«Ածխաջրածիններ»–ի խմբագրումների տարբերություն
ավելացվեց Կատեգորիա:Ածխաջրածիններ ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{խմբագրում եմ|[[Մասնակից:Vahe Gharakhanyan|Vahe Gharakhanyan]]}} |
|||
'''Ածխաջրածիններ''', օրգանական միացություններ, կազմված միայն ածխածնի և ջրածնի ատոմներից: Ածխաջրածինները համարվում են օրգանական քիմիայի բազային միացությունները. բոլոր մնացած միացությունները համարվում են ածխաջրածինների ածանցյալներ: |
|||
Քանի որ ածխածինն ունի չորս վալենտային էլեկտրոններ, իսկ ջրածինն` մեկ, ապա պարզագույն ածխաջրածինը մեթանն է (CH<sub>4</sub>): |
Քանի որ ածխածինն ունի չորս վալենտային էլեկտրոններ, իսկ ջրածինն` մեկ, ապա պարզագույն ածխաջրածինը մեթանն է (CH<sub>4</sub>): |
||
== Բնական աղբյուրներ == |
|||
⚫ | |||
Ածխաջրածինների բնական աղբյուրներն են նավթը, քարածուխը և բնական գազերը: |
|||
⚫ | |||
== Դասակարգում == |
|||
⚫ | |||
Կախված ածխածնային կմախքի կառուցվածքից ածխաջրածինները բաժանվում են երկու խմբի` ացիկլիկ և կարբոցիկլիկ ածխաջրածիններ: |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
{|| class="wikitable" style="text-align:center" |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
|- |
|- |
||
![[Հագեցած ածխաջրածիններ]] |
![[Հագեցած ածխաջրածիններ|հագեցած]] |
||
!colspan=3 |[[չհագեցած]] |
!colspan="3" |[[Չհագեցած ածխաջրածիններ|չհագեցած]] |
||
!հագեցած |
!հագեցած |
||
!չհագեցած |
!չհագեցած |
||
Տող 25. | Տող 32. | ||
|[[ալկիններ]] |
|[[ալկիններ]] |
||
|[[դիեններ]] |
|[[դիեններ]] |
||
|[[ցիկլոալկաններ]] |
|||
|[[նավթեններ]] |
|||
|[[արեններ]] |
|[[արեններ]] |
||
|} |
|} |
||
== Ածխաջրածինների համեմատական աղյուսակ == |
|||
⚫ | |||
|- |
|||
! Ածխաջրածիններ !! [[Ալկաններ]] !! [[Ալկեններ]] !! [[Ալկիններ]] !! [[Ալկադիեններ]] !! [[Ցիկլոալկաններ]] !! [[Արեններ]] |
|||
|- |
|||
| ''[[Ընդհանուր բանաձև]]'' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n+2</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n-2</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n-2</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n</sub>''' || '''C<sub>n</sub>H<sub>2n-6</sub>''' |
|||
|- |
|||
| ''Կառուցվածք'' || [[Հիբրիդացում (քիմիա)|sp<sup>3</sup>-հիբրիդացում]], 4 էլեկտրոնային ամպերը ուղղված են [[տետրաեդր]]ի գագաթները 109°28' անկյան տակ, ածխածնային կապի բնույթը` [[Կովալենտ կապ|σ-կապ]] || sp<sup>2</sup>-հիբրիդացում, վալենտային անկյունը` 120°, ածխածնային կապի բնույթը` [[Կովալենտ կապ|π-կապ]], l<sub>c-c</sub> = 0,134 նմ || sp-հիբրիդացում, հարթ մոլեկուլ (180°), եռակի կապ, l<sub>c-c</sub> = 0,120 նմ || sp<sup>2</sup>-հիբրիդացում l<sub>c-c</sub> = 0,132 նմ – 0,148 նմ, 2 կամ ավելի π-կապեր || sp<sup>2</sup>-հիբրիդացում, վալենտային անկյուն` մոտավորապես 100° l<sub>c-c</sub> = 0,154 նմ || [[Բենզոլ]]ի մոլեկուլի կառուցվածք (6 р-էլեկտրոն, n = 1), վալենտային անկյուն` 120° l<sub>c-c</sub> = 0,140 նմ, <nowiki>հարթ մոլեկուլ (6 π | σ)</nowiki> |
|||
|- |
|||
