Լյուտեինացնող հորմոն
Լյուտեինացնող հորմոն | |
---|---|
Բնորոշիչներ | |
Սիմվոլ | ? |
Entrez | |
OMIM | |
RefSeq | |
UniProt |
Լյուտեինացնող հորմոն (ԼՀ, լյուտետրոպին, լյուտրոպին;- լատին․՝ luteum «դեղին»), պեպտիդային հորմոն, որը սինթեզվում է մակուղեղի առաջային բլթի գոնադոտրոպ բջիջների կողմից։ Մյուս հիպոֆիզար գոնադոտրոպինների հետ (մասնավորապես՝ ֆոլիկուլխթանիչ հորմոն (ՖԽՀ)), մասնակցում է վերարտադրողական համակարգի նորմալ կենսագործունեությանը։ Կանանց օրգանիզմում խթանում է ձվարանների էստրոգենների սինթեզը, իսկ վերջինիս մակարդակի առավելագույն բարձրացումը նպաստում է ձվազատմանը։ Տղամարդկանց օրգանիզմում ԼՀ-ը խթանում է ինտերստիցիալ Լեյդիգի բջիջներին կողմից տեստոստերոնի սինթեզը։
Կառուցվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լյուտեինացնող հորմոնը բարդ սպիտակուց է, որը կոչվում է գլիկոպրոտեին: Կառուցվածքով այն նման է այլ գլիկոպրոտեին հորմոնների՝ ՖՍՀ, ԹՏՀ, ՄԽԳ։ Մարդու ԼՀ-ն ունի 28,5 կԴա զանգված։ Սպիտակուցն ունի դիմեր կառուցվածք և բաղկացած է 2 α և β ենթամիավորներից, որոնք կապված են երկու դիսուլֆիդային կամրջակներով, որոնցից յուրաքանչյուրին կցված են ածխաջրերի մնացորդներ։ ԼՀ, ՖՍՀ, ԹՏՀ և ՄԽԳ-ի ալֆա ենթամիավորները նույնական են և բաղկացած են 92 ամինաթթուների մնացորդներից։ Բետա ենթամիավորները տարբերվում են։ Լուտրոպինի բետա ենթամիավորը, որը որոշում է հորմոնի կենսաբանական ազդեցությունը, փոխազդում է հատուկ թաղանթային ընկալիչի հետ և ներկայացված է 121 ամինաթթուներով։ Այն պարունակում է նույն ամինաթթուների հաջորդականությունը, ինչ ՄԽԳ-ն և խթանում է նույն ընկալիչը։ Այնուամենայնիվ, ՄԽԳ-ն ունի 24 լրացուցիչ ամինաթթուներ, և երկու հորմոններն էլ զգալիորեն տարբերվում են իրենց ածխաջրածին բաղադրիչներով։ Օլիգոսախարիդների բեկորների տարբեր կառուցվածքը ազդում է կենսաբանական ակտիվության և հորմոնների քայքայման արագության վրա։ ԼՀ-ի կիսատրոհման պարբերությունը 20 րոպե է, որն ավելի կարճ է, քան ՖԽՀ-ի (3-4 ժամ) և ՄԽԳ-ի (24 ժամ) դեպքում։
Գեներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]α-ենթամիավորը կոդավորող գենը գտնվում է վեցերորդ քրոմոսոմի երկար թևում (6q12.21)։ β-ենթամիավորի կառուցվածքը կոդավորող գենը տեղայնացված է 19-րդ քրոմոսոմի երկար թևի LHB /CGB գենային կլաստերում (19q13.32)։ Ի տարբերություն ալֆա գենի, բետա ենթամիավորի գենի արտահայտությունը սահմանափակվում է հիպոֆիզային գեղձի գոնադոտրոպ բջիջներով։ Գենային ակտիվությունը կարգավորվում է հիպոթալամուսի գոնադոլիբերին հորմոնով։ Ինhիբինը, ակտիվինը և սեռական ստերոիդները ազդեցություն չեն ունենում գեների ակտիվության վրա․ նրանք պատասխանատու են β-ենթամիավորի ձևավորման համար։
Գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց մոտ ԼՀ-ն էական նշանակություն ունի վերարտադրության համար։ Կանանց մոտ դաշտանային ցիկլի ընթացքում ՖԽՀ-ն խթանում է ֆոլիկուլների աճը և առաջացնում է հատիկավոր շերտի բջիջների տարբերակում և բազմացում։
ՖԽՀ-ի ազդեցության տակ հասունացող ֆոլիկուլները արտազատում են էստրոգենների անընդհատ աճող քանակություն, որոնց թվում էստրադիոլը մեծ նշանակություն ունի, իսկ ԼՀ ընկալիչները նույնպես արտահայտված են նրանց բջիջների վրա։ Արդյունքում, մինչև ֆոլիկուլը հասունանում է, էստրադիոլի մակարդակի աճն այնքան բարձր է դառնում, որ դա հանգեցնում է հիպոթալամուսի կողմից հետադարձ դրական կապի սկզբունքով հիպոֆիզի խթանմանը և նրա կողմից ԼՀ-ի և ՖԽՀ-ի ինտենսիվ արտազատմանը։ ԼՀ մակարդակի այս աճը առաջացնում է օվուլյացիա, որը ոչ միայն ազատում է ձվաբջիջը, այլ նաև սկսում է լյուտեինացման գործընթացը՝ մնացորդային ֆոլիկուլի վերածումը դեղին մարմնի, որն իր հերթին սկսում է պրոգեստերոն արտադրել՝ էնդոմետրիումը հնարավոր իմպլանտացիայի համար պատրաստելու համար։ ԼՀ-ն անհրաժեշտ է դեղին մարմինը պահպանելու համար մոտ 14 օր։ Հղիության դեպքում լյուտեինային ֆունկցիան կապահովվի տրոֆոբլաստի հորմոնի՝ խորիոնային գոնադոտրոպինի ազդեցությամբ։ ԼՀ-ն նաև խթանում է ձվարանների տեկա բջիջներին, որոնք միջնորդում են անդրոգենների և էստրադիոլի արտադրությունը։
Տղամարդկանց դեպքում ԼՀ-ը ազդում է ամորձիների Լեյդիգի բջիջների վրա և պատասխանատու է տեստոստերոնի արտադրության համար, որը խթանում էսպերմատոգենեզը և հանդիսանում է գլխավոր «արական» հորմոն։
ԼՀ-ի արտազատումը վերահսկվում է հիպոթալամուսի կողմից գոնադոլիբերինի ռիթմիկ արտազատմամբ, որի հաճախականությունը, ըստ հետադարձ կապի սկզբունքի, կախված է սեռական գեղձերի կողմից էստրոգենների արտազատումից։
Խտությունը պլազմայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ԼՀ-ի մակարդակը սովորաբար ցածր է մանկական տարիքում և բարձր՝ դաշտանադադարի փուլում գտնվող կանանց մոտ։ Ամբողջ վերարտադրողական տարիքում ԼՀ-ի միջին մակարդակը տատանվում է 5-20 մME/մլ-ի սահմաններում։ ԼՀ-ի մակարդակի ֆիզիոլոգիական աճը դիտվում է օվուլյատոր պիկում, որը սովորաբար տևում է մոտ 48 ժամ։
Ավելի ճշգրիտ արժեքներ (աղբյուր՝ լաբորատոր վերլուծության թերթիկ)
Կանայք․ I փուլ 1.1-11.6; II փուլ 0-14.7; օվուլյատոր պիկ 17-77, հետդաշտանադադար 11.3-40; աղջիկներ 1.6-9 տարեկան՝ 0.7-1.3։
Տղամարդիկ․ 0,8-7,6։
Օվուլյացիայի թեստեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ԼՀ-ի կոնցենտրացիայի աճի որոշումը օվուլյացիայի սկզբի պահի որոշման մեթոդի հիմքն է։ Սպասվող օվուլյացիայից մի քանի օր առաջ մեզի մեջ ԼՀ-ի մակարդակի ամենօրյա որոշումը կատարվում է մասնագիտացված թեստային համակարգի միջոցով։ Թեստի դրական արդյունքը ցույց է տալիս, որ օվուլյացիան տեղի կունենա առաջիկա 24-ից 48 ժամվա ընթացքում։ Բեղմնավորում պլանավորող զույգերը կարող են համապատասխանաբար գնահատել սեռական ակտի անցկացման համար բարենպաստ ժամանակը։ Քանի որ սերմնաբջիջները մի քանի օր կենսունակ են մնում կանանց մարմնի միջավայրում, նման թեստերը խորհուրդ չեն տրվում հակաբեղմնավորիչ նպատակներով։
