Jump to content

Հղիության բարդություններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հղիության բարդություններ
Ամեն օր 810 կին մահանում է հղիության և ծննդաբերության հետ կապված բարդություններից, որոնք հնարավոր էր կանխարգելել, այդ մահերի 94%-ը լինում է ցածր և միջինից ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում
Տեսակհիվանդություն
Բժշկական մասնագիտությունՄանկաբարձություն
ՀՄԴ-9630, 631, 632, 633, 634, 635, 636, 637, 638, 639, 640, 641, 642, 643, 644, 645, 646, 647, 648 և 646.1
ՀՄԴ-10O26.9
ԲարդություններԱրյունահոսություն, ներքին արյունահոսություն, կոմա, Վիժում (հղիության կրելախախտ), մեռելածնություն, մոր և/կամ պտղի մահ

Հղիության բարդություններ, առողջական խնդիրներ են, որոնք կապված են հղիության հետ։ Այն բարդությունները, որոնք հիմնականում առաջանում են ծննդաբերության ընթացքում, կոչվում են մանկաբարձական կամ ներծննդյան բարդություններ, իսկ այն խնդիրները, որոնք հիմնականում առաջանում են ծննդաբերությունից հետո, կոչվում են հետծննդյան բարդություններ։ Հղիության, ծննդաբերության և հետծննդյան շրջանի ծանր բարդություններ հանդիպում են ԱՄՆ-ի մայրերի 1,6%-ի մոտ[1], իսկ Կանադայի մայրերի 1,5%-ի մոտ[2]։ Վաղ հետծննդյան շրջանում կանանց մոտավորապես 87-94%-ը գանգատվում են առնվազն մեկ առողջական խնդրից[3][4]։ Երկարաժամկետ առողջական խնդիրները (որոնք չեն վերանում ծննդաբերությունից 6 ամիս անց) հանդիպում են ծննդաբերած կանանց 31%-ի մոտ[5]։

2016 թվականին հղիության, ծննդաբերության և հետծննդյան շրջանի բարդությունները ամբողջ աշխարհում 230 600 մահվան պատճառ են հանդիսացել, ինչը ավելի քիչ է քան 1990 թվականի ցուցանիշը՝ 377 000 մահ։ Մայրական մահացության ամենահաճախ հանդիպող պատճառներն են հանդիսանում հետծննդաբերական արյունահոսությունը, հետծննդաբերական վարակը (ներառյալ սեպսիսը), հղիության հիպերտենզիվ հիվանդությունները, ծննդաբերության դիստոցիան և հղիության կրելախախտերը, որոնց մեջ մտնում են վիժումը, արտարգանդային հղիությունը և ընտրողական աբորտը (հղիության արհեստական ընդհատում)[6]։

Գեստացիոն դիաբետը հղիության բարդություններից մեկն է, և կանանց մոտ ճարպակալման հանդիպման հաճախականության գնալով բարձրացումը նաև բարձրացնում է այս բարդության զարգացման ռիսկը[7]։ Ճարպակալումը նաև պրեէկլամպսիայի ռիսկի գործոն է[8]։ Գոյություն չունեն հստակ տարբերություններ հղիության բարդությունների և հղիության նշանների ու ախտանիշների միջև, սակայն, վերջինս էականորեն չի ազդում հղիի առօրյա կյանքի վրա և լուրջ վտանգ չի հանդիսանում մոր կամ պտղի առողջության համար։ Այնուամենայնիվ, որոշ դեպքերում, նույն ախտանիշը կարող է դրսևորվել կամ պարզապես որպես դիսկոմֆորտ, կամ բարդություն՝ կախված ծանրության աստիճանից։ Որպես օրինակ՝ թեթև սրտխառնոցը հիմնականում առաջացնում է միայն դիսկոմֆորտ, սակայն, ծանր դեպքերում, հատկապես երբ փսխումը բերում է ջրա-էլեկտրոլիտային հավասարակշռության խախտման, այն կարող է դասակարգվել որպես հղիության բարդություն (հղիության հիպերէմեզիս)։

Մոր հետ կապված խնդիրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաջորդիվ ներկայացված խնդիրները ծագում են մոր մոտ, սակայն, նրանք կարող են լուրջ հետևանքներ ունենալ նաև պտղի առողջության վրա։

Գեստացիոն դիաբետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գեստացիոն դիաբետի մասին խոսում ենք այն դեպքում, երբ կնոջ մոտ, որը նախկինում չուներ շաքարային դիաբետ, հղիության ընթացքում առաջանում է արյան մեջ շաքարի բարձր մակարդակ[7][9]։ Գոյություն ունեն բազմաթիվ փոփոխական և անփոփոխ ռիսկի գործոններ, որոնք կարող են բերել այս բարդության զարգացման։ Անփոփոխ ռիսկի գործոններից են դիաբետի ընտանեկան պատմությունը, հղիի մեծ տարիքը և որոշակի ռասայական պատկանելիությունը։ Փոփոխական ռիսկի գործոններից է ճարպակալումը[7]։ Հղիության ընթացքում օրգանիզմի պահանջը ինսուլինի նկատմամբ մեծանում է, ինչը բերում է ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների կողմից ինսուլինի արտադրության ավելացման։ Ինսուլինի նկատմամբ այսպիսի մեծ պահանջարկը կապված է հղիի կողմից ավելի շատ կալորիաների օգտագործման և քաշի ավելացման, ինչպես նաև պրոլակտինի և աճի հորմոնի բարձր մակարդակի հետ։ Գեստացիոն դիաբետը մեծացնում է մոր և պտղի կողմից հետագա բարդությունների զարգացման ռիսկը, ինչպիսին են պրեէկլամպսիան, կեսարյան հատումը, վաղաժամ ծննդաբերությունը, գերջրությունը, խոշոր պտուղը, ուսերի դիստոցիան, պտղի հիպոգլիկեմիան, հիպերբիլիռուբինեմիան և նեոնատալ ինտենսիվ խնամքի բաժանմունքում հայտնվելը։ Այս բարդությունների առաջացման ռիսկը խիստ կապված է նրա հետ, թե ինչպես է վերահսվում գեստացիոն դիաբետը հղիության ընթացքում՝ արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակի վատ վերահսկումը կապված է վատ ելքերի հետ։ Գեստացիոն դիաբետի բուժման համար օգտագործվում է մուլտիդիսցիպլինար մոտեցում, որը ներառում է արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակի պարբերաբար չափում և վերահսկում, սննդակարգի փոփոխություն, առօրյայի փոփոխություն՝ ֆիզիկական ակտիվություն ավելացում, հղիի քաշի վերահսկում և դեղորայքային բուժում, օրինակ՝ ինսուլին[7]։

