2014 թ․ հոկտեմբերի 17). Tea: A Very British Beverage. Amberley Publishing Limited. ISBN 9781445633602.
  25. ↑ «Tea». In Our Time. ապրիլի 29, 2004. BBC Radio 4.
  26. ↑ «A Social History of the Nation's Favourite Drink». United Kingdom Tea Council. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 30-ին.
  27. ↑ Lovell, Julia (2012). The Opium War: Drugs, Dreams and the Making of China. Picador. ISBN 978-1-4472-0410-7.
  28. ↑ 28,0 28,1 Colleen Taylor Sen (2004). Food Culture in India. Greenwood Publishing Group. էջ 26. ISBN 978-0-313-32487-1. «Ironically, it was the British who introduced tea drinking to India, initially to anglicized Indians. Tea did not become a mass drink there until the 1950s when the India Tea Board, faced with a surplus of low-grade tea, launched an advertising campaign to popularize it in the north, where the drink of choice was milk.»
  29. ↑ Mair, Hoh, էջ 214
  30. ↑ Sarah Rose (2010). For All the Tea in China: How England Stole the World's Favorite Drink and Changed History. Penguin Books. էջեր 1–5, 89, 122, 197.
  31. ↑ Levin, Angela (2013 թ․ մայիսի 20). «Welcome to Tregothnan, England's only tea estate». The Telegraph. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  32. ↑ Hilpern, Kate (2014 թ․ նոյեմբերի 17). «The world's first Scottish tea (at £10 a cup)». The Independent.
  33. ↑ «Tea» (PDF). The Compendium of Washington Agriculture. Washington State Commission on Pesticide Registration. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին.
  34. ↑ «Tea farm on Vancouver Island, a Canadian first». Vancouver Sun. 2013 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 26-ին.
  35. ↑ Crawley, Jennifer (2013 թ․ օգոստոսի 13). «Tassie tea crop brewing». The Mercury (Hobart). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 11-ին.
  36. ↑ «Episode 36 – Produce of Two Islands». The Cook and the Chef. Սերիա 36. 2008 թ․ հոկտեմբերի 29. ABC Australia.
  37. ↑ «Tea growing is tough going». The New Zealand Herald. 2013 թ․ օգոստոսի 17.
  38. ↑ «Camellia Sinensis». Purdue University Center for New Crops and Plants Products. 1996 թ․ հուլիսի 3. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  39. ↑ Rolfe, Jim; Cave, Yvonne (2003). Camellias: A Practical Gardening Guide. Timber Press. ISBN 0-88192-577-2. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  40. ↑ Pruess, Joanna (2006). Tea Cuisine: A New Approach to Flavoring Contemporary and Traditional Dishes. Globe Pequot. ISBN 1-59228-741-7.
  41. ↑ Harler, Campbell Ronald (2014 թ․ օգոստոսի 26). «Tea production». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 1-ին.
  42. ↑ Hayes, Elizabeth S. (1980). Spices and Herbs: Lore and Cookery. Courier Dover Publications. էջ 74. ISBN 0-486-24026-6.
  43. ↑ Weinberg, Bennett Alan; Bealer, Bonnie K. (2001). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug. Routledge. էջ 228. ISBN 0-415-92722-6. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  44. ↑ Hicks, M. B.; Hsieh, Y-H. P.; Bell, L. N. (1996). «Tea preparation and its influence on methylxanthine concentration» (PDF). Food Research International. 29 (3–4): 325–330. doi:10.1016/0963-9969(96)00038-5. {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  45. ↑ Chatterjee, A; Saluja, M; Agarwal, G; Alam, M (2012). «Green tea: A boon for periodontal and general health». J Indian Soc Periodontol. 16 (2): 161–7. doi:10.4103/0972-124X.99256. PMC 3459493. PMID 23055579.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  46. ↑ Harbowy, Matthew E. (1997). «Tea Chemistry». Critical Reviews in Plant Science. 16 (5): 415–480. doi:10.1080/713608154.
  47. ↑ Graham, HN (1992). «Green tea composition, consumption, and polyphenol chemistry». Preventive Medicine. 21 (3): 334–50. doi:10.1016/0091-7435(92)90041-f. PMID 1614995.
  48. ↑ Fung, K. F.; Zhang, Z. Q.; Wong, J. W. C.; Wong, M. H. (1999). «Fluoride contents in tea and soil from tea plantations and the release of fluoride into tea liquor during infusion». Environmental Pollution. 104 (2): 197–205. doi:10.1016/S0269-7491(98)00187-0.
