Ալդոստերոն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ալդոստերոն, մակերիկամների կեղևային գոտու կծիկային շերտում սինթեզվող հորմոն, որը մասնակցում է ջրաաղային փոխանակությանը։ Հանքակորտիկոիդային հորմոններից ամենաակտիվն է[1][2][3]։ Ալդոստերոնն առաջին անգամ ստացվել է Սիլվիա Ագնես Սոֆիա Թաիթի (Sylvia Agnes Sophia Tait) և Ջեյմս Ֆրանցիս Թաիթի (James Francis Tait) կողմից 1953 թվականին[4]։

Կարտիկոստերոն

Ֆիզիոլոգիական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստերոիդային հորմոնների սինթեզի գծապատկեր
Ռենին-անգիոթենզին-ալդոստերոնային համակարգ

Հանքակորտիկոիդների հիմնական ֆունկցիան օրգանիզմում ջրի և հանքային աղերի հավասարակշռության պահպանումն ու դրանց փոխանակության կարգավորումն է։ Հանքակորտիկոիդները նատրիումը և ջուրը պահող և կալիումամուղ հորմոններ են[3][5]։ Ալդոստերոնն իր ֆունկցիաներով նատրիումամուղ հորմոնի անտագոնիստն է[5][6][7]։

Ալդոստերոնի հիմնական թիրախը նեֆրոնի Հենլեի կանթի վերընթաց ծունկն է և հեռադիր խողովակիկները, որտեղ հորմոնն ուժեղացնում է նատրիումի հետներծծումն առաջնային մեզից և նպաստում կալիումի, ջրածնի իոնների և ամոնիակի արտահանմանն օրգանիզմից[8][9]։ Նատրիումի իոնների ակտիվ փոխադրումն ուղեկցվում է քլորի իոնների և ջրի պասիվ հետներծծմամբ, որի հետևանքով արյան ծավալը մեծանում է, ռեակցիան տեղաշարժվում է հիմնայինի կողմը, իսկ արյան ճնշումը՝ մեծանում։

Ալդոստերոնի ազդեցությամբ նատրիումի իոնների հետներծծման խթանումը տեղի է ունենում ոչ միայն նեֆրոնում, այլև միզապարկի պատի, քրտնագեղձերի, ճարպագեղձերի, ստամոքսաաղիքային ուղու գեղձերի արտատար ծորանների էպիթելային բջիջներում։ Արյունատար անոթների պատի բջիջներում, հեպատոցիտներում, կմախքային մկանի և սրտամկանի միոցիտներում հորմոնը նպաստում է նատրիումի ու ջրի փոխադրմանը բջջի ներս և կալիումի արտահանմանը։

Ալդոստերոնի և կորիզում ու ցիտոպլազմայում տեղակայված համապատասխան ընկալիչների փոխազդման արդյունքում ակտիվանում են բջջային ԴՆԹ-ի այն հատվածները, որոնք պատասխանատու են նեֆրոնի խողովակներում հետևյալ սպիտակուցների սինթեզի համար.

  • խողովակի միջից դեպի խողովակի էպիթելային բջիջ նատրիում տեղափոխող[10],
  • Na-K-ԱԵՖ-ազ, որը Na-ի իոնները տեղափոխում է խողովակների էպիթելից դեպի միջհյուսվածքային տարածություն,
  • խողովակների բջիջներից դեպի խողովակների լուսանցք K-ի իոններ տեղափոխող[11],
  • ֆերմենտներ, որոնք խթանում են ԱԵՖ-ի սինթեզը։

Հանքակորտիկոիդների գերարտադրությունն ուժեղացնում է բորբոքային և իմունային ռեակցիաները, որի պատճառով դրանց անվանում են նաև նախաբորբոքային հորմոններ: Նատրիումի և ջրի պահումն օրգանիզմում, ջրածնի և կալիումի կորուստն ուղեկցվում են հյուսվածքների այտուցով, արյան ճնշման բարձրացմամբ, նյարդային համակարգի, կմախքային մկանների և սրտամկանի դրդունակության բարձրացմամբ։ Նախաբորբոքային ազդեցությունը պայմանավորված է նաև անոթների թափանցելիության բարձրացմամբ, որը նպաստում է արյունից հյուսվածքներ լեյկոցիտների գաղթին։

Կարգավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կորտիկոստերոիդների կենսասինթեզի ուղին