Հղիության հիպերէմեզիս

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության հիպերէմեզիսը հղիության ժամանակ առաջացող ծանր և համառ փսխումն է, որը բերում է ջրազրկման և քաշի կորստի։ Այն նման է հաճախ հանդիպող հղիության սրտխառնոցին և փսխմանը, սակայն հանդիսանում է վերջինիս ավելի ծանր տարբերակը[10][11]։ Այն ախտահարում է հղի կանանց մոտ 0,3-3,6%-ին և հանդիսանում է մինչև 20 շաբաթական հղիների հոսպիտալացման ամենահաճախ հանդիպող պատճառը։ Հիմնականում հղիության ընթացքում առաջացած սրտխառնոցի և փսխման ախտանիշները անցնում են առաջին եռամսյակում, սակայն, որոշ դեպքերում ախտանիշները պահպանվում են։ Հղիության հիպերէմեզիսը ախտորոշվում է հետևյալ չափանիշներով՝ օրեկան փսխման ավելի քան 3 դրվագներ, կետոնուրիա և հղիի քաշի նվազում ավելի քան 3 կգ-ով, կամ մինչև հղիությունը հղիի ունեցած քաշի 5%-ով։ Կան մի քանի անփոփոխ և փոփոխական ռիսկի գործոններ, որոնց դեպքում կանանց մոտ մեծանում է այս բարդության զարգացման հավանականությունը, դրանցից են՝ իգական սեռի պտուղը, հոգեկան հիվանդությունների պատմությունը, մինչև հղիությունը բարձր կամ ցածր ՄԶԻ-ն, երիտասարդ տարիքը, աֆրոամերիկական կամ ասիական ռասայական պատկանելիությունը, տիպ 1 շաքարային դիաբետը, բազմաթիվ հղիությունները և նախորդ հղիությունների ընթացքում հիպերէմեզիսը։ Ներկայումս դեռ չկա այս բարդության առաջացման հստակ պարզաբանված մեխանիզմ։ Այս բարդությունը կարող է բերել սննդային անբավարարության, հղիության ընթացքում քաշի քիչ ավելացման, ջրազրկման, ինչպես նաև մոր մոտ վիտամինային, էլեկտրոլիտային և թթու-հիմնային հավասարակշռության խանգարումների։ Հիպերէմեզիսը կարող է բերել պտղի ցածր քաշի, փոքր գեստացիոն տարիքի, վաղաժամ ծննդաբերության և ծնվելիս ըստ ԱՊԳԱՐ-ի սանդղակի ցածր գնահատականի։ Այս բարդության բուժումը միտված է պտղի վրա վնասը նվազեցնելուն և միևնույն ժամանակ ախտանիշները մեղմացնելուն, և հիմնականում ներառում է հեղուկ փոխարինող բուժում և փոքր չափաբաժիններով, հաճախակի, թեթև սնունդի ընդունում։ Առաջին գծի բուժումներից են նաև կոճապղպեղը և ասեղնաբուժությունը։ Երկրորդ գծի դեղամիջոցներից են՝ վիտամին B6 +/- դօքսիլամին, հակահիստամինային դեղամիջոցներ, դոպամինի անտագոնիստներ և սերոտոնինի անտագոնիստներ։ Երրորդ գծի միջոցներից են կորտիկոստերոիդները, ներմաշկային կլոնիդինը և գաբապենտինը։ Բուժման այս կամ այն մեթոդի ընտրությունը կախված է ախտանիշների ծանրությունից և բուժման նկատմամբ պատասխանից[12]։

Կոնքային գոտու ցավ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնքային գոտու ցավային (ԿԳՑ) խանգարումը հետին զստային փշերի և հետույքային ծալքի միջև եղած հատվածի ցավն է, որն առաջանում է հղիության ընթացքում, կամ հետծննդյան շրջանում՝ անկայունության և շարժումների սահմանափակման հետևանքով։ Այն կապված է ցայլային համաճոնի ցավի հետ և երբեմն կարող է ճառագայթել դեպի կոնքի ստորին հատվածներ և ազդրեր։ Հղիների մեծ մասի մոտ ԿԳՑ-ն անցնում է ծննդաբերությունից հետո 3 ամսվա ընթացքում, բայց որոշ դեպքերում այն կարող է տևել տարիներ՝ բերելով ծանր քաշեր բարձրացնելու նկատմամբ նվազած տանելիության։ ԿԳՑ-ն ախտահարում է հղիների մոտ 45%-ին, որոնցից 25%-ը գանգատվում են խիստ արտահայտված ցավից, իսկ 8%-ը հաշմանդամ են[13][14]։ Այս բարդության զարգացման ռիսկի գործոններից են բազմաթիվ ծննդաբերությունները, բարձր ՄԶԻ-ն, ծանր ֆիզիկական աշխատանքը, ծխելը, դիսթրեսը, մեջքի և կոնքի վնասվածնքերի պատմությունը և նախկինում կոնքի և գոտկատեղի ստորին հատվածի ցավի առկայությունը։ Այս համախտանիշը առաջանում հղիության ընթացքում մեծացող արգանդի պատճառով, որը մեծ ճնշում է գործադրում հղիի գոտկային և կոնքային շրջանների վրա՝ բերելով կեցվածքի փոփոխության և գոտկա-կոնքային մկանախմբերի թուլության, ինչն էլ բերում է կոնքի անկայունության և ցավի առաջացման։ Ներկայումս պարզ չէ, թե արդյոք հղիության ընթացքում ավելացող որոշ հորմոններ կապված են այս բարդության առաջացման հետ, թե ոչ։ ԿԳՑ-ն կարող է բերել կյանքի վատ որակի, քրոնիկ ցավային համախտանիշի նկատմամբ նախատրամադրվածության, աշխատանքից երկարատև բացակայության և հոգեցոցիալական դիսթրեսի։ Կախված ախտանիշների ծանրությունից՝ առկա են բուժման բազմաթիվ տարբերակներ։ Ոչ-ինվազիվ բուժման մեթոդներից են ակտիվության փոփոխությունը, կոնքին աջակցող գոտիները, ցավազրկումը՝ կարճատև անկողնային հանգստի հետ միասն, կամ առանց դրա և ֆիզիոթերապիան, որը միտված է հետույքային և առբերիչ մկանների ուժեղացմանը, ինչն էլ իր հերթին նվազեցնում է ողնաշարի գոտկային հատվածի վրա լարվածությունը։ Որպես վերջին հույսի բուժում, երբ բուժման մնացած մեթոդները ձախողել են և ախտանիշները շատ ծանր են, կարելի է դիտարկել ինվազիվ վիրահատական միջամտությունը[14]։

Արյան բարձր ճնշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Հղիության հիպերտենզիվ խանգարում

