Կարլ Մարքս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Կառլ Մարքսից)
Jump to navigation Jump to search
HS Disambig.svg Անվան այլ կիրառումների համար տես՝ Մարքս (այլ կիրառումներ)
Picto Info sciences exactes.png
Կարլ Մարքս
Karl Marx
Karl Marx 001.jpg
Ծնվել է մայիսի 5, 1818(1818-05-05)[1][2][3][4][5][6][7][8][9]
Թրիեր, Rhine Province, Պրուսիայի թագավորություն[10][11][2][6][7][8]
Մահացել է մարտի 14, 1883(1883-03-14)[12][1][3][4][5][6][7][8][9] (64 տարեկանում)
Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[10][6][7][8]
Գերեզման Հայգեյթ գերեզմանատուն[12]
Բնակության վայր(եր) Լոնդոն[7][13][7], Թրիեր, Բեռլին, Փարիզ[2][7][14] և Բրյուսել[15][14][14]
Քաղաքացիություն առանց քաղաքացիության
Flag of Prussia (1892-1918).svg Պրուսիայի թագավորություն[16][17]
չկա
Ազգություն աշկենազի և գերմանացի
Դավանանք աթեիզմ[18]
Ուղղություն Դասակարգային պայքար և Հավասարություն
Մասնագիտություն տնտեսագետ, լրագրող, պատմաբան, փիլիսոփա, սոցիոլոգ, հեղափոխական և բանաստեղծ
Հաստատություն(ներ) Neue Rheinische Zeitung և Հռենոսյան թերթ
Գործունեության ոլորտ տնտեսագիտություն, Հասարակագիտություն, փիլիսոփայություն և տնտեսություն
Անդամակցություն Առաջին ինտերնացիոնալ[7][14]
Ալմա մատեր Բոննի համալսարան[2][6][7][8][19], Ենայի համալսարան[6][7], Հումբոլդտի համալսարան[7][19][20][18] և Gimnasium Real Frederick William III[2]
Գիտական աստիճան փիլիսոփայության դոկտոր[14][6][7]
Տիրապետում է լեզուներին գերմաներեն[1]
Գիտական ղեկավար Bruno Bauer
Ազդվել է Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգել[2][7][21], Մաքս Շտիրներ և Լյուդվիգ Ֆոյերբախ[21][22][23]
Ամուսին(ներ) Ժեննի Մարքս[12][2]
Երեխա(ներ) Էվելինգ Մարքս[6], Լոնգե Մարքս[6], Լաֆարգ Մարքս[6] և Edgar Marx[6]
Հայր Հայնրիխ Մարքս[2][6][8]
Մայր Հենրիետե Պրեսբուրգ[6]
Ստորագրություն
Karl Marx Signature.svg
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Karl Marx Վիքիպահեստում

Կարլ Մարքս (անգլ.՝ Karl Marx, մայիսի 5, 1818(1818-05-05)[1][2][3][4][5][6][7][8][9], Թրիեր, Rhine Province, Պրուսիայի թագավորություն[10][11][2][6][7][8] - մարտի 14, 1883(1883-03-14)[12][1][3][4][5][6][7][8][9], Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[10][6][7][8]), գերմանացի փիլիսոփա, տնտեսագետ, հասարակագետ, գրող, պոետ, քաղաքական լրագրող, սոցիոլոգ և հասարակական գործիչ։

Ծնվել է ծագումով հրեա փաստաբանի ընտանիքում։ 1830-1835 թվականներին սովորել է Տրիրի Ֆրիդրիխ-Վիլհելմ գիմնազիայում, 1835-1841 թվականներին ՝ նախ՝ Բոննի, ապա՝ Բեռլինի համալսարանների իրավաբանության ֆակուլտետներում։ Իրավագիտությամբ, պատմությամբ, օտար լեզուներով զբաղվելուն զուգընթաց՝ Մարքսը Բեռլինի համալսարանում ուսումնասիրել է փիլիսոփայություն, Հեգելի պատմականության դիալեկտիկական մեթոդը. հարել է երիտհեգելականներին։

