Անապատ (աշխարագրություն)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անապատ

Անապատների տարածման շրջանները

Անապատ- ծայրահեղ չորային, ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությամբ շրջան է, որտեղ գոլորշիացումը ջրի բաց մակերեսից 7-ից 30 անգամ գերազանցում է մթնոլորտային տեղումների քանակին։

Տարածման շրջաններ

Սահարա անապատը տիեզերքից

Անապատների բնական զոնան ընկած է մայրցամաքների բարեխառն, մերձարևադարձային և արևադարձային գոտիների ներքին շրջաններում։ Անապատները տարածված են բոլոր մայրցամաքներում (Անտարկտիդայում տիրապետում է Սառցային (անտարկտիկական սառցային անապատներ) զոնան)։

Կլիմա

Անապատների զոնան բնութագրվում է չոր, ցամաքային կլիմայով, օրական և տարեկան ջերմաստիճանների մեծ տատանումներով։ Անապատներում գոլորշունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում է տեղումների քանակին, խոնավության գործակիցը կազմում է 0,1 - 0,2:

Ամռանը շատ շոգ է։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը +28 +30°C է, իսկ առավելագույնը` +58,1°C (Սահարա)։ Ավազը տաքանում է մինչև +80°C: Ձմռանը ցուրտ է։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը -5 -10°C է, երբեմն` -50°C (բարեխառն գոտում)։ Տարեկան տեղումները քիչ են, առավելագույնը` 100 - 200 մմ., իսկ որոշ անապատներում` 50 մմ.: Տեղումների մեծ մասը դիտվում է գարնանը։

Կարակում

Հողեր

Անապատային զոնային հատուկ են գորշ-անապատային հողերը, որոնք հումուսով շատ աղքատ են։ Ընդարձակ տարածքներ են կազմում ավազային ու քարքարոտ տարածքները։ Շատ են աղուտներն ու աղատաշտակները։

Անապատների բուսազուրկ տարածքներում քամին առաջացնում է բարխաններ, դյուներ (ավազաթմբեր)։

Բուսական աշխարհ

Ատակամա անապատը տիեզերքից

Զոնայում բուսականությունը շատ աղքատ է։ Բույսերը քսերոֆիլ են, ունեն երկար առանցքային արմատներ` հարմարված չոր ցամաքային կլիմային։ Ուղտափուշի վերգետնյա մասը 1 - 1,5 մ. է, իսկ առանցքային արմատը` 10 - 15 մ.: Բույսերից շատերը զուրկ են տերևներից։

Անապատներում տարածված է սաքսաուլը, ուղտափուշը, օշան, օշինդրը, անապատային ակացիան, կակտուսները, անապատային բոշխը, վելվիչին, էֆեմերները, էֆեմերոիդները։

Անապատով հոսող գետերի հուների երկարությամբ սովորաբար աճում է փարթամ բուսականություն (բարդի, ուռենի, բոշխ, կաղամախի, եղեգ և այլն)։ Այս շրջաններին անվանում են թուգայներ:

Կենդանական աշխարհ

Լիբիական օազիս

Անապատային զոնայի կենդանական աշխարհը նույնպես աղքատ է։ Կենդանիները հարմարված են շոգ ու չոր կլիմայական պայմաններին։ Ուղտը մեկ շաբաթ կարող է առանց ջրի դիմանալ։ Որոշ սողուններ բոլորովին ջուր չեն խմում և բավարարվում են սննդի մեջ եղած ջրի քանակով։ Վայրի ավանակը` Կուլան ծարավը հագեցնելու համար ժամում անցնում է 60 կմ. տարածք։

Անապատներում շատ են սողունները (մողեսներ, օձեր), կրծողները (ավազամկներ, գետնասկյուռներ, ճագարամկներ), սարդերը, կարիճները: Երբեմն հանդիպում են այծքաղներ, ջայլամ, բորենի, անապատային աղվես, առյուծ (հազվադեպ), իսկ գետափնյա փարթամ բուսականության պայմաններում` վագրեր, վարազներ, եղեգնակատուներ:

Յուրացում

Քաղցրահամ ջրի առկայության դեպքում անապատները կարող են դառնալ մշակովի տարածքներ, որոնք կոչվում են օազիսներ: Այստեղ մշակում են բամբակ, բրինձ, խաղող, նուռ, թուզ, սեխ, ձմերուկ։ Ոռոգման և պարարտացման դեպքում օազիսներում տարեկան կարելի է ստանալ 2 - 3 բերք։

Խոշոր անապատներ

Անվանում	Տարածք, հազ. կմ²	Առավելագույն բարձրություն, մ.	Առավելագույն ջերմաստիճան, °С	Նվազագույն ջերմաստիճան, °С	Տեղումների տարեկան միջին քանակը, մմ.
Միջին Ասիա և Ղազախստան
Կարակում	350	100 — 500	+ 50	−35	70 — 100
Ուստյուրտ և Մանգիստաու	200	200 — 300	+ 42	−40	80 — 150
Կզլկում	300	50 — 300	+ 45	−32	70 — 180
Մերձարալական Կարակում	35	400	+ 42	−42	130 — 200
Բետպակ-Դալա	75	300 — 350	+ 43	−38	100 — 150
Մույունկում	40	100 — 660	+ 40	−45	170 — 300
Կենտրոնական Ասիա
Տակլա Մական	271	800—1500	+ 37	−27	50 — 75
Ալաշան	170	800 — 1200	+ 40	−22	70 — 150
Բեյշան	175	900 — 2000	+ 38	−24	40 — 80
Օրտոս	95	1100 — 1500	+ 42	−21	150—300
Ցայդամ	80	2600 — 3100	+ 30	−20	50 — 250
Գոբի	1050	900 — 1200	+ 45	−40	50 — 200
Իրանական բարձրավանդակ
Դաշտե-Կևիր	55	600 — 800	+ 45	−10	60 — 100
Դաշտե-Լուտ	80	200 — 800	+ 44	−15	50 — 100
Ռեգիստան	40	500 — 1500	+ 42	−19	50 — 100
Արաբական թերակղզի և Մերձավոր Արևելք
Ռուբ-էլ-Խալի	60	100 — 500	+ 47	−5	25 — 100
Մեծ Նեֆուդ	80	600 — 1000	+ 54	−6	50 — 100
Դեխնա	54	450	+ 45	−7	500 — 100
Սիրիական անապատ	101	500 — 800	+ 47	−11	100 — 150
Հյուսիսային Աֆրիկա
Սահարա	7000	200 — 500	+ 59	−5	25 — 200
Լիբիական անապատ	1934	100 — 500	+ 58	−4	25 — 100
Նուբիական անապատ	1240	350 — 1000	+53	−2	25
Հարավային Աֆրիկա
Նամիբ	150	200 — 1000	+ 40	−4	2 — 75
Կալահարի	600	900	+ 42	−9	100 — 500
Կարու	120	450 — 750	+ 44	−11	100 — 300
Հինդուստան թերակղզի
Թար	300	350 — 450	+ 48	−1	150 — 500
Թխալ	26	100 — 200	+ 49	−2	50 — 200
Հյուսիսային Ամերիկա
Մեծ Ավազան	1036	100 — 1200	+ 41	−14	100 — 300
Մոհավե	30	600 — 1000	+ 56,7	−6	45 — 100
Սոնորա	355	900 — 1000	+ 44	−4	50 — 250
Չիուաուա	100	900 — 1800	+ 42	−6	75 — 300
Հարավային Ամերիկա
Ատակամա	90	300 — 2500	+ 30	−15	10 — 50
Պատագոնիա	400	600 — 800	+ 40	−21	150 — 200
Ավստրալիա
Մեծ Ավազային անապատ	360	400—500	+ 44	+ 2	125 — 250
Գիբսոնի անապատ	240	300 — 500	+ 47	0	200 — 250
Մեծ Վիկտորիա անապատ	350	200 — 700	+ 50	−3	125 — 250
Սիմպսոնի անապատ	300	0 — 200	+ 48	−6	100 — 150

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Անապատներ կատեգորիայում։