«Հաֆնիում»–ի խմբագրումների տարբերություն

72	Լուտեցիում ← Հաֆնիում → Տանտալ
	Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 72Hf
	; Արծաթափայլ կռելի մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Հաֆնիում / Hafnium (Hf), Hf, 72
Խումբ, պարբերություն, բլոկ	4, ,
Ատոմային զանգված ; (մոլային զանգված)	178,49(2) զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Xe]4f14 5d2 6s2
Ատոմի շառավիղ	167 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	144 պմ
Իոնի շառավիղ	(+4e) 78 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	1,3 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	0
Օքսիդացման աստիճաններ	4
Իոնացման էներգիա ; (առաջին էլեկտրոն)	575,2 (5,96) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	2506 K (2233 °C, 4051 °F)
Եռման ջերմաստիճան	4876 K (4603 °C, 8317 °F)
Հալման տեսակարար ջերմունակություն	25,1 կՋ/մոլ
Գոլորշիացման տեսակարար ջերմունակություն	575 կՋ/մոլ
Մոլյար ջերմունակություն	25,7Քաղվածելու սխալ՝ Invalid parameter in <ref> tag Ջ/(Կ·մոլ)
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
C/a հարաբերություն	1,580
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 23,0 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

10:13, 14 Ապրիլի 2016-ի տարբերակ

72	Հաֆնիում
Hf 178,49
4f¹⁴5d²6s²

Հաֆնիում (լատին․՝ Hafnium )քիմիական տարր է, որի նշանն է Hf, պարբերական համակարգի 4-րդ խմբի քիմիական տարր: Կարգահամարը 72 է, ատոմական զանգվածը՝ 178,49:

Բնական հաֆնիումը ունի վեց կայուն իզոտոպ՝ 174,176-180 զանգվածային թվերով։ Հաֆնիումը սպիտակ-արծաթավուն մետաղ է։

Բացահայտման պատմություն

Հաֆնիումի գոյության մասին կանխատեսել էր Դ. Ի. Մենդելեևը, 1870 թվականին։ Ն. Բորը ցույց տվեց (1921), որ № 72 տարրի ատոմը պետք է ունենա ցիրկոնիումի ատոմի նման կառուցվածք։

Հունգարացի քիմիկոս Դ. Հևեշին և հոլանդացի ֆիզիկոս Դ. Կոստերը ցիրկոնիումի հանքաքարերում ռենտգենասպեկտրային վերլուծության եղանակով հայտնաբերեցին (1922) № 72 տարրը և անվանեցին «Հաֆնիում»՝ ի պատիվ հայտնաբերման տեղի՝ Կոպենհագեն (ուշ լատին․՝ Hafnia) քաղաքի։

Բնության մեջ

Հաֆնիումը ինքնուրույն միներալներ չունի և բնության մեջ սովորաբար ուղեկցում է ցիրկոնիումին։ Պարունակությունը երկրակեղևում 3,2•10⁻⁴ % է, ըստ զանգվածի:

Համաշխարհային պաշարներ

2007 թվականին 99 % հաֆնիումի 1 կգ գինը միջինում կազմել են $780 (ըստ infogeo.ru կայքի տվյալների)

Հաֆնիումի համաշխարհային պաշարները աշխարհում.

Ավստրալիա - ավելի քանболее 630 մլն տոննա,
Հարավային Աֆրիկա - մոտ 287 մլն տոնն ա,
ԱՄՆ - ավելի քան 105 մլն տոննա,
Հնդկաստան - մոտ 70 մլն տոննա,
Բրազիլիա - 9,88 մլն տոննա։

Ֆիզիկական հատկություններ

Հաֆնիումը սպիտակ-արծաթավուն մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 2222 ± 30 °C, եռմանը՝ 5400 °C, խտությունը՝ 13090 կգ/մ³ (20 °C-ում): Մաքուր հաֆնիումը պլաստիկ է, հեշտությամբ է ենթարկվում սառը և տաք մշակման։ Քիմիական հատկություններով նման է ցիրկոնիումին, սակայն քիմիական ակտիվությամբ զիջում է նրան։

Միացություններում հիմնականում քառարժեք է, հայտնի են նաև 3,2 և 1 արժեքականության հաֆնիումի միացություններ։ Սենյակային ջերմաստիճանում հոծ հաֆնիումը շատ կայուն է մթնոլորտային գազերի նկատմամբ։ Սակայն 600 °C-ից բարձր տաքացնելիս արագ օքսիդանում է և փոխազդում, ցիրկոնիումի նման, ազոտի և ջրածնի հետ։