  49. ↑ «Tea, brewed, prepared with tap water [black tea], one cup, USDA Nutrient Tables, SR-21». Conde Nast. 2014. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  50. ↑ Ferruzzi, MG (2010). «The influence of beverage composition on delivery of phenolic compounds from coffee and tea». Physiol Behav. 100 (1): 33–41. doi:10.1016/j.physbeh.2010.01.035. PMID 20138903.
  51. ↑ Williamson, G; Dionisi, F; Renouf, M (2011). «Flavanols from green tea and phenolic acids from coffee: critical quantitative evaluation of the pharmacokinetic data in humans after consumption of single doses of beverages». Mol Nutr Food Res. 55 (6): 864–73. doi:10.1002/mnfr.201000631. PMID 21538847.
  52. ↑ Yang, CS; Chen, G; Wu, Q (2014). «Recent scientific studies of a traditional Chinese medicine, tea, on prevention of chronic diseases». J Tradit Complement Med. 4 (1): 17–23. doi:10.4103/2225-4110.124326. PMC 4032838. PMID 24872929.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  53. ↑ Meydani, M; Hasan, ST (2010). «Dietary polyphenols and obesity». Nutrients. 2 (7): 737–51. doi:10.3390/nu2070737. PMID 22254051.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  54. ↑ Darvesh, AS; և այլք: (2010). «Oxidative stress and Alzheimer's disease: dietary polyphenols as potential therapeutic agents». Expert Rev Neurother. 10 (5): 729–45. doi:10.1586/ern.10.42. PMID 20420493.
  55. ↑ «Green Tea». National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health, Bethesda, MD. 2014. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  56. ↑ «Summary of Qualified Health Claims Subject to Enforcement Discretion:Green Tea and Cancer». Food and Drug Administration, US Department of Health and Human Services. 2014 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  57. ↑ «Effects of black tea on blood cholesterol concentrations in individuals with mild hypercholeserolemia: A diet-controlled randomized trial». J Acad Nutr Diet. 115 (2): 264–271. 2015. doi:10.1016/j.jand.2014.07.021. PMC 4312726. PMID 25266246. {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  58. ↑ Shoane, John (2008 թ․ նոյեմբերի 21). «Tea Chemistry». The Teatropolitan Times. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  59. ↑ Liu Tong (2005). Chinese tea. Beijing: China Intercontinental Press. էջ 137. ISBN 7-5085-0835-1.
  60. ↑ «Brief Guide to Tea». BriefGuides. 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  61. ↑ "Some tea and wine may cause cancer – tannin, found in tea and red wine, linked to esophageal cancer" Արխիվացված 2016-05-31 Wayback Machine, Nutrition Health Review, 22 September 1990.
  62. ↑ Tierra, Michael (1990). The Way of Herbs. Pocket Books. ISBN 0-671-72403-7.
  63. ↑ «How to make a perfect cuppa». BBC News. 2003 թ․ հունիսի 25. Վերցված է 2006 թ․ հուլիսի 28-ին.
  64. ↑ Dubrin, Beverly (2010 թ․ հոկտեմբերի 1). Tea Culture: History, Traditions, Celebrations, Recipes & More. Charlesbridge Publishing. էջ 24. ISBN 978-1-60734-363-9.
  65. ↑ Lorenz, M.; Jochmann, N.; Von Krosigk, A.; Martus, P.; Baumann, G.; Stangl, K.; Stangl, V. (2006). «Addition of milk prevents vascular protective effects of tea». European Heart Journal. 28 (2): 219–223. doi:10.1093/eurheartj/ehl442. PMID 17213230.
  66. ↑ Gulati, Ashu; Sharma, Vaishali (2005 թ․ նոյեմբեր). «Extractability of tea catechins as a function of manufacture procedure and temperature of infusion». Food Chemistry. 93 (1): 141–148. doi:10.1016/j.foodchem.2004.10.016. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  67. ↑ Penelope Ody (2000). Complete Guide to Medicinal Herbs. New York: Dorling Kindersley Publishing. էջ 48. ISBN 978-0-7894-6785-0.