Հղիության ընթացքում կարող են առաջանալ հետևան ծանր հիպերտենզիվ խանգարումները՝

  • Պրեէկլամպսիա՝ գեստացիոն հիեպրտենզիա, պրոտեինուրիա (ավելի քան 300 մգ) և այտուց։ Ծանր պրեէկլամպսիայի դեպքում զարկերակային արյան ճնշումը լինում է 160/110 մմ ս․ս․ և բարձր (կարող է ուղեկցվել այլ նշաններով։) Այն հանդիպում է հղիությունների 5-8%-ում[15]։
  • Էկլամպսիա՝ պրեէկլամպսիայով տառապող հղիի մոտ առաջացած ցնցումներ, առաջանում է հղիությունների մոտ 1,4%-ում[16]։
  • Հղիության գերճնշումը կարող է առաջանալ հղիության 20-րդ շաբաթից հետո և չունի այլ ախտանիշներ, այն ինքնուրույն անցնում է, բայց կարող է վերածվել պրեէկլամպսիայի[17]։
  • HELLP համախտանիշ, հղիության բարդություն է, որը բնութագրվում է հեմոլիզով (անգլ․hemolysis), լյարդային ֆերմենտների բարձրացած մակարդակով (անգլ․elevated liver enzymes) և թրոմբոցիտների ցածր քանակությամբ (անգլ․low platelet count)։ Հանդիպում է բոլոր հղիությունների 0,5-0,9%-ում[18]։
  • Հղիության սուր ճարպային հեպատոզը երբեմն ներառվում է պրեէկլամպտիկ սպեկտրի բարդությունների մեջ։ Այն առաջանում է մոտավորապես 7000-15000 հղիություններից մեկի դեպքում[19][20]։

Երակային թրոմբոէմբոլիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորանիստ երակների թրոմբոզը (ԽԵԹ), որը հանդիսանում է երակային թրոմբոէմբոլիայի տեսակ, հանդիպում է 1000 հղիություններից 0,5-7-ում, և համարվում է զարգացած երկրներում մայրական մահերի երկրորդ ամենահաճախակի պատճառը՝ արյունահոսությունից հետո[21]։

  • Պատճառը հանդիսանում է հղիության ընթացքում օրգանիզմում եղած հիպերկոագուլացիոն վիճակը, որը օրգանիզմի ֆիզիոլոգիական պատասխան է և պատրաստում է հղիին ծննդաբերության ընթացքում կամ դրանից հետո հնարավոր արյունահոսությանը։
  • Այն դեպքում, երբ առկա են խորանիստ երակների թրոմբոզի այլ ռիսկի գործոններ՝ որպես պրոֆիլակտիկ բուժում կարելի է օգտագործել ցածր մոլեկուլային քաշով հեպարին[21]։

Սակավարունություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության երրորդ եռամսյակում հեմոգլոբինի մակարդակը ամենացածրն է։ Ըստ Միավորված Ազգերի Կազմակերպության (ՄԱԿ) ամբողջ աշխարհում հղիների մոտ կեսի մոտ առաջանում է սակավարունություն։ Զարգացած երկրներում սակավարունություն առաջանում է հղիների մոտ 18%-ի, իսկ Հարավային Ասիայում մոտ 78%-ի մոտ[22]։

Բուժման մեթոդը կախված է սակավարունության ծանրության աստիճանից՝ կարելի է երկաթի մեծ պարունակությամբ սնունդ ընդունել, օգտագործել երկաթի բերանացի ընդունման հաբեր կամ երկաթի հարմարսոողական դեղամիջոցներ[9]։

Վարակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղի կանայք ավելի զգայուն են որոշ վարակների (ինֆեկցիաների) նկատմամբ։ Հղիների մոտ վարակների բարձրացած ռիսկը կապված է ինչպես հղիության ընթացքում իմունային համակարգի անմիջական ընկճմամբ, որը պաշտպանում է պտղի նկատմամբ իմունային ռեակցիայի զարգացումից, այնպես էլ հղիության ընթացքում հղիի մոտ առաջացած ֆիզիոլագիական փոփոխությունների երկրորդային հետևանքների հետ, ինչպիսին են արգանդի մեծացման պատճառով շնչառական ծավալների նվազումը և մեզի կանգը[23]։ Հղիները ավելի ծանր են տանում, օրինակ, գրիպը, հեպատիտ E-ն, հերպեսը և մալարիան[23]։ Կոկցիդիոիդոմիկոզի, կարմրուկի, բնական ծաղկի և ջրծաղիկի վերաբերյալ տվյալները սակավ են[23]։ Մաստիտը՝ կրծքագեղձի բորբոքումը, առաջանում է կրծքով կերակրող կանանց 20%-ի մոտ[24]։ Որոշ վարակներ կարող են փոխանցվել ուղղահայաց տարբերակով, այսինքն՝ կարող են ախտահարել նաև պտղին։

Պերիպարտում կարդիոպմիոպաթիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պերիպարտում կարդիոմիոպաթիան սրտային անբավարարություն է, որը առաջանում է ձախ փորոքի արտամղման ֆրակցիայի <45% նվազման հետևանքով, և հանդիպում է հղիության վերջին շաբաթներում կամ հետծննդաբերական շրջանում։ Ախտանիշներից են տարբեր դիրքերում կամ ֆիզիկական աշխատանք կատարելիս դժվարաշնչությունը, հոգնածությունը, ստորին վերջույթների այտուցվածությունը և ցավը կրծքավանդակում։ Այս բարդության առաջացման ռիսկի գործոններից են հղիի 30 տարեկանից մեծ լինելը, բազմապտուղ հղիությունը, կարդիոմիոպաթիայի ընտանեկան պատմությունը, նախկինում ախտորոշված կարդիոմիոպաթիան, պրեէկլամպսիան, զարկերակայի գերճնշումը և աֆրիկական ռասայական պատկանելիությունը։ Պերիպարտում կարդիոմիոպաթիայի ախտածագումը դեռևս հայտնի չէ, սակայն կան վարկածներ, որ դրա զարգացման հիմքում կարող են ընդգրկված լինել աուտոիմուն գործընթացները, վիրուսային միոկարդիտը, սննդային անբավարարությունը և հղիության ընթացքում տեղի ունեցող սիրտանոթային փոփոխությունները, որոնց արդյունքում մեծանում է սրտի նախաբեռնվածությունը։ Պերիպարտում կարդիոմիոպաթիան կարող է բերել բազմաթիվ բարդությունների զարգացման, ինչպիսին են՝ սրտի կանգ, թոքերի այտուց, թրոմբոէմբոլիա, ուղեղի վնասվածք և մահ։ Այս կարդիոմիոպաթիայի բուժումը շատ նման է սրտային անբավարարությամբ ոչ հղի պացիենտների բուժմանը, սակայն, պտղի անվտանգությունը պետք է լինի առաջնահերթություն։ Օրինակ՝ որպես հակակոագուլացիոն թերապիա օգտագործվում է ցածր մոլեկուլային քաշ ունեցող հեպարին, որը անվնաս է պտղի համար, ի տարբերություն վարֆարինի, որը անցնում է պլացենտայի միջով պտղին[25]։

Հիպոթիրեոիդիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիպոթիրեոիդիզմը (հիմնականում առաջանում է Հաշիմոտոյի հիվանդության դեպքում) աուտոիմուն հիվանդություն է, որը ախտահարում է վահանաձև գեղձը՝ բերելով վերջինիս կողմից արտադրվող հորմոնների ցածր մակարդակի։ Հիպոթիրեոզի ախտանիշներն են՝ էներգիայի պակաս, ցրտի նկատմամբ զգայունություն, մկանային ջղձգություններ, փորկապություն, հիշողության և կենտրոնացման հետ կապված խնդիրներ[26]։ Այս հիվանդությունը ախտորոշվում է արյան մեջ թիրեոխթանիչ հարմոնի (ԹԽՀ) բարձր մակարդակի առկայությամբ։ Համարվում է, որ արյան մեջ ՏԽՀ-ի բարձր, իսկ ազատ թիրօքսինի կամ T4-ի ցածր մակարդակ ունեցող պացիենտների մոտ առկա է օվերտ հիպոթիրեոզ։ Իսկ այն պացիետների մոտ, որոնք ունեն ԹԽՀ-ի բարձր, բայց ազատ Т4-ի նորմալ մակարդակ, առկա է սուբկլինիկական հիպոթիրեոզ[27]։ Հղիության ընթացքում հիպոթիրեոզի զարգացման ռիսկերն են յոդի անբավարարությունը, վահանաձև գեղձի հիվանդության պատմությունը, տեսանելի խպիպը, հիպոթիրեոզի ախտանիշները, վահանաձև գեղձի հիվանդության ընտանեկան պատմությունը, տիպ 1 դիաբետի կամ այլ աուտոիմուն հիվանդությունների պատմությունը, նախկինում անպտղության կամ կրելախախտի առկայությունը։ Հղիության ընթացքում տարբեր հորմոններ ազդում են վահանաձև գեղձի վրա և բարձրացնում վերջինիս կողմից արտադրվող հորմոնների պահանջը։ Որպես օրինակ, հղիության ընթացքում մեծանում է յոդի արտազատումը, ինչպես նաև թիրօքսին կապող գլոբուլինի քանակը և վահանաձև գեղձի հորմոնների քայքայումը, որոնք բոլորն էլ բերում են վահանաձև գեղձի հորմոնների նկատմամբ պահանջի մեծացման[28]։ Այս հիվանդությունը հղիության ընթացքում կարող է ծանր հետևանքներ ունենալ, ինչպես պտղի, այնպես էլ մոր վրա։ Պտուղը կարող է լրջորեն վնասվել և ծնվել տարբեր բնածին արատներով։ Մոր և պտղի մոտ հանդիպող բարդություններն են պրեէկլամպսիան, սակավարունությունը, կրելախախտը, ծնվելիս պտղի ցածր քաշը, մեռելածնությունը, կանգային սրտային անբավարարությունը, պտղի նյարդամտածողական զարգացման խանգարումը, և ծանր դեպքերում կարող է բերել նորածնի յոդի անբավարարության համախտանիշի[26][28]։ Այս հիվանդությունը բուժվում է յոդի պատրաստուկներով, լևոթիրօքսինով, որը վահանաձև գեղձի կողմից արտադրվող հորմոնների փոխարինիչն է, և վահանաձև գեղձի ֆունկցիայի հսկողությամբ[28]։

Պտղի և ընկերքի հետ կապված խնդիրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաջորդիվ ներկայացված խնդիրները ծագում են պտղի մոտ կամ ընկերքում, սակայն կարող են ծանր հետևանքներ ունենալ նաև մոր առողջության վրա։

Արտարգանդային հղիություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտարգանդային հղիությունը սաղմի իմպլանտացիան է արգանդից դուրս։

  • Պատճառները անհայտ են, սակայն ռիսկի գործոններից են ծխելը, մոր մեծահասակ լինելը և արգանդափողերի՝ նախկինում տարած վիրահատությունները կամ վնասվածքները։
  • Ռիսկի գործոններից է չբուժված կոնքի բորբոքային հիվանդությունը, որը կարող է բերել արգանդափողերի մեջ սպիական հյուսվածքի ձևավորման[29]։
  • Որպես բուժում դեպքերի մեծամասնությունում օգտագործվում է լապարոսկոպիկ վիրահատությունը, որի ժամանակ պտուղը հեռացվում է արգանդափողի հետ միասին։ Եթե հղիությունը շատ փոքր է՝ այն կարող է ինքնուրույն անցնել, կամ կարելի է իրականացնել դեղորայքային բուժում մետոտրեքսատով[30]։

Կրելախախտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրելախախտը հղիության ինքնաբեր ընդհատումն է մինչև 20 շաբաթական ժամկետը[31][32]։ Միացյալ Թագավորություններում կրելախախտ է համարվում հղիության ընդհատումը առաջին 23 շաբաթների ընթացքում[33]։

Հղիության կրելախախտերի մոտ 80%-ը առաջանում են առաջին եռամսյակում, ռիսկը նվազում է 12 շաբաթական ժամկետը լրանալուց հետո։ Ինքնաբեր վիժումը կարելի է դասակարգել մի քանի խմբերի՝ լրիվ, սկսվող, թերի և սպառնացող վիժումներ։

  • Լրիվ վիժում՝ հեշտոցային արյունահոսությանը հաջորդում է բեղմնավորման արգասիքի ամբողջությամբ դուրս բերումը արգանդի խոռոչից պարանոցի միջով։
  • Սկսվող վիժում՝ առաջանում է հեշտոցային արյունահոսություն, սակայն արգանդի պարանոցը փակ է, ինչը խոսում է նրա մասին, որ բեղմնավորման արգասիքները շուտով դուրս են մղվելու արգանդի խոռոչից։
  • Թերի վիժում՝ հեշտոցային արյունահոսությանը հաջորդում է բեղմնավորման արգասիքների մի մասի դուրս բերումը արգանդի խոռոչից, արգանդի պարանոցը փակ է, իսկ գերձայնային հետազոտությամբ արգանդի խոռոչում երևում է անկենդան պտուղը և բեղմնավորման այլ արգասիքների մնացորդներ։
  • Սպառնացող վիժում՝ սկսվում է հեշտոցային արյունահոսություն, արգանդի պարանոցը փակ է, գերձայնային հետազոտությամբ արգանդի խոռոչում առկա է կենսունակ պտուղ։

Մեռելածնություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեռալածնությունը պտղի կորուստը կամ մահն է մինչև 20 շաբաթական ժամկետը։ Վաղ մեռելածնություն է համարվում պտղի մահը հղիության 20-րդ շաբաթից մինչև 27-րդ շաբաթը, իսկ ուշ մեռելածնություն՝ 28-36 շաբաթը։ Բուն մեռելածնություն տերմինը օգտագործվում է, երբ պտուղը մահանում է սկսած հղիության 37-րդ շաբաթից[34]։

  • Համաճարակաբանություն․ տարեկան տեղի է ունենում մոտ երկու միլիոն մեռելածնություն, իսկ ամեն 1000 ծննդաբերությանը բաժին է ընկնում մոտ 6 մեռելածնություն (0,6%)[35]։
  • Կլինիկական պատկեր․ պտղի վարքային փոփոխությունները, ինչպիսին է շարժումների նվազումը, կամ հղիի կողմից դրանք ընդհանրապես չզգալը կարող է խոսել պտղի մահվան մասին, բայց վերջինիս դրսևորումները կարող են շատ բազմազան լինել։
  • Ռիսկի գործոններ․ հղիի քաշ, տարիք, ծխել, ինչպես նաև մինչև հղիությունը առկա դիաբետ կամ գերճնշում[34]
  • Բուժում․ Եթե պտուղը մահանում է մինչև ծննդաբերությունը, ապա բուժումը ներառում է ծննդաբերության խթանում կամ կեսարյան հատում։ Մնացած դեպքերում մահացած պտուղը կարող է դուրս գալ բնական ծննդաբերության միջոցով։

