Խաղամոլի մոլորություն

Մի կողմից կարմիր, իսկ մյուս կողմից՝ կապույտ մետաղադրամի նետման մոդելավորում։ Յուրաքանչյուր նետման արդյունքը ավելացվում է որպես գունավոր կետ համապատասխան սյունակում։ Շրջանը ցույց է տալիս, որ կարմիրի և կապույտի հարաբերակցությունը մոտենում է 50-50-ին՝ համաձայն մեծ թվերի օրենքի.

ռուլետկայի անիվ

Խաղամոլի մոլորություն (անգլ.՝ gambler’s fallacy) կամ Մոնտե-Կարլոյի կեղծ եզրակացությունը արտացոլում է պատահական իրադարձության ընդհանուր սխալ ընկալումը։ Դա կապված է այն բանի հետ, որ, որպես կանոն, մարդը բնազդաբար չի գիտակցում այն փաստը, որ յուրաքանչյուր հաջորդ արդյունքի հավանականությունը կախված չէ պատահական իրադարձության նախորդ արդյունքներից։ Այնուամենայնիվ, հավանականության տեսությունը յուրաքանչյուր իրադարձություն անհատապես համարում է նախորդներից անկախ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ այս կեղծ համոզմունքը հիմնականում կապված է խաղային ոլորտի հետ, այն տարածված է նաև մարդու գործունեության այլ ոլորտներում, և շատ մարդիկ անում են այս սխալ եզրակացությունը։

կազինո Մոնտե Կառլոյում

Նկարագրություն

«Խաղամոլի մոլորություն» իրադարձությունների պատահականության սխալ ընկալումն է, ինչը հանգեցնում է այն համոզմանը, որ եթե ակնկալվող պահվածքից շեղումները նկատվում են պատահական պրոցեսի կրկնվող անկախ արդյունքներում, ապա հակառակ ուղղությամբ ապագա շեղումները դառնում են ավելի հավանական։ Այնուամենայնիվ, նման եզրակացությունը հակասում է հավանականության տեսությանը, որն ուսումնասիրում է պատահական իրադարձություններ և պատահական փոփոխականներ։ Ըստ այս տեսության, անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր իրադարձություն դիտարկել որպես առանձին, որպես վիճակագրորեն անկախ նախորդներից, և ոչ թե իրադարձությունների շղթայում։ Նաև հավանականության տեսությունը նկարագրում է մեծ թվերի օրենքը, որը բազմիցս ձևակերպում է նույն փորձը կատարելու արդյունքը։ Համաձայն այս օրենքի, ֆիքսված բաշխումից վերջնական նմուշի [[[միջին արժեքը]] մոտ է այս բաշխման մաթեմատիկական ակնկալիքին։

Մետաղադրամ շատ անգամ նետելու դեպքում մի իրավիճակ կարող է պատահել, երբ մի կողմը անընդմեջ հայտնվի 9 անգամ։ Եթե մետաղադրամը «նորմալ» է, ապա շատերի համար ակնհայտ է թվում, որ մյուս կողմի դուրս գալու հավանականությունը ավելի շատ կլինի։ Դժվար է հավատալ, որ մի կողմը կարող է տասներորդ անգամ անընդմեջ ընկնել։ Այնուամենայնիվ, այս եզրակացությունը սխալ է։ Հաջորդ հավանականությունը դեռևս կազմում է 1/2:

Տարածում

Նման ճանաչողական աղավաղման անվանման ծագումը, որպես «Մոնտե Կառլոյի կեղծ եզրակացությունը», կապված է 1913 թվականի օգոստոսի 18-ի դեպքերի հետ, երբ Մոնտե Կառլոում խաղատան գնդակը 26 անգամ անընդմեջ կանգ էր առավ ռուլետկայի սև դաշտում։ Հայտնի է, որ ստանդարտ ռուլետկայի անիվի վրա կես կարմիր և կես սև գրպաններ կան, հետևաբար, երկու գույներից մեկի հավանականությունը 50% է։ Այնուամենայնիվ, այն ժամանակ Մոնտե Կառլոյում սև գույնը հատնվեց 26 անգամ անընդմեջ, ինչի կապակցությամբ խաղացողները խաղադրույք էին կատարում կարմիրի վրա ՝ հուսալով, որ սևի հաջորդականությունը կդադարի և այսպիսով տարվում էին:.. Ժամանակակից ռուլետկա խաղացողների դիտարկումները ցույց են տալիս, որ «խաղամոլի մոլորությունը» դեռևս ազդում է իրենց կատարած ընտրության վրա:. Գրականության մեջ նշվում է, որ խաղատների շրջանում այդպիսի տարածված կեղծ եզրակացությունը հանգեցնում է դրա օգտագործմանը որպես «Մոնտե Կառլոյի ռազմավարություն», ինչը բացարձակապես սխալ եզրակացություն է:. Այս սխալ ընկալումը երբեմն կոչվում է պատահականության հասունության սխալ։ (անգլ.՝ fallacy of the maturity of chances).