| ''[[Իզոմերիա]]'' || Ածխածնային շղթայի և [[օպտիկական իզոմերիա|օպտիկական]] || Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և երկրաչափական|| Ածխածնային շղթայի, եռակի կապի դիրքի և միջդասային ||Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և [[Տարածական իզոմերիա|երկրաչափական]] || Ածխածնային շղթայի, կողային շղթայի, միջդասային, տարածական, երկրաչափական և [[Կոնֆորմացիա (քիմիա)|կոնֆորմացիոն]] || Կողային շղթայի |
|||
|- |
|||
| ''Քիմիական հատկություններ'' || տեղակալման, օքսիդացման, ռադիկալային հալոգենացման` CH<sub>4</sub> + Cl<sub>2</sub> → CH<sub>3</sub>Cl + HCl , այրման, անջատման ռեակցիաներ || Միացման, արյման, օքսիդացման ռեակցիաներ||Միացման, արյման, օքսիդացման ռեակցիաներ || Միացման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ || Տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ|| Էլեկտրոֆիլ տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ |
|||
|- |
|||
| ''Ֆիզիկական հատկություններ'' || С CH<sub>4</sub> до C<sub>4</sub>H<sub>10</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>12</sub> մինչև C<sub>16</sub>H<sub>34</sub> — հեղուկ, C<sub>17</sub>H<sub>36</sub>- ից հետո — պինդ || C<sub>2</sub>H<sub>4</sub> մինչը C<sub>4</sub>H<sub>8</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>10</sub> մինչև C<sub>17</sub>H<sub>34</sub> — հեղուկ, C<sub>18</sub>H<sub>36</sub>- ից հետո — պինդ || Նման են ալկեններին || Բութադիեն — գազ (t<sub>եռ</sub>= −4,5 °C), [[իզոպրեն]] — հեղուկ (t<sub>եռ</sub>= 36 °C), [[դիմեթիլբութադիեն]] - հեղուկ (t<sub>եռ</sub>= 70 °C), իզոպրենը և այլ դիեններ կարող են վերածվել [[կաուչուկ]]ի|| C<sub>3</sub>H<sub>6</sub> մինչև C<sub>4</sub>H<sub>8</sub> — գազ, C<sub>5</sub>H<sub>10</sub> մինչև C<sub>16</sub>H<sub>32</sub> — հեղուկ, C<sub>17</sub>H<sub>34</sub>- ից հետո — պինդ ||Բոլորը պինդ կամ հեղուկ նյութեր են |
|||
|- |
|||
| ''Ստացում'' || [[Ածխաջրածինների հալոգենածանցյալներ]]ի , սպիրտների, կարբոնիլային միացությունների, չհագեցած ածխաջրածինների վերականգնումից || Ածխաջրածինների, [[նավթի]] և [[բնական գազի]] կատալիտիկ և բարձրջերմաստիճանային [[կրեկինգ]]ից, սպիրտների դեհիդրատացումից, համապատասխան հալոգենածանցյալների դե(հիդրո)հալոգենացումից || Ացետիլենը ստանա;ու համար մեթանը թերմոկրեկինգի են ենթարկում || Դիոլների դեհիդրատացում || Արոմատիկ ածխաջրածինների հիդրատացում || Նավթի մշակումից, ացետիլենի տրիմերումից |
|||
|} |
|||
== Պարզագույն ածխաջրածիններ == |
|||
{| class="wikitable" style="text-align:center" |
|||
!Ածխածնի ատոմերի քանակը |
|||
![[Ալկաններ]] |
|||
![[Ալկեններ]] |
|||
![[Ալկիններ]] |
|||
![[Ցիկլոալկաններ]] |
|||
![[Դիեններ]] |
|||
|- |
|||
| 1 ||[[Մեթան]] || - || - ||-||- |
|||
|- |
|||
| 2 ||[[Էթան]] ||[[Էթիլեն|Էթեն]] (էթիլեն)||[[Acetylene|Էթին]] (ացետիլեն)|| – || – |
|||
|- |
|||