Քիմիական հատկություններ

Մինչև 400 °C ջրային գոլորշիներում և մաքուր ջրում հաֆնիումը կոռոզակայուն է։ Հաֆնիումի երկօքսիդը՝ HfO₂, դժվարահալ (հալման ջերմաստիճանը՝ 2780 °C) և քիմիապես կայուն նյութ է։ HfO₂-ը և դրան համապատասխան հիդրօքսիդները՝ HfO₂·xH₂O և HfO(OH)₂, ամֆոտեր են՝ հիմնային հատկության գերակշռությամբ։

Ալկալիների և ալկալիական մետաղների օքսիդների հետ HfO₂-ը տաքացնելիս առաջացնում են հաֆնիումատներ, օրինակ, Me₂HfO₃, Me₄HfO₄, Me₂Hf₂O₅։

Տաքացնելիս հաֆնիումը փոխազդում է հալոգենների հետ՝ առաջացնելով HfX₄ տիպի միացություններ։

\mathrm {Hf+2\ I_{2}\ \rightleftharpoons \ HfI_{4}}

Բարձր ջերմաստիճաններում հաֆնիումը միանում է ածխածնին (HfC), բորին (HfB, HfB₂), ազոտին (HfN), սիլիցիումին (Hf₂Si, HfSi, HfSi₂)։

Հաֆնիումը փոխազդում է ֆտորաջրածնական ու խիտ ծծմբական թթուների և ալկալիական մետաղների հալած ֆտորիդների հետ, գործնականորեն չի փոխազդում աղաթթվի, ֆոսֆորական, ազոտական և օրգանական թթուների հետ։

Կայուն է ալկալիների լուծույթների նկատմամբ։ Ջրում լուծելի միացություններից են․

քառաքլորիդը՝ HfCl₄,
օքսիքլորիդը՝ HfOC_l2•8H₂O,
նիտրատները՝ HfO(NO₃)₂•nH₂O (ո=2 և 6),
սուլֆատները՝ Hf(ՏO₄)₂
Hf(ՏO₄)₂•4H₂O, որոնք օգտագործվում են տեխնոլոգիայում և վերլուծական քիմիայում։ Հաֆնիումը կոմպլեքս միացություններ է առաջացնում թթվածին պարունակող նյութերի հետ։

Ստացում

Հաֆնիում ստացվում է HfCl₄-ը մագնեզիումով կամ նատրիումով վերականգնելիս։

\mathrm {HfCl_{4}+2\ Mg\longrightarrow Hf+2\ MgCl_{2}}

Կիրառություն

Օգտագործվում է միջուկային էներգետիկայում և էլեկտրոնային տեխնիկայում։ Հաֆնիումի կարբիդների և տանտալի պինդ լուծույթը (հալման ջերմաստիճանը՝ 4000 °C-ից բարձր) ամենադժվարահալ խեցեգործական նյութն է, որից պատրաստում են հալքանոթներ և հրթիռային շարժիչների դետալներ։

Տես նաև

Պարբերական աղյուսակ

Ծանոթագրություններ

↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
↑ «Hafnium: physical properties» (անգլերեն). WebElements. Վերցված է 2013-08-17-ին.

Գրականություն

Химия и технология редких и рассеянных элементов. Ч. 2. Под ред К. Большакова. Изд. 2. М.: Высшая школа, 1976.
N. N. Greenwood, A. Earnshaw: Chemie der Elemente. 1. Auflage, VCH Verlagsgesellschaft, 1988, ISBN 3-527-26169-9.
Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente – das Periodensystem in Fakten, Zahlen und Daten. Hirzel, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.

Արտաքին հղումներ

Հաֆնիումը քիմիական տարրերի հայտնի գրադարանում45
Hafnium at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
Hafnium Technical & Safety Data
NLM Hazardous Substances Databank – Hafnium, elemental
Intel Shifts from Silicon to Lift Chip Performance
Hafnium-based Intel 45nm Process Technology
CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[iupac_atomic_weights-1] Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02

[webelements-2] «Hafnium: physical properties» (անգլերեն). WebElements. Վերցված է 2013-08-17-ին.

[1]