Նմանատիպ դասական դեպք տեղի է ունեցել Իտալիայում և ստացել «53 համարի տենդ» անվանումը (իտալերեն՝ la febbre per il 53). 2003 թվականից ի վեր իտալական վիճակախաղի խաղարկությունների ընթացքում երկար ժամանակ 53 համարը դադարել է դուրս գալ։ Այս զուգադիպությունը հանգեցրել է նրան, որ շատ մարդիկ ավելի շատ խաղադրույք են կատարել այս համարի վրա և կորցրել գումար։ Հոգեբան Դեյվիդ Ռոբսոնի դիտարկման համաձայն (անգլ.՝ David Robson), «Խելքի ծուղակ. ինչու են խելացի մարդիկ անհեթեթություններ անում» գրքի հեղինակը, այս դեպքում նույնպես առկա էր «խաղամոլի մոլորություն»։

Գրականություն

• Ayton, P.; Fischer, I. (2004), «The hot-hand fallacy and the gambler's fallacy: Two faces of subjective randomness?», Memory and Cognition 32: 1369–1378, doi:10.3758/bf03206327 
• Barron, Greg; Leider, Stephen (2010), «The role of experience in the Gambler's Fallacy», Journal of Behavioral Decision Making 23 (1): 117–129, doi:10.1002/bdm.676, ISSN 0894-3257 
• Beach, L. R.; Swensson, R. G. (1967), «Instructions about randomness and run dependency in two-choice learning», Journal of Experimental Psychology 75: 279–282, doi:10.1037/h0024979 
• Burns, Bruce D.; Corpus, Bryan (2004), «Randomness and inductions from streaks: "Gambler’s fallacy" versus "hot hand"», Psychonomic Bulletin & Review 11 (1): 179–184, doi:10.3758/BF03206480, ISSN 1069-9384 
• Chen, Daniel; Moskowitz, Tobias J.; Shue, Kelly (2016-03-24), «Decision-Making Under the Gambler's Fallacy: Evidence from Asylum Judges, Loan Officers, and Baseball Umpires*» (անգլերեն), The Quarterly Journal of Economics: qjw017, doi:10.1093/qje/qjw017, ISSN 0033-5533, http://qje.oxfordjournals.org/content/early/2016/03/23/qje.qjw017 
• Darling, David The Universal Book of Mathematics: From Abracadabra to Zeno's Paradoxes. — John Wiley & Sons, 2004. — ISBN 978-0-471-27047-8
• Fischbein, E.; Schnarch, D. (1997), «The evolution with age of probabilistic, intuitively based misconceptions», Journal for Research in Mathematics Education 28: 96–105, doi:10.2307/749665 
• Huber, J.; Kirchler, M.; Stockl, T. (2010), «The hot hand belief and the gambler's fallacy in investment decisions under risk», Theory and Decision 68: 445–462, doi:10.1007/s11238-008-9106-2 
• Keren, Gideon; Lewis, Charles (1994), «The Two Fallacies of Gamblers: Type I and Type II», Organizational Behavior and Human Decision Processes 60 (1): 75–89, doi:10.1006/obhd.1994.1075, ISSN 0749-5978 
• Կաղապար:Нп3 How We Decide. — New York: Կաղապար:Нп3, 2009. — ISBN 978-0-618-62011-1
• O'Neill, B.; Puza, B.D. (2005), «In defence of the reverse gambler's belief», The Mathematical Scientist 30 (1): 13–16, ISSN 0312-3685 
• Oppenheimer, D. M.; Monin, B. (2009), «The retrospective gambler's fallacy: Unlikely events, constructing the past, and multiple universes», Judgment and Decision Making 4: 326–334 
• Rogers, Paul (1998), «The cognitive psychology of lottery gambling: A theoretical review», Journal of Gambling Studies 14 (2): 111–134, doi:10.1023/A:1023042708217, ISSN 1050-5350 
• Roney, C. J.; Trick, L. M. (2003), «Grouping and gambling: A gestalt approach to understanding the gambler's fallacy», Canadian Journal of Experimental Psychology 57: 69–75, doi:10.1037/h0087414 
• Suetens, Sigrid; Galbo-Jørgensen, Claus B.; Tyran, Jean-Robert (2016-06-01), «Predicting Lotto Numbers: A Natural Experiment on the Gambler's Fallacy and the Hot-Hand Fallacy» (անգլերեն), Journal of the European Economic Association 14 (3): 584–607, doi:10.1111/jeea.12147, ISSN 1542-4774, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jeea.12147/abstract 
• Sundali, J.; Croson, R. (2006), «Biases in casino betting: The hot hand and the gambler's fallacy», Judgment and Decision Making 1: 1–12 
• Gilovich, Thomas (1991), How we know what isn't so, New York: The Free Press, pp. 16–19, ISBN 0-02-911706-2 
• Tune, G. S. (1964), «Response preferences: A review of some relevant literature», Psychological Bulletin 61 (4): 286–302, doi:10.1037/h0048618, PMID 14140335 
• Tversky, Amos; Daniel Kahneman (1971), «Belief in the law of small numbers», Psychological Bulletin 76 (2): 105–110, doi:10.1037/h0031322 
• Tversky, Amos; Daniel Kahneman (1974), «Judgment under uncertainty: Heuristics and biases», Science 185 (4157): 1124–1131, doi:10.1126/science.185.4157.1124, PMID 17835457 
• Xue, G.; Lu, Z.; Levin, I. P.; Bechara, A. (2011), «An fMRI study of risk-taking following wins and losses: Implications for the gambler's fallacy», Human Brain Mapping 32: 271–281, doi:10.1002/hbm.21015 

Հղումներ

• Խաղամոլի մոլորություն (անգլ.) Easy Vegas կայքում
• Խաղամոլի մոլորություն Archived 2020-02-29 at the Wayback Machine. (անգլ.) PokerMoments Archived 2020-02-29 at the Wayback Machine. կայքում