Հանդուրժողականության պարադոքս

Հանդուրժողականության պարադոքս, տրամաբանական պարադոքս որոշումների կայացման տեսության մեջ, որը պնդում է, որ եթե հասարակությունը հանդուրժող է առանց սահմանափակումների, ապա հանդուրժող լինելու նրա ունակությունը, ի վերջո, զավթվում կամ ոչնչացվում է անհանդուրժողի կողմից։ Այլ բառերով՝ անսահմանափակ հանդուրժողականությունը հանգեցնում է հանդուրժողականության անհետացման, քանի որ անհանդուրժողականության հանդեպ հանդուրժողականությունը հանգեցնում է վերջինիս համատարած տարածմանը։ Հետևաբար, հանդուրժողականության պահպանումը անհանդուրժողական վերաբերմունք է պահանջում անհանդուրժողականների նկատմամբ, ինչն իր հերթին լղոզում է անհանդուրժողականի սահմանման սահմանները^[1]։

Կարլ Փոփերը բնութագրել է այն որպես պարադոքսալ թվացող գաղափար այն մասին, որ «հանդուրժող հասարակության պահպանման համար հասարակությունը պետք է անհանդուրժող լինի անհանդուրժողականության հանդեպ»։ Նա զարգացնում է այդ կարծիքն՝ ասելով․ «Ես նկատի չունեմ, օրինակ, որ մենք միշտ պետք է ճնշենք անհանդուրժող փիլիսոփայությունների արտահայտությունները։ Սակայն քանի դեռ մենք կարող ենք դիմակայել դրանց ռացիոնալ փաստարկներով և զսպել դրանց հասարակական կարծիքով, ճնշումն, անշուշտ, կլինի ամենաանմիտ որոշումը։ Բայց մենք պետք է պահանջենք դրանք ճնշելու իրավունքը, եթե դա անհրաժեշտ է, նույնիսկ ուժով․․․»։

Նման պարադոքս գոյություն ունի նաև բռնության անթույլատրելիության մասին, որը պնդում է, որ բռնության բացարձակ արգելքը հանգեցնում է բռնության զսպման անհնարինության։

Քննարկումներ

1945 թվականին փիլիսոփա Կարլ Փոփերն այդ պարադոքսը վերագրել է Պլատոնի կողմից «բարյացակամ բռնապետության» պաշտպանությանը^[2] և բնորոշել է այն «Բաց հասարակությունը և դրա թշնամիները» աշխատության մեջ^[3]։

Ավելի քիչ հայտնի է [քան Փոփերի կողմից քննարկվող այլ պարադոքսերը] հանդուրժողականության պարադոքսը․ անսահմանափակ հանդուրժողականությունը պետք է հանգեցնի հանդուրժողականության անհետացման։ Եթե մենք անսահման հանդուրժողականություն տարածենք նույնիսկ նրանց վրա, ովքեր անհանդուրժող են, եթե մենք պատրաստ չլինենք հանդուրժող հասարակությանը պաշտպանել անհանդուրժողականությունից, ապա հանդուրժողները կոչնչացվեն, իսկ նրանց հետ միասին՝ նաև հանդուրժողականությունը։ Ես նկատի չունեմ, օրինակ, որ մենք միշտ պետք է ճնշենք անհանդուրժող փիլիսոփայությունների արտահայտությունները։ Սակայն քանի դեռ մենք կարող ենք դիմակայել դրանց ռացիոնալ փաստարկներով և զսպել դրանց հասարակական կարծիքով, ճնշումն, անշուշտ, կլինի ամենաանմիտ որոշումը։ Բայց մենք պետք է հավակնենք դրանց ճնշելու իրավունքին անհրաժեշտության դեպքում՝ նույնիսկ ուժով։ Բայց մենք պետք է պահանջենք դրանք ճնշելու իրավունքը, եթե դա անհրաժեշտ է, նույնիսկ ուժով։ Քանի որ հեշտությամբ կարող է ապացուցվել, որ դրանք պատրաստ չեն հանդիպել մեզ հետ ռացիոնալ փաստարկման մակարդակով, այլ սկսում են ցանկացած փաստարկման դատապարտմամբ։ Նրանք կարող են արգելել իրենց հետևորդներին ռացիոնալ փաստարկ լսել, քանի որ այն խաբուսիկ է, և սովորեցնել նրանց պատասխանել փաստարկներին բռունցքներով կամ ատրճանակներով։ Ուստի հանուն հանդուրժողականության մենք պետք է հայտարարենք անհանդուրժողներին չհանդուրժելու մեր իրավունքի մասին։

Թոմաս Ջեֆերսոնն արդեն դիմել էր հանդուրժող հասարակության հասկացությանն իր առաջին երդմնակալության ելույթում՝ խոսելով նրանց մասին, ովքեր կարող են ապակայունացնել Միացյալ Նահանգները և դրա միասնությունը՝ ասելով. «թող նրանք անխռով կանգնած լինեն՝ որպես անվտանգության հուշարձաններ, որոնց դեպքում կարելի է համակերպվել սխալ կարծիքի հետ, որտեղ միտքը ազատ է պայքարել դրա դեմ»^[4]։

