Ցիկլոպրոպան
| Ցիկլոպրոպան | |
|---|---|
 նավթին բնորոշ հոտով, անգույն գազ | |
 | |
| Ընդհանուր տեղեկություններ | |
| Այլ անվանումներ | եռմեթիլեն |
| Քիմիական բանաձև | C₃H₆ |
| Ֆիզիկական հատկություններ | |
| Մոլային զանգված | 7,0E−26 կիլոգրամ[1] գ/մոլ |
| Խտություն | 1,879 գ/լ գ/սմ³ |
| Իոնիզացման էներգիա | 1,6E−18 ջոուլ[2] կՋ/մոլ |
| Ջերմային հատկություններ | |
| Հալման ջերմաստիճան | −127,62 °C և −127,4 °C[2] °C |
| Եռման ջերմաստիճան | −32,86 °C և −32,81 °C[2] °C |
| Կրիտիկական կետ | 397,80 |
| Քիմիական հատկություններ | |
| Լուծելիությունը ջրում | 0,502 գ/100 մլ |
| Դիպոլ մոմենտ | 0 Կլ·մ[2] |
| Դասակարգում | |
| CAS համար | 75-19-4 |
| PubChem | 6351 |
| EINECS համար | 200-847-8 |
| SMILES | C1CC1 |
| ЕС | 200-847-8 |
| ChEBI | 6111 |
| Թունավորություն | |
| Թունավորություն | ունի թմրամիջոցների հատկություններ |
| Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա) | |
Ցիկլոպրոպան (եռմեթիլեն) - քիմիական բանաձևն է C3H6։ Ածխաջրածնային ցիկլիկ միացությունների շարքի ամենապարզ ներկայացուցիչն է, դրանց հոմոլոգիական շարքում առաջին անդամն է։ Անգույն, այրող համով, նավթի եթերների հոտ հիշեցնող, այրվող գազ է։ Հարաբերական խտությունը 1.879 է գ/սմ³ է։ 4 — 20 °C ջերմաստիճանում դառնում է հեղուկ։ Հալման ջերմաստիճանը 127 °C է, իսկ եռման ջերմաստիճանը` 33 °C: Ջրում վատ է լուծվում (2.85 ծավալ ջրում լուծվում է մեկ ծավակ գազ` + 20 °C-ում)։ Շատ հեշտ լուծվում է սպիրտներում, նավթի եթերներում, քլորոֆորմում, ճարպային յուղերում։ Խիստ դյուրավառ է. օդի, թթվածնի կամ ազոտի օքսիդի առկայությամբ պայթյունավտանգ է։ Ցիկլոպրոպանը, ինչպես ցիկլոբութանը, կարող է ստացվել Վյուրցի միջմոլեկուլային ռեակցիայի օգնությամբ ω- դիհալոգեն ալկաններից` մետաղների (Na, Mg, Zn) հետ տաքացնելիս։
Կիրառությունը բժշկության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցիկլոպրոպանն ունի ուժեղ անզգայացնող ազդեցություն։ Չափազանց դյուրավառ է. դրա, թթվածնի, ազոտի օքսիդի և օդի խառնուրդը կարող է պայթել կրակի, էլեկտրական կայծի և այլ բռնկում առաջացնող աղբյուրների առկայությամբ։ Այդ պատճառով ցիկլոպրոպանն օգտագործելիս անհրաժեշտ է ձեռնարկել բոլոր միջոցները հնարավոր պայթյունից խուսափելու համար։ Անզգայացնող հատկության շնորհիվ այն այժմ բժշկության մեջ կիրառվում է որպես թմրաքուն։ Այն ազդում է շատ արագ։ 4% կոնցենտրացիայով լուծույթը կիրառվում է անալգիայի մեջ, 6%-ը քնեցնում է, 8—10%-ն առաջացնում է անեստեզիա, իսկ 20-30%-ը` խորը անզգայացում։ Օրգանիզում ցիկլոպրոպանը չի ոչնչացվում և արտազատվում է օրգանիմից ինհալացիան դադարեցնելուց 10 րոպե հետո։ Այն չունի որևէ բացասական ազդեցություն լյարդի և երիկամների վրա, սակայն փոքր-ինչ նվազեցնում է միզարտադրությունը։ Երբեմն ցիկլոպրոպանով անզգայացումից առաջանում է կարճաժամկետ հիպերգլիկեմիա, որը կապված է ադրենոռեակտիվ համակարգի ընկալիչների գրգռման հետ։ Սակայն այս եղանակով անզգայացումն ավելի քիչ է հայտնի, քան անզգայացումը եթերներով։ Ցիկլոպրոպանի ազդեցությամբ կարող է դանդաղել զարկերակի աշխատանքը, ինչպես նաև կարող է առաջանալ առիթմիա։ Բացի դրանից մեծանում է ինֆարկտի հավանականությունը, նաև կարող է առաջանալ ստամոքսի խանգարումներ։ Անզգայացման ժամանակ մեծանում է արյան ճնշումը, որը կարող է հանգեցնել արյունոսության։ Ցիկլոպրոպանն օգտագործվում է հիմնական և այլ անզգայացումների ժամանակ` թթվածնի հետ միասին։ Այն հաճախ օգտագործվում է նաև այլ նյութերի համակցությամբ, օրինակ` ազոտի օքսիդի, անզգայացման համար նախատեսված եթերների։ Ցիկլոպրոպանը նշանակվում է թոքային հիվանդությունների բուժման համար, քանի որ չի առաջացնում շնչուղիների լորձաթաղանթի գրգռումներ։ Կարելի է նար