Մակերիկամ
| Մակերիկամ | |
|---|---|
| Պատկեր:Շ Երիկամների վերևում տեղակայված մակերիկամները | |
| Պատկեր:Ներզատականհամակարգ. Ներզատիչ համակարգ | |
| Տեսակ | օրգանի տիպ և անատոմիական կառուցվածքների դաս |
| Ենթադաս | ներզատիչ գեղձ, կեղևամիջուկային օրգան[1] և անհատական անատոմիական կառուցվածք |
| Կազմված է | մակերիկամի կեղև և մակերիկամի միջուկ |
| Անատոմիական տեղայնացում | Հետորովայնամզային տարածություն |
| Լատիներեն անվանում | Glandula suprarenalis |
| Համակարգ | Ներզատիչ համակարգ (էնդոկրին) |
| Զարկերակ | Վերին վերերիկամային զարկերակ, միջին վերերիկամային զարկերակ, ստորին վերերիկամային զարկերակ |
| Երակ | Վերերիկամային երակներ |
| Նյարդ | Ընդերային և երիկամային հյուսակներ |
| Ավշային հանգույց | Գոտկային ավշահանգույցներ |
| Արտադրում է | Կատեխոլամիններ, ստերոիդ հորմոններ |
| Լիմֆատիկ դրենաժ | Lumbar lymph nodes? |
| Անատոմիական կառուցվածքի զարգացում | adrenal gland development? |
| MeSH | A06.300.071 |
| Foundational Model of Anatomy | 9604 |
| Terminologia Anatomica 98 | A11.5.00.001 |
| Նկարագրված է | Գրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)[2], Հայկական սովետական հանրագիտարան, Նոր հանրագիտարանային բառարան, 1911-1916, Նոր հանրագիտարանային բառարան, 1911-1916, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան և Բրոքհաուզի և Եֆրոնի փոքր հանրագիտական բառարան |
 Adrenal glands Վիքիպահեստում | |
Մակերիկամ, ներզատիչ զույգ գեղձեր են, որոնք արտադրում են բազմաթիվ կենսաակտիվ նյութեր՝ ադրենալին, ալդոստերոն, կորտիզոլ և այլն[3][4]։ Մակերիկամները տեղակայված են երիկամների վերևում։ Գեղձը ունի կեղևային շերտ, որը արտադրում է ստերոիդ հորմոններ, և միջուկ, որտեղ արտադրվում է ադրենալին։ Կեղևը բաժանվում է երեք շերտի՝ կծիկավոր շերտի, խրձավոր շերտի, ցանցային շերտի[5]։
Մակերիկամի կեղևը արտադրում է ստերոիդ հորմոնների երեք հիմնական տեսակներ՝ միներալոկորտիկոիդներ, գլյուկոկորտիկոիդներ և անդրոգեններ։ Միներալոկորտիկոիդները (օրինակ՝ ալդոստերոն) արտադրվում են կծիկավոր շերտում և մասնակցում են արյան ճնշման, էլէկտրոլիտների հավասարակշռության պահպանմանը։ Կորտիզոլ և կորտիզոն գլյուկոկորտիկոիդները արտադրվում են խրձավոր շերտում և կարգավորում են նյութափոխանակությունը, ճնշում են իմունային համակարգը։ Կեղևի ամենախորը շերտում՝ ցանցավոր շերտում արտադրվում են անդրոգեններ, որոնք սեռական գեղձերում վերափոխվում են վերջնական ֆունկցիոնալ հորմոնների՝ սեռական գեղձերում և այլ օրգաններում[6]։ Ստերոիդ հորմոնների արտադրությունը կոչվում է ստերոիդոգենեզ և ներառում է բազմաթիվ ռեակցիաներ, որոնք կատարվում են կեղևային բջիջներում[7]։ Միջուկում արտադրվում են կատեխոլամիններ՝ ադրենալին և նորադրենալին, որոնք մեծ դեր ունեն սթրեսային ռեակցիայի ժամանակ[6]։
Մակերիկամի ֆունկցիայի խանգարման հետ են կապված բազմաթիվ էնդոկրին համակարգի հիվանդություններ։ Կորտիզոլի գերարտադրությունը բերում է Կուշինգի համախտանիշի, իսկ անբավարարությունը բերում է Ադիսոնի հիվանդությանը։ Բնածին մակերիկամային հիպերպլազիան գենետիկ հիվանդություն է, որը առաջանում է էնդոկրին կարգավորման մեխանիզմների խանգարումից[6][8]։ Մակերիկամի հյուսվածքից կարող են առաջանալ բազմաթիվ ուռուցքներ, որոնք հիմնականում հայտնաբերվում են այլ հիվանդության կապակցությամբ կատարվող բժշկական պատկերավորման (ռենտգեն պատկեր, համակարգչային շերտագրություն) ժամանակ[9]։
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակերիկամները զույգ օրգան են և տեղակայված են հետորովայնամզային տարածությունում՝ երիկամներից վեր և միջայնորեն։ Մարդկանց մոտ աջ մակերիկամը բրգաձև է, իսկ ձախը կիսալուսնաձև է և համեմատաբար ավելի մեծ[10]։ Մակերիկամների երկարությունը 3 սմ է, լայնությունը 5.0 սմ, բարձրությունը 1.0 սմ[11]։ Հասուն մարդու մակերիկամների քաշը գումարային 7-ից 10 գրամ է[12] The glands are yellowish in colour.[10]։
Մակերիկամները շրջապատված են ճարպային հյուսվածքով և ներառված են երիկամային փակեղի մեջ, որը ներառում է նաև երիկամները։ Թույլ արտահայտված շարակցական հյուսվածքը բաժանում է մակերիկամները երիկամներից[13]։ Մակերիկամները գտնվում են անմիջապես կրծքային ստոծանու տակ և կպած են ստոծանու ոտիկներին երիկամային փակեղի միջոցով[13]։
Յուրաքանչյուր մակերիկամ ունի արտաքին կեղև և ներքին միջուկ, որոնք արտադրում են հորմոններ[14]։
Մակերիկամի կեղև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակերիկամի կեղևը մակերիկամի արտաքին շերտն է։ Մակերիկամի կեղևը ունի երեք գոտի։ Մանրադիտակով դիտելուց կարելի է նկատել, որ յուրաքանչյուր գոտի ունի յուրահատուկ տեսք և նրանից յուրաքանչյուրը ունի իր գործառույթը[15]։ Մակերիկամի կեղևը արտադրում է ալդոստերոն, կորտիզոլ և անդրոգեններ[16]։
Կծիկային շերտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կեղևի ամենաարտաքին շերտը կծիկայինն է։ Այն գտնվում է անմիջապես գեղձի պատիճի տակ։ Այս շերտի բջիջները կազմում են օվալաձև խմբեր, որոնք բաժանված են միմյանցից շարակցահյուսվածքային շերտերով։ Շարակցահյուսվածքային շերտերի կազմում կան լայն մազանոթներ[17]։
Այս շերտում ալդոստերոն սինթազայի ազդեցությամբ արտադրվում է միներալոկորտիկոիդ՝ ալդոստերոն[18][19]։ Ալդոստերոնը ունի կարևոր դեր՝ ճնշման երկարատև կարգավորման մեջ[20]։
Խրձային շերտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խրձային շերտը գտնվում է հատիկավոր և կծիկային շերտերի միջև։ Այս շերտի բջիջները արտադրում են գլյուկոկորտիկոիդ՝ կորտիզոլ[21] Սա երեք շերտերից ամենամեծն է և կազմում է մակերիկամի կեղևի ծավալի 80%-ը[5]։ Խրձային շերտում բջիջները տեղակայված են սյուների նման և ուղղված են դեպի միջուկը։ Բջիջները պարունակում են ճարպի կաթիլներ, առատ միտոքոնդրիումներ և բարդ կառուցվածքով հարթ էնդոպլազմատիկ ցանց[17]։
Ցանցային շերտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցանցային շերտը կեղևի ներքին շերտն է և գտնվում է միջուկի հարևանությամբ։ Այն արտադրում է անդրոգեններ՝ դեհիդրոէպիանդրոստերոն, դեհիդրոէպիանդրոստերոն սուլֆատ և անդրոստենդիոն, որը մարդկանց մոտ տեստոստերոնի նախորդն է[21]։ Այս շերտի փոքր բջիջները ձևավորում են անկանոն դասավորված բջիջների խմբեր, որոնք իրարից բաժանված են մազանոթներով և շարակցական հյուսվածքով։ Բջիջները պարունակում են համեմատաբար քիչ քանակի ցիտոպլազմա և ճարպային կաթիլներ, իսկ երբեմն պարունակում են նաև լիպոֆուսցինի շագանակագույն պիգմենտ[17]։
Միջուկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակերիկամի միջուկը գտնվում է մակերիկամի կենտրոնում և շրջապատված է մակերիկամի կեղևով։ Միջուկի քրոմաֆինային բջիջները մարդու մարմնում կատեխոլամինների (ադրենալին, նորադրենալին) հիմնական աղբյուրն են։ Նորադրենալինի մոտ 20%-ը և ադրենալինի 80%-ը արտադրվում են միջուկում[21]։
Մակերիկամի միջուկը դրդվում է սիմպատիկ նյարդային համակարգի նախահանգուցային ճյուղերով, որոնք սկիզբ են առնում ողնուղեղի կրծքային մասից՝ T5–T11 ողերի մակարդակից[22]։ Մակերիկամի միջուկը համարում են նյարդային հանգույցի հատուկ տեսակ, քանզի այն նյարդավորվում է նախահանգուցային ճյուղերով[22]։ Ի տարբերություն այլ նյարդային հանգույցների, միջուկը ստանալով ազդակը, արտադրում է կենսաակտիվ նյութեր և ուղարկում արյունահոսք։
Արյունամատակարարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոփոխոկանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
- ↑ http://www.bartleby.com/107/277.html
- ↑ Santulli G. MD (2015)։ Adrenal Glands: From Pathophysiology to Clinical Evidence։ Nova Science Publishers, New York, NY։ ISBN 978-1-63483-570-1
- ↑ «Adrenal gland»։ Medline Plus/Merriam-Webster Dictionary։ Վերցված է փետրվարի 11, 2015
- ↑ 5,0 5,1 Histology: A Text and Atlas (6th ed.)։ Lippincott Williams & Wilkins։ 2011։ էջեր 708, 780։ ISBN 978-0-7817-7200-6
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝williamsանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝miller auchusանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝harrison'sանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝niemanանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 10,0 10,1 Thomas edited by Paul, Molecular School of, Australia Biomedical Science, University of Adelaide, Adelaide, South Australia (2013)։ Endocrine Gland Development and Disease։ Burlington: Elsevier Science։ էջ 241։ ISBN 9780123914545
- ↑ Antonio Carlos A. Westphalen and Bonnie N. Joe (2006)։ «CT and MRI of Adrenal Masses»։ Appl Radiol 35 (8): 10–26
- ↑ O'Hare A. Munro Neville, Michael J. (1982)։ The Human Adrenal Cortex Pathology and Biology – An Integrated Approach։ Springer London։ էջեր Chapter 4: Structure of the adult cortex։ ISBN 9781447113171
- ↑ 13,0 13,1 Clinically Oriented Anatomy, 7th ed.։ Lippincott Williams & Wilkins։ 2013։ էջեր 294, 298։ ISBN 978-1-4511-8447-1
- ↑ Kay Saundra։ «Adrenal Glands»։ Medscape։ Վերցված է օգոստոսի 1, 2015
- ↑ Whitehead, Saffron A., Nussey, Stephen (2001)։ Endocrinology: an integrated approach։ Oxford: BIOS։ էջ 122։ ISBN 978-1-85996-252-7
- ↑ Jefferies, William McK (2004)։ Safe uses of cortisol։ Springfield, Ill: Charles C. Thomas։ ISBN 978-0-398-07500-2
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Wheater's Functional Histology: A Text and Colour Atlas (6th ed.)։ Elsevier։ 2013։ էջ 329։ ISBN 978-0702047473
- ↑ «The product of the CYP11B2 gene is required for aldosterone biosynthesis in the human adrenal cortex.»։ Mol. Endocrinol. 5 (10): 1513–1522։ October 1991։ PMID 1775135։ doi:10.1210/mend-5-10-1513
- ↑ «Cloning and expression of a rat cytochrome P-450 11 beta-hydroxylase/aldosterone synthase (CYP11B2) cDNA variant.»։ Biochem Biophys Res Commun 194 (1): 112–117։ July 1993։ PMID 8333830։ doi:10.1006/bbrc.1993.1792
- ↑ Marieb EN, Hoehn K (2012)։ Human anatomy & physiology (9th ed.)։ Pearson։ էջ 629։ ISBN 978-0321743268
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Dunn R. B., Kudrath W., Passo S.S., Wilson L.B. (2011)։ «10»։ Kaplan USMLE Step 1 Physiology Lecture Notes։ էջեր 263–289
- ↑ 22,0 22,1 Sapru, Hreday N., Siegel, Allan (2007)։ Essential Neuroscience։ Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins։ ISBN 978-0-7817-9121-2
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||