1971 թվականին փիլիսոփա Ջոն Ռոլզն իր «Արդարության տեսություն» աշխատության մեջ հանգել է այն եզրակացության, որ արդար հասարակությունը պետք է հանդուրժի անհանդուրժողներին, քանի որ հակառակ դեպքում հասարակությունն ինքը կդառնա անհանդուրժող և, հետևաբար, անարդար։ Սակայն Ռոլզն որակումավորում է դա այն պնդմամբ, որ արտակարգ իրավիճակներում, երբ սահմանադրական երաշխիքները բավարար չեն հանդուրժողների և ազատության ինստիտուտների անվտանգությունն ապահովելու համար, հանդուրժող հասարակությունն ինքնապահպանման ողջամիտ իրավունք ունի անհանդուրժողականության դեմ, որն արդար սահմանադրությանը համապատասխան կսահմանափակեր այլոց ազատությունը։ Դա պետք է արվի, սակայն, միայն հավասար ազատությունը պահպանելու համար, այսինքն՝ անհանդուրժողների ազատությունները պետք է սահմանափակվեն միայն այնքանով, որքանով նրանք ակնհայտորեն սահմանափակում են այլոց ազատությունները․ «Թեև անհանդուրժող աղանդն ինքնին իրավունք չունի բողոքել անհանդուրժողությունից, դրա ազատությունը պետք է սահմանափակվի միայն այն ժամանակ, երբ հանդուրժողներն անկեղծորեն և ողջամտորեն մտածում են, որ իրենց սեփական անվտանգությունն ու ազատության ինստիտուտների անվտանգությունը վտանգված են»^[5]^[6]։

Իր «Հանդուրժողականության մասին» աշխատության մեջ Մայքլ Ուոլցերը հարցրել է․ «Արդյո՞ք մենք պետք է հանդուրժենք անհանդուրժողին»։ Նա պնդում է, որ կրոնական փոքրամասնությունների մեծամասնությունը, որոնք հանդուրժողականության շահառուներ են, անհանդուրժող են, առնվազն որոշ առումներով։ Հանդուրժողական ռեժիմով նման (անհանդուրժող) մարդիկ կարող են սովորել հանդուրժել կամ գոնե իրենց պահել «այնպես, ինչպես կպահեին, եթե ունենային այդ առաքինությունը»^[7]։

Հանդուրժողականություն և խոսքի ազատություն

Հանդուրժողականության պարադոքսը կարևոր է քննարկելիս այն, թե ինչ սահմաններ պետք է լինեն խոսքի ազատության համար։ Ռաֆաել Քոհեն-Ալմագորը «Ազատության և հանդուրժողականության սահմանները։ Պայքարն ըննդեմ կահանիզմի Իսրայելում» (1994) աշխատության «Փոփերի հանդուրժողականության պարադոքսը և դրա մոդիֆիկացիան» գլխում հեռանում է ֆիզիկական վնասի անխուսափելի սպառնալիքի մասին Փոփերի սահմանափակումից, որպեսզի փաստարկը տարածի հոգեբանական վնասի գրաքննության օգտին և պնդում է, որ խոսքի ազատություն տրամադրելը նրանց, որոնք օգտագործում են այն, որպեսզի վերացնեն այն սկզբունքը, որի վրա հիմնված է այդ ազատությունը, պարադոքսալ է^[8]։

Միշել Ռոզենֆելդն իր «Հարվարդի իրավաբանական ակնարկ» պնդել է․ «հակասական է թվում խոսքի ազատությունը տարածել այլ ծայրահեղականների վրա, որոնք... հաջողության դեպքում անխնա ճնշում են նրանց խոսքը, ում հետ նրանք համաձայն չեն»։ Ռոզենֆելդը նշում է, որ արևմտաեվրոպական ժողովրդավարությունները և Միացյալ Նահանգները հակադիր մոտեցումներ ունեն ատելության խոսքի հանդեպ հանդուրժողականության հարցում, քանի որ արևմտաեվրոպական երկրների մեծ մասը իրավական պատժամիջոցներ է սահմանում ծայրահեղ անհանդուրժող կամ մարգինալ քաղաքական նյութերի տարածման համար (օրինակ, Հոլոքոստի ժխտումը)՝ համարելով դրանք իրենց էությամբ սոցիալապես ապակառուցողական կամ բռնության հրահրող, իսկ ԱՄՆ-ն որոշել է, որ նման նյութերն ինքնին պաշտպանված են խոսքի ազատության սկզբունքով և, հետևաբար, ենթակա չեն սահմանափակումների, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ բռնության կամ այլ անօրինական գործունեության կոչերն արվում են ակնհայտորեն և անմիջականորեն^[9]։

Անհանդուրժողականության խոսքի վերաբերյալ բռնի անհանդուրժողականության քննադատությունը բնորոշ է Յուրգեն Հաբերմասի^[10] և Կարլ-Օտտո Ափելի կողմից մշակված «դիսկուրսային էթիկային»^[11]։

Ծանոթագրություններ

↑ The Concept of Toleration and its Paradoxes в Стэнфордской философской энциклопедии
↑ Popper, K., Havel, V., and Gombrich, E. (2002) The Open Society and Its Enemies. Edition 7. Volume 1: The Spell of Plato; Chapter VII, Section II, p136, P2-3. London and New York: Routledge, Taylor & Francis Group. 0-415-28236-5 Hbk
↑ Popper, Karl (2012) [1945]. The Open Society and Its Enemies. Routledge. էջ 581. ISBN 9781136700323.
↑ «Thomas Jefferson, First Inaugural Address, Chapter 4, Document 33». The Founders' Constitution. University of Chicago Press. 2001 [1801]. Reprint from: Richardson, James D., ed. (1896–1899). A Compilation of the Messages and Papers of the Presidents, 1789–1897. Washington, DC: United States Government Printing Office.
↑ Rawls, John (1971). A Theory of Justice. էջ 220. ISBN 978-0-674-00078-0.
↑ Ding, John Zijiang (December 2014). «Introduction: Pluralistic and Multicultural Reexaminations of Tolerance/Toleration» (PDF). Journal of East-West Thought. 4 (4). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
↑ Walzer, Michael (1997). On Toleration. New Haven: Yale University Press. էջեր 80–81. ISBN 978-0-300-07600-4.
↑ Cohen-Almagor, Raphael (1994). «Popper's Paradox of Tolerance and Its Modification». The Boundaries of Liberty and Tolerance: The Struggle Against Kahanism in Israel. University Press of Florida. էջ 25. ISBN 9780813012582.
↑ Rosenfeld, Michel (April 1987). «Review: Extremist Speech and the Paradox of Tolerance». Harvard Law Review. 100 (6): 1457–1481. doi:10.2307/1341168. JSTOR 1341168.
↑ Habermas, Jürgen (1990). Moral Consciousness and Communicative Action. Polity Press. էջ 106. «The means of reaching agreement are repeatedly thrust aside by the instruments of force.»
↑ Apel, Karl-Otto (1996). Selected Essays: Ethics and the Theory of Rationality. Humanities Press International. էջեր 210–211.

Արտաքին հղումներ

«Հանդուրժողականության հասկացությունը և դրա պարադոքսները». Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարան. Սթենֆորդի համալսարան. 2017.
Փասամոնիկ, Բարբարա (Սեպտեմբեր-հոկտեմբերի, 2004). «Հանդուրժողականության պարադոքսները». Social Studies. 95 (5): 206. doi:10.3200/TSSS.95.5.206-210.
Օբերդյեկ, Հանս (2001). Հանդուրժողականության հանելուկներ և պարադոքսներ. ISBN 9780847687862.
Թոթեն, Մայքլ (2006 թ․ հուլիսի 9). «Հանդուրժողականություն անհանդուրժող». MichaelTotten.com. self-published. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 31-ին.

[stanford-1] The Concept of Toleration and its Paradoxes в Стэнфордской философской энциклопедии

[2] Popper, K., Havel, V., and Gombrich, E. (2002) The Open Society and Its Enemies. Edition 7. Volume 1: The Spell of Plato; Chapter VII, Section II, p136, P2-3. London and New York: Routledge, Taylor & Francis Group. 0-415-28236-5 Hbk

[opensociety-3] Popper, Karl (2012) [1945]. The Open Society and Its Enemies. Routledge. էջ 581. ISBN 9781136700323.

[4] «Thomas Jefferson, First Inaugural Address, Chapter 4, Document 33». The Founders' Constitution. University of Chicago Press. 2001 [1801]. Reprint from: Richardson, James D., ed. (1896–1899). A Compilation of the Messages and Papers of the Presidents, 1789–1897. Washington, DC: United States Government Printing Office.

[5] Rawls, John (1971). A Theory of Justice. էջ 220. ISBN 978-0-674-00078-0.

[6] Ding, John Zijiang (December 2014). «Introduction: Pluralistic and Multicultural Reexaminations of Tolerance/Toleration» (PDF). Journal of East-West Thought. 4 (4). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.

[7] Walzer, Michael (1997). On Toleration. New Haven: Yale University Press. էջեր 80–81. ISBN 978-0-300-07600-4.

[8] Cohen-Almagor, Raphael (1994). «Popper's Paradox of Tolerance and Its Modification». The Boundaries of Liberty and Tolerance: The Struggle Against Kahanism in Israel. University Press of Florida. էջ 25. ISBN 9780813012582.

[9] Rosenfeld, Michel (April 1987). «Review: Extremist Speech and the Paradox of Tolerance». Harvard Law Review. 100 (6): 1457–1481. doi:10.2307/1341168. JSTOR 1341168.

[10] Habermas, Jürgen (1990). Moral Consciousness and Communicative Action. Polity Press. էջ 106. «The means of reaching agreement are repeatedly thrust aside by the instruments of force.»

[11] Apel, Karl-Otto (1996). Selected Essays: Ethics and the Theory of Rationality. Humanities Press International. էջեր 210–211.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]