Ջորջ Արլիս

Ջորջ Արլիս
Ծննդյան թիվ՝	ապրիլի 10, 1868(1868-04-10)
Ծննդավայր՝	Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Վախճանի թիվ՝	փետրվարի 5, 1946(1946-02-05) (77 տարեկան)
Վախճանի վայր՝	Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն
Քաղաքացիություն՝	Միացյալ Թագավորություն
Մասնագիտություն՝	գրող, դրամատուրգ, կինոռեժիսոր, ինքնակենսագիր, սցենարիստ, թատրոնի դերասան և կինոդերասան
Պարգևներ՝	Օսկար լավագույն դերասանի համար, Օսկար և Հոլիվուդյան փառքի ծառուղու աստղ
IMDb։	ID 0002183

Ջորջ Արլիս (անգլ.՝ George Arliss, ապրիլի 10, 1868(1868-04-10), Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - փետրվարի 5, 1946(1946-02-05), Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն), բրիտանացի դերասան, սցենարիստ, ռեժիսոր և դրամատուրգ, մեծ հաջողության է հասել ԱՄՆ-ում։

Առաջին բրիտանացի դերասանը, որը ստացել է «Օսկար» մրցանակ։

Կենսագրություն

Ջորջ Արլիսը ծնվել է Լոնդոնում (Անգլիա), մկրտությանով անունը եղել է Աուգուստուս Ջորջ Էնդրյուս, բայց ավելի հաճախ նրան կոչել են Ջորջ Աուգուստուս Էնդրյուս, իսկ ազգականները նրան անվանել են հորեղբայր Գաս։ Արլիսը սովորել է Հերրոու դպրոցում, այնուհետև սկսել է աշխատել հոր հրատարակչությունում, բայց 18 տարեկանում հանուն իր կարիերայի թողել է այդ աշխատանքը։ Իր դերասանական կարիերան սկսել է 1887 թվականին՝ անգլիական մի գավառական քաղաքի բեմում։ 1900 թվականին Արլիսն արդեն երկրորդական դերեր է խաղացել Լոնդոնի Ուեստ-Էնդ թատրոնում։ 1901 թվականին շրջագայության է մեկնել Միսիս Պատրիկ Քեմպբելի թատերախմբի հետ՝ նպատակ ունենալով ամբողջ շրջագայության ընթացքում մնալ ԱՄՆ-ում։ Արլիսը այնտեղ մնացել է քսան տարի, և, ի վերջո, դարձել է 1908 թվականի «Սատանան» պիեսի աստղը։ Պրոդյուսեր Ջորջ Թայլերը 1911 թվականին Լուի Նապոլեոն Պարկերին խնդրել է պիես գրել հատուկ Արլիսի համար, այդպես էլ ստեղծվել է բրիտանական վարչապետի մասին պատմող «Դիզրայելի» պիեսը, որի հետ դերասանը հինգ տարի շրջել է։

Կարիերան կինոյում

Ջորջ(չաշխատող հղում) Արլիսը Բենջամին Դիզրաելիի դերում, 1911 թվական

Կինոյում իր կարիերան սկսել է «Սատանան» (1921) ֆիլմից, որին հաջորդում են «Դիզրայելի» և չորս այլ համր ֆիլմեր։ Մինչ օրս պահպանվել են Ջորջի համր նկարներից միայն մի քանիսը, ինչպիսիք են «Սատանան», «Շաբաթական 20 դոլար», «Կանաչ աստվածուհին», որը հիմնված է հիթային պիեսի վրա, որտեղ գլխավոր դեր է խաղացել։ 61 տարեկան հասակում Արլիսը հաջողությամբ Դիսրեյլի» ֆիլմը վերածել է հնչյունային ֆիլմի (և արժանացել Օսկարի որպես լավագույն դերասան)։