| 3 ||[[Պրոպան]] ||[[Պրոպեն]]||[[Պրոպին]]|| [[Ցիկլոպրոպան]] || [[Պրոպադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 4 ||[[Բութան]] ||[[Բութեն]]||[[Բութին]] || [[Ցիկլոբութան]] || [[Բութադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 5 ||[[Պենտան]] ||[[Պենտեն]] ||[[Պենտին]] || [[Ցիկլոպենտան]] || [[Պենտադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 6 ||[[Հեքսան]] ||[[Հեքսեն]] ||[[Հեքսին]] || [[Ցիկլոհեքսան]] || [[Հեքսադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 7 ||[[Հեպտան]] ||[[Հեպտեն]] ||[[Հեպտին]]|| [[Ցիկլոհեպտան]] || [[Հեպտադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 8 ||[[Օկտան]] ||[[Օկտեն]] ||[[Օկտին]] || [[Ցիկլոօկտան]] || [[Օկտադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 9 ||[[Նոնան]] ||[[Նոնեն]] ||[[Նոնին]] || [[Ցիկլոնոնան]] || [[Նոնադիեն]] |
|||
|- |
|||
| 10 ||[[Դեկան]] ||[[Դեկեն]] ||[[Դեկին]] || [[Ցիկլոդեկան]] || [[Դեկադիեն]] |
|||
|} |
|||
== Քիմիական հատկություններ == |
|||
Որպես կանոն` ածխաջրածինները չեն խառնվում ջրի հետ, քանի որ ածխածնի և ջրածնի ատոմները ունեն գրեթե հավասար էլեկտրաբացասականություններ և կապերը մոլեկուլներում քիչ են բևեռացված: |
|||
Հագեցած ածխաջրածիններին բնորոշ են տեղակալման, իսկ չհագեցածներին` միացման ռեակցիաները: |
|||
{{Ածխաջրածիններ}} |
|||
[[Կատեգորիա:Ածխաջրածիններ]] |
[[Կատեգորիա:Ածխաջրածիններ]] |
12:10, 28 Սեպտեմբերի 2014-ի տարբերակ
Խնդրում ենք նշել կաղապարի տեղադրման ամսաթիվը 2024-04-26 04:10:31 ֆորմատով
Ածխաջրածիններ, օրգանական միացություններ, կազմված միայն ածխածնի և ջրածնի ատոմներից: Ածխաջրածինները համարվում են օրգանական քիմիայի բազային միացությունները. բոլոր մնացած միացությունները համարվում են ածխաջրածինների ածանցյալներ:
Քանի որ ածխածինն ունի չորս վալենտային էլեկտրոններ, իսկ ջրածինն` մեկ, ապա պարզագույն ածխաջրածինը մեթանն է (CH4):
Բնական աղբյուրներ
Ածխաջրածինների բնական աղբյուրներն են նավթը, քարածուխը և բնական գազերը:
Դասակարգում
Կախված ածխածնային կմախքի կառուցվածքից ածխաջրածինները բաժանվում են երկու խմբի` ացիկլիկ և կարբոցիկլիկ ածխաջրածիններ:
Կախված ածխածին-ածխածին կապի կարգից ացիկլիկները լինում են հագեցած (ալկաններ) և չհագեցած (ալկնեններ, ալկիններ, դիեններ): Կարբոցիկլերը լինում են ալիցիկլիկ և արոմատիկ:
Ացիկլիկ միացություններ (բաց շղթայով) | Կարբոցիկլիկ միացություններ (փակ շղթայով) | ||||
---|---|---|---|---|---|
հագեցած | չհագեցած | հագեցած | չհագեցած | ||
միակի կապով | կրկնակի կապով | եռակի կապով | երկու կրկնակի կապերով | միակի կապով | բենզոլային օղակով |
ալկաններ | ալկեններ | ալկիններ | դիեններ | ցիկլոալկաններ | արեններ |
Ածխաջրածինների համեմատական աղյուսակ
Ածխաջրածիններ | Ալկաններ | Ալկեններ | Ալկիններ | Ալկադիեններ | Ցիկլոալկաններ | Արեններ |
---|---|---|---|---|---|---|
Ընդհանուր բանաձև | CnH2n+2 | CnH2n | CnH2n-2 | CnH2n-2 | CnH2n | CnH2n-6 |
Կառուցվածք | sp3-հիբրիդացում, 4 էլեկտրոնային ամպերը ուղղված են տետրաեդրի գագաթները 109°28' անկյան տակ, ածխածնային կապի բնույթը` σ-կապ | sp2-հիբրիդացում, վալենտային անկյունը` 120°, ածխածնային կապի բնույթը` π-կապ, lc-c = 0,134 նմ | sp-հիբրիդացում, հարթ մոլեկուլ (180°), եռակի կապ, lc-c = 0,120 նմ | sp2-հիբրիդացում lc-c = 0,132 նմ – 0,148 նմ, 2 կամ ավելի π-կապեր | sp2-հիբրիդացում, վալենտային անկյուն` մոտավորապես 100° lc-c = 0,154 նմ | Բենզոլի մոլեկուլի կառուցվածք (6 р-էլեկտրոն, n = 1), վալենտային անկյուն` 120° lc-c = 0,140 նմ, հարթ մոլեկուլ (6 π | σ) |
