Մասնակից:Լաուրա Շալջյան/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ակնե, որը հայտնի է նաև որպես հասարակ ակնե (acne vulgaris), երկարատև ընթացքով մաշկային հիվանդություն է, որն առաջանում է մազապարկի՝ էպիթելի մահացած բջիջներով և ճարպով խցանումից[1]։ Դրան բնորոշ է սև և սպիտակ կոմեդոնների, բշտիկների առկայությունը և յուղոտ մաշկը, երբեմն՝ սպիների առաջացում[2][3][4]։ Այն առաջին հերթին ախտահարում է մաշկի համեմատաբար շատ ճարպագեղձեր պարունակող հատվածները՝ դեմքը, կրծքավանդակի վերին մասը և թիկունքը[5]։ Արդյունքում արտաքին տեսքը կարող է անհանգստություն պատճառել, իջեցնել ինքնագնահատականը և ծայրահեղ դեպքերում հանգեցնել ընկճախտի և ինքնասպանության մասին մտքերի[6][7]։

Ակնեի առաջացման մեջ ժառանգական նախատրամադրվածությունը կազմում է [3]։ Սննդակարգի և ծխախոտի դերը պարզ չէ, իսկ շրջակա միջավայրի մաքրությունը և արևի լույսի առկայությունը որևէ նշանակություն չունեն[3]։ Պարզվել է որ, երկու սեռերի մոտ էլ անդրոգեններ կոչվող հորմոններն ընկած են ճարպի արտադրության հիմքում։ Մեկ այլ հաճախակի հանդիպող գործոն է Propionibacterium acnes -ի չափից ավել աճը, որը նորմայում կա մաշկի վրա[8]։


Կան ակնեի բուժման բազմաթիվ եղանակներ՝ ապրելակերպի փոփոխություն,դեղորայքներ և բժշկական միջամտություններ։ Պարզ ածխաջրերի քիչ օգտագործումը, օրինակ շաքարի սահմանափակումը,կարող է օժանդակել բուժմանը։ Դեղորայքները կիրառում են անմիջապես վնասված մաշկին, սովորաբար կիրառվում են ազելաթթու,բենզոիլ պերօքսիդ և սալիցիլաթթու։ Ակնեի բուժման համար նախատեսված հակաբիոտիկները և ռետինոիդները առկա են քսուքների և ներքին ընդունման դեղաձևերով[9]։ Սակայն հակաբիոտիկային թերապիան կարող է բերել հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունության առաջացման ։ Կանանց շրջանում հակաբեղմնավորիչ հաբերի որոշ տեսակներ կարող են օգնել ակնեի բուժման հարցում [9]։ Իզոտրետինոինները սովորաբար համարվում են <<պահեստային>> դեղամիջոցներ և օգտագործվում են ծանր ակնեի բուժման դեպքում, քանի որ ունեն շատ կողմնակի ազդեցություններ[9]։ 2015 թվականին գրանցվել է ակնեով ախտահարում բնակչության շուրջ 633 միլիոն ի մոտ՝ զբաղեցնելով աշխարհում տարածված հիվանդությունների մեջ 8-րդ տեղը։ Ակնեն առհասարակ հանդիպում է դեռահասների շրջանում և արևմուտքում ախտահարում է պատանիների 80-90%-ին։ Որոշ գյուղական համայնքերում տոկոսներն ավելի ցածր են[10]։ Երեխաների և մեծահասակների մոտ կարող է հանդիպել սեռական հասունացումից առաջ և հետո։ Չնայած մեծահասակների շրջանում ակնեն ավելի քիչ է հանդիպում,գրեթե 50% դեպքերում այն շարունակում է անհանգստացնել մարդկանց 20-30 տարեկանում և մի մասի համար էլ այն դժվարություններ է առաջացնում 40 տարեկանում[3]։


Դասակարգումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակնե վուլգարիսը (հուն․. ἀκµή, "կետ" + L. vulgaris, "հասարակ") ըստ ծանրության աստիճանի լինում է թեթև, միջին և ծանր։ Դասակարգումն օգնում է որոշել բուժման համապատասխան մոտեցումը[11]։ Թեթև ակնեն բնորոշվում է խցանված մազապարկի առկայությամբ (այսպես կոչված կոմեդոններ), սահմանափակված միայն դեմքի շրջանում, հազվադեպ բորբոքային վնասումներով[11]։ Միջին ծանրության ակնեն բնորոշվում է դեմքին բազմաթիվ բորբոքային հանգույցիկների ու թարախաբշտիկների առկայությամբ, ի տարբերություն ակնեի թեթև ձևի, հայտնաբերվում են նաև իրանին[11]։ Ծանր աստիճանի ակնեն բնութագրվում է հանգույցների առաջացումով (ցավոտ <<ուռուցք>> մաշկի տակ), բնորոշ է մաշկի վնասումներ,իրանը նույնպես ներգրավված է[11]։

Մեծ հանգույցները նախնական նման են բշտի,և հանգույցաբուշտ տերմինը օգտագործվել է նկարագրելու բորբոքային ակնեի ծանր դեպքերը[12]։ Իրական բշտերը, ըստ էության, հազվադեպ են հանդիպում ակնեի դեպքում և ծանր հանգույցային ակնե տերմինը ավելի նախընտրելի է[12]։

Ինվերսիոն ակնեն (լատ․ invertō, "գլխիվայր") և վարդագույն ակնեն (rosa, "վարդագույն" + -āceus, "ձևավորել") ակնեի իսկական ձևերը չեն և համապատասխանաբար վերաբերում են մաշկի վիճակներին՝ քրտնագեղձի բորբոքմանը և վարդացանին։ Քրտնագեղձի բորբոքումը որոշ հատկանիշներով նման է հասարակ ակնեին, ինչպիսիք են մահացած բջիջներով մազապարկի խցանման հակումը, առանձնահատկությունները և հետևաբար հաշվի է առնվում ակնհայտ մաշկային ախտահարում[13]։



Ախտանշանները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

A photograph of a human face with nodular acne
Հանգուցավոր ակնեի ծանր դեպք
A photograph of a human back with nodular acne
Հանգուցավոր ակնե իրանին


Ակնեի բնորոշ առանձնահատկություններն են․ մաշկային ճարպի գերարտադրությունըմիկրոկոմեդոնները, կոմեդոնները, հանգույցիկները,հանգույցները (մեծ հանգույցիկները), թարախաբշտիկները և այս ամենի արդյունքում հաճախ մաշկը վնասվում է [14][15]։ Ակնեի ի հայտ գալը փոխում է մաշկի գույնը։ Դա կարող է հանգեցնել հոգեբանական և սոցիալական խնդիրների[11]։


Սպիներ

Ակնեի դեպքում սպիների առաջացման պատճառը բուն մաշկում բորբոքումն է և այն հանդիպում է հասարակ ակնեով տառապող մարդկանց 95%-ի շրջանում։ Սպին առաջանում է ի պատասխան մաշկի բորբոքման, որպես ոչ կանոնավոր էպիթելիզացում (ձևավորվում է շարակցական հյուսվածք)։ Սպիացումը առավել շատ բնորոշ է ծանր ակնեին,բայց կարող է դիտվել նաև ցանկացած տեսակի դեպքում[16]։ Ակնեի հետևանքով առաջացած սպիները դասակարգվում են ելնելով անկանոն վերականգնման աստիճանից ,որը բերում է կոլագենի ավելցուկի կուտակմանը կամ վնասված շրջանումի ներանկմանը ։

Ակնեին բնորոշ ատրոֆիկ սպին չի պարունակում կոլագենը և ամենատարածված սպին է ակնեի ժամանակ (կազմում է ակնեից առաջացած սպիների 75%-ը)[17][18]։ Բացի այդ դասակարգվում են նաև՝ սառցեկտոր, փոսիկավոր և գլանաձև սպիներ[16]։ Սառցե սպիները նեղ են (լայնությունը 2մմ-ից փոքր), խորը սպիներ են, որոնք ձգվում են մինչև բուն մաշկ[17]։ Փոսիկավոր սպիները կլոր են կամ օվալաձև, ատամնավոր, սուր ծայրերով և լայնությունը տատանվում է 1.5-4մմ-ի սահմաններում[17]։ Գլանաձև սպիները ավելի լայն են, քան սառցե և փոսիկավոր սպիները (լայնությունը 4-5մմ) և ունեն ալիքաձև տեսք մաշկի խորության մեջ[17]։

Գերաճական սպիները հազվադեպ են հանդիպում և բնութագրվում են կոլագենի քանակի ավելացումով անկանոն աճի պատասխանից հետո[17]։ Դրանք նկարագրվում են որպես ամուր և մաշկից բարձր սպիներ։ Գերաճական սպիները մնում են վերքի բուն եզրով,մինչդեռ կելոիդ սպիները կարող են ձևավորել հյուսվածք այդ սահմաններից դուրս[17]։ Ակնեի արդյունքում առաջացող կելոիդ սպիները առավել հաճախ առաջանում են տղամարդկանց և մուգ մաշկով մարդկանց մոտ և սովորաբար իրանին[17]։

Գունակավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետբորբոքային գերգունակավորումը սովորաբար համարվում է հանգուցավոր ակնեի հետևանք։ Այս հետքերը հաճախ թողնում են բորբոքված մգացած նշան իսկական ակնեի լուծումից հետո։ Այս բորբոքումը խթանում են գունակ սինթեզող բջիջները (հայտնի են որպես մելանոցիտներ), որոնք արտադրում են ավելի շատ մելանին, որը բերում է մաշկի մգեցման[19]։ Մուգ մաշկով մարդկանց մոտ ավելի հաճախ է հանդիպում։ Գունակավորված սպի տերմինը օգտագործվում է հետբորբոքային գերգունակավորման փոխարեն, բայց մոլորեցնող է այդ հասկացությունը, քանի որ ենթադրում է , որ գույնն անփոփոխ է։ Հաճախ հետբորբոքային գերգունակավորումը կարող է կանխվել և գունաթափվել ժամանակի ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, չբուժված հետբորբոքային գերգունակավորումը կարող է տևել ամիսներ, տարիներ կամ կարող է մնալ անփոփոխ, եթե ախտահարված են մաշկի խորը շերտերը։ Մաշկի նույնիսկ չնչին չպաշտպանված լինելը արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից կարող է պահպանել գերգունակավորումը[19]։ Արևապաշտպան քսուքների օգտագործումը 15 և ավել գործոնով օրական կարող է նվազեցնել ռիսկը[20]։

Պատճառները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակնեի զարգացման ռիսկի գործոնները,բացի ժառանգական գործոնից,հստակորեն բացահայտված չեն։ Հնարավոր երկրորդային նպաստող գործոններն են․ հորմոնները, վարակները, սննդակարգը և սթրեսը։ Փորձարարական հետազոտությունները ծխախոտի ազդեցության և ակնեի ծանրության միջև որևէ կապ չեն հայտնաբերել[3][21][22]։ Արևի լույսը և շրջակա միջավայրի մաքրությունը կապված չեն ակնեի հետ։[23]

Գեները

Ակնեի նկատմամբ նախատրամադրվածությունը հատուկ անհատների համար հավանաբար բացատրվում է գենետիկ գործոնով,թեորիան,որը պաշտպանվել է փորձարարական հետազոտություններով, ուսումնասիրել է ակնեի հավանականությունը երկվորյակների և առաջին աստիճանի ազգականների շրջանում[3]։ Ծանր ակնեն կարող է կապված լինել XYY համախտանիշի հետ[24]։ Ակնեն հավանաբար կրում է բազմաթիվ գեների ուղղակի ազդեցություն, քանի որ հիվանդությունը չի հետևում դասական(մենդելյան) ժառանգման մոդելին։ Հայտնաբերվել են շեղումներ բազմաթիվ գեներում՝ ուռուցքի նեկրոզի գործոն ալֆայի(ՈՒՆԳ-α),Իլ-1α-ի և CYP1A1 գեների մեջ[25]։ Բարձր ռիսկը կապված է 308 G/A առանձին նուկլեոտիդային բազմաձևության փոփոխության հետ ՈՒՆԳ գենում[26]։