Warner Bros.»-ի հետ պայմանագրով Արլիսը նկարահանվել է 10 ձայնային ֆիլմերում, որոնց շնորհիվ դարձել է հայտնի, ինչպես նաև նրան բազմաթիվ ստեղծագործական հնարավորություններ են տվել։ Հետաքրքրական է, որ նրա դերասանական կազմի քասթինգը և սցենարիստները եղել են ստուդիայի կողմից իրեն տրված արտոնություն, որը նույնիսկ նրա պայմանագրում նշված չի եղել։ Այս ֆիլմերից մեկում՝ «Մարդը, որը խաղացել է Աստված» (1932), Բեթ Դեյվիսը գլխավոր դեր է խաղացել։ Մինչ կյանքի վերջ Դեյվիսն ասել է, որ Արլիսն անձամբ է պնդել իր թեկնածությունը, որպեսզի նրան հնարավորություն տա բացահայտել և ցույց տալ իր հնարավորությունները։ Բեթը նկարահանվել է նաև «Աշխատավոր» ֆիլմում (1933)։

Արլիսը «Warner Bros.»-ում հասցրել է աշխատել ինչպես կադրում, այնպես էլ կադրից դուրս։ Նրա օգնականը՝ Մոդ Հաուելը, դարձել էպրոդյուսերի օգնական, և այդ ժամանակ Հոլիվուդում այն քիչ կանանց առաջնորդներից մեկն էր։ Առաջին երեք ֆիլմերի վրա աշխատելուց հետո Արլիսը հաստատել է Ջոն Ադոլֆիին իր հաջորդ բոլոր ֆիլմերի ռեժիսորի պաշտոնում։ Շուտով Ադոլֆը դարձել է հաջողակ ռեժիսոր, իսկ Արլեսի հետ նրա ֆիլմերը ֆինանսական հաջողություն ունեցան։ Արլիսը նախընտրել է բոլոր ֆիլմերում աշխատել այնպիսի դերասանների հետ ինչպիսք են` Իվան Սիմփսոնը (որը նաև քանդակագործ էր) և Չարլզ Էվանսը։ Բայց Արլիսը նաև առաջարկել է այլ դերասանների՝ Ջեյմս Կեգնին, Ռանդոլֆ Սքոթին և Դիկ Փաուելին։ Իր ֆիլմերում ևս Արլիսը ունեցել է դերեր։

Արլիսը սերտորեն համագործակցել է «Warner Bros.» ստուդիայի գործադիր պրոդյուսերի հետ։ Դարիլ Զանուկը, այդ պատճառով էլ 1933 թվականին հեռացել է ստուդիայից։ Դրանից հետո Արլիսը սկսել է ֆիլմեր նկարահանել «20th Century Pictures» ստուդիայում։

Արլիսի ստեղծագործությունների շարքում առաջին հերթին հիշվում են նրա պատմական կենսագրությունների շարքը, ինչպիսիք են՝ «Ալեքսանդր Համիլթոն» (1931), «Վոլտեր» (1933), «Ռոթշիլդների տուն», «Երկաթե դուռ» (1934) և «Կարդինալ Ռիշելի» (1935)։ Հիշարժան են նաև կատակերգությունները՝ «Միլիոնատերը», «Հաջող աղետները», «Աշխատավոր» և «Վերջին ջենտլմենը»։

Անձնական կյանք

Ջորջ Արլիսը ամուսնացած է եղել Ֆլորենս Արլիսի (1871-1950) հետ։ Նրանց ամուսնությունը տևել է 1899 թվականի սեպտեմբերի 16-ից մինչև նրա մահը։ Երեխաներ չեն ունեցել, բայց ըստ որոշ տեղեկատու հրապարակումների «Gainsborough Pictures» ստուդիայի տնօրեն Լեսլի Արլիսին սխալմամբ անվանում էին նրանց որդին։ Ջորջը և Ֆլորենս Արլիսը հաճախ միասին են հանդես եկել ինչպես բեմում, այնպես էլ ֆիլմերում (համր և ձայնային ֆիլմերում), և գրեթե միշտ խաղացել են ամուսինների կերպարներ։ Բայց եթե Ֆլորենսը հարմար չի եղել դերի համար, ապա Արլիսը նրան փոխարինել է այլ դերասանուհիներով, բացի այդ, Ֆլորենսը էլ է մերժել Արլիսի առաջարկած դերերից շատերը։