Պլացենտայի շերտազատում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլացենտայի շերտազատումը պլացենտային անջատումն է արգանդի պատից մինչև ծննդաբերությունը, որը հանդիսանում է երրորդ եռամսյակում հեշտոցային արյունահոսությունների գլխավոր պատճառներից մեկը։ Այն հանդիպում է հղիությունների մոտ 1%-ում[9][36]։

  • Կլինիկական պատկեր․ կարող է լինել ինչպես անախտանիշ, այնպես էլ ուղեկցվել հեշտոցային արյունահոսությամբ և որովայնի ցավով։
  • Ռիսկի գործոններ․ նախկինում պլացենտայի շերտազատում, ծխել, տրավմա, կոկայինի օգտագործում, բազմապտուղ հղիություն, գերճնշում, պրեէկլամպսիա, թրոմբոֆիլիաներ, մեծահասակ հղի, պտղաթաղանթների վաղաժամ մինչծննդաբերական պատռում, ներարգանդային վարակներ և գերջրություն։
  • Բուժում․ պտղի հասուն լինելու դեպքում (36 շաբաթ և ավելի), կամ եթե պտուղը անհաս է, բայց մոր մոտ առկա է դիսթրես, ցուցված է շտապ ծննդալուծում։ Մնացած դեպքերում, երբ պտուղը անհաս է բայց վիճակը այնքան էլ ծանր չէ, կարելի է հիվանդանոցային պայմաններում սահմանել դինամիկ հսկողություն՝ համապատասխան բուժման պայմաններում։

Առաջադրի պլացենտա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջադիր պլացենտա է կոչվում այն վիճակը, երբ պլացենտան ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն ծածկում է արգանդի պարանոցի ներքին օղը[9]։ Կախված նրանից, թե որքանով է պլացենտան ծածկում արգանդի պարանոցի ներքին օղը, առաջադիր պլացենտան դասակարգվում է հետևյալ ենթատեսակների՝ լրիվ առաջադիր, մասնակի առաջադիր, եզրային առաջադրություն և ցածր տեղակայված պլացենտա։ Առաջադիր պլացենտան ախտորոշվում է գերձայնային հետազոտության միջոցով՝ կանանց կոնսուլտացիա հերթական այցի ժամանակ, կամ արտահերթ՝ անոմալ հեշտոցային արյունահոսության դրվագից հետո։ Առաջադիր պլացենտան հիմնականում ախտորոշվում է երկրորդ եռամսյակում։

  • Ռիսկի գործոններ․ նախկինում տարած կեսարյան հատում, հղիության ընդհատում, ներարգանդային վիրահատություն, ծխել, բազմապտուղ հղիություն, բազմաթիվ հղիություններ, մոր տարիք[37]։

Պլացենտայի սերտաճում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլացենտայի սերտաճումը պլացենտայի՝ նորմայից ավելի ամուր միացումն է արգանդի պատին[38]։ Ավելի կոնկրետ՝ պլացենտայի սերտաճումը տրոֆոբլաստի ամրացումն է արգանդի մկանային շերտին՝ միոմետրիումին[39]։

Պլացենտային սերտաճման ռիսկի գործոններն են առաջադիր պլացենտան, երկրորդ եռամսյակում ալֆա-ֆետոպրոտենի և բետա-մարդու խորիոնային գոնադոտրոպինի անոմալ բարձր մակարդակը և մոր մեծ տարիքը՝ հատկապես 35 տարեկանից մեծ լինելը[40]։ Ավելին, նախկինում տարած կեսարյան հատումը պլացենտայի սերտաճման ամենահաճախ հանդիպող ռիսկի գործոններից է, քանի որ արգանդի վրա առկա սպին բերում է պլացենտային ոչ նորմալ դեցիդուալիզացիայի[41]։

Պլացենտային սերտաճաման դեպքում շատ հաճախ ցուցված է լինում կեսարյան հատում, որը կարող է ավարտվել հիստերէկտոմիայով՝ արգանդի հեռացումով[39]։

Բազմապտուղ հղիություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմապտուղ հղիությունը կարող է լինել մոնոխորիոնալ, երբ պտուղները ունեն մեկ ընդհանուր խորիոն, որը կարող է բերել ֆետո-ֆետալ տրանսոֆուզիոն համախտանիշի առաջացման։ Մոնոխորիոնալ պտուղները կարող են նաև լինել մոնոամնիոտիկ, այսինքն կիսել մեկ ընդհանուր ամնիոտիկ պարկ, ինչը կարող է բերել պորտալարի անոթների սեղման կամ ոլորման։ Շատ հազվադեպ պտուղները կարող են միաձուլվել, ինչը բերում է նրանց ներքին օրգանների ֆունկցիաների խանգարման։

Մայրիկից դեպի պտուղ վարակի անցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ սաղմի կամ պտղի իմուն համակարգը շատ թույլ է, կամ ամբղջությամբ բացակայում է, նրանք անմիջականորեն կախված են մայրիկի իմուն համակարգից։ Որոշ ախտածիններ կարող են անցնել պլացենտայի միջով և առաջացնել պերինատալ վարակ։ Շատ հաճախ այն միկրոօրգանիզմները, որոնք մոր մոտ շատ թեթև են ընթանում, կարող են շատ վտանգավոր լինել զարգացող սաղմի կամ պտղի համար։ Սա կարող է բերել ինքնաբեր վիժման կամ զարգացման ծանր խանգարումների։ Շատ ինֆեկցիաների համար պտուղը զգայուն է հղիության կոնկրետ շրջաններում։ Պերինատալ ինֆեկցիայի հետևանքները ոչ միշտ են ակներև լինում։

Տրանսպլացենտար ճանապարհով փոխանցվող ամենահաճախ հանդիպող ինֆեկցիաները ներառված են TORCH համալիրի մեջ․

Նորածինները կարող են նաև վարակվել իրենց մայրիկից ծննդաբերության ընթացքում։ Ծննդաբերության ընթացքում նորածինները շփվում են մոր արյան և այլ կենսաբանական հեղուկների, ինչպես նաև սեռական ուղիների հետ՝ առանց պլացենտար պատնեշի միջնորդության։ Այս պատճառով արյամբ փոխանցվող միկրոօրգանիզմները (հեպատիտ Բ, ՄԻԱՎ), սեռական ճանապարհով փոխանցվող միկրոօրգանիզմները (օրինակ՝ գոնոռեա կամ քլամիդիա) և կնոջ միզասեռական ուղու նորմալ ֆաունան (օրինակ` կանդիդա) նորածինների մոտ ամենից հաճախ հանդիպող ինֆեկցիաներն են։