Հորմոնները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հորմոնալ ակտիվությունը, որը հանդիպում է դաշտանային ցիկլի և սեռական հասունացման շրջանում, կարող է նպաստել ակնեի դրսևորման։ Սեռահասունացման ընթացքում սեռական հորմոննների՝ անդրոգենների քանակի ավելացումը պատճառ է հանդիսանում ճարպագեղձերի ակտիվության և ճարպի ավելի շատ արտադրության[5]։ Մի շարք հորմոններ ևս կապված են ակնեի հետ, օրինակ արական սեռական հորմոն տեստոստերոնը,դիհիդրոտեստոստերոնը (ԴՀՏ) և դեհիդրոէպիանդրոստերոն (ԴՀէԱ)․ աճի հորմոնի (ԱՃ) և ինսուլինանման աճի գործոն 1-ի (ԻԱՀ-1) բարձր մակարդակները նույնպես կապված են վատթարացած ակնեի հետ[27]: Երկու անդրոգեններն էլ և ԻԱՀ-1-ը թվում է կարևոր է ակնեի առաջացման մեջ,քանի որ ակնեն կախված չէ առանձին ամբողջական անդրոգենային անզգայունության համախտանիշի (CAIS) կամ Լարոնի համախտանիշի հետ (անզգայունություն ԱՃ-ի նկատմամբ, ԻԱԳ-1-ի շատ ցածր մակարդակի արդյունքում)[28][29]։

Բժշկական վիճակները, որոնք ընդհանրապես առաջացնում են բարձր անդրոգենային վիճակ, ինչպիսիք են ձվարանի պոլիկիստոզ համախտանիշը, բնածին մակերիկամային գերաճ և անդրոգեն արտադրող ուռուցքներ, կարող են պատճառ դառնալ անհատների մոտ ակնեի առաջացման[30][31]։ Ընդհակառակը, մարդիկ, ովքեր ունեն անդրոգենային հորմոնների պակաս կամ անզգայունություն անդրոգենների նկատմամբ հազվադեպ է հանդիպում ակնե[30]։ Անդրոգենների ավելացում և մաշկի ճարպի սինթեզի ակտիվացում կարող է դիտվել հղիության ընթացքում[31][32]։ Ակնեն կարող է լինել որպես կողմնակի ազդեցություն տեստոստերոնով փոխարինող թերապիայի կամ անաբոլիկ ստերոիդներ օգտագործելու դեպքում[2][33]։ Բոդիբիլդինգով զբաղվող մարզիկների սննդակարգում և սննդային հավելումներում սովորաբար հայտնաբերվում են անօրինական ավելացված անաբոլիկ ստերոիդներ[2][34]։


Վարակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմիցս կասկածվում էր որ անաերոբ բակտերիա Propionibacterium acnes (P. acnes) -ն նպաստում է ակնեի զարգացմանը,բայց նրա իրական դերը լավ ուսումնասիրված չէ[3]։ Կան տեսակետներ, որ P. acnes -ի հատուկ ենթաշտամներ առկա են առողջ մաշկում, ինչպես նաև միջին և ծանր բորբոքային ակնեի ժամանակ[35]։Հայտնի չէ, այդ անցանկալի շտամները զարգանում են տեղում, թե ձեռք են բերվում կամ հնարավոր է երկուսը միասին։ Այս շտամները հնարավորություն ունեն փոփոխվելու, մշտական պահպանվելու, նպաստում են ճարպի արտադրությանը և վնասված մաշկի մահացած բջիջների քայքայմանը ծակոտիներում։ Ակնեի զարգացումը պայմանավորված է փոքրիկ մակաբույծ Demodex-ով[15][36]։ Պարզ չէ,թե ինչպես է մակաբույծի վերացումը բարելավվում ակնեն[36]։


Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կապը սննդակարգի և ակնեի միջև պարզ չէ, քանի որ չկան ուսումնասիրություններ, որը հաստատում են նրանց միջև կապը[37]։ Հայտնաբերվել է , որ բարձր գլիկեմիկ սննդակարգը ունի տարբեր ազդեցություն ակնեի ծանրության վրա[38][39][40]։ Բազմաթիվ ռանդոմիզացված վերահսկվող փորձերը հայտնաբերել են, որ շաքարի սահմանափակումը սննդակարգում նվազեցնում է ակնեն[39]։ Կան քիչ դիտողական փաստեր,որոնք ենթադրում են որ կաթնամթերքի սպառումը կապված է ակնեի բարձր հաճախականության ու ծանրության հետ [36] [37][39][41][42]։ Կաթը պարունակում է սպիտակուց և հորմոններ, որոնք են ԻԱԳ-1 և դիհիդրոտեստոստերոնի նախորդները[39]։ Կա վարկած, որ այս բաղադրիչները խթանում են ինսուլինի և ԻԱգ-1-ի ազդեցությունները , դրանով իսկ բարձրացնում անդրոգենների, ճարպի արտադրությունը և նպաստում կոմեդոնների առաջացմանը[39][43]։ Հասանելի փաստերը չեն հաստատում կապը շոկոլադի կամ աղի և ակնեի ծանրության միջև[37][41]։ Շոկոլադը պարունակում է տարբեր քանակությամբ շաքար,որը կարող է բերել բարձր գլիկեմիայի, և դա կարող է պատրաստված լինել կաթով կամ առանց դրա։ Մի քանի հետազոտություններ ուսումնասիրել են կապը գիրության և ակնեի միջև[3]։ Վիտամին B12-ը կարող է նպաստել մաշկի վրա ակնեին բնորոշ փոփոխությունների աաջացման կամ գոյություն ունեցող ակնեի վատթարացման, երբ ընդունված դեղաչափերը գերազանցում են նախատեսված օրական չափը[44]։ Ճարպոտ սննդի օգտագործումը չի շատացնում ակնեն կամ չի վատթարացնում վիճակը[45][46]։ Մեկ այլ տեսություն ուսումնասիրել է արևմտյան սննդակարգի օրինակը, որը հարուստ է շատ պարզ ածխաջրերով, կաթով և կաթնամթերքով, տրանս ճարպաթթուների և հագեցած ճարպաթթուների առկայությամբ և ,օմեգա-3 ճարպաթթուների ցածր քանակով ու հետազոտել կապը ակնեի հետ[43]։


Սթրեսը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ բարձր որակավորում ունեցող հետազոտություններ են կատարվել, որոնք ցույց են տվել, որ սթրեսը կարող է լինել ակնեի առաջացման կամ վատթարացման պատճառ[47]։ Մինչ քննարկվում էր կապը ակնեի և սթրեսի միջև,հետազոտությունը ցույց տվեց, որ ծանրության ավելացումը կապված է սթրեսի բարձր մակարդակի հետ որոշակի համատեքստում, ինչպիսիք են հորմոնալ տեղաշարժերը նախադաշտանային համախտանիշի ժամանակ[48][49]։

Շրջակա միջավայրի գործոնները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մազապարկի մեխանիկական խցանումը դիմակներով կամ կզակային պարսետներով կարող է վատացնել գոյություն ունեցող ակնեն[50]։

Դեղորայքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ դեղամիջոցներ կարող են վատացնել արդեն գոյություն ունեցող ակնեն, դրանցից են, օրինակ լիթիում պարունակող դեղամիջոցները, իմիդազոլը, իզոնիազիդը,գլյուկոկորտիկոիդները, յոդ, բրոմ պարունակող դեղերը և տեստոստերոնը[24]։

Ախտածագումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարզ նկարագրություն կոմեդոնների ձևավորումը ակնեի ժամանակ.
Three images illustrating hair follicle anatomy
Մազապարկի կառուցվածքը,ներկայացված է առողջ մազապարկը (ձախից),սպիտակ կամ փակ կոմեդոններ(մեջտեղի նկար), և սև կամ բաց կոմեդոններ (աջից)
Image illustrating flowchart of pathophysiology acne
Ակնեի ախտածագման հաջորդականության սխեմա

Հասարակ ակնեն քրոնիկ մաշկային հիվանդություն է, ճարպամազային ապարատի ախտահարում, որը բերում է մազապարկի խցանման; Այդ խցանումները համարվում են հետևյալ չորս աննորմալ գործընթացի հետևանք․ ճարպի գերարտադրություն (անդրոգենների ազդեցությամբ), կերատին սպիտակուցի ավելորդ կուտակում, որն էլ հանգեցնում է կոմեդոնների առաջացմանը, մազապարկում Propionibacterium acnes (P. acnes)-ի բնակեցում և տեղային նախաբորբոքային քեմոկինների անջատում[35]։

Ամենավաղ ախտաբանական փոփոխությունը խցանի ձևավորումն է(միկրոկոմեդոն)[1], որը առաջնակի պայմանավորված է մաշկի բջիջների արագ աճով, վերարտադրողությամբ և կուտակումով մազապարկում[2]։ Առողջ մաշկի դեպքում, մաշկի մահացած բջիջները դուրս են գալիս արտաքին մակերևույթ և փակում մազապարկի անցքը[1]։ Այսպիսով, ակնեի ժամանակ ճարպի մեծ քանակությունը սոսնձում է մաշկի մահացաց բջբիջները իրար [1]։ Հետագայում վիճակը սրանում է P. acnes -ի անցումով մազային ֆոլիկուլ[30]։ Եթե միկրոկոմեդոնները մակերեսային են, մաշկի գունակ մելանինը ենթարկվում է օդի ազդեցությանը, օքսիդացիայի է ենթարկվում և մգանում (հայտնի են որպես սև կամ բաց կոմեդոն)[2][1][11]։ Եթե միկրոկոմեդոնը հանդիպում է մազային ֆոլիկուլի խորքում, դա բերում է սպիտակ կոմեդոնների առաջացմանը (հայտնի է որպես փակ կոմեդոն)[2][1]։ Մաշկի ճարպի արտադրության հիմնական շարժիչ ուժը դիհիդրոտեստոստերոնն է[2]։ Մյուս անդրոգենային հորմոնը, որը բարձրացնում է ճարպագեղձերի ակտիվությունը, դեհիդրոէպիանդրոստերոն-սուլֆատն է (ԴՀԷԱ-Ս)։ Մեծ քանակությամբ ԴՀԷԱ-Ս արտադրվում է ադրենարխեի ընթացքում (սեռահասունության շրջան) և դա բերում է ճարպի գերարտադրության։ Ճարպով հարուստ մաշկում, նորմայում գոյություն ունեցող և հիմնականում կոմենսալ բակտերիա P. acnes-ն հեշտությամբ աճում է և կարող է առաջացնել բորբոքում մազարմատի մեջ կամ շուրջը բնածին իմուն համակարգի շնորհիվ[1]։ P. acnes-ն խթանում է մաշկի բորբոքումը ակնեի ժամանակ բարձրացնելով մի քանի նախաբորբոքային քեմոկինների արտադրությունը (դրանք են՝ ԻԼ-1α, ԻԼ-8 , ՈՒՆԳ-α և ԼՏ-Բ4):ԻԼ-1α-ն հայտնի է որպես կոմեդոն առաջացնող հիմնական քեմոկին[30]։


Ակնեի առաջացմանը խթանող բորբոքման հիմնական մեխանիզմը P. acnes-ի ունակությունն է կապել և ակտիվացնել իմունհամակարգի ընկալիչները,այսպես կոչված զանգականման ընկալիչները (TLRs), հատկապես TLR2 և TLR4[30][51][52]։ TLR2-ի և TLR4-ի ակտիվացումը P. acnes-ի կողմից բերում է ԻԼ-1α-ի, ԻԼ-8-ի և ՈՒՆԳ-α-ի արտազատման ուժեղացմանը[30]։ Ընդունելով այս բորբոքային ազդակները՝ իմուն համակարգի տարբեր բջիջներ ներգրավվում են մազապարկի մեջ, ներառյալ նեյտրոֆիլները,մակրոֆագերը և T-հելփեր 1 բջիբջները[30]։ ԻԼ-1α-ն խթանում է մաշկի բջիջների գործունեությունը և վերարտադրությունը, որն էլ իր հերթին նպաստում է կոմեդոնի առաջացման[30]։ Բացի այդ ճարպ արտադրող բջիջները սինթեզում են ավելի շատ հակաբակտերիալ պեպտիդներ, դրանցից են՝ HBD1 և HBD2, TLR2 և TLR4 ընկալիչների կապման արդյունքում։[30]

P. acnes-ն նաև հրահրում է մաշկի բորբոքումը փոփոխելով մաշկի ճարպի բաղադրությունը[30]։ P. acnes-ի կողմից հատուկ կարևոր է սկվալենի օքսիդացիան։ Այն ակտիվացնում է NF-κB-ն (սպիտակուցային համալիր) և հետևաբար բարձրացնում է IL-1α-ի մակարդակը[30]։ Նաև սկվալենի օքսիդացումը բերում է 5-լիպօքսիգենազա ֆերմենտի ակտիվության բարձրացմանը,որը պատասխանատու է արախիդոնաթթվից լեյկոտրիեն B4-ի (LTB4) փոխակերպման համար[30]։ LTB4 նպաստում է մաշկի բորբոքմանը՝ ազդելով պերօքսիսոմային պրոլիֆերատոր ակտիվացված ընկալիչ α պրոտեինի վրա (PPARα)[30]։ PPAR-ը բարձրացնում է ակտիվացնող պրոտեին 1-ի (ԱՊ-1) և NF-κB-ի ակտիվությունը՝ դրանով իսկ հավաքագրելով բորբոքային T բջիջները[30]։ P. acnes-ի բորբոքային հատկությունները կարող են բացատրվել լիպազա ֆերմենտի արտազատման միջոցով տրիգիցերիդները ազատ ճարպաթթուների փոխարկելու կարողությամբ [30]։ Այս ազատ ճարպաթթուները խթանում են կաթելիցիդին HBD1-ի և HBD2-ի արտադրումը՝ բերելով հետագա բորբոքման[30]։ Բորբոքման այս կասկադը սովորաբար բերում է ակնեի վնասումների՝ հանգույցիկների, թարախաբշտիկների կամ հանգույցների առաջացմամբ[2]։ Եթե բորբոքային ռեակցիան ծանր է, մազապարկը կարող է բացվել մաշկի ավելի խորը շերտերում և ենթամաշկային բջջանքում և նպաստել խորը հանգույցների առաջացմանը[2][53][54]։ ԱՊ-1-ի ընդգրկումը վերոնշյալ բորբոքման կասկադում բերում է մետալոպրոտեինազների ակտիվացման, որը նպաստում է տեղային հյուսվածքի քայքայման և սպիների ձևավորման[30]։


Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակնեն ախտորոշելու համար պետք է լինեն կոմեդոններ(սև և սպիտակ կոմեդոններ)։Դրանց բացակայության պարագայում,ակնեի նույն դրսևորումների դեպքում կարելի է ենթադրել տարբեր մաշկային հիվանդություններ[55]։Միկրոկոմեդոնները(սև և սպիտակ կոմեդոնների նախորդները) անզեն աչքով տեսնելի չեն և կարող են երևալ միայն մանրադիտակով[55]։Կան մի շարք առանձնահատկություններ,որոնք նախանշում են ակնեի հորմոնալ ազդեցության զգայունությունը։Պատմական և և ֆիզիկալ միջոցները ենթադրում են հորմոն զգայուն ակնեն հանդիպում է 20-30 տարեկանում,վատթարանում է դաշտանից մեկ շաբաթ առաջ,առաջին հերթին ակնեի հետքերն առաջանում են ծնոտին և կզակին, և բորբոքային հանգուցավոր ակնեի հետքեր[2]։

Գոյություն ունեն դասակարգման մի շարք սանդղակներ ըստ ակնեի ծանրության,բայց ոչ մեկը համընդհանուր ընդունված չէ որպես ախտորոշման ստանդարտ[56][57]։Քուքի ակնեի գնահատման աղյուսակը օգտագործում է նկարներ գնահատելու ծանրության աստիճանը 0-8 միավորով(0 ամենաթեթևը և 8 ամենածանրը )։Այս աղյուսակը առաջինն էր․որ օգտագործվում էր ստանդարտացված լուսանկարչական ուղեցույցներով որոշելու ակնեի ծանրությունը․դրա ստեղծումից սկսած՝ 1979թ․ին,աղյուսակը ենթարկվել է որոշակի վերափոխումների[57]։Լիդսի ակնեի գնահատման տեխնիկան հաշվում են ակնեի հեետքերը դեմքին,մեջքին և կրծքավանդակին և դասակարգում են բորբոքային և ոչ բորբոքային։Լիդսի միավորները 0-10(նվազագույն ծանրությունից մինչև ամենածանր),չնայած դրան ձևափոխված գնահատումը կարող է լինել մինչև 12 միավոր[57][58]։Փիլսբերյան ակնեի գնահատման սանդղակը բացառապես դասակարգում է ակնեի ծանրությունը 1-4 միավորով[56][59]


Տարբերակիչ ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաշկային շատ վիճակներ կարող են կրկնօրինակել ակնեն և դրանք բոլորը միասին հայտնի են որպես ակնեանման վնասումներ[60]։Այդ վիճակներից են անգիոֆիբրոման,վերնամաշկի բշտերը,տափակ գորտնուկները,ֆոլիկուլյար կերատոզը,միլիումները,հարբերանային մաշկաբորբ,վարդացան և այլն[61][62]։Տարիքը կարևոր գործոն է,որը օգնում է տարբերակել այս հիվանդությունները միմյանցից։Մաշկային հիվանդությունները,այսպես օրինակ հարբերանային մաշկաբորբը և ֆոլիկուլյար կերատոզը կարող են դրսևորվել ակնեի նման բայց առավել հաճախ հանդիպում են մանկական տարիքում,մինչդեռ վարդացանը հանդիպում է ավելի տարեցների մոտ [61]։Դեմքի կարմրությանը առաջացումը տաքությունից,ալկոհոլի օգտագործումից կամ համեմունքներով ուտելիքըից ենթադրում է վարդացան[63]։Կոմեդոնների առկայությունը օգնում է մասնագետին տարբերակել ակնեն այլ մաշկային հիվանդություններից,որոնք ունեն նույն դրսևորումները[64]։Քլորակնեն,որն առաջանում է որոշակի քիմիական նյութերից,կարող են շատ նման լինել ակնեին[65]։


Կառավարումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն ակնեի բուժման տարբեր եղանակներ։Դրանցից են ալֆա հիդրօքսիլաթթուն,հակաանդրոգենային դեղորայքներ,ազելաթթու,բենզոիլ պերօքսիդ,հորմոնալ բուժումներ,եղջերալուծիչ օճառներ,նիկոտինամիդ,ռետինոիդներ և սալիցիլաթթու[66]։Դրանք ազդում են 4 տարբեր եղանակներով,ներառելով վերոնշյալնները՝ նվազեցնում են բորբոքումը, իրականացնում հորմոնային կարգավորում, սպանում են P. acnes մանրէին և նորմալացնում են մաշկի բջիջների և ճարպի արտադրությունը կանխելով ծակոտիների խցանումը[67]Հիմնական բուժումը ներառում է տեղային թերապիա,ինչպիսիք են հակաբիոտիկները,բենզոիլ պերօքսիդը և ռետինոիդները և ընդհանուր թերապիա,որը ներառում է հակաբիոտիկներ,հորմոններ և ներքին ընդունման ռետինոիդներ[61][68]:

Առաջարկվող թերապիաներից առաջին ընտրության դեղամիջոցներ են հանդիսանում տեղային ռետինոիդները,բենզոիլ պերօքսիդը և տեղային կամ ներքին ընդունման հակաբիոտիկները[69]։Միջամտությունները,օրինակ լուսային և լազերային թերապիաները չեն համարվում բուժման առաջին ընտրություն և ունեն օժանդակ դեր իրենց թանկարժեքության և պակաս արդյունավետության համար[68]։Ակնեի համար նախատեսված դեղորայքը աշխատում է թիրախային կոմեդոնների առաջացման վաղ շրջանում և սովորաբար անարդյունավետ են երևացող մաշկային հետքերի համար։Ակնեի բարելավում սովորաբար ակնկալվում է բուժումն սկսելուց 6-8 շաբաթ հետո[70]։

Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարզ շաքարների սահմանափակ քանակությունը սննդակարգում առաջարկվում է որպես ակնեի բարելավման միջոց։2014թ․ից փաստերը անբավարար են կաթի սահմանափակումը այս նպատակով[71]։

Դեղամիջոցները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բենզոիլ պերօքսիդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

A tube of benzoyl peroxide gel
Ակնեի բուժման համար օգտագործվող բենզոիլ պերօքսիդը


Բենզոիլ պերօքսիդը(ԲՊՕ) առաջին ընտրության դեղորայք է ակնեի թեթև և միջին ձևերի դեպքում և ունի բարձր էֆեկտիվություն և քիչ կողմնակի էֆեկտներ(հազվադեպ մաշկի գրգռում)։ Մաշկի ֆոլիկուլի մեջ բենզոիլ պերօքսիդը սպանում է P. acnes օքսիդացնելով նրա սպիտակուցները արդյունքում առաջանում են թթվածնի ազատ ռադիկալներ և բենզոյաթթու։Այս ազատ ռադիկալները խանգարում են մանրէի նյութափոխանակությունը և նրա սպիտակուց սինթեզելու կարողությունը[72][73]։Բենզոիլ պերօքսիդը քիչ էֆեկտիվ է փակ կոմեդոնների դեպքում և կասեցնում է բորբոքումը[69][73]։Բենզոիլ պերօքսիդը կարող է զուգակցվել տեղային հակաբիոտիկի կամ ռետինոիդի հետ,համապատասխանաբար՝ բենզոիլ պերօքսիդ/կլինդամիցին կամ բենզոիլ պերօքսիդ/ադապալեն[74]։

Կողմնակի էֆեկտներն են մաշկի լուսազգայունության բարձրացում, չորություն,կարմրություն,հազվադեպ շերտազատում[75]։Արևապաշտպան քսուկների օգտագործումը խորհուրդ է տրվում բուժման ընթացքում,կանխելու արևայրուքը։Բենզոիլ պերօքսիդի ցածր կոնցենտրացիան այնքան արդյունավետ է որքան բարձր կոնցենտրացիան ակնեի բուժման ժամանակ,բայց կողմնակի ազդեցությունները չափը տարբեր է[73][76]։Ի տարբերություն հակաբիոտիկների,բենզոիլ պերօքսիդը չի առաջացնում հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունություն[75]։


Ռետինոիդները ընկճում են բորբոքումը,կարգավորում են ֆոլիկուլի բջիջների կյանքի ցիկլը և իջեցնում է ճարպի արտադրությունը[77][78]։Նրանք կառուցվածքով նման են վիտամին Ա-ին[78]։Ռետինոիդները ազդում են բիջների կյանքի ցիկլի վրա։Սա օգնում է կանխել մաշկի բջիջների կուտակումը մազի ֆոլիկուլում։Սրանք համարվում են առաջին ընտրության դեղամիջոցներ [70],հատկապես մուգ մաշկով մարդկանց համար և հայտնի են որպես հետբորբոքային գերգունակավորման արագ վերացնողներ[74]։

Հաճախակի օգտագործվող ռետինոիդներից են ադապալենը,իզոտրետինոինը,ռետինոլը և տրետինոինը[79]։Նրանք հաճախ առաջացնում են ակնեի սկզբնական բռնկում

և դեմքի կարմրություն և կարող է բերել մաշկի էական գրգռման։Ընդհանրապես ռետինոիդները իջեցնում են մաշկի լուսազգայունությունը և խորհուրդ է տրվում օգտագործել երեկոյան[70]։ Տրետինոինը ամենամատչելի տեղային ռետինոիդն է և ամենագրգռողը, մինչդեռ ադապալենը ամենաքիչ գրգռողն է բայց էականորեն ավելի թանկ է[70][80]։Տազարոտենը ամենաարդյունավետն է ու ամենաթանկը,բայց ունեն ոչ այդքան լավ տանելիություն[70][80]։Ռետինոլը Վիտամին Ա-ի ձևերից է,որը ունի նույն բայց ավելի թույլ արդյունավետություն և օգտագործվում են շատ խոնավեցնողների և այլ տեղային քսուքների մեջ։

Իզոտրետինոինը ներքին ընդունման ռետինոիդ է,որը շատ արդյունավետ է ծանր հանգուցավոր ակնեի ժամանակ և միջին ծանրության դեպքում,որը չի ենթարկվում այլ բուժումներին[70][61]։1-2ամսվա բուժումը կարող է բերել բարելավման։ 4-6 ամիս ներքին ընդունման ռետինոիդներ ստանալուց հետո ակնեն հաճախ վերանում է կամ ավելի թեթևանում է[70]։ Մեկ անգամյա բուժման կուրսից,80% մարդկանց մոտ նկատվում է լավացում,50% ից ավել մարդկանց մոտ դիտվում է ախտադադար(ռեմիսիա)[61]։20% մարդկանց կարիք է լինում նշանակել նաև բուժման երկրորդ կուրս[61]։ Մտահոգություն է առաջանում,որ իզոտրետինոինի օգտագործումը բերում է մի շարք կողմնակի ազդեցությունների,ինչպիսիք են ընկճախտը,ինքնասպանությունր,սակավարյունությունը,չնայած չկա հստակ ապացույց պնդելու նշվածները[70][61]։ Իզոտրետինոինը առավել գերադասելի է ակնեի հետքերը վերացնելու համար,քան հակաբիոտիկները կամ պլացեբոն [81]։Ամենահաճախ հանդիպող կողմնակի ազդեցություններից է մաշկի չորությունը[81]։Ինքնասպանությանն և ընկճախտի վերաբերյալ չկան հստակ տվյալներ կամ բարձր ռիսկ[81]Իզոտրետինոինը հսկվում է պտղաբերության տարիքում գտնվող կանանց շրջանում,քանի որ ունի վնասակար ազդեցություն հղիության ընթացքում[61]։Այն կանայք,ովքեր օգտագործում են իզոտրետինոին,պետք է խուսափեն հղիությունից և օգտագործել արդյունավետ հակաբեղմնավորիչ միջոցներ[61]։ ԱՄՆ-ում 2008թ․ին սկսվեց iPLEDGE ծրագիրը ,որը կանխարգելում էև իզոտրետինոինի օգտագործումը հղիության ընթացքում[82]։ iPLEDGE ծրագիրը պարտադրում էր իզոտրետինոինային թերապիա անցնող կանանց ունենալ հղիության 2 բացասական թեստ և հակաբեղմնավորիչ երկու մեթոդ թերապիան սկսելուց մեկ ամիս առաջ և մեկ ամիս բուժումն ավարտելուց հետո[82]։ Ծրագրի արդյունավետությունը ը[82][83]

The effectiveness of the iPledge program has been questioned due to continued instances of contraception nonadherence.

Հակաբիոտիկները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաբիոտիկները հաճախ օգտագործում են ակնեի բուժմա համար քսուքների կամ ներքին ընդունման դեղաձևերի տեսքով,որոնք ունենք հակամիկրոբային ազդեցություն ընդդեմ P. acnes-ի և հակաբորբոքային էֆեկտ[61][75][84]։Լայնատարած հակաբիոտիկների օգտագործումը ակնեի բուժման համար և հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունության առաջացումը P. acnes նկատմամբ ամբողջ աշխարհում,դարձնում են հակաբիոտիկները նվազ արդյունավետ[75],հատկապես մակրոլիդները,օրինակ տեղային էրիթրոմիցինը[85][84]։Հաճախակի օգտագործվող հակաբիոտիկներն են տեղային և ներքին ընդունման դեղաձևերը կլինդամիցինը, էրիթրոմիցինը, մետրոնիդազոլը, սուլֆացետամիդը, տետրացիկլինը, դոքսիցիկլինը և մինոքսիցիկլինը[79]։ Թեթև և միջին ծանրության ակնեի ժամանակ օգտագործում են տեղային օգտագործման հակաբիոտիկներ։[61] Ներքին ընդունման հակաբիոտիկները համարվում են ավելի արդյունավետ,քան տեղայինները, և ավելի արագ են անցկացնում բորբոքումը,քան տեղային քսուքները[70]։ Խորհուրդ չի տրվում տեղային հակաբիոտիկների և ներքին ընդունման հակաբիոտիկների զուգակցումը[84]։

Ներքին ընդունման հակաբիոտիկները խորհուրդ է տրվում օգտագործել ոչ ավել քան երեք ամիս,քանի օր կա հակաբիոտիկային կայունության առաջացման վտանգ և կարճ բուժման կուրսերից օգուտ չկա[84]։Այսպիսով,եթե ներքին ընդունման հակաբիոտիկների օգտագործումը երեք ամսից ավել անհրաժեշտ է,խորհուրդ է տրվում օգտագործել բենզոիլ պերօքսիդ և/կամ ռետինոիդ նույն ընթացքում որպեսզի կանխել P. acnes-ի նկատմամբ կայունության առաջացումը[84]։ Դապսոնը առաջին ընտրության հակաբիոտիկ չէ,պայմանավորված նրա թանկարժեքությամբ և մյուս հակաբիոտիկների համեմատ նվազ արդյունավետությամբ[70]։ Տեղային օգտագործման դապսոնը խորհուրդ չի տրվում օգտագործել բենզոիլ պերօքսիդի հետ դեղին-նարնջագույն գունային համակցության պատճառով[86]։Չնայած մինոցիկլինը համարվում է արդյունավետ ակնեի բուժման համար,այն չի համարվում առաջին ընտրության հակաբիոտիկ ապացույցների պակասի պատճառով և համեմատած մյուս տետրացիկլինային հակաբիոտիկների ամվտանգության հետ[87]։

Հորմոնալ դեղամիջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանանց մոտ հակաբեղմնավորիչ հաբերի օգտագործումը կարող է բարելավվել ակնեն[88]։ Այս դեղամիոցները բաղկացած են էստրոգենից և պրոգեստինից[89]։ Դրանց ֆունկցիան արական սեռական հորմոնների սինթեզի ընկճումն է ձվարաններում և ազատ կենսաբանորեն ակտիվ անդրոգենների պակասեցումը,արդյունքում իջնում է ճարպի արտադրությունը և մեղմացնում ակնեի ծանրությունը[86][90]։ Թեև օրալ էստրոգենները կարող են իջեցնել ԻԱԳ-1-ի մակարդակը որոշ վիճակներում և ակնկալվում է լրացուցիչ առավելություն ակնեի նշանների վերացման գործում[91][92],բայց համակցված հակաբեղմնավորիչ հաբերը ոչ մի ազդեցություն չունեն ԻԱԳ-1-ի վրա ֆերտիլ կանանց մոտ [89][93]։ Այսպես,ցիպրոտերոն ացետատ պարունակող հակաբեղմնավորիչ հաբերը իջեցնում են լրիվ կամ ազատ ԻԱԳ-1-ի մակարդակը[94]։ Համակցված դեղամիջոցները՝ երրորդ կամ չորրորդ սերնդի պրոգեստիններ՝ դեսոգեստրել,դիենոգեստ,դրոսպիրենոն կամ նորգեստիմատ և ցիպրոտերոն ացետատ կամ քլորմադինոն ասետատ պարունակողները նախընտրելի են կանաց ակնեի բուժման համար ուժեղ հակաանդրոգենային ազդեցության շնորհիվ[95][96][97]։ Հետազոտությունների արդյունքում 40-70% դեպքերում համակցված հակաբեղմնավորիչները կրճատում են ակնեի հետքերը[90]։ 2014 թ․ի հետազոտությունը հայտնաբերել է ներքին ընդունման հակաբիոտիների ավելի շատ արդյունավետություն ակնեի բորբոքային հետքերի վերացման հարցում քան հակաբեղմնավորիչ հաբերը երեք ամսվա ընթացքում[98]։Այնուամենայնիվ,երկու թերապիաներն էլ հավասար արդյունավետ են վեց ամսվա համար ,նվազեցնելով բորբոքային,որ բորբոքային և ամբողջական ակնեի հետքերը[98]։Վերլուծության հեղինակները ենթադրում են,որ հակաբեղմնավորիչ հաբերը ավելի նախընտրելի են որպես աջաջին ընտրության դեղամիջոց,քան ներքին ընդունման հակաբիոտիկները,կանայք վեց ամսվա ընթացքում նկատում են նույն արդյունավետությունը և հակաբիոտիների նկատմամբ կայունության վտանգ չկա[98]։

Հակաանդրոգենները,օրինակ ցիպրոտերոն ացետատը և սպիրոնոլակտոնը հաջողությամբ օգտագործվում են ակնեի բուժման մեջ, հատկապես անդրոգենների ավել արտադրության ժամանակ,որի դեպքում դիտվում է մազակալում կամ ճարպի գերարտադրություն կամ ճաղատություն[86][79]։Սպիրոնոլակտոնը արդյունավետ է տարեց կանանց համար,բայց Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Սննդի և Դեղերի կառավարությունը չի ընդունում կոմբինացված հակաբեղմնավորիչների օգտագործումը այդ նպատակով[70][74][99]։ Դեղամիջոցը առաջին հերթին օգտագործվում է որպես ալդոստերոնի ներհակորդ և կարող է օգտակար լինել ակնեի բուժման համար իր՝ անդրոգենային ընկալիչները կապելու ունակությամբ[74]։Մենակ կամ համակցված հակաբեղմնավորիչների հետ սպիրոնոլակտոնը կականց մոտ ապահովում է 33-85% արդյունավետություն ակնեի հետքերի համար[90]։Սպիրոնոլակտոնի արդյունավետությունըակնեի դեպքում կախված է դեղաչափից[90]։ Բարձր դեղաչափով ցիպրոտերոն ացետատը առանձին օգտագործման դեպքում բերում թ ակնեի դրսևորումների նվազման 75-90% դեպքերում երեք ամսվա ընթացքում[100]։Սովորաբար զուգակցում են էստրոգենի հետ խուսափելու համար դաշտանի խանգարումներից և էստրոգենների պակասից[101]։ Այս դեղորայքները արդյունավետ են նաև տղամարդկանց ակնեի բուժման համար,մի հետազոտության մեջ հայտնաբերվել է ակնեի բորբոքային հետքերի նվազում 73%-ով բարձր դեղաչափերի դեպքում[102][103]։Տղամարդկանց մոտ ցիպրոտերոն ացետատի կողմնակի ազդեցություններ են՝ գինեկոմաստիան,սեռական ֆունկցիայի խանգարում և ոսկրի հանքային խտության իջեցում,որոնք ստիպում են հազվադեպ օգտագործել այն[102][103][104]։Հորմոնալ թերպիան խորհուրդ չի տրվում օգտագործել հղիության կամ կերակրման ընթացքում որպես ակնեի բուժում,քանի որ դրանք առաջացնում են մի շարք խնդիրներ երեխայի մոտ,օրինակ հիպոսպադիա և տղա երեխանեի մոտ իգականացում(ֆեմինիզացիա)[79]։Հավելում,այն կանայք,ովքեր ապրում են սեռական կյանքով և հնարավոր է հղիանան,պետք է օգտագործեն հակաբեղմնավորիչներ կանխելու հղիությունր հակաանդրոգենային թերապիայի ընթացքում[105]։

Ֆլուտամիդը,անդրոգենային ընկալիչների մաքուր ներհակորդ է,արդյունավետ է կականց մոտ ակնեի բուժման ժամանակ[100][106]։Հայտնաբերվել է,որ նույնիսկ ցածր դեղաչափի դեպքում 80-90-% դեպքում նվազեցնում է ակնեի նշաները,մյուս հետազոտությունները ցույց են տվել լրիվ լավացում[100][107][108]։Մեկ այլ հետազոտության տվյալներով բարելավվում է ակնեն 80%-ով ,միչդեռ սպիրոնոլակտոնը բարելավվում է ակնեի նշանները 40%-ով նույն ժամանակահատվածում[108][109][110]։Երկարատև հետազոտության արդյունքում կանանց 97%-ը գոհ էին ֆլուտամիդով բուժման արդյունքներից [111]։Այնուամենայնիվ, ֆլուտամիդը ունի լյարդի տոքսիկ ախտահարման բարձր ռիսկ և հանդիպել են մահացու դեպքեր[112]։Դրանով պայմանավորված ֆլուտամիդի կիրառումը սահմանափակ է[111][113][114]։

Բիկալուտամիդը,ֆլուտամիդի նման, անդրոգենային ընկալիչների մաքուր ներհակորդ է,և ազդում է նույն մեխանիզմով,միայն առանց լյարդի տոքսիկ ախտահարման,ֆլուտամիդի այլընտրանքն է անդրոգեն կախյալ մաշկի և մազերի խնդիրների դեպքում կանանց շրջանում[105][115][116][117]։

Կլասկոտերոնը տեղային հականդրոգեն է,որը արդյունավետ է կանանց և տղամարդկանց ակնեի բուժման համար և գտնվում է կլինիկական փորձարկումների վերջին փուլում[118][119][120][121]։Այն չունի համակարգային ազդեցություն կամ հականդրոգենային կախյալ կողմնակի ազդեցություններ[120][121][122]։ Համեմատելով,կլասկոտերոնը ունի ավելի բարձր արդյունավետություն քան տեղային իզոտրետինոինը[120][121][122]։ 5α-ռեդուկտազայի պաշարիչները,օրինակ ֆինաստերիդը և դուտաստերիդը կարող են օգտակար լինել ակնեի բուժմանժամանակ կանանց և տղամարդկանց շրջանում,բայց մանրամասն հետազոտված չեն այս նպատակի համար[70][123][124][125]։5α-ռեդուկտազայի պաշարիչների բնածին արատներ առաջացնելու բարձր ռիսկի պատճառով կիրառումը սահմանափակ է կանանց շրջանում[70][124]։Կարող են զուգակցվել հակաբեղմնավորիչների հետ,որպեսզի կանխել հղիությունը[123]։ Չկան ապացույցներ ակնեի բուժման ժամանակ ցիմետիդինի կամ կետոկոնազոլի կիրառման մասին[126]։

Ազելաթթու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազելաթթուն արդյունավետ է թեթև և միջին ծանրության ակնեի դեպքում,երբ օգտագործում են տեղային քսուկ 20% խտությամբ[127][128]։Անհրաժեշտ է օգտագործել օրական երկու անգամ վեց ամիս ,և դա այդքան արդյունավետ է, որքան 5% բենզոիլ պերօքսիդը, 0.05% իզոտրետինոինը և 2% էրիթրոմիցինը[129]։Ազելաթթուն կանխում է մաշկի բջիջների կուտակումը ֆոլիկուլում և ունի հակամանէային և հակաբորբոքային ազդեցություն[127]։Այն ունի մաշկը սպտակեցնելու հատկություն,քանի որ ունակ է պաշարելու մելանինի սինթեզը և շատ արդյունավետ է հետբորբոքային գերգունակավորման դեպքում[70]։Ազելաթթուն կարող է գրգռել մաշկը բայց շատ անվտանգ է[130]։Այն ավելի քիչ արդյունավետ ու ավելի թանկ է, քան ռետինոիդները[70]։

Սալիցիլաթթու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սալիցիլաթթուն տեղային օգտագործման բետա հիդրոքսիթթու է, որը կանգնեցնում է մանրէների աճը ր ունի եղջերալուծիչ հատկություն[131][132]։ Այն բացում է խցանված ծակոտիները և նպաստում վերնամաշկի բջիջների շերտազատմանը[131]։ Սալիցիլաթթուն ավելի քիչ արդյունավետ է, քան ռետինոիդները[61]։Կողմնակի ազդեցություններից առավել հաճախ հանդիպում է չոր մաշկը․ մաշկի մգեցում նկատվել է ավելի մուգ մաշկ ունեցողների մոտ[70]։

Այլ դեղամիջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինամիդի(Վիտ․Բ3-ի ամիդ) տեղային և ներքին ընդունման միջոցները համարվում են այլընտրանքային բուժում[133]։ Այն ունի հակաբորբոքային, ճարպի արտադրության ընկճելու կարողություն և նպաստում է վերքերի ապաքինմանը[133]։ Ցինկի տեղային և ներքին ընդունման դեղամիջոցները նույնպես ունեն արդյունավետություն ակնեի բուժման համար,սակայն դրանց կիրառումը սահմանափակ է[134]։ Ցինկը վերացնում է բորբոքումը,ընկճում ճարպի արտադրությունը և ազդում է P. acnes-ի վրա[134]։ Հակահիստամինները բարելավում են իզոտրետինոինի ընդունման ընթացքում առաջացած նշանները[135]։

Հիդրոքինոնը սպիտակեցնում է մաշկը տեղային կիրառելիս ընկճելով թիրոզինազան,որը թիրոզին ամինաթթուն փոխակերպում է մելանին գունակի,և այն օգտագործվում է հետբորբոքային գերգունակավորման բուժման ժամանակ[136]։ Խանգարելով նոր մելանինի սինթեզին վերնամաշկում,հիդրոխինոնը նվազեցնում է գերգունակավորումը,քանի որ մգացած մաշկային բջիջները անընդհատ շերտազատվում են[136]։ Օրական երկու անգամ,վեց ամիս օգտագործելուց հետո կարելի է տեսնել արդյունքը։Այն արդյունավետ է նաև խորը տեղակայված գերգունակավորման դեպքում,մինչև բուն մաշկ[136]։Հիդրոքինոն օգտագործելու ընթացքում խորհուրդ է տրվում օգտագործել արևապաշտպան քսուքներ 15 և ավելի բարձր միավորով առավոտյան,ամեն երկու ժամը մեկ[136]։ Նրա բացասական կողմը այն է,որ կարող է սպիտակեցնել նաև առողջ մաշկը և գերգունակավորման օջախի շուրջը[136]։ Հիդրոքինոնը սովորաբար լավ տանելի է,կողմնակի ազդեցությունները շատ քիչ են (մաշկի գրգռում) և առաջանում են 4%-ից բարձր խտությամբ օգտագործելու դեպքում[136]։ Հիմնական պրեպարատները պարունակում են պահպանողական երկսուլֆիտային աղ,որը հազվադեպ կարող է առաջացնել ալերգիկ ռեակցիա,նույնիսկ անաֆիլաքսիա և ծանր ասթմայի սրացում զգայուն մարդկանց մոտ[136]։ Հազվադեպ արտակարգ դեպքերում,հիդրոքինոնի բարձր խտությամբ կիրառելու դեպքում հնարավոր է հոմոգենտիզինաթթվի կուտակում շարակցական հյուսվածքում,վիճակը հայտնի է որպես [136] exogenous ochronosis.

Համակցված թերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համակցված թերապիան իրենից ներկայացնում է տարբեր դասի պատկանող դեղերի միասին օգտագործում,ամեն մեկը իր ազդեցության մեխանիզմով և ապացուցում է առավելությունը առանձին թերապիայի նկատմամբ[86][79]։ Տեղային բենզոիլ պերօքսիդի և հակաբիոտիկի միառժամանակ օգտագործումը ավելի արդյունավետ է,քան միայն անտիբիոտիկի կիրառումը[86]։Նույնությամբ,տեղային ռետինոիդի կիրառումը հակաբիոտիկի հետ առավել արագ են անցկացնում ակնեի հետքերը[86] ։Հաճախ օգտագործվող համակցումներն են՝ հակաբիոտիկ և բենզոիլ պերօքսիդ,հակաբիոտիկ և տեղայինռետինոիդ կամ տեղային ռետինոիդ և բենզոիլ պերօքսիդ[79]։Բենզոիլ պերօքսիդի և ռետինոիդի համակցումը ավելի նախընտրելի է, քան տեղային հակաբիոտիկ և ռետինոիդ համակցումը,երկուսն էլ ունեն նույն արդյունավետությունը,բայց բենզոիլ պերօքսիդը չի առաջացնում հակաբիոտիկային կայունություն[86]։

Հղիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած հղիության ուշ շրջանը աչքի է ընկնում ճարպագեղձերի գերաշխատանքով,բայց այն հստակ ազդեցություն չունի ակնեի վատթարացման վրա[137]։ Սովորաբար հղիության ընթացքում ակնեի բուժման առաջին ընտրության դեղամիջոց են հանդիսանում տեղային օգտագործման քսուքները,քանի որ դրանք ունենշատ քիչ են ներծծվում և անցնում համակարգային հուն,հետևաբար հազիվ թե ազդեն պտղի վրա [137]։Առաջարկվող թերապիայի մեջ ընդգրկվում են տեղային օգտագործման բենզոիլ պերօքսիդը(C դաս) և ազելաթթուն(B դաս)[137]։ Սալիցիլաթթուն պատկանում է C դասին շատ ներծծման պատճառով(9–25%) և հակաբորբոքային դեղամիջոցների հետ զուգորդումը հղիության երրորդ եռամսյակում և պտղի վրա վնասակար ազդեցություններից են շատ քիչ ամնիոտիկ հեղուկի առկայություն արգանդում և բոտալյան ծորանի վաղ փակում[79][137]։ Սալիցիլաթթվի երկարատև օգտագործումը մաշկի բաց տեղամասերում կամ հագուստով ծածկված հատվածներում խորհուրդ չի տրվում,քանի որ դա մեծացնում է համակարգային ներծծումը և պտղին կարող է զգալի վնաս հասցնել[137]։ Տրետինոինը(C դաս) և ադապալենը(C դաս) շատ վատ են ներծծվում,բայց հաստատված է դրանց արատածին ազդեցությունը առաջին եռամսյակում[137]։Հաշվի առնելով անվտանգության կանոնները, տեղային ռետինոիդները խորհուրդ չի տրվում օգտագործել հղիության ընթացքում[138]։Հետազոտությունների արդյունքները ցույց են տվել, որ տեղային ռետինոիդների կիրառումը հղիության երկրորդ և երրորդ եռամսյակներում պտղի վրա վնասակար ազդեցություն չունեն[137]։ Ռետինոիդները հակացուցված են հղիության ընթացքում ներառյալ տեղային ռետինոիդ տազարոտենը և ներքին ընդունման ռետինոիդներից իզոտրետինոինը և ազիտրետինը(բոլորը X դաս)[137]։ Սպիրոնոլակտոնի կիրառումը հղիության ընթացքում հարաբերական հակացուցում է,պայմանավորված նրա հակաանդրոգենային ազդեցությամբ[70]։ Ֆինաստերիդը նույպես խորհուրդ չի տրվում,քանի որ շատ արատածին է[70]։

Տեղային հակաբիոտիկները համարվում են անվտանգ հղիության ընթացքում, օրինակ կլինդամիցինը, էրիթրոմիցինը և մետրոնիդազոլը (բոլորը B դաս), շնորհիվ աննշան ներծծման[79][137]։ Նադիֆլոկսացինը և դապսոնը (բոլորը B դաս) կարող են օգտագործվել ակնեի բուժման համար հղիների շրջանում, բայց քիչ են ուսումնասիրված[79][137]։ Դապսոնի տեղային օգտագործումը չունի վնասակար ազդեցություն պտղի վրա[137]։ Եթե օգտագործվել են ռետինոիդներ, ապա կա մեծ ռիսկ պտղի մոտ անկանոնությունների զարգացման․վերարտադրողական տարիքում գտնվող կանայք պարտավոր են օգտագործել հակաբեղմնավորիչ հաբեր, եթե ակնեի բուժման համար օգտագործում են ռետինոիդներ[61]։ Ներքին ընդունման հակաբիոտիկները (բոլորը B դաս) համարվում են անվտանգ հղիության ընթացում՝ ներառելով ազիթրոմիցինը, ցեֆալոսպորինները և պենիցիլինները[137]։ Տետրացիկլինները (D դաս) հակացուցված են հղիության ընթացքում,քանի որ բացասաբար է ազդում սաղմի զարգացող ատամների վրա բերելով՝ դեղին գունափոխության և էմալի հաստության փոփոխության[70][137]։ Դրանց օգտագործումը հղիության ընթացքում կարող է բերել հղիության սուր ճարպային հեպատոզի առաջացման,դրա համար էլ խուսափում են դրա օգտագործումից[137]։


Միջամտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմեդոնների սեղմումը սահմանափակ է ուսումնասիրված, բայց խորհուրդ է տրվում ստանդարտ բուժմանը չենթարկվող կոմեդոնների դեպքում[139]։ Մեկ այլ միջամտություն է անմիջապես բորբոքված ակնեի կոմեդոնի մեջ կորտիկոստերոիդի ներարկումը[140]։ Էլեկտրոկոագուլյացիան և ․․․․․ ևս համարվում են կոմեդոնների բուժման արդյունավետ եղանակներ[141]։ Լուսային թերապիան բուժման մեթոդ է, որի ժամանակ որոշակի հատուկ ճառագայթներ են հասնում մաշկի ակնեով վնասված հատվածին։ Օգտագործվել են միասին կանոնավոր և լազերային ճառագայթները։ Երբ կանոնավոր ճառագայթը օգտագործվում է անմիջապես մաշկի այն հատվածին, որի վրա քսված է զգայուն նյութ,օրինակ ամինոլևուլինաթթու կամ մեթիլ ամինոլևուլինաթթու, բուժումը համարվում է ֆոտոդինամիկ թերապիա։ Լու։սադինամիկ թերապիան բոլոր լուսային թերապիաների մեջ ամենալավ ուսումնասիրվածն է[140]։ Ոչ աբլատիվ լազերներից շատերը (լազերներ են, որոնք չեն գոլորշիացնում մաշկի մակերեսային շերտերը) օգտագործվում են ակնեի բուժման նպատակով՝ ներառելով ինֆրակարմիր երկարալիք ճառագայթներ։ Աբլատիվ լազերները (CO2 և այլ տեսակներ) ևս օգտագործվում են ինչպես ակտիվ ակնեի, այնպես էլ սպիների ժամանակ։ Աբլատիվ լազերի դեպքում մաշկի մակերեսային շերտերը գոլորշիանում են[142]։ Վերջինս համարվում է ավելի արդյունավետ, քա ոչ աբլատիվը, հատկապես հետբորբոքային գերգունակավորման, մաշկի մշտական կարմրության ու ցավի դեպքում[139]։

Ֆիզիոլոգիապես, որոշակի երկարալիք ճառագայթները օգտագործվում են տեղային քիմիական նյութերի հետ միասին կամ առանց դրանց, նպատակ ունենալով սպանել մանրէին և նվազեցնել ճարպ արտադրող գեղձերի աշխատանքը[143]։ Լազերային թերապիայի անբարենպաստ պայմաններն են՝ արժեքը, բազմաթիվ այցերը, երկարատև միջամտությունները և երբեմն ցավը։ Տարբեր ճառագայթային թերապիաներն ունեն կարճատև ազդեցություն, երկարատև ազդեցությունը և ծանր ակնեի դեպքում արդյունքը չնչին[144]։ Դա կարող է մեծ դեր խաղալ այն անհատների մոտ, ովքեր ունեն կայունություն տեղային դեղամիջոցների նկատմամբ։ 2016․ին կատարված վերլուծությունների արդյունքում այդպես էլ չկարողացան բացատրել, թե ինչու լազերային թերապիան ավելի արդյունավետ է, քան պլացեբոն կամ բուժում չանելը,և թե որքան ժամանակ է պահպանվում արդյունքը[145]։ Տեղային կողմանկի ազդեցություններն են՝ մաշկի թեփոտումը, ժամանակավոր կարմրությունը, այտուցը և հետբորբոքային գերգունակավորումը։

Դերմոբրազիան արդյունավետ բուժական միջամտություն է մակերեսային ատրոֆիկ և ակնեի հետևանքով առաջացած փոսիկավոր և գլանաձև սպիների վերացման համար։ Ավելի խորը սպիները այս բուժմանը լավ չեն արձագանքում իրենց խորության պատճառով։ Միջամտությունը ցավոտ է և ունի մի շարք կողմնակի ազդեցություներ, դրանցից են՝ լուսազգայությունը, կարմրությունը և մաշկի գույնի փոփոխությունը։ Լազերի հայտնաբերումից հետո դերմոբրազիայի կիրառումը նվազեց։ Ի տարբերություն դերմոբրազիայի, չկան ապացույցներ միկրոդերմոբրազիայի արդյունավետության մասին ակնեի բուժման դեպքում[139]։

Բուն մաշկի կամ ենթամաշկային բջջանքի լցոնիչները (ֆիլլերներ) նյութեր են, որոնք ներարկվում են ակնեից առաջացած սպիների մեջ։ Ֆիլլերները օգտագործվում են բարձրացնելու համար բնական կոլագենի արտադրությունը մաշկում, մաշկի ծավալը և նվազեցնում ակնեի սպիների խորությունը[146]։ Այդ նպատակով օգտագործվող ֆիլլերներն են՝ հիալուրոնաթթուն, պոլի(մեթիլ մեթակրիլատ) միկրոսֆերներ կոլագենի հետ միասին, մարդու և ցլի կոլագենի ածանցյալները և մարդու սեփական մարմնից վերցված ճարպը[146]։

Միկրոնիդինգը միջամտություն է, որի ժամանակ սարքը, որի վրա կան բազմաթիվ բարակ ասեղներ,սահեցնում են մաշկի վրա լավացնում են մաշկի վերականգնողական հատկությունը և խթանում կոլագենի սինթեզը, որը կիրառում են մուգ մաշկով ակնեից առաջացած ատրոֆիկ սպիներով մարդկանց մոտ[142]։Միկրոնիդինգի կոզմնակի ազդեցություններից են հետբորբոքային գերգունակավորումը և վնասումից առաջացած սպիները(նկարագրվում են գծային սպիներ,նմանեցնելով տրամվայի գծերին)։ Միջամտության արդյունավետությունը կախված է փորձառու մասնագետից,ինչպես նաև ընտրված ասեղների մեծությունից և ճնշումից[142]։

Subcision օգտակար մեթոդ է ակնեից առաջացած մակերեսային սպիների բուժման հարցում, որը ներառում է փոքր ասեղներ,որի միջոցով քանդում են ֆիբրոզային կպումները,արդյունքում փոխվում է սպիի տեսքը[147]։

Քիմիական պիլինգները օգտագործվում են ակնեի հետքերը վերացնելու նպատակով։ Մեղմ պիլինգներ են համարվում կաթնաթթվով, գլիկոլաթթվով, սալիցիլաթթվով, Ջեսսների լուծույթով կամ էլ ցածր խտության (20%) եռքլորացետատով միջամտությունները։ Այս պիլինգները ազդում են միայն մաշկի վերին շերտի վրա և կարող են արդյունավետ լինել մակերեսային սպիների բուժման դեպքում։ Եռքլորացետատի բարձր խտությամբ (30–40%) պիլինգները համարվում են միջին ուժեղության և ազդում են մաշկի ավելի խորը՝ մինչև բուն մաշկի պտկիկային շերտ։ Եռքլորացետատի 50% խտությունը համարվում է խորը քիմիական պիլինգ։ Միջին և խորը պիլինգները ավելի արդյունավետ են համարվում խորը ատրոֆիկ սպիների դեպքում, բայց հակված են ավելի շատ կողմնակի ազդեցությունների,ինչպիսին են՝ մաշկի գույնի փոփոխությունը, վարակը և փոքր սպիտակ մակերեսային բշտիկները, այսպես կոչված միլիումները։

Այլընտրանքային բժշկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումնասիրվել են լրացուցիչ մեթոդներ ակնեի բուժման համար[148]։ Ենթադրվում է, որ թեյի ծառի յուղի կամ մեղվի թույնի տեղային օգտագործումը կարող է նվազեցնել ակնեի հետևանքով առաջացած հետքերը[148]։ Թեյի ծառի յուղը համարվում է մոտավորապես այնքան արդյունավետ, որքան բենզոիլ պերօքսիդը կամ սալիցիլաթթուն, բայց կարող է առաջացնել ալերգիկ շփամաշկաբորբ։ Թեյի ծառի յուղի արդյունավետության ենթադրվող մեխանիզմն է՝ հակաբակտերիալ ազդեցությունը P. acnes-ի վրա և հակաբորբոքային հատկությունը։ Նկատվել են բազմաթիվ այլ բույսերի դրական ազդեցությունը ակնեի ժամանակ (օրինակ՝ ռեհանի յուղ կամ ջրիմուռների օլիգոսախարիդներ),այնուամենայնիվ մի քանի հետազոտություններ են կատարվել, և մեծ մասը ունեն ցածր մեթոդաբանական արժեք[149]։ Կան քիչ ապացուցված փաստեր ասեղնաբուժության, դեղաբույսային բժշկության կամ բժշկական բաժակներով թերապիայի կիրառումը ակնեի ժամանակ[148]։

Ինքնուրույն խնամք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման շատ հասանելի տարբերակներ կան, որոնց դեպքում դիմում եմ կոսմետոլոգիական միջամտությունների[148]։ Որոշակի դիմահարդարման տեսակներ կարող են օգտակար լինել ակնեն քողարկելու հարցում[150]։ Յուղոտ մաշկի համար նախընտրելի է ջրի հիմքի վրա ստեղծված միջոցներ[150]։

Կանխատեսումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակնեն սովորաբար բարելավվում է 20 տարեկանում, բայց կարող է շարունակվել դրսևորվել նաև մեծ հասակում[151]։ Կարող են հանդիպել մշտական վնասումներ։ Սա լավ ապացույցն է այն տեսակետի, որ ակնեն և դրա հետևանքվ առաջացած վնասումնեը բացասաբար են ազդում մարդու հոգեկան վիժակի, տրամադրության վրա, իջեցնում է ինքնագնահատականը և կարող է բերել հուզական խանգարումների,ընկճախտի և ինքնասպանության մասին մտքերի[152]։ ԱԿնեի մեկ այլ հոգեբանակն բարդություն է acne excoriée,, որն առաջանում է, երբ մարդը մշտական սեղմում և պոկում է բշտիկները, անկախ ակնեի ծանրությունից։ Սա կարող է բերել արտահայտիչ սպիների առաջացման, կարող է փոխվել ախտահարված մաշկի գույնը, և պարբերաբար անհանգստության, հուզմունքի առաջացում։ Ակնեի հազվադեպ հանդիպող բարդություններից են՝թարախածին գրանուլյոմա, osteoma cutis և դեմքի պինդ այտուցներ[153]։ Ակնեի վաղ և ագրեսիվ բուժումը խորհուրդ է տրվում մի շարք բժշկական համայնքների կողմից նվազեցնելու ոչ արդյունավետ դեպքերը[154]։

Համաճարակաբանությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբողջ աշխարհում կա ակնեով ախտահարված մոտավորապես 650 միլիոն մարդ, բնակչության 9.4% 2010թ․ի դրությամբ[155]։ Արևմուտքում այն հանդիպում է պատանեկության շրջանում 90% դեպքերում, բայց կարող է ի հայտ գալ նաև մինչև սեռահասունությունը կամ արտահայտվել հասուն տարիքում[156]։ Ակնեի առաջին դրսևորումենրը հազվադեպ են լինում 21-25 տարեկանում, 25 տարեկանից հետո այն ախտահարում է կանանց 54% և տղամարդկանց 40% դեպքերում, և կյանքի ընթացքում հանդիպման հաճախականությունը 85%-է։ 20% դեպքերում հանդիպում են միջին և ծանր ձևերը։ Ավելի շատ տարածվածէ կանանց,քան տղամարդկանց մոտ(9.8% ընդդեմ 9.0%)[155]։ 40 տարեկանից հետո,տղամարդկանց 1%-ը և կանանց 5%-ը դեռ ունեն խնդիրներ։ Գյուղական համայնքներում տվյալներն ավելի ցածր են[157]։ Մի շարք հետազոտություններ պարզել են, որ ակնեն ախտահարում է բոլոր էթնիկ խմբերի մարդկանց, բացի Պապուա Նոր Գվինեայի և Պարագվայի բնակչությանը[158]։

Ակնեն ախտահարում է ԱՄՆ-ի 40-50 միլիոն բնակչությանը (16%) և մոտավորապես 3-5 միլիոն՝ Ավստրալիայում (23%)[159]։ Ծանր աստիճանի ակնեն ավելի շատ հանդիպում է կովկասյան և լատինոամերիկյան էթնիկ խմբերի մոտ, ավելի քիչ՝ աֆրիկացիների մոտ[160]։

Պատմությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

link=|մինի Փարավոնները գրառումներ են կատարել, որ ունեցել են ակնե և դա համարվում է ամենահին մեջբերումը հիվանդության մասին։ Կլեոպատրայի իշխանության տարիներից սկսած (69–30 ՔԱ) ծծմբի օգտագործումը մաշկի վրա համարվում էր օգտակար ակնեի բուժման հարցում[161]։ 16-րդ դարում հույն բժիշկ Աէտիուս Ամիդացին առաջարկեց "ionthos" (ίονθωξ,) կամ "acnae"տերմինը, որը,ինչպես ենթադրում էին նկարագրում էր դեմքի մաշկի վնասումները, որոնք առաջանում էին սեռահասունության ընթացքում ( "the 'acme' of life")[162]:

16-րդ դարում ֆրանսիացի բժիշկ և բուսաբան Ֆրանսուա Բուասե դե Սովաժ դե Լակուրան տրամադրել է ակնեի նկարագրություն։ Նա օգտագործել է "psydracia achne" տերմինը, նկարագրելով փոքր, կարմիր և պինդ թմբիկներ, որոնք առաջանում են մարդու դեմքին սեռահասունացման տարիքում և բորբոքված ու ցավոտ չեն[162]։

Ակնեի ճանաչումն ու բնութագրումը առաջընթաց ապրեց 1776թ․ին, երբ Ժոզեֆ Պլենկը (ավստրիացի բժիշկ), տպագրեց մի գիրք, որում ներկայացված էր մաշկային հիվանդությունների դասակարգումը ըստ նախնական վնասման[162]։ 1808թ․ին անգլիացի մաշկաբան Ռոբերտ ՈՒիլյանը վերամշակեց Պլենկի աշխատանքը, տրամադրելով մի շարք մաշկային հիվանդությունների առաջին մանրամասն նկարագրությունը,օգտագործելով կառուցվածքային տերմիններ, որոնք օգտագործվում են մինչ օրս[162]։ Թոմաս Բեթմենը շարունակեց և օգտագործեց Ռոբերտ ՈՒիլյանի աշխատանքը որպես իր աշակերտ և տրամադրեց ակնեի առաջին ճշգրիտ նկարագրությունը, որն ընդունվում է ժամանակակից մաշկաբանների կողմից[162]։ Էրազմուս ՈՒիլսոնը 1842թ․ին առաջինն էր, ով իրականացրեց ակնեի և վարդացանի տարբերակիչ ախտորոշումը[163]։ Առաջին մասնագիտական բժշկական մենագրությունը նվիրված է եղել ակնեին, որը տպագրվել է Նյու Յորքում 1885թ․ին[164]։

Գիտնականներն ի սկզբանե ենթադրում էին, որ ակնեն մաշկի մազապարկի հիվանդություն է, որն ուղեկցվում է ծակոտիների ճարպով խցանումով։ 1880-ականների ընթացքում մանրադիտակով հայտնաբերվեց մանրէն ակնեով ախտահարված մաշկից և ապացուցվեց կոմեդոնների առաջացման , ճարպի արտադրության և, վերջապես, ակնեի պատճառը[162]։ 20-րդ դարի կեսերին մաշկաբանները հասկացան, որ ոչ մի առանձին գործոն (ճարպ, մանրէ, կերատինի ավելցուկ) չի կարող ամբողջապես բացատրել այս հիվանդությունը[162]։ Սա բերեց ժամանակակից այն մտքին, որ ակնեն առաջանում է հետևյալ գործոնների հերթագայությամբ․մազապարկի խցանում մաշկի մահացած ավելցուկային բջիջներով, մանրէի ներթափանցումով մազապարկի մեջ, ճարպի արտադրության փոփոխություն և բորբոքում[162]։

20-րդ դարի ընթացքում ակնեի բուժման մոտեցումները զգալի փոխվեցին։ 1943թ․ին ռետինոիդներն առաջարկվեցին որպես ակնեի բուժման եղանակ[165]։1958թ․ին առաջին անգամ առաջարկվեց բենզոիլ պերօքսիդը, իսկ 1960-ականներին սկսեց օգտագործվել ակնեի բուժման համար[166]։ Ակնեի բուժումը փոխվեց 1950թ․ին ներքին ընդունման հակաբիոտիկ տետրացիկլինի ներմուծումով (մինոցիկլինի ձևով)։ Դրանք ամրապնդեցին մաշկաբանների այն տեսակետը, որ մանրէների աճը մաշկի վրա մեծ դեր ունի ակնեի առաջացման մեջ[162]։ Հետագայում, 1970-ականներին, հայտնաբերվեց տրետինոինը (օրգինալ վաճառքային անվանումը Ռետին Ա) որպես արդյունավետ բուժում[167]։ Ներքին ընդունման իզոտրետինոինի (ակուտան և ռոակուտան) հայտնաբերվեց 1980թ․ին[168]։ ԱՄՆ-ում ներկայացնելուց հետո այն ճանաչվեց որպես դեղորայք, որը առաջացնում է բնածին արատներ, եթե օգտագործվի հղիության ընթացքում։ ԱՄՆ-ում ավելի քան 2000 կին հիղացել էր իզոտրետինոին ընդունելու ընթացքում 1982-2003թթ․ի միջև եղած ժամանակահատվածում, հղիությունների մեծ մասն ավարտվել են վաղաժամ ծննդաբերություններով կամ հղիության արհեստական ընդհատումներով։ Ավելի քան 160 նորածիններ ծնվել են արատներով[169]։

Ակնեի բուժումը տեղային չոր սառեցմով առաջին անգամ նկարագրվել է 1907թ․ին, սակայն այլևս չի կիրառվում[170]։ Մինչև 1960թ․ ռենտգենյան ճառագայթները նույպես օգտագործվում էին ակնեի բուժման նպատակով[171]։

Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արժեքները և հասարակական ազդեցությունը էական է ակնեի ժամանակ։ ԱՄՆ-ում գրանցվել է 5 միլիոնից ավել այց բժշկին ակնեի խնդրով Կաղապար:Currency [172]

Անգլիայում ամեն տարի ակնեի խնդրով բժշկի է դիմում 3.5 միլիոն մարդ։ ԱՄՆ-ում 2015թ․ին ակնեի բուժման համար նախատեսված դեղորայքը ամենաշատ վաճառվող դեղերի թոփ տասնյակում են կազմելով շուրջ 352 միլիոն դոլլար[173]։

Ակնեի պատճառների ու նպաստող գործոնների մասին մասին կան մի շարք մոլորություններ և դա մեծ ազդեցություն ունի հիվանդի վրա[174]։ Դա կարող է ազդել մարդու ինքնագնահատականի վրա[174]։ Մինչև 20-րդ դարը նույնիսկ մաշկաբանները պատճառների ցանկում ավելացնում էին սեքսուալ մտքերի շատացումը և ձեռնաշարժությունը[164]։

Ակնեն և դրա հետևանքով առաջացած սպիները կապված են նշանակալի սոցիալական դժվարությունների հետ, որոնք կարող են տևել չափահաս տարիքից, ներառելով դժվարություններ աշխատանք գտնելու հարցում։ Մինչև 1930-ականները դա շատ տարածված չնչին խնդիր էր միջին դասարանի աղջիկներ մոտ, ինչու չնչին, որովհետև ի տարբերություն բնական ծաղիկ ու պալարախտի (տուբերկուլյոզ), այն մահացու չէ[164]։ Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի ընթացքում, մաշկաբանները հայտնաբերեցին, որ ակնեով երիտասարդ տղամարդիկ ունենում են խնդիրներ աշխատանք փնտրելիս, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին արևադարձային կլիմայական գոտուց մի շարք զինվորների մոտ զարգացել էր այնպիսի ծանր և տարածուն արևադարձային ակնե մարմնի վրա, որ նրանք համարեցին ոչ պիտանի ծառայության համար[164]։

Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորձերը, ավելի լավ հասկանալու ճարպի արտադրման մեխանիզմը, ընթացքի մեջ են։ Հետազոտության նպատակն է ընտրել թիրախային բուժում և խանգարել այն հորմոնների սինթեզը, որոնք ավելացնում են ճարպի արտադրությունը (ԻԱԳ-1 և ալֆա մելանոցիտ խթանող հորմոն)։ Լրացուցիչ ճարպի արտադրությունը նվազեցնող դեղորայքները ուսումնասիրվել են և ներառում են տեղային հակաանդրոգենները և ՊՊԱԸ-ի խթանիչները։Ավելի վաղ կատարված հետազոտությունների մեկ այլ ուղի կենտրոնացել էր լազերային և լուսային թերապիայի վրա ընտրողական ոչնչացնելով ճարպագեղձերը, որոնք բացվում են մազապարկի մեջ, իջեցնելով ճարպի արտադրությունը և բարելավվում ակնեի դրսևորումները։