Աշխատանքային ուղին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1841 թվականին Մարքսն ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան։ 1842 թվականից Քյոլնում հրատարակվող ժողովրդավարական «Հռենոսյան թերթի» խմբագիրն էր։ 1843 թվականի սկզբին նա պրուսական միապետության դեմ հեղափոխական պայքարի և ժողովրդավարության կոչեր է արել։ Նույն թվականի մարտին կառավարությունն արգելել է թերթի հրապարակումը։ Մարքսը տեղափոխվել է Փարիզ. ծանոթացել է սոցիալիստական և ժողովրդավարական շարժման ներկայացուցիչների՝ Ֆրիդրիխ Էնգելսի, Հայնրիխ Հայնեի և ուրիշների հետ։ 1844 թվականից Էնգելսը դարձել է Մարքսի բարեկամն ու գաղափարական համախոհը։ 1845 թվականի փետրվարին ֆրանսիական իշխանությունները (Պրուսիայի ճնշմամբ) Մարքսին արտաքսել են Փարիզից. նա տեղափոխվել է Բրյուսել, որտեղ Էնգելսի հետ գրել է «Գերմանական գաղափարախոսություն» աշխատությունը։ 1848-1849 թվականներին մասնակցել է «Կոմունիստների միություն» միջազգային կազմակերպության աշխատանքներին, Էնգելսի հետ գրել է միության ծրագիրը՝ «Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստը» (1848 թվական)։

Փետրվարյան հեղափոխության ժամանակ և դրանից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Marx color.jpg

1848 թվականի փետրվարյան հեղափոխության սկզբին Մարքսն արտաքսվել է Բելգիայից. վերադարձել է Փարիզ, ստեղծել Կոմունիստների միության նոր կենտկոմ, ընտրվել նախագահ։ Մարտյան հեղափոխությունից հետո տեղափոխվել է Գերմանիա՝ մասնակցելու այնտեղ սկսված ապստամբությանը։ 1848-1849 թվականներին Մարքսի խմբագրությամբ Քյոլնում լույս է տեսել «Նոր հռենոսյան լրագիրը»։ 1849 թվականի մայիսին Մարքսն արտաքսվել է Գերմանիայից. ընտանիքով մեկնել է Փարիզ, ապա հաստատվել Լոնդոնում և այնտեղ ապրել մինչև կյանքի վերջը։ 1864 թվականին Լոնդոնում Մարքսը հիմնադրել և ղեկավարել է (1864-1876 թվականներին) Բանվորների միջազգային ընկերությունը (հետագայում՝ Առաջին ինտերնացիոնալ)՝ բանվոր դասակարգի առաջին զանգվածային միջազգային կազմակերպությունը), որը 1876 թվականին լուծարվել է։

Մարքսի աշխատությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1867 թվականին Համբուրգում լույս է տեսել Մարքսի գլխավոր աշխատության՝ «Կապիտալի» 1-ին հատորը (2-րդ և 3-րդ հատորները տպագրության է պատրաստել Էնգելսը և հրատարակել Մարքսի մահից հետո)։ Մարքսը «Կապիտալում» վերլուծել է հասարակության տնտեսական կյանքը, հանգել «հասարակական կեցությունն է որոշում հասարակական գիտակցությունը» գաղափարին։ Ըստ Մարքսի՝ հասարակության պատմական գործընթացում վճռական և որոշիչ գործոնը նյութական արտադրությունն է։ Կյանքի վերջին տարիներին Մարքսը գործուն մասնակցություն է ունեցել պրոլետարական կուսակցության ձևավորմանը։