Վերջին աշխատանքներ

Ջորջ Արլիս

Արլիսը գրեթե 70 տարեկան է եղել, երբ ավարտել է «Բժիշկ Շին» բիլմի վրա աշխատանքը, 1937 թվականին։ Սույն թվականին Ջորջը և Ֆլոն վերադարձել են Ամերիկա, որպեսզի այցելեն իրենց ընկերներին, որոնց թվում է եղել հայտնի աստղագետ Էդվին Հաբլը։ 1938 թվականի հունվարին, պրոդյուսեր և ռեժիսոր Սեսիլ Բլաունտ դե Միլլը կազմակերպում է, որ Արլիսը խաղա Դիսրեյլի՝ իր դերը, հանրաճանաչ ռադիոշոույի «Lux Radio Theatre» եթերում։ Այդ իրարձությունը հայտարարվում է, որպես «ռադիոյի պատմության նոր էջ»։ 1938 թվականի մարտին Ջորջը և Ֆլորը հայտնվել են նույն ռադիոյում՝ «Մարդը, ով խաղում էր Աստծված» ադապտացիայով, իսկ 1939 թվականի հունվարին «Կարդինալ Ռիշելյո» ռադիո-ներկայացումը, նրանց համատեղ վերջին տպավորիչ ելույթն է եղել։ 1939 թվականի ապրիլին Արլիսը վերադարձել է Լոնդոնի իր տուն, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկիզբը կանխել է Արլիսի վերադարձը Ամերիկա՝ հետագա բոլոր տարիներին։ 1941 թվականի սեպտեմբերին Արլիսը ներքաշվում է սկանդալի մեջ, բրիտանական կառավարությունը նրան մեղադրել է նրանց պահանջները չկատարելու մեջ՝ ԱՄՆ-ում և Կանադայում բանկային հաշիվները չտրամադրելու համար։ (Մի քանի շաբաթ անց նման մեղադրանքներ են ներկայացվել նաև դերասան-դրամատուրգ Նոել Քաուարդի դեմ)։ Երկուսն էլ պնդել են, որ տեղյակ չեն եղել նոր օրենքի մասին, բայց, չնայած դրան, նրանք տուգանվել են և հրապարակայնորեն նվաստացվել։

Մահ

Արլիսը բնակվել է Պանբուրնում (Բերքշիր)։ Կինոռեժիսոր Դերրիլ Զանուկը փորձել է Արլիսին վերադարձնել Հոլիվուդ, որպեսզի Արլիսը խաղա «Աառնետորս» ֆիլմի (1942) գլխավոր դերը։ Սակայն գերմանական ռազմա-օդային ուժերի ռմբակոծության պատճառով Արլիսը ստիպված է եղել մնալ իր հայրենի քաղաքում։

Մահացել է Մայդա-Հիլլում (Լոնդոն), 1946 թվականի փետրվարի 5-ին, 77 տարեկանում՝ բրոնխիալ ասթմայից։ Ֆլորենս Արլիսն ամուսնու հետ ապրել է 4 տարի։ Թաղված է Լոնդոնի Հարրոու Ուիլդի բոլոր սրբերի գերեզմանատանը։ Նրա շիրիմին կինեմատոգրաֆի նրա հաջողության մասին հիշատակում չկա, սակայն այնտեղ նշված է նվաճումը, որով Ջորջը շատ է հպարտացել՝ Արվեստի պատվավոր վարպետի աստիճանը։