Ալդոստերոնի սինթեզի կարգավորումը հիմնականում կատարվում է ռենին-անգիոթենզին-ալդոստերոնային համակարգով, որն օրգանիզմի ջրաաղային հաշվեկշռի և հեմոդինամիկայի պահպանման հիմնական համակարգն է[12][13][14]։ Ռենինի ազդեցությամբ առաջացող անգիոթենզին-2-ը խթանում է ալդոստերոնի արտադրությունը։ Ալդոստերոնի սինթեզը կարգավորվում է նաև ինքնակարգավորման հետադարձ բացասական կապի սկզբունքով։ Արյան մեջ Na-ի անբավարարությունն ու K-ի ավելցուկն ազդում են մակերիկամների կծիկային գոտու բջիջների վրա և ակտիվացնում հորմոնի արտադրությունը։ Ալդոստերոնի արտադրությունը մասամբ խթանվում է նաև ԱԿՏՀ-ի ազդեցությամբ։ Ալդոստերոնի սոկրեցիան ենթարկվում է օրական ռիթմերին[15]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Emerging Roles of the Mineralocorticoid Receptor in Pathology»։ Pharmacological Reviews 68: 49–75։ January 2016։ doi:10.1124/pr.115.011106 
  2. ↑ Marieb Elaine Nicpon, Hoehn Katja (2013)։ «Chapter 16»։ Human anatomy & physiology (9th ed.)։ Boston: Pearson։ էջեր 629, Question 14։ OCLC 777127809 
  3. ↑ 3,0 3,1 Hu C, Rusin CG, Tan Z, Guagliardo NA, Barrett PQ (June 2012)։ «Zona glomerulosa cells of the mouse adrenal cortex are intrinsic electricaloscillators.»։ J Clin Invest. 122 (6): 2046–2053։ PMID 22546854։ doi:10.1172/JCI61996 
  4. ↑ Williams JS, Williams GH (June 2003)։ «50th anniversary of aldosterone»։ J Clin Endocrinol Metab. 88 (6): 2364–72։ PMID 12788829։ doi:10.1210/jc.2003-030490։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-10-ին։ Վերցված է 2016-04-17 
  5. ↑ 5,0 5,1 Marieb Human Anatomy & Physiology 9th edition, chapter:16, page:629, question number:14
  6. ↑ Bauer JH, Gauntner WC (March 1979)։ «Effect of potassium chloride on plasma renin activity and plasma aldosterone during sodium restriction in normal man»։ Kidney Int. 15 (3): 286–93։ PMID 513492։ doi:10.1038/ki.1979.37 
  7. ↑ Linas SL, Peterson LN, Anderson RJ, Aisenbrey GA, Simon FR, Berl T (June 1979)։ «Mechanism of renal potassium conservation in the rat»։ Kidney Int. 15 (6): 601–11։ PMID 222934։ doi:10.1038/ki.1979.79 
  8. ↑ Rector, Floyd C.; Brenner, Barry M. (2004)։ Brenner & Rector's the kidney։ Philadelphia: Saunders։ ISBN 0-7216-0164-2։ OCLC 51838812 
  9. ↑ Sherwood, Lauralee (2001)։ Human physiology: from cells to systems։ Pacific Grove, CA: Brooks/Cole։ ISBN 0-534-56826-2։ OCLC 43702042 
  10. ↑ Ko Benjamin, Mistry Abinash C., Hanson Lauren, Mallick Rickta, Wynne Brandi M., Thai Tiffany L., Bailey James L., Klein Janet D., Hoover Robert S. (2013-09-01)։ «Aldosterone acutely stimulates NCC activity via a SPAK-mediated pathway»։ American Journal of Physiology. Renal Physiology 305 (5): F645–652։ ISSN 1522-1466։ PMC 3761211։ PMID 23739593։ doi:10.1152/ajprenal.00053.2013 
  11. ↑ Palmer LG, Frindt G (2000)։ «Aldosterone and potassium secretion by the cortical collecting duct»։ Kidney international 57 (4): 1324–8։ PMID 10760062։ doi:10.1046/j.1523-1755.2000.00970.x 
  12. ↑ Page 866-867 (Integration of Salt and Water Balance) and 1059 (The Adrenal Gland) in: Walter F., PhD. Boron (2003)։ Medical Physiology: A Cellular And Molecular Approaoch։ Elsevier/Saunders։ էջ 1300։ ISBN 1-4160-2328-3 
  13. ↑ Williams GH, Dluhy RG (November 1972)։ «Aldosterone biosynthesis. Interrelationship of regulatory factors»։ Am J Med 53 (5): 595–605։ PMID 4342886։ doi:10.1016/0002-9343(72)90156-8 
  14. ↑ Pratt JH (September 1982)։ «Role of angiotensin II in potassium-mediated stimulation of aldosterone secretion in the dog»։ J Clin Invest. 70 (3): 667–72։ PMC 370270։ PMID 6286729։ doi:10.1172/JCI110661 
  15. ↑ Hurwitz S, Cohen RJ, Williams GH (April 2004)։ «Diurnal variation of aldosterone and plasma renin activity: timing relation to melatonin and cortisol and consistency after prolonged bed rest»։ J App Physiol 96 (4): 1406–14։ PMID 14660513։ doi:10.1152/japplphysiol.00611.2003 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալդոստերոն&oldid=8582219» էջից