Ընդհանուր ռիսկի գործոններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիության բարդությունների (ինչպես միայն հղիի կամ պտղի/պտուղների, այնպես էլ երկուսի հետ կապված) համար պատասխանատու ռիսկի գործոնները կարող են առկա լինել կնոջ մոտ մինչև հղիանալը, կամ առաջանալ հղիության ընթացքում[42]։ Նախապես գոյություն ունեցող ռիսկի գործոնները կարող են կապված լինել տվյալ անհատի գենետիկայի, ֆիզիկական կամ հոգեկան առողջության, միջավայրային կամ սոցիալական խնդիրների, կամ վերջիններիս համակցումների հետ[43]։

Կենսաբանական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենից հաճախ հանդիպող կենսաբանական գործոններն են՝

  • Ծնողների տարիք․
    • Դեռահաս ծնողներ․ երիտասարդ մայրերը գտնվում են որոշ բարդությունների զարգացման ռիսկի խմբում, որոնք ներառում են վաղաժամ ծննդաբերությունը և ծնվելիս նորածնի ցածր քաշը[44]
    • Մեծահասակ ծնողներ․ ինչպես մայրիկի, այնպես էլ հայրիկի տարիքի մեծացման հետ մեկտեղ մեծանում են նաև բարդությունների զարգացման հավանականությունը պտղի մոտ, հղիության և ծննդաբերության ընթացքում։ 45 տարեկանից բարձր ծնողների դեպքում խիստ մեծանում է կեսարյան հատման ռիսկը[45]։
  • Հասակ․ 1,5 մետրից պակաս հասակ ունեցող կանանց հղիությունները կարող են բարդանալ վաղաժամ ծննդաբերությամբ և ցածր քաշ ունեցող նորածնի ծնունդով։ Այս անհատների մոտ նաև շատ հաճախ լինում է նեղ կոնք, ինչը կարող է բերել ծննդաբերության ընթացքում պտղի ուսերի դիստոցիայի առաջացման[43]։
  • Քաշ․
    • Ցածր քաշ․ այն անհատները, ում մոտ մինչև հղիությունը քաշը 45,5 կիլոգրամից պակաս է, ամենայն հավանականությամբ կունենան ցածր քաշով պտուղ։
    • Բարձր քաշ․ Ճարպակալումով տառապող հղիների մոտ շատ հաճախ լինում են խոշոր պտուղներ, ինչը բարդացնում է ծննդաբերության ընթացքը։ Ճարպակալումը նաև բարձրացնում է գեստացիոն դիաբետի, զարկերակային գերճնշման, պրեէկլամպսիայի, գերհասուն հղիության և կեսարյան հատման ռիսկը[43]։
  • Նախորոք գոյություն ունեցող հիվանդություն, կամ նոր ձեռքբերված հիվանդություն․ հիվանդություններ կամ հիվանդագին վիճակներ, որոնց պատճառը հղիությունը չէ։
  • Նախորդ հղիություններից հետ կապված ռիսկեր․ նախորդ հղիությունների ժամանակ առաջացած բարդությունները շատ մեծ հավանականությամբ կարող են կրկվնել նաև հաջորդ հղիություններում[46][47]։
    • Բազմաթիվ հղիություններ․ այն անհատները, որոնք նախկինում ունեցել են 5 և ավելի հղիություններ, գտնվում են արագընթաց ծննդաբերության և հետծննդաբերական ծանր արյունահոսության ռիսկի խմբում։
    • Բազմապտուղ հղիություն (մեկ հղիության ընթացքում մեկից ավելի պտուղների առկայություն)․ այս դեպքում մեծանում է առաջադիր պլացենտային առաջացման ռիսկը[43]։

Շրջակա միջավայր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենից հաճախ հանդիպող միջավայրային գործոններն են՝

  • Շրջակա միջավայրի թունավոր նյութեր․
  • Հոգեմետ դեղեր
    • Էթանոլ․ հղիության ընթացքում ալկոհոլի օգտագործումը կարող է բերել պտղի ալկոհոլոային համախտանիշի և պտղի ալկոհոլային սպեկտրի խանգարումների։
    • Ծխախոտ․ հղիության ընթացքում ծխելը մեծացնում է պտղաթաղանթների վաղաժամ պատռման, պլացենտայի շերտազատման և առաջադիր պլացենտայի ռիսկը ավելի քան 2 անգամ[49]։ Ծխելը նաև մեծացնում է վաղաժամ ծննդաբերության հավանականությունը մոտ 30 տոկոսով[50]։
    • Կոկաին․ հղիության ընթացքում կոկաինի օգտագործումը կապված է վաղաժամ ծննդաբերության, պտղի զարգացման արատների և ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշի ռիսկի հետ։
    • Մեթամֆետամին․ հղիության ընթացքում վերջինիս օգտագործումը կարող է առաջացնել վաղաժամ ծննդաբերություն կամ պտղի զագրացման արատներ[51]։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ մեթամֆետամինի օգտագործման կարճաժամկետ հետևանքներից է նորածնի նյարդավարքային զարգացման դեֆիցիտը և աճի հապաղումը՝ ի համեմատ նորմալ նորածինների[52]։ Մեթամֆետամինի պրենատալ օգտագործման երկարաժամկետ հետևանքների են ուղեղի զարգացման խանգարումները, որոնք կարող են տևել շատ տարիներ[51]։
    • Կանաբիս․ ամենայն հավանականությամբ բացասաբար է ազդում երեխայի հետագա կյանքի վրա։
  • Սոցիոլոգիական և սոցիոտնտեսական գործոններ․ ընդհանուր առմամբ, չամուսնացած անհատները և ցածր սոցիոտնտեսական խմբում գտնվողները ունեն հղիության ընթացքում բարդությունների զարգացման ավելի մեծ ռիսկ, առնվազն կապված նրանով, որ վերջիններս չունեն նորմալ պրենատալ խնամքի հասանելիություն[43]։
  • Չպլանավորված հղիություն․ չպլանավորված հղիությունների դեպքում բացակայում է մինչև բեղմնավորումը իրականացվող խնամքը և ուշանում է պրենատալ խնամքը։ Այս դեպքում նաև տուժում է հղիի կյանքի պլանավորումը և ընդհանուր առմամբ բացասական հետևանքներ է ունենում մոր և ծնվելու դեպքում նաև պտղի ֆիզիկական և հոգեկան առողջության վրա[53][54]։
  • Որոշ դեղամիջոցների օգտագործում[43]․ որոշ հակադեպրեսանտներ կարող են մեծացնել վաղաժամ ծննդաբերության ռիսկը[55]։