Նվաճում

• 1919 թվականին Արլիսը ստացել է Կոլումբիայի համալսարանի Արվեստի պատվավոր վարպետի աստիճան։
• Արլիսը կենդանահերձմանը դեմ է եղել, և Չիկագոյի Իլինոյս նահանգում հիմնադրել է Ազգային Հակակենդանահերձման միությունը։
• 1921 թվականից մինչև 1938 թվականը եղել է Ամերիկայի Եպիսկոպոսական Գիլդիայի դերասանների նախագահը։
• 1960 թվականի փետրվարի 8-ին Հոլիվուդյան փառքի ծառուղում դրել են Ջորջ Արլիսի անվանական աստղը կինոարտադրության մեջ նրա ներդրման համար։ Նա գտնվում է Հոլիվուդի բուլվարում, նրա համարը՝ 6648։
• 1934 թվականին բրիտանացի կինոդիտողները Արլիսսին անվանել են տղամարդկանց շրջանում իրեն ամենասիրելի դերասանը։

Ֆիլմագրություն

Ֆիլմոգրաֆիա
Տարեթիվ	Հայերեն անվանում	Բնօրինակ անվանում	Դեր
1921	Սատանա	The Devil	Բժիշկ Մյուլեր
	Դիսրաելի	Disraeli	Բենջամին Դիսրաելի
1922	Ոգևորված կրքով	The Ruling Passion	Ջեյմս Օլդեն
	Մարդը, ով խաղում էր Աստծված	The Man Who Played God	Մոնտգոմերի Ռոյլ
1923	Կանաչ Աստվածուհի	The Green Goddess	Ռաջա Ռուհա
1924	20 դոլլար մեկ շաբաթում	Twenty Dollars a Week	Ջոն Ռիվզ
1929	Դիսրաելի	Disraeli	Բենջամին Դիսրաելի
1930	Կանաչ Աստվածուհի	The Green Goddess	Ռաջա Ռուհա
	Հին անգլերեն	Old English	Սիլվանուս Հեյթորփ
1931	Միլիոնատեր	The Millionaire	Ջեյմս Օլդեն
	Ալեքսանդր Համիլթոն	Alexander Hamilton	Ալեքսանդր Համիլթոն
1932	Մարդը, ով խաղում էր Աստծված	The Man Who Played God	Մոնտգոմերի Ռոյլ
	Հաջողակ աղետ	A Successful Calamity	Հենրի Ուիլթոն
1933	Թագավորի արձակուրները	The King’s Vacation	Ֆիլիպ, թագավոր
	Աշխատող մարդը	The Working Man	Ջոն Ռիվս
	Վոլտեր	Voltaire	Վոլտեր
1934	Ռոթշիլդների տունը	The House of Rothschild	Մայեր Ռոթշիլդ / Նաթան Ռոթշիլդ
	Վերջին ջենտելմենը	The Last Gentleman	Քեբոտ Բառ
	Երկաթե դուքս	The Iron Duke	Վելինգսթոն դուքս
1935	Կարդինալ Ռիշելյո	Cardinal Richelieu	Կարդինալ Ռիշելյո
	Պառավը	The Guv’nor	Ֆրանսուա Ռոթշիլդ aka The Guv’nor
	Անդրատլանտյան թունել	The Tunnel	Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ
1936	Արևելքը հանդիպում է Արևմուտքին	East Meets West	Սուլթան Ռանգայա
	Նրա Լուսավորությունը	His Lordship	Ռիչարդ Ֆրեյզեր / Լորիմեր, Դանկաստեր լորդ
1937	Բժիշկ Շին	Doctor Syn	Բժիշկ Շին

Գրականություն

• Fells, Robert M. George Arliss: The Man Who Played God (Scarecrow Press, 2004)
• Fells, The Arliss Archives: The Further Adventures of the Man Who Played God (Arliss Publishing House, 2011)
• Fells, More Rarities From the Arliss Archives: A 125th Anniversary Salute to George Arliss (Arliss Publishing House, 2012)
• Fells, The 1921 Lost DISRAELI: A Photo Reconstruction of the George Arliss Silent Film (Arliss Publishing House, 2013)
• Arliss, George. Up the Years from Bloomsbury (1927)
• Arliss, George. My Ten Years in the Studios (George Arliss by Himself in UK) (1940)