Իզոմերիա | Ածխածնային շղթայի և օպտիկական | Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և երկրաչափական | Ածխածնային շղթայի, եռակի կապի դիրքի և միջդասային | Ածխածնային շղթայի, կրկնակի կապի դիրքի, միջդասային և երկրաչափական | Ածխածնային շղթայի, կողային շղթայի, միջդասային, տարածական, երկրաչափական և կոնֆորմացիոն | Կողային շղթայի |
Քիմիական հատկություններ | տեղակալման, օքսիդացման, ռադիկալային հալոգենացման` CH4 + Cl2 → CH3Cl + HCl , այրման, անջատման ռեակցիաներ | Միացման, արյման, օքսիդացման ռեակցիաներ | Միացման, արյման, օքսիդացման ռեակցիաներ | Միացման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ | Տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ | Էլեկտրոֆիլ տեղակալման, օքսիդացման, այրման ռեակցիաներ |
Ֆիզիկական հատկություններ | С CH4 до C4H10 — գազ, C5H12 մինչև C16H34 — հեղուկ, C17H36- ից հետո — պինդ | C2H4 մինչը C4H8 — գազ, C5H10 մինչև C17H34 — հեղուկ, C18H36- ից հետո — պինդ | Նման են ալկեններին | Բութադիեն — գազ (tեռ= −4,5 °C), իզոպրեն — հեղուկ (tեռ= 36 °C), դիմեթիլբութադիեն - հեղուկ (tեռ= 70 °C), իզոպրենը և այլ դիեններ կարող են վերածվել կաուչուկի | C3H6 մինչև C4H8 — գազ, C5H10 մինչև C16H32 — հեղուկ, C17H34- ից հետո — պինդ | Բոլորը պինդ կամ հեղուկ նյութեր են |
Ստացում | Ածխաջրածինների հալոգենածանցյալների , սպիրտների, կարբոնիլային միացությունների, չհագեցած ածխաջրածինների վերականգնումից | Ածխաջրածինների, նավթի և բնական գազի կատալիտիկ և բարձրջերմաստիճանային կրեկինգից, սպիրտների դեհիդրատացումից, համապատասխան հալոգենածանցյալների դե(հիդրո)հալոգենացումից | Ացետիլենը ստանա;ու համար մեթանը թերմոկրեկինգի են ենթարկում | Դիոլների դեհիդրատացում | Արոմատիկ ածխաջրածինների հիդրատացում | Նավթի մշակումից, ացետիլենի տրիմերումից |
Պարզագույն ածխաջրածիններ
Ածխածնի ատոմերի քանակը | Ալկաններ | Ալկեններ | Ալկիններ | Ցիկլոալկաններ | Դիեններ |
---|---|---|---|---|---|
1 | Մեթան | - | - | - | - |
2 | Էթան | Էթեն (էթիլեն) | Էթին (ացետիլեն) | – | – |
3 | Պրոպան | Պրոպեն | Պրոպին | Ցիկլոպրոպան | Պրոպադիեն |
4 | Բութան | Բութեն | Բութին | Ցիկլոբութան | Բութադիեն |
5 | Պենտան | Պենտեն | Պենտին | Ցիկլոպենտան | Պենտադիեն |
6 | Հեքսան | Հեքսեն | Հեքսին | Ցիկլոհեքսան | Հեքսադիեն |
7 | Հեպտան | Հեպտեն | Հեպտին | Ցիկլոհեպտան | Հեպտադիեն |
8 | Օկտան | Օկտեն | Օկտին | Ցիկլոօկտան | Օկտադիեն |
9 | Նոնան | Նոնեն | Նոնին | Ցիկլոնոնան | Նոնադիեն |
10 | Դեկան | Դեկեն | Դեկին | Ցիկլոդեկան | Դեկադիեն |
Քիմիական հատկություններ
Որպես կանոն` ածխաջրածինները չեն խառնվում ջրի հետ, քանի որ ածխածնի և ջրածնի ատոմները ունեն գրեթե հավասար էլեկտրաբացասականություններ և կապերը մոլեկուլներում քիչ են բևեռացված: Հագեցած ածխաջրածիններին բնորոշ են տեղակալման, իսկ չհագեցածներին` միացման ռեակցիաները: