Ըմպան

Մարդու ըմպան

Ըմպան (pharynx), մարսողական խողովակի և շնչառական ուղու այն մասը, որը հանդիսանում է որպես կապակցող օղակ մի կողմից քթի և բերանի խոռոչների միջև, մյուս կողմից՝ կերակրափողի և կոկորդի միջև։ Գտնվում է գանգի հիմքի և պարանոցի վեցերորդ ողի մակարդակում։ Ըմպանը ներսի տարածությունը կոչվում է ըմպանի խոռոչ (cavum pharynges)։ Ըմպանը տեղավորված է քթի, բերանի խոռոչների ու կոկորդի հետևը և ձգվում է ծոծրոսկրի հիմային մասից մինչև պարանոցային VI ողը։

Ըմպանի առջևի մասում տեղավորված օրգաններին համապատասխան այն բաժանում են 3 մասի՝ քթային (pars nasalis), բերանային (pars oralis) և կոկորդային (pars laryngea)։ Կլման ժամանակ փափուկ քիմքը բարձրացնում է վեր ու հետ և բոլորովին անջատում է ըմպանի քթային հատվածը բերանային հատվածից։ Ըմպանի խոռոչում բացվում են 7 անցքեր, որոնցից չորսը ընկած են փափուկ քիմքից վեր (երկու խոանների և երկու եվստախյան խողովակների անցքեր), իսկ երեքը՝ փափուկ քիմքից ցած (սրանք բացվում են բերանի, կոկորդի և կերակրափողի մեջ)։ Ըմպանի վերին պատը (առաստաղը) կոչվում է ըմպանի գմբեթ կամ թաղ (fornix pharynges)։ Ըմպանի երկարությունը թաղից մինչև ներքևի ծայրը 15սմ է, լայնությունը ավելի մեծ է, քան առաջ-հետին տրամագիծը։ Քթային մասում, անմիջապես գանգի հիմքից ցած այն հասնում է 4-5 սմ-ի։

Ըմպանի անատոմիական կառուցվածքը

Ըմպանը բաժանվում է երեք հիմնական հատվածների՝

1. Քթային մաս (pars nasalis կամ nasopharynx): Գտնվում է քթի խոռոչի հետևում և ապահովում է օդի անցումը քթից դեպի կոկորդ: Այստեղ են գտնվում կլորավուն խողովակները, որոնք կապում են միջին ականջը ըմպանի հետ, ապահովելով միջին ականջի օդափոխությունը և ճնշման հավասարեցումը:
2. Բերանային մաս (pars oralis կամ oropharynx): Տեղակայված է բերանի խոռոչի հետևում և ծառայում է ինչպես շնչառության, այնպես էլ սննդի անցման համար: Այստեղ են գտնվում լեզվի արմատը և նշիկները, որոնք կարևոր դեր են խաղում իմունային համակարգում՝ պաշտպանելով օրգանիզմը վարակներից:
3. Կոկորդային մաս (pars laryngea կամ laryngopharynx): Գտնվում է կոկորդի մակարդակում և ուղղորդում է սնունդը դեպի կերակրափող, իսկ օդը՝ դեպի կոկորդ: Այս հատվածում գտնվում է էպիգլոտիսը՝ փոքրիկ ծալք, որը կլման ժամանակ փակում է կոկորդի մուտքը, կանխելով սննդի մուտքը շնչուղիներ:

Ըմպանի հյուսվածքային կառուցվածքը

Ըմպանի պատերը կազմված են մի քանի շերտերից՝

• Լորձաթաղանթ (մուկոզա): Ներքին շերտը, որը արտադրում է լորձ, ապահովելով խոնավ միջավայր և պաշտպանություն:
• Ենթալորձային շերտ (սուբմուկոզա): Պարունակում է արյան անոթներ, նյարդեր և լիմֆատիկ հյուսվածք:
• Մկանային շերտ (մասկուլարիս): Կազմված է կամային մկաններից, որոնք ապահովում են կլման գործընթացը:
• Շճաթաղանթ (ադվենտիցիա): Արտաքին շերտը, որը կապում է ըմպանը հարակից կառույցներին:

Ըմպանի ֆունկցիոնալ նշանակությունը

• Շնչառական ֆունկցիա: Ըմպանը ծառայում է որպես օդի անցուղի քթի և բերանի խոռոչներից դեպի կոկորդ և շնչափող: Քթային մասը պատասխանատու է օդի տաքացման, խոնավացման և մաքրման համար:
• Մարսողական ֆունկցիա: Կլման գործընթացի ժամանակ սնունդը ըմպանով անցնում է դեպի կերակրափող: Մկանային շերտի կոորդինացված շարժումները ապահովում են սննդի անցումը:
• Պաշտպանական ֆունկցիա: Ըմպանի լորձաթաղանթը և նշիկները (պալատին և լեզվային) գործում են որպես առաջին պաշտպանական գիծ՝ կանխելով մանրէների և վիրուսների մուտքը օրգանիզմ:
• Ձայնի առաջացում: Ըմպանը ծառայում է որպես ռեզոնատորային խոռոչ, որը նպաստում է ձայնի ձևավորմանը և ուժգնությանը:

Ըմպանի հետ կապված հիվանդություններ

• Ֆարինգիտ: Ըմպանի լորձաթաղանթի բորբոքում, որը կարող է առաջանալ վիրուսային կամ բակտերիալ վարակների հետևանքով: Ախտանիշները ներառում են կոկորդի ցավ, կուլ տալու դժվարություն և ջերմություն:
• Տոնզիլիտ: Նշիկների բորբոքում, որը կարող է առաջացնել կոկորդի ցավ, տենդ և նշիկների մեծացում:
• Քթի ետին հոսք: Լորձի կուտակում ըմպանի հետևի մասում, որը կարող է առաջացնել հազ և կոկորդի գրգռվածություն:
• Ըմպանի քաղցկեղ: Չարորակ ուռուցքներ, որոնք կարող են առաջանալ ըմպանի տարբեր հատվածներում: Ախտանիշները կարող են ներառել կուլ տալու դժվարություն, ձայնի փոփոխություն և քաշի կորուստ:

Ըմպանի առողջության պահպանման խորհուրդներ

• Հիգիենա: Պահպանեք բերանի և քթի խոռոչների մաքրությունը՝ խուսափելով վարակներից:
• Խոնավ միջավայր: Օգտագործեք խոնավացուցիչներ, հատկապես ձմռան ամիսներին, որպեսզի կանխեք լորձաթաղանթի չորացումը:
• Խուսափեք գրգռիչներից: Նվազեցրեք ծխախոտի, ալկոհոլի և այլ գրգռիչ նյութերի օգտագործումը, որոնք կարող են վնասել ըմպանի լորձաթաղանթը:
• Խմեք բավարար քանակությամբ հեղուկներ: Սա կօգնի պահպանել լորձաթաղանթի խոնավությունը և կանխել գրգռվածությունը:

Աղբյուրներ

• Human Anatomy and Physiology Elaine N. Marieb and Katja Hoehn, Seventh Edition. (անգլ.)
• TNM Classification of Malignant Tumours Sobin LH & Wittekind Ch (eds)Sixth edition UICC 2002 ISBN 0-471-22288-7 (անգլ.)
• Narek Haroyan |AI|

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 104)։