Բարձր ռիսկի հղիություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ խանգարումների կամ հիվանդությունների առկայության դեպքում հղիությունը կարող է համարվել բարձր ռիսկային (ԱՄՆ-ում հղիությունների մոտ 6-8%-ը), և շատ ծանր դեպքերում անգամ կարող է հակացուցված լինել։ Բարձր ռիսկի հղիությունները մոր և մանկան բժշկությամբ զբաղվող մասնագետների հիմնական խնդիրն է։ Լուրջ խնդիրների թվին, որոնք խիստ նվազեցնում են կնոջ ֆիզիկական ունակությունը վերապրել հղիությունը, դասվում են զարգացման արատները (սրանք հիվանդագին վիճակներ են, որոնցով տվյալ կինը ծնվել է, օրինակ՝ սրտի կամ վերարտադրողական համակարգի հետ կապված որոշ խնդիրներ կամ հիվանդություններ) և որոշ հիվանդություններ, որոնք կինը ձեռք է բերել կյանքի ընթացքում։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Severe Maternal Morbidity in the United States». CDC. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  2. ↑ «Severe Maternal Morbidity in Canda» (PDF). The Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada (SOGC). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  3. ↑ Glazener CM, Abdalla M, Stroud P, Naji S, Templeton A, Russell IT (April 1995). «Postnatal maternal morbidity: extent, causes, prevention and treatment». British Journal of Obstetrics and Gynaecology. 102 (4): 282–87. doi:10.1111/j.1471-0528.1995.tb09132.x. PMID 7612509. S2CID 38872754.
  4. ↑ Thompson JF, Roberts CL, Currie M, Ellwood DA (June 2002). «Prevalence and persistence of health problems after childbirth: associations with parity and method of birth». Birth (Berkeley, Calif.). 29 (2): 83–94. doi:10.1046/j.1523-536X.2002.00167.x. PMID 12051189.
  5. ↑ Borders N (2006). «After the afterbirth: a critical review of postpartum health relative to method of delivery». Journal of Midwifery & Women's Health. 51 (4): 242–48. doi:10.1016/j.jmwh.2005.10.014. PMID 16814217.
  6. ↑ Naghavi M, Abajobir AA, Abbafati C, Abbas KM, Abd-Allah F, Abera SF, և այլք: (GBD 2016 Causes of Death Collaborators) (September 2017). «Global, regional, and national age-sex specific mortality for 264 causes of death, 1980–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016». Lancet. 390 (10100): 1151–1210. doi:10.1016/S0140-6736(17)32152-9. PMC 5605883. PMID 28919116.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Lende M, Rijhsinghani A (December 2020). «Gestational Diabetes: Overview with Emphasis on Medical Management». International Journal of Environmental Research and Public Health. 17 (24): 9573. doi:10.3390/ijerph17249573. PMC 7767324. PMID 33371325.
  8. ↑ Al-Jameil N, Aziz Khan F, Fareed Khan M, Tabassum H (February 2014). «A brief overview of preeclampsia». Journal of Clinical Medicine Research. 6 (1): 1–7. doi:10.4021/jocmr1682w. PMC 3881982. PMID 24400024.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 «Pregnancy complications». womenshealth.gov. 2016 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  10. ↑ Summers A (July 2012). «Emergency management of hyperemesis gravidarum». Emergency Nurse. 20 (4): 24–28. doi:10.7748/en2012.07.20.4.24.c9206. PMID 22876404.
  11. ↑ Goodwin TM (September 2008). «Hyperemesis gravidarum». Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 35 (3): viii, 401–17. doi:10.1016/j.ogc.2008.04.002. PMID 18760227.
  12. ↑ Austin, Kerstin; Wilson, Kelley; Saha, Sumona (April 2019). «Hyperemesis Gravidarum». Nutrition in Clinical Practice (անգլերեն). 34 (2): 226–241. doi:10.1002/ncp.10205. PMID 30334272. S2CID 52987088.
  13. ↑ Wu WH, Meijer OG, Uegaki K, Mens JM, van Dieën JH, Wuisman PI, Ostgaard HC (November 2004). «Pregnancy-related pelvic girdle pain (PPP), I: Terminology, clinical presentation, and prevalence». European Spine Journal. 13 (7): 575–589. doi:10.1007/s00586-003-0615-y. PMC 3476662. PMID 15338362.
  14. ↑ 14,0 14,1 Walters, Charlotte; West, Simon; Nippita, Tanya A (2018 թ․ հուլիսի 1). «Pelvic girdle pain in pregnancy». Australian Journal of General Practice. 47 (7): 439–443. doi:10.31128/AJGP-01-18-4467. PMID 30114872. S2CID 52018638.
  15. ↑ Villar J, Say L, Gulmezoglu AM, Meraldi M, Lindheimer MD, Betran AP, Piaggio G (2003). «Eclampsia and pre-eclampsia: a health problem for 2000 years.». In Critchly H, MacLean A, Poston L, Walker J (eds.). Pre-eclampsia. London: RCOG Press. էջեր 189–207.
  16. ↑ Abalos E, Cuesta C, Grosso AL, Chou D, Say L (September 2013). «Global and regional estimates of preeclampsia and eclampsia: a systematic review». European Journal of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Biology. 170 (1): 1–7. doi:10.1016/j.ejogrb.2013.05.005. PMID 23746796.
  17. ↑ «High Blood Pressure in Pregnancy». medlineplus.gov. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  18. ↑ Haram K, Svendsen E, Abildgaard U (February 2009). «The HELLP syndrome: clinical issues and management. A Review» (PDF). BMC Pregnancy and Childbirth. 9: 8. doi:10.1186/1471-2393-9-8. PMC 2654858. PMID 19245695. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 12-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  19. ↑ Mjahed K, Charra B, Hamoudi D, Noun M, Barrou L (October 2006). «Acute fatty liver of pregnancy». Archives of Gynecology and Obstetrics. 274 (6): 349–53. doi:10.1007/s00404-006-0203-6. PMID 16868757. S2CID 24784165.
  20. ↑ Reyes H, Sandoval L, Wainstein A, Ribalta J, Donoso S, Smok G, Rosenberg H, Meneses M (January 1994). «Acute fatty liver of pregnancy: a clinical study of 12 episodes in 11 patients». Gut. 35 (1): 101–06. doi:10.1136/gut.35.1.101. PMC 1374642. PMID 8307428.
  21. ↑ 21,0 21,1 Venös tromboembolism (VTE) – Guidelines for treatment in C counties. Bengt Wahlström, Emergency department, Uppsala Academic Hospital. January 2008
  22. ↑ Wang S, An L, Cochran SD (2002). «Women». In Detels R, McEwen J, Beaglehole R, Tanaka H (eds.). Oxford Textbook of Public Health (4th ed.). Oxford University Press. էջեր 1587–601.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Kourtis AP, Read JS, Jamieson DJ (June 2014). «Pregnancy and infection». The New England Journal of Medicine. 370 (23): 2211–18. doi:10.1056/NEJMra1213566. PMC 4459512. PMID 24897084.
  24. ↑ Kaufmann R, Foxman B (1991). «Mastitis among lactating women: occurrence and risk factors» (PDF). Social Science & Medicine. 33 (6): 701–05. doi:10.1016/0277-9536(91)90024-7. hdl:2027.42/29639. PMID 1957190.
  25. ↑ Davis, Melinda B.; Arany, Zolt; McNamara, Dennis M.; Goland, Sorel; Elkayam, Uri (January 2020). «Peripartum Cardiomyopathy». Journal of the American College of Cardiology (անգլերեն). 75 (2): 207–221. doi:10.1016/j.jacc.2019.11.014. PMID 31948651. S2CID 210701262.