@@ Տող 8. / Տող 8. @@
 | պարբերություն =
 | բլոկ =
-| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Hafnium ebeam remelted.jpg|200px|Հաֆնիում ]]<br /> Արծաթափայլ կռելի մետաղ
+| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Hafnium ebeam remelted.jpg|200px|Հաֆնիում]]<br /> Արծաթափայլ կռելի մետաղ
 | պատկեր =
 | ատոմային զանգված = 178,49(2)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
@@ Տող 80. / Տող 80. @@
 {{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=72}}
 '''Հաֆնիում''' ({{lang-lat|''Hafnium''}} )քիմիական տարր է, որի նշանն է ''Hf'', [[պարբերական համակարգ]]ի 4-րդ խմբի [[քիմիական տարր]]: Կարգահամարը 72 է, ատոմական զանգվածը՝ 178,49:
 Բնական հաֆնիումը ունի վեց կայուն [[իզոտոպ]]՝ 174,176-180 զանգվածային թվերով։ Հաֆնիումը սպիտակ-արծաթավուն [[մետաղ]] է։
 == Բացահայտման պատմություն ==
 Հաֆնիումի գոյության մասին կանխատեսել էր [[Մենդելեև Դմիտրի|Դ. Ի. Մենդելեև]]ը, [[1870]] թվականին։ [[Նիլս Բոր|Ն. Բոր]]ը ցույց տվեց ([[1921]]), որ № 72 տարրի ատոմը պետք է ունենա [[ցիրկոնիում]]ի [[ատոմ]]ի նման կառուցվածք։
 Հունգարացի քիմիկոս Դ. Հևեշին և հոլանդացի ֆիզիկոս Դ. Կոստերը ցիրկոնիումի հանքաքարերում ռենտգենասպեկտրային վերլուծության եղանակով հայտնաբերեցին ([[1922]]) № 72 տարրը և անվանեցին «Հաֆնիում»՝ ի պատիվ հայտնաբերման տեղի՝ [[Կոպենհագեն]] (ուշ {{lang-lat|Hafnia}}) քաղաքի։
 == Բնության մեջ ==
-Հաֆնիումը ինքնուրույն [[միներալներ]] չունի և բնության մեջ սովորաբար ուղեկցում է ցիրկոնիումին։ Պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում 3,2•10<sup>-4</sup> % է, ըստ [[զանգված]]ի:
+Հաֆնիումը ինքնուրույն [[միներալներ]] չունի և բնության մեջ սովորաբար ուղեկցում է ցիրկոնիումին։ Պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում 3,2•10<sup>−4</sup> % է, ըստ [[զանգված]]ի:
 === Համաշխարհային պաշարներ ===
@@ Տող 104. / Տող 104. @@
 == Ֆիզիկական հատկություններ ==
-Հաֆնիումը սպիտակ-արծաթավուն [[մետաղ]] է, հալման ջերմաստիճանը՝ 2222 ± 30°C, եռմանը՝ 5400 °C, [[խտություն]]ը՝ 13090 կգ/մ<sup>3</sup> (20°C-ում): Մաքուր հաֆնիումը պլաստիկ է, հեշտությամբ է ենթարկվում սառը և տաք մշակման։ Քիմիական հատկություններով նման է ցիրկոնիումին, սակայն քիմիական ակտիվությամբ զիջում է նրան։
+Հաֆնիումը սպիտակ-արծաթավուն [[մետաղ]] է, հալման ջերմաստիճանը՝ 2222 ± 30&nbsp;°C, եռմանը՝ 5400&nbsp;°C, [[խտություն]]ը՝ 13090 կգ/մ<sup>3</sup> (20&nbsp;°C-ում): Մաքուր հաֆնիումը պլաստիկ է, հեշտությամբ է ենթարկվում սառը և տաք մշակման։ Քիմիական հատկություններով նման է ցիրկոնիումին, սակայն քիմիական ակտիվությամբ զիջում է նրան։
-Միացություններում հիմնականում քառարժեք է, հայտնի են նաև 3,2 և 1 արժեքականության հաֆնիումի միացություններ։ Սենյակային ջերմաստիճանում հոծ հաֆնիումը շատ կայուն է [[մթնոլորտ]]ային գազերի նկատմամբ։ Սակայն 600°C-ից բարձր տաքացնելիս արագ օքսիդանում է և փոխազդում, ցիրկոնիումի նման, [[ազոտ]]ի և [[Ջրածին|ջրածնի]] հետ։