Marx8.jpg

1840-ական թվականների կեսերին նա իդեալիզմի և հեղափոխական ժողովրդավարության գաղափարներից անցել է մատերիալիզմին ու կոմունիզմին։ Մշակել է պատմության մատերիալիստական ըմբռնման (պատմական մատերիալիզմ) սկզբունքները, հավելյալ արժեքի տեսությունը, ուսումնասիրել կապիտալիզմի զարգացման ընթացքը և առաջ քաշել նրա անկման, պրոլետարական հեղափոխության հետևանքով կապիտալիզմից կոմունիզմին անցման անխուսափելիության դրույթը։ Այդ ամենի հանրագումարը փիլիսոփայական, տնտեսագիտական և քաղաքական ամբողջական ուսմունք է, որը հետագայում կոչվել է մարքսիզմ և արագ տարածվել ու մեծ ազդեցություն է թողել 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի սոցիալ-հասարակական մտքի զարգացման վրա, դարձել է նաև պրոլետարիատի գաղափարախոսությունը։ Մարքսը գրել է նաև «Տնտեսագիտական-փիլիսոփայական ձեռագրեր» (1844 թվական), «Իրավունքի հեգելյան փիլիսոփայության քննադատության շուրջ» (1844 թվական), «Սուրբ ընտանիք» (1845 թվական), «Գերմանական գաղափարախոսություն» (1845-1846 թվականներ, վերջին երկուսը՝ Էնգելսի հետ), «Փիլիսոփայության աղքատությունը» (1847 թվական), «Դասակարգային պայքարը Ֆրանսիայում 1848-1850 թվականներ» (1850 թվական), «Լուի Բոնապարտի Բրյումերի տասնութը» (1852 թվական), «Քաղաքացիական պատերազմը Ֆրանսիայում» (1871 թվական), «Գոթայի ծրագրի քննադատությունը» (1875 թվական) աշխատությունները։

Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Marx5.jpg

Ռուսաստանում Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից (1917 թվական) հետո Վլադիմիր Լենինը մարքսիզմը մշակել և ծառայեցրել է կոմունիստական ամբողջատիրությանը։ Մարքսիզմի այդ տարբերակը հետագայում կոչվել է մարքսիզմ-լենինիզմ։

Մարքսի մահից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարքսի աշխատությունների հայերեն թարգմանությունների առաջին փորձերն արվել են 1880-ական թվականներին։ 1904 թվականին Ժնևում, Ստեփան Շահումյանի և Միքայել Մանուչարյանի թարգմանությամբ, լույս է տեսել «Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստը»։ Խորհրդային իշխանության տարիներին Հայաստանում հրատարակվել են Կառլ Մարքսի և Ֆրիդրիխ Էնգելսի ընտիր երկերը, թեմատիկ ժողովածուներ և առանձին աշխատություններ (131 անուն)։ Մարքսի անունով կոչվել են քաղաքներ, կենտրոնական փողոցներ ԽՍՀՄ-ում և ԳԴՀ-ում։ Տրիրում գործում է Կարլ Մարքսի թանգարանը։ Մարքսին նվիրված հուշարձաններ են կանգնեցվել ԽՍՀՄ գրեթե բոլոր քաղաքներում (առաջինը՝ Պենզայում, 1918 թվականին)։ 1933-1991 թվականներին Կարլ Մարքսի անունով կոչվել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտը, որի առջև տեղադրված էր նրա կիսանդրին, և փողոց Երևանի կենտրոնում (այժմ՝ Մովսես Խորենացու անվան)։[24] Արտաշատում առ այսօր կենտրոնական փողոցներից մեկը կոչվում է Կարլ Մարքսի անունով։ Նույն փողոցի վրա գործում է նաև «Մարքսի շաուրմա» անունով շաուրմայանոց։[25]

Նկարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Marx4.jpg

  • Էնգելսի և ընտանիքի հետ (1864 թվական)

  • Իր կնոջ՝ Ջենիի հետ (1869 թվական)

  • Իր կնոջ՝ Ջենիի հետ (1866 թվական)

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Կինը՝ Ջենին

  • Աղջիկը՝ Լաուրան (1860 թվական)

  • Աղջիկը՝ Էլեոնորան (1880 թվական)

  • Լաուրան իր ամուսնու՝ Չարլզի հետ

  • Ջենին և Լաուրան (1858 թվական)

Դրոշմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • (1968 թվական)

  • (1948 թվական)

  • (1983 թվական)