նշանակել լյարդի հիվանդություններ կամ շաքարային դիաբետ ունեցող մարդկանց։ Ցիկլոպրոպանային անզգայացումը կարող է կիրառվել նաև կարճատև վիրահատական միջամտությունների դեպքում։ Այն կարող է օգտագործվել թթվածնի հետ այնպիսի փակ կամ կիսափակ համակարգերով անզգայացման ապարատների հետ, որոնք ունեն դոզիմետր։ Ցիկլոպրոպանի քանակը պետք է լինի այդտեղ 15-18%։ Վիրահատության ավարտից հետո ցիկլոպրոպանի մատակարարումն օրգանիզմ դադարեցվում է, և 2-5 ր հետո առանց ցիկլոպրոպան թթվածին ներշնչելիս հիվանդն արթնանաում է։ Թթվածնի ներմուծումը պետք է կատարվի շարունակաբար, որպեսզի կարգավորվի թոքերի օդափոխանակությունը և օրգանիզմն ազատվի ածխածնի երկօքսիդից։ Երբեմն ցիկլոպրոպանն օգտագործվում է «Շեին Աշմենի խառնուրդ»-ի բաղկացուցիչ մաս։ Ներերակային անզգայացնող թիոպենտալ-նատրիում ներարկելուց հետո կիրառվում է գազային խառնուրդը հետևյալ հարաբերությամբ` ազոտի օքսիդ` 1, թթվածին` 2 ցիկլոպրոպան` 0,4 մաս։ Այս խառնուրդի օգնությամբ ցավազրկելուց հետո դրա բաղադրամասերն անհրաժեշտ է հեռացնել հատուկ հաջորդականությամբ(հիպոքսիայից խուսափելու համար)` առաջին կանգնեցնում են ցիկլոպրոպանի մատակարարումը, դրանից 2-3 րեպո հետո` ազոտի օքսիդի, և վերջում` թթվածնի։ Ցիկլոպրոպանային անզգայացումը ճիշտ քանակներով կատարելու դեպքում այն ընթանում է առանց բարդույթների և հիվանդ արթնանում է անմիջապես ինհալացիայի ավարտից հետո։ Դրա գերդոզավորման դեպքում կարող է առաջանալ շնչառության կանգ և սրտի ճնշման մեծացում` նույնիսկ մինչև սրտի աշխատանքի կանգ։ Նարկոզից հետո արագ արթնանալու պատճառով հիվանդները կարող են վիրահատությունից հետո հիվանդանալ. դրա համար վիրահատության համար խորհուրդ է տրվում օգտագործել անալգետիկներ։ Նարկոզից հետո հիվանդի մոտ նկատվում են գլխացավեր, հետվիրահատական փսխումներ, աղիքային պարեզ։ Դրա համար պահանջվում է նախքան հիվանդին արթնացնելը մանրակրկիտ զննել նրան։Ցիկլոպրոպանի օգտագործումը թույլատրվում է միայն վերապատրաստված բժշկական անձնակազմի։
Հակացուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցիկլոպրոպանային նարկոզից առաջ հակացուցված է ադրենալինի և նորադրենալինի օգտագործումը։
Ցիկլոպրոպանի թունավոր ազդեցությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թմրադեղ է, առաջացնում է նյարդային համակարգի գրգռումներ, որին էլ հաջորդում է նյարդային համակարգի վատթարացումը, որը պայմանավորված է մեծ կիսագնդերի կեղևային շերտի ազդեցությամբ, քանի որ այդտեղ կատարվում է գործընթացների խախտում, նաև կատեխոլամինի գործառույթի խանգարում[3]։.
15—20 % ցիկլոպրոպան պարունակող թթվածնային խառնուրդ շնչելուց հետո օրինակ առնետների մոտ մեկ ժամից նվազում է գլիկոգենի և սպիտակուցների քանակը լյարդում։ Ցիկլոպրոպանի անընդհատ օգտագործումից խախտվում է ոսկրածուծի գործառույթը, և դրանցում այլևս չի կատարվում գրանուլոցիտների սինթեզ[4]։.
Վաճառահանման ձևը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեղուկ ցիկլոպրոպանի ծավալը պետք է հասնի մինչև 1-2 լիտր, պետք է պահպանվի պողպատյա միաձգովի բալոններում, ճնշման պայմաններւմ։ Բալոնները պետք է լինեն նարնջագույն, և վրան պետք է գրված լինի` «Զգուշանալ։ Ցիկլոպրոպան։ Վտանգավոր է»։
Պահպանումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պետք է պահել հով տեղում` հեռու ջերմային աղբյուրներից։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 CYCLOPROPANE
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5
- ↑ Плехоткина С. И., ГоловчинскийВ. Б. Бюлл экспер. биол. и мед., 1971, т. 72, № 8, с. 68-62.
- ↑ Жданов Г. П. и д р. Фармакол. и токсикол., 1969, т. 32. № 1. с- 88—92.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցիկլոպրոպան» հոդվածին։ |
| ||||||||||