  68. ↑ «World tea production reaches new highs». fao.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
  69. ↑ About Turkey:Geography, Economics, Politics, Religion and Culture, Rashid and Resit Ergener, Pilgrims' Process, 2002, 0-9710609-6-7, p.g. 41
  70. ↑ «Capacity Building Program on International Trade» (PDF) (Press release). Ministry of Agriculture. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 26-ին.
  71. ↑ Turkish Statistical Institute (2013 թ․ օգոստոսի 11). «En çok çay ve karpuz tüketiyoruz (in Turkish)/ We consume a lot of tea and watermelon». CNN Turk. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  72. ↑ "tea"
  73. ↑ Burke, Andrew; Elliott, Mark; Mohammadi, Kamin; Yale, Pat (2004). Iran. Lonely Planet. էջեր 75–76. ISBN 1-74059-425-8. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  74. ↑ «Tea will be declared a national drink, says Montek». The Hindu. 2012 թ․ ապրիլի 21.
  75. ↑ «Tea to get hotter with national drink tag?». The Times Of India. 2012 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
  76. ↑ «Tea will be declared national drink: Montek Singh Ahluwalia – India – IBNLive». Ibnlive.in.com. 2012 թ․ ապրիլի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  77. ↑ "Tea". Modern Marvels television (program). The History Channel. Broadcast 15 October 2010.
  78. ↑ Euromonitor International (2013 թ․ մայիսի 13). «Turkey: Second biggest tea market in the world». Market Research World. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  79. ↑ 79,0 79,1 79,2 Food and Agriculture Organization of the United Nations—Production FAOSTAT. Retrieved 30 April 2010.
  80. ↑ Agritrade Executive Brief on Tea, 2013 Արխիվացված 2014-02-21 archive.today Retrieved 21 February 2014
  81. ↑ Blanchard, Ben (2012 թ․ ապրիլի 24). «Greenpeace says finds tainted Lipton tea bags in China». Beijing: Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 26-ին.
  82. ↑ Griffith-Greene, Megar (2014 թ․ մարտի 8). «Pesticide traces in some tea exceed allowable limits». CBC News. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 26-ին.
  83. ↑ Borreli, Lizette (2013 թ․ օգոստոսի 22). «Could Tea Be Bad For You? 5 Tea Ingredients That Are Harming Your Health». Medical Daily. IBT Media. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 25-ին.
  84. ↑ «Tea contains harmful pesticide residues: Study». Mumbai: The Times of India. 2014 թ․ օգոստոսի 12. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 26-ին.
  85. ↑ «List of Goods Produced by Child Labor or Forced Labor». dol.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 18-ին.
  86. ↑ Tocklai Tea Research Station Report
  87. ↑ United Nations. Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (2002). Organic Agriculture and Rural Poverty Alleviation: Potential and Best Practices in Asia. United Nations Publications. pp. 62–63. 9211201381
  88. ↑ 88,0 88,1 Food and Agriculture Organization of the United Nations—Trade FAOSTAT
  89. ↑ 89,0 89,1 «IMPORTS: Commodities by country». Faostat.fao.org. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 24-ին.
  90. ↑ Thompkins, Gwen (2009 թ․ սեպտեմբերի 16). «In Kenya, Tea Auction Steeped In Tradition, Gentility: NPR». npr.org. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  91. ↑ «Lipton Institute of Tea – Interview of Steve, Tea technology manager, Chapter: A Culture of Innovation». Lipton. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 26-ին.
  92. ↑ «PG Tips – About Us». pgtips.co.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 17-ին.
  93. ↑ Smithers, Rebecca (2010 թ․ հուլիսի 2). «Most UK teabags not fully biodegradeable, research reveals». The Guardian. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 4-ին.
  94. ↑ Mair, Hoh, էջ 50
  95. ↑ Mair, Hoh, էջ 62
  96. ↑ Mair, Hoh, էջ 48
  97. ↑ Mair, Hoh, էջ 110
  98. ↑ Mair, Hoh, էջեր 124–136
  99. ↑ Blackburn, George (2012). The Guns of Normandy: A Soldier's Eye View, France 1944. Random House Digital, Inc. ISBN 1-55199-462-3.
  100. ↑ «PT. Sinar Sosro». Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 29-ին.
  101. ↑ «Bischofszell Food Ltd». Bina.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  102. ↑ «Green Tea Storage» (PDF). Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 15-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թեյ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4059283-2 · LCCN: sh85132924 · NDL: 00573562 · NKC: ph135501
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 167)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թեյ&oldid=9746181» էջից