Առնչվող ախտաբանական վիճակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հարաբերական աճ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաղաժամ սեռական հասունություն ունեցող երեխաների մոտ հիպոֆիզար կամ կենտրոնական ծագման մակարդակները կարող են գտնվել վերարտադրողական տիրույթում, այլ ոչ թե իրենց տարիքին բնորոշ ցածր մակարդակի վրա։
Վերարտադրողական տարիքում ԼՀ-ի հարաբերական աճը (ավելի ճիշտ՝ նորմալ ԼՀ/ՖԽՀ հարաբերակցության խախտում) հաճախ նկատվում է ձվարանների պոլիկիստոզային համախտանիշով հիվանդների մոտ, սակայն հորմոնի մակարդակը հազվադեպ է դուրս գալիս նորմալ վերարտադրողական տիրույթից։
ԼՀ-ի բարձր մակարդակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մշտապես բարձր ԼՀ մակարդակները ցույց են տալիս մի իրավիճակ, որտեղ կա սեռական գեղձերի և հիպոթալամուսի միջև նորմալ բացասական արձագանքի խախտում, ինչը հանգեցնում է հիպոֆիզային ԼՀ-ի և ՖԽՀ-ի արտադրության խանգարմանը։ Դա նորմալ է դաշտանադադարի ժամանակ, բայց ոչ նորմալ է վերարտադրողական շրջանում։ Սա կարող է ցույց տալ այնպիսի պայմաններ, ինչպիսիք են.
- վաղաժամ դաշտանադադար;
- Տերների համախտանիշ;
- կաստրացիա;
- Սվայերի համախտանիշ;
- Մակերիկամի բնածին հիպերպլազիայի որոշ ձևեր;
- ձվարանների հիպոֆունկցիա։
ԼՀ-ի անբավարար ակտիվություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ԼՀ-ի սինթեզի նվազումը կարող է հանգեցնել հիպոգոնադիզմի, որը տղամարդկանց մոտ սովորաբար դրսևորվում է սերմնաբջիջների քանակի նվազմամբ։ Կանայք հակված են ամենորեայի։ ԼՀ-ի ցածր մակարդակներով, այնպիսի վիճակներ, ինչպիսիք են.
- հիպոթալամուսի ուռուցքներ, վնասվածքներ;
- ժառանգական հիվանդություններ.
- հիպոպիտուիտարիզմ
- ֆունկցիոնալ խանգարումներ
- ուտելու խանգարումներ
- հիպերպրոլակտինեմիա
- մարզիկների ամենորեա
- գոնադոսուպրեսիվ թերապիա
- գոնադոլիբերինի անտագոնիստներ,
- գոնադոլիբերինի ագոնիստներ (բացասական կարգավորում)։
Դիմում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]ԼՀ-ը, ՖԽՀ-ի հետ միասին, հանդիսանում է Պերգոնալ և այլ միզուղիների գոնադոտրոպինների մի մասը։ Ավելի բարձր մաքրված միզուղիների գոնադոտրոպինները հակված են պարունակել համեմատաբար ավելի քիչ ԼՀ։ Գոյություն ունի նաև ռեկոմբինանտ լյուտրոպին-ալֆա (Լյուվերիս, Luveris® )։ Դեղերի ընդունման ուղին պարենտերալ է (սովորաբար միջմկանային)։ Դրանք սովորաբար օգտագործվում են անպտղության բուժման ժամանակ, հատկապես ԱԲ տեխնիկան կիրառելիս՝ խթանելու ձվարանների աճը և դրանցում ֆոլիկուլների հասունացումը։
ԼՀ-ի փոխարեն հաճախ օգտագործվում է հղի կանանց մեզից ստացված ավելի քիչ թանկ խորիոնալ գոնադոտրոպին, որը կապվում է նույն ընկալիչների հետ և ունի ավելի երկար կիսատրոհման պարբերություն։
Ինչպես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 152780, Luteinizing hormone, beta polypeptide; LHB
- Մենդելյան ժառանգում (OMIM) 152790, LH-receptor; LHCGR
- Gonadotropins: Luteinizing and Follicle Stimulating Hormones Արխիվացված 2020-11-05 Wayback Machine
- Ovulation Predictor Kit information