  26. ↑ 26,0 26,1 «Thyroid Disease & Pregnancy | NIDDK». National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 12-ին.
  27. ↑ Sullivan, Scott A. (June 2019). «Hypothyroidism in Pregnancy». Clinical Obstetrics & Gynecology (անգլերեն). 62 (2): 308–319. doi:10.1097/GRF.0000000000000432. ISSN 0009-9201. PMID 30985406. S2CID 115198534.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Taylor, Peter N.; Lazarus, John H. (2019 թ․ սեպտեմբերի 1). «Hypothyroidism in Pregnancy». Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. Pregnancy and Endocrine Disorders (անգլերեն). 48 (3): 547–556. doi:10.1016/j.ecl.2019.05.010. ISSN 0889-8529. PMID 31345522. S2CID 71053515.
  29. ↑ Lemire, Francine (October 2021). «Accès bien pensé». Canadian Family Physician. 67 (10): 791. doi:10.46747/cfp.6710791. ISSN 0008-350X. S2CID 238861265.
  30. ↑ «Ectopic pregnancy – Treatment – NHS Choices». www.nhs.uk. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 27-ին.
  31. ↑ «Pregnancy complications». www.womenshealth.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  32. ↑ Dugas, Carla; Slane, Valori H. (2022), «Miscarriage», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30422585, Վերցված է 2022-09-12-ին
  33. ↑ «Miscarriage». NHS Choice. NHS. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 13-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 Marufu, Takawira C; Ahankari, Anand; Coleman, Tim; Lewis, Sarah (December 2015). «Maternal smoking and the risk of still birth: systematic review and meta-analysis». BMC Public Health (անգլերեն). 15 (1): 239. doi:10.1186/s12889-015-1552-5. ISSN 1471-2458. PMID 25885887. S2CID 5241108.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  35. ↑ Page, Jessica M.; Silver, Robert M. (April 2018). «Evaluation of stillbirth». Current Opinion in Obstetrics & Gynecology (անգլերեն). 30 (2): 130–135. doi:10.1097/GCO.0000000000000441. ISSN 1040-872X. S2CID 3607787.
  36. ↑ Oyelese, Yinka; Ananth, Cande V. (October 2006). «Placental Abruption». Obstetrics & Gynecology. 108 (4): 1005–1016. doi:10.1097/01.aog.0000239439.04364.9a. ISSN 0029-7844. PMID 17012465. S2CID 960903.
  37. ↑ Oyelese, Yinka; Smulian, John C. (April 2006). «Placenta Previa, Placenta Accreta, and Vasa Previa». Obstetrics & Gynecology (անգլերեն). 107 (4): 927–941. doi:10.1097/01.AOG.0000207559.15715.98. ISSN 0029-7844. PMID 16582134. S2CID 22774083.
  38. ↑ Wortman AC, Alexander JM (March 2013). «Placenta accreta, increta, and percreta». Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 40 (1): 137–54. doi:10.1016/j.ogc.2012.12.002. PMID 23466142.
  39. ↑ 39,0 39,1 Silver, Robert M.; Branch, D. Ware (2018 թ․ ապրիլի 18). «Placenta Accreta Spectrum». New England Journal of Medicine (անգլերեն). 378 (16): 1529–1536. doi:10.1056/NEJMcp1709324. PMID 29669225. S2CID 81685472.
  40. ↑ Hung, Tai-Ho; Shau, Wen-Yi; Hsieh, Ching-Chang; Chiu, Tsung-Hong; Hsu, Jenn-Jeih; Hsieh, T'Sang-T'Ang (1999 թ․ ապրիլի 1). «Risk factors for placenta accreta». Obstetrics & Gynecology (անգլերեն). 93 (4): 545–550. doi:10.1016/S0029-7844(98)00460-8. ISSN 0029-7844. PMID 10214831.
  41. ↑ «Placenta Accreta Spectrum». www.acog.org (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  42. ↑ «Health problems in pregnancy». Medline Plus. US National Library of Medicine. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 Merck. «Risk factors present before pregnancy». Merck Manual Home Health Handbook. Merck Sharp & Dohme. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 1-ին.
  44. ↑ Koniak-Griffin D, Turner-Pluta C (September 2001). «Health risks and psychosocial outcomes of early childbearing: a review of the literature». The Journal of Perinatal & Neonatal Nursing. 15 (2): 1–17. doi:10.1097/00005237-200109000-00002. PMID 12095025. S2CID 42701860.
  45. ↑ Bayrampour H, Heaman M (September 2010). «Advanced maternal age and the risk of cesarean birth: a systematic review». Birth. 37 (3): 219–226. doi:10.1111/j.1523-536X.2010.00409.x. PMID 20887538.
  46. ↑ Brouwers L, van der Meiden-van Roest AJ, Savelkoul C, Vogelvang TE, Lely AT, Franx A, van Rijn BB (December 2018). «Recurrence of pre-eclampsia and the risk of future hypertension and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis». BJOG. 125 (13): 1642–1654. doi:10.1111/1471-0528.15394. PMC 6283049. PMID 29978553.
  47. ↑ Lamont K, Scott NW, Jones GT, Bhattacharya S (June 2015). «Risk of recurrent stillbirth: systematic review and meta-analysis». BMJ. 350: h3080. doi:10.1136/bmj.h3080. PMID 26109551.
  48. ↑ Williams PM, Fletcher S (September 2010). «Health effects of prenatal radiation exposure». American Family Physician. 82 (5): 488–493. PMID 20822083. S2CID 22400308.
  49. ↑ «Preventing Smoking and Exposure to Secondhand Smoke Before, During, and After Pregnancy» (PDF). Centers for Disease Control and Prevention. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  50. ↑ «Substance Use During Pregnancy». Centers for Disease Control and Prevention. 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 «New Mother Fact Sheet: Methamphetamine Use During Pregnancy». North Dakota Department of Health. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  52. ↑ Della Grotta S, LaGasse LL, Arria AM, Derauf C, Grant P, Smith LM, Shah R, Huestis M, Liu J, Lester BM (July 2010). «Patterns of methamphetamine use during pregnancy: results from the Infant Development, Environment, and Lifestyle (IDEAL) Study». Maternal and Child Health Journal. 14 (4): 519–27. doi:10.1007/s10995-009-0491-0. PMC 2895902. PMID 19565330.
  53. ↑ Eisenberg L, Brown SH (1995). The best intentions: unintended pregnancy and the well-being of children and families. Washington, D.C: National Academy Press. ISBN 978-0-309-05230-6. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  54. ↑ «Family Planning - Healthy People 2020». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  55. ↑ Gavin AR, Holzman C, Siefert K, Tian Y (2009). «Maternal depressive symptoms, depression, and psychiatric medication use in relation to risk of preterm delivery». Women's Health Issues. 19 (5): 325–34. doi:10.1016/j.whi.2009.05.004. PMC 2839867. PMID 19733802.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: sh85106287 · LNB: 000076508 · Microsoft: 2780504744, 2909535419, 2910379499
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հղիության_բարդություններ&oldid=9261308» էջից