Չինգիզ Այթմատով
Չինգիզ Այթմատով (ղրղզ.՝ Чыңгыз Төрөкулович Айтматов, դեկտեմբերի 12, 1928[1][2][3][4][5][6][7][8][6][9], Sheker, Ղրղզական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, ԽՍՀՄ[10] - հունիսի 10, 2008[11][1][2][3][4][5][6][7][8][6][9], Նյուրնբերգ, Բավարիա[12]), ղրղըզ արձակագիր։
Բովանդակություն
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է Ղրղզստանի Շեքրիր աուլում։ 1937 թ.-ին հայրը, որը ղեկավար պաշտոն էր զբաղեցնում, աքսորվեց, և Չենգիզը ստիպված էր տասը տարեկանից աշխատել։ 14 տարեկանում արդեն քարտուղար էր աշխատում գյուղխորհրդում (դա Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներն էին, երբ տղամարդկանց մեծ մասը ռազմաճակատում էր)՝ լուծելով գյուղի ամենածանր խնդիրները։
Ութերորդ դասարանն ավարտելով՝ Չինգիզն ընդունվում է Ջամբուլի կենդանաբանական տեխնիկումը։ 1952 թվականին հրատարակում է առաջին պատմվածքները, որոնք գրված էին ղրղզերեն։ 1953 թվականին Ֆրունզեում ավարտում է Ղրղզստանի գյուղատնտեսական ինստիտուտը, իսկ 1958 թվականին գրականության բարձրագույն դասընթացներ է անցնում Մոսկվայի գրականության ինստիտուտում։ Նրա պատմվածքներն ու վիպակները թարգմանվում են ռուսերեն և տպագրվում «Օկտյաբր» և «Նովիյ միր» ամսագրերում։ Վերադառնալով հայրենիք՝ ստանձնում է «Գրական Ղրղզստան» ամսագրի խմբագրի պարտականությունները, այդ տարի հինգ տարի շարունակ լինում է նաև իր հանրապետությունում «Պրավդա»-ի սեփական թղթակիցը։
1963 թվականին տպագրվում է Այթմատովի առաջին ժողովածուն՝ երեք վիպակով։ Այս ժողովածուի համար Այթմատովն արժանանում է Լենինյան մրցանակի։
Մինչև 1965 թվականը Այթմատովը գրում է ղրղզերեն։ Ռուսերեն գրած առաջին վիպակը «Մնաս բարով, Գյուլսարի» վիպակն է։ Չինգիզ Այթմատովի առաջին վեպը՝ «Եվ դարից երկար ձգվում է օրը», հրատարակվել է 1980 թվականին, իսկ 1988 թվականին լույս է տեսնում նրա հանրահայտ «Կառափնարան» վեպը։
1988-1991 թվականներին եղել է «Иностранная литература» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը։
1990-1994 թվականներին եղել է ԽՍՀՄ, այնուհետև՝ Ռուսաստանի դեսպանը Լյուքսեմբուրգում։ 1994 թվականից մինչև 2008 թվականի մարտը եղել է Ղրղզստանի դեսպանը Բելգիայում, Նիդերլանդներում և Լյուքսեմբուրգ։ Մահացել է Նյուրնբերգում։
Հայերեն հրատարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Երեք վիպակ, Երևան, «Հայաստան», 1965, 284 էջ։
- Մնաս բարով, Գյուլսարի (վիպակ), Երևան, «Հայաստան», 1968, 252 էջ (թարգմանությունը՝ Բագրատ Ուլուբաբյանի)։
- Սպիտակ շոգենավը (վիպակ), Երևան, «Սովետական գրող», 1977, 176 էջ (թարգմանությունը՝ Անահիտ Սահինյանի)։
- Ջամիլյա (վիպակներ), «Սովետական գրող», 1980, 168 էջ (թարգմանությունը՝ Վ. Եսայանի)։
- Եվ դարից երկար ձգվում է օրը (վեպ)։ Չալիկ շուն, որ վազում էր ծովի եզրով (վիպակ), Երևան, «Սովետական գրող», 1983, 448 էջ (թարգմանությունը՝ Սոֆի Ավագյանի)։
- Կառափնարան (վեպ), , Երևան, «Խորհրդային գրող», 1989, 400 էջ (թարգմանությունը՝ Դորա Եսայանի)։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 SNAC — 2010.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Discogs — 2000.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 6,9 NooSFere — 1999.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 filmportal.de — 2005.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Munzinger-Archiv — 1913.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Brockhaus Enzyklopädie
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays — 2 — Éditions Robert Laffont, 1994. — Vol. 1. — P. 30. — ISBN 978-2-221-06888-5
- ↑ 11,0 11,1 11,2 http://rt.com/news/famous-writer-aitmatov-dies-aged-79/
- ↑ 12,0 12,1 12,2 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118501259 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
- ↑ https://www.kunstkultur.bka.gv.at/staatspreis-fur-europaische-literatur
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Աշոտ Գաբրիելյան, Չինգիզ Այթմատով. մարդեղենության Քրիստոսը, «Ազատամտություն» օրաթերթ, 2009, թիվ 15, էջ 7։
| ||||||||||
- Դեկտեմբերի 12 ծնունդներ
- 1928 ծնունդներ
- Հունիսի 10 մահեր
- 2008 մահեր
- Նյուրնբերգ քաղաքում մահացածներ
- ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի դափնեկիրներ
- Լենինի շքանշանի ասպետներ
- Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսներ
- Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշանով պարգևատրվածներ
- Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանի ասպետներ
- Ժողովուրդների բարեկամության շքանշանի դափնեկիրներ
- Բարեկամության շքանշանի ասպետներ (Ռուսաստան)
- Լենինյան մրցանակի դափնեկիրներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Ղրղզ արձակագիրներ
- Ղրղըզ խմբագիրներ
- Անձինք նամականիշերի վրա
- Թոքաբորբից մահացածներ
- 20-րդ դարի վիպասաններ