  • 1682 Conference 60.jpg
  • Stamp Soviet Union 1954 CPA 1793.jpg

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Gemkow H. Carlos Marx. Biografía completa
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 SNAC — 2010.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 1987. — ISBN 978-85-7979-060-7
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 Marx, Karl: (geb. Mordechai) Dr. phil., Theoretiker des Sozialismus, "Manifest der Komm. Partei", Redakteur // Band 16: Lewi – Mehr — Munich: K. G. Saur Verlag, 2008. — P. 331. — 456 p. — ISBN 978-3-598-22696-0
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 Marx, Karl (Heinrich) // Volume 7 — P. 896.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 Marx: 5) Karl Heinrich // Band 17 Linl–Mats — P. 767. — 832 p. — ISBN 978-3-7653-4117-5
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 filmportal.de
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Маркс Карл // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 https://www.marxists.org/archive/marx/bio/marx/eng-1869.htm
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 The Sydney Morning Herald — Sydney: Fairfax Media, 1954. — ISSN 0312-6315
  13. ↑ Marxismus // Band 17 Linl–Mats — P. 768. — 832 p. — ISBN 978-3-7653-4117-5
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Marx: 5) Karl Heinrich // Band 17 Linl–Mats — P. 768. — 832 p. — ISBN 978-3-7653-4117-5
  15. ↑ Marx, Karl: (geb. Mordechai) Dr. phil., Theoretiker des Sozialismus, "Manifest der Komm. Partei", Redakteur // Band 16: Lewi – Mehr — Munich: K. G. Saur Verlag, 2008. — P. 332. — 456 p. — ISBN 978-3-598-22696-0
  16. ↑ Feuer L. S., McLellan D., Ed. Volume 23 // (untranslated) — P. 532. — 932 p.
  17. ↑ Schiel H. Die Umwelt des jungen Karl Marx. Ein unbekanntes Auswanderungsgesuch von Karl Marx // Broschüre "Die Umwelt des jungen Karl Marx. Ein unbekanntes Auswanderungsgesuch von Karl Marx" — Tr: Jacob Lintz, 1954. — S. 35–36. — 36 p.
  18. ↑ 18,0 18,1 Marx, Karl: (geb. Mordechai) Dr. phil., Theoretiker des Sozialismus, "Manifest der Komm. Partei", Redakteur // Band 16: Lewi – Mehr — Munich: K. G. Saur Verlag, 2008. — P. 331–352. — 456 p. — ISBN 978-3-598-22696-0
  19. ↑ 19,0 19,1 Feuer L. S., McLellan D., Ed. Volume 23 // (untranslated) — P. 531–543. — 932 p.
  20. ↑ Marx: 5) Karl Heinrich // Band 17 Linl–Mats — P. 766–769. — 832 p. — ISBN 978-3-7653-4117-5
  21. ↑ 21,0 21,1 Feuer L. S., McLellan D., Ed. Volume 23 // (untranslated) — P. 531. — 932 p.
  22. ↑ Althusser L. Für Marx: Vollständige und durchgesehene Ausgabe // Für Marx (vollständige deutsche Übersetzung, 2011) — B: Suhrkamp Verlag, 2011. — S. "Die Periode der Marxschen JUGENDWERKE (1840–1845), [...], kann [...] in zwei Momente untergliedert werden: a) [...] b) das rationalistisch–kommunitäre Moment der Jahre 1842–1845. [...]. Die Texte des zweiten Moments beruhen [...] auf der anthropologischen Problematik Feuerbachs." (Hv. i.O.).
  23. ↑ Marxismus // Band 17 Linl–Mats — P. 771. — 832 p. — ISBN 978-3-7653-4117-5
  24. ↑ Երևան քաղաքի փողոցների, պողոտաների, նրբանցքների, փակուղիների, անցուղիների, հրապարակների, զբոսայգիների, թաղամասերի նոր ու նախկին անուններ (սկսած 1990 թվականից)
  25. ↑ Հայկական ժամանակ. Մարքսի շաուրմա և Մարքսի փողոց՝ Արտաշատում

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դիտել այս կաղապարը
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BAV: ADV10158884 · BIBSYS: 90051270, 1462369657879 · BNC: a10438245 · BNE: XX949564 · BNF: 11914934t · CONOR: 9185123 · EGAXA: 000777370 · GND: 118578537 · ICCU: IT\ICCU\CFIV\000882 · ISNI: 0000 0001 2279 6570 · LCCN: n79006935 · NDL: 00449037 · NKC: jn19990005454 · NLA: 35331985 · NLR: RUNLRAUTH7796347, RUNLRAUTH7713844 · NTA: 068428421 · NUKAT: n95000210 · PTBNP: 15014 · LIBRIS: 205490 · SUDOC: 027329305 · VIAF: 49228757 · ULAN: 500234949 · LAC: 0053A0602 · FAST: 30215
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կարլ_Մարքս&oldid=5778900» էջից