+Միացություններում հիմնականում քառարժեք է, հայտնի են նաև 3,2 և 1 արժեքականության հաֆնիումի միացություններ։ Սենյակային ջերմաստիճանում հոծ հաֆնիումը շատ կայուն է [[մթնոլորտ]]ային գազերի նկատմամբ։ Սակայն 600&nbsp;°C-ից բարձր տաքացնելիս արագ օքսիդանում է և փոխազդում, ցիրկոնիումի նման, [[ազոտ]]ի և [[Ջրածին|ջրածնի]] հետ։
 == Քիմիական հատկություններ ==
 [[Պատկեր:Hafnium pellets with a thin oxide layer.jpg|մինի]]
-Մինչև 400°C ջրային գոլորշիներում և մաքուր ջրում հաֆնիումը կոռոզակայուն է։ Հաֆնիումի երկօքսիդը՝ HfO<sub>2</sub>, դժվարահալ (հալման ջերմաստիճանը՝ 2780 °C) և քիմիապես կայուն նյութ է։ HfO<sub>2</sub>-ը և դրան համապատասխան հիդրօքսիդները՝ HfO<sub>2</sub>·xH<sub>2</sub>O և HfO(OH)<sub>2</sub>, ամֆոտեր են՝ հիմնային հատկության գերակշռությամբ։
+Մինչև 400&nbsp;°C ջրային գոլորշիներում և մաքուր ջրում հաֆնիումը կոռոզակայուն է։ Հաֆնիումի երկօքսիդը՝ HfO<sub>2</sub>, դժվարահալ (հալման ջերմաստիճանը՝ 2780&nbsp;°C) և քիմիապես կայուն նյութ է։ HfO<sub>2</sub>-ը և դրան համապատասխան հիդրօքսիդները՝ HfO<sub>2</sub>·xH<sub>2</sub>O և HfO(OH)<sub>2</sub>, ամֆոտեր են՝ հիմնային հատկության գերակշռությամբ։
 [[Ալկալիներ]]ի և [[ալկալիական մետաղներ]]ի օքսիդների հետ HfO<sub>2</sub>-ը տաքացնելիս առաջացնում են հաֆնիումատներ, օրինակ, Me<sub>2</sub>HfO<sub>3</sub>, Me<sub>4</sub>HfO<sub>4</sub>, Me<sub>2</sub>Hf<sub>2</sub>O<sub>5</sub>։
 Տաքացնելիս հաֆնիումը փոխազդում է [[հալոգեններ]]ի հետ՝ առաջացնելով HfX<sub>4</sub> տիպի միացություններ։
@@ Տող 120. / Տող 120. @@
 Բարձր ջերմաստիճաններում հաֆնիումը միանում է ածխածնին (HfC), բորին (HfB, HfB<sub>2</sub>), ազոտին (HfN), սիլիցիումին (Hf<sub>2</sub>Si, HfSi, HfSi<sub>2</sub>)։
 [[Պատկեր:Zircão.jpeg|մինի]]
 Հաֆնիումը փոխազդում է ֆտորաջրածնական ու խիտ [[ծծմբական թթու]]ների և ալկալիական մետաղների հալած ֆտորիդների հետ, գործնականորեն չի փոխազդում [[Աղաթթու|աղաթթվի]], [[Ֆոսֆորական թթու|ֆոսֆորական]], [[Ազոտական թթու|ազոտական]] և օրգանական թթուների հետ։
 Կայուն է ալկալիների [[լուծույթներ]]ի նկատմամբ։ Ջրում լուծելի միացություններից են․
@@ Տող 135. / Տող 135. @@
 == Կիրառություն ==
-Օգտագործվում է միջուկային էներգետիկայում և էլեկտրոնային տեխնիկայում։ Հաֆնիումի [[կարբիդներ]]ի և [[տանտալ]]ի պինդ լուծույթը (հալման [[ջերմաստիճան]]ը՝ 4000 °C-ից բարձր) ամենադժվարահալ խեցեգործական նյութն է, որից պատրաստում են հալքանոթներ և հրթիռային շարժիչների դետալներ։
+Օգտագործվում է միջուկային էներգետիկայում և էլեկտրոնային տեխնիկայում։ Հաֆնիումի [[կարբիդներ]]ի և [[տանտալ]]ի պինդ լուծույթը (հալման [[ջերմաստիճան]]ը՝ 4000&nbsp;°C-ից բարձր) ամենադժվարահալ խեցեգործական նյութն է, որից պատրաստում են հալքանոթներ և հրթիռային շարժիչների դետալներ։
 == Տես նաև ==

դ ք խ Պարբերական աղյուսակ
H																															He
Li	Be																									B	C	N	O	F	Ne
Na	Mg																									Al	Si	P	S	Cl	Ar
K	Ca															Sc	Ti	V	Cr	Mn	Fe	Co	Ni	Cu	Zn	Ga	Ge	As	Se	Br	Kr
Rb	Sr															Y	Zr	Nb	Mo	Tc	Ru	Rh	Pd	Ag	Cd	In	Sn	Sb	Te	I	Xe
Cs	Ba	La	Ce	Pr	Nd	Pm	Sm	Eu	Gd	Tb	Dy	Ho	Er	Tm	Yb	Lu	Hf	Ta	W	Re	Os	Ir	Pt	Au	Hg	Tl	Pb	Bi	Po	At	Rn
Fr	Ra	Ac	Th	Pa	U	Np	Pu	Am	Cm	Bk	Cf	Es	Fm	Md	No	Lr	Rf	Db	Sg	Bh	Hs	Mt	Ds	Rg	Cn	Nh	Fl	Mc	Lv	Ts	Og