Հակաբիոտիների օգտագործումը ակնեի ժամանակ հետազոտությունների փուլում է հաղթահարելով հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունությունը։2007թ․ին առաջին անգամ հայտնաբերվեց P. acnes-ի բակտերիոֆագի(PA6) գենային կառուցվածքը։ Հեղինակներն առաջարկում են տարածել այս հետազոտությունը և զարգացնել բակտերիոֆագով թերապիան, քանի որ հակաբիոտիկների երկարատև օգտագործումը առաջացնում է մի շարք խնդիրներ, ինչպիսին է հակաբիոտիկների նկատմամբ կայունության առաջացումը[175]։ Ներքին ընդունման կամ տեղային օգտագործման պրոբիոտիկների դերը ևս գնահատվում է ակնեի բուժման ժամանակ։ Պրոբիոտիկները ուսումնասիրվել են և գտել են, որ ունեն թերապևտիկ ազդեցություն ակնեի բուժման ժամանակ,ընդհուպ մինչև մաշկի բորբոքման նվազում, մաշկի խոնավության բարելավում իջեցնելով մաշկում ցերամիդի մակարդակը[176]։ 2014թ․ին հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ պրոբիոտիկների կիրառումը ակնեի ժամանակ սահմանափակ է[176]։

Ռետինոյաթթվի մակարդակի իջեցումը նպաստում է կոմեդոնների առաջացմանը։ Մշակվել են մեթոդներ բարձրացնելու մաշկում ռետինոիդների արտադրությունը, վերացնելու դրա պակասը։ Բորբոքային ակնեի դեմ պատվաստանյութը խոստումնալից է երևում մկների և մարդկանց համար։ Շատերը մտահոգություն են հայտնում, որ ստեղծված պատվաստանյութը չեզոքացնում են նորմալ մաշկի կայուն միկրոֆլորան, որը կարևոր դեր ունի՝ պաշտպանելով մաշկը ավելի վնասակար մանրէներից[177]

Այլ կենդանիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակնե կարող է առաջանալ կատուների[178], շների[179], և ձիերի մոտ[180]։

References[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Aslam, I; Fleischer, A; Feldman, S (March 2015). «Emerging drugs for the treatment of acne». Expert Opinion on Emerging Drugs (Review). 20 (1): 91–101. doi:10.1517/14728214.2015.990373. PMID 25474485.Կաղապար:Paywall
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Vary, JC, Jr. (November 2015). «Selected Disorders of Skin Appendages — Acne, Alopecia, Hyperhidrosis». The Medical Clinics of North America (Review). 99 (6): 1195–1211. doi:10.1016/j.mcna.2015.07.003. PMID 26476248.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Bhate, K; Williams, HC (March 2013). «Epidemiology of acne vulgaris». The British Journal of Dermatology (Review). 168 (3): 474–85. doi:10.1111/bjd.12149. PMID 23210645.
  4. ↑ Tuchayi, SM; Makrantonaki, E; Ganceviciene, R; Dessinioti, C; Feldman, SR; Zouboulis, CC (September 2015). «Acne vulgaris». Nature Reviews Disease Primers. 1: 15033. doi:10.1038/nrdp.2015.33. PMID 27227877.
  5. ↑ 5,0 5,1 «Frequently Asked Questions: Acne» (PDF). U.S. Department of Health and Human Services, Office of Public Health and Science, Office on Women's Health. July 2009. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 10 December 2016-ին. Վերցված է 30 July 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  6. ↑ Barnes, LE; Levender, MM; Fleischer, AB, Jr.; Feldman, SR (April 2012). «Quality of life measures for acne patients». Dermatologic Clinics (Review). 30 (2): 293–300. doi:10.1016/j.det.2011.11.001. PMID 22284143.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  7. ↑ Goodman, G (July 2006). «Acne and acne scarring–the case for active and early intervention». Australian Family Physician (Review). 35 (7): 503–4. PMID 16820822. Արխիվացված է օրիգինալից 21 April 2013-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  8. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «NEJM2005» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Titus2012» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  10. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Goldberg2011» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «BMJ2013» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  12. ↑ 12,0 12,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Fitzpatrick2012» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  13. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Dessinioti2014» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  14. ↑ Adityan, B; Kumari, R; Thappa, DM (May 2009). «Scoring systems in acne vulgaris». Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology (Review). 75 (3): 323–6. doi:10.4103/0378-6323.51258. PMID 19439902.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  15. ↑ 15,0 15,1 Zhao, YE; Hu, L; Wu, LP; Ma, JX (March 2012). «A meta-analysis of association between acne vulgaris and Demodex infestation». Journal of Zhejiang University. Science. B (Meta-analysis). 13 (3): 192–202. doi:10.1631/jzus.B1100285. PMC 3296070. PMID 22374611.
  16. ↑ 16,0 16,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Fife2016» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Levy2012» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  18. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sanchez2015» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  19. ↑ 19,0 19,1 Chandra, M; Levitt, J; Pensabene, CA (May 2012). «Hydroquinone therapy for post-inflammatory hyperpigmentation secondary to acne: not just prescribable by dermatologists». Acta Dermato-Venerologica (Review). 92 (3): 232–5. doi:10.2340/00015555-1225. PMID 22002814.
  20. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Callender2011» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  21. ↑ Rigopoulos, D; Korfitis, C (2014). «Acne and Smoking». In Zouboulis, C; Katsambas, A; Kligman, AM (eds.). Pathogenesis and Treatment of Acne and Rosacea. Berlin: Springer-Verlag. էջեր 167–170. ISBN 978-3-540-69374-1.
  22. ↑ Acne: Overview. Cologne: Institute for Quality and Efficiency in Health Care. July 2016. Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2017-ին. Վերցված է 12 March 2017-ին. «It is not clear whether there might be a connection between smoking and acne.» {{cite book}}: |website= ignored (օգնություն); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  23. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Schnopp2011» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  24. ↑ 24,0 24,1 Fitzpatrick, TB (2005). Fitzpatrick's Color Atlas and Synopsis of Clinical Dermatology (5th ed.). New York: McGraw-Hill Medical Pub. Division. էջ 2. ISBN 978-0071440196.
  25. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Taylor2011» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  26. ↑ Yang, JK; Wu, WJ; Qi, J; He, L; Zhang, YP (February 2014). «TNF-308 G/A polymorphism and risk of acne vulgaris: a meta-analysis». PLoS ONE (Systematic Review & Meta-Analysis). 9 (2): e87806. Bibcode:2014PLoSO...987806Y. doi:10.1371/journal.pone.0087806. PMC 3912133. PMID 24498378.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  27. ↑ Hoeger, PH; Irvine, AD; Yan, AC (2011). «Chapter 79: Acne». Harper's Textbook of Pediatric Dermatology (3rd ed.). New Jersey: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4443-4536-0.
  28. ↑ Shalita, AR; Del Rosso, JQ; Webster, G (March 2011). Acne Vulgaris. CRC Press. էջեր 33–. ISBN 978-1-61631-009-7. Արխիվացված է օրիգինալից 9 December 2016-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  29. ↑ Zouboulis, CC; Katsambas, A; Kligman, AM (July 2014). Pathogenesis and Treatment of Acne and Rosacea. Springer. էջեր 121–122. ISBN 978-3-540-69375-8. Արխիվացված է օրիգինալից 10 December 2016-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  30. ↑ 30,00 30,01 30,02 30,03 30,04 30,05 30,06 30,07 30,08 30,09 30,10 30,11 30,12 30,13 30,14 30,15 30,16 Das, S; Reynolds, RV (December 2014). «Recent advances in acne pathogenesis: implications for therapy». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 15 (6): 479–88. doi:10.1007/s40257-014-0099-z. PMID 25388823.
  31. ↑ 31,0 31,1 Housman, E; Reynolds, RV (November 2014). «Polycystic ovary syndrome: A review for dermatologists: Part I. Diagnosis and manifestations». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 71 (5): 847.e1–847.e10. doi:10.1016/j.jaad.2014.05.007. PMID 25437977.
  32. ↑ Kong, YL; Tey, HL (June 2013). «Treatment of acne vulgaris during pregnancy and lactation». Drugs (Review). 73 (8): 779–87. doi:10.1007/s40265-013-0060-0. PMID 23657872.
  33. ↑ Melnik, B; Jansen, T; Grabbe, S (February 2007). «Abuse of anabolic-androgenic steroids and bodybuilding acne: An underestimated health problem». JDDG (Review). 5 (2): 110–17. doi:10.1111/j.1610-0387.2007.06176.x. PMID 17274777.
  34. ↑ Joseph, JF; Parr, MK (January 2015). «Synthetic androgens as designer supplements». Current Neuropharmacology (Review). 13 (1): 89–100. doi:10.2174/1570159X13666141210224756. PMC 4462045. PMID 26074745.
  35. ↑ 35,0 35,1 Simonart, T (December 2013). «Immunotherapy for acne vulgaris: current status and future directions». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 14 (6): 429–35. doi:10.1007/s40257-013-0042-8. PMID 24019180.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Bhate, K; Williams, HC (April 2014). «What's new in acne? An analysis of systematic reviews published in 2011–2012». Clinical and Experimental Dermatology (Review). 39 (3): 273–7. doi:10.1111/ced.12270. PMID 24635060.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 Davidovici, BB; Wolf, R (January 2010). «The role of diet in acne: Facts and controversies». Clinics in Dermatology (Review). 28 (1): 12–6. doi:10.1016/j.clindermatol.2009.03.010. PMID 20082944.
  38. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Mahmood2014» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 39,4 Bronsnick, T; Murzaku, EC; Rao, BK (December 2014). «Diet in dermatology: Part I. Atopic dermatitis, acne, and nonmelanoma skin cancer». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 71 (6): e1–1039.e12. doi:10.1016/j.jaad.2014.06.015. PMID 25454036.
  40. ↑ Melnik, BC; John, SM; Plewig, G (November 2013). «Acne: risk indicator for increased body mass index and insulin resistance». Acta Dermato-venereologica (Review). 93 (6): 644–9. doi:10.2340/00015555-1677. PMID 23975508.
  41. ↑ 41,0 41,1 Ferdowsian, HR; Levin, S (March 2010). «Does diet really affect acne?». Skin Therapy Letter (Review). 15 (3): 1–2, 5. PMID 20361171. Արխիվացված է օրիգինալից 21 February 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  42. ↑ Melnik, BC (2011). «Evidence for Acne-Promoting Effects of Milk and Other Insulinotropic Dairy Products». Milk and Milk Products in Human Nutrition. Nestlé Nutrition Institute Workshop Series: Pediatric Program. Vol. 67. էջեր 131–45. doi:10.1159/000325580. ISBN 978-3-8055-9587-2. PMID 21335995. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  43. ↑ 43,0 43,1 Melnik, Bodo C. (July 15, 2015). Weinberg, Jeffrey (ed.). «Linking diet to acne metabolomics, inflammation, and comedogenesis: an update». Clinical, Cosmetic and Investigational Dermatology. 2015:8: 371–88. doi:10.2147/CCID.S69135. PMC 4507494. PMID 26203267.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  44. ↑ Brescoll, J; Daveluy, S (February 2015). «A review of vitamin B12 in dermatology». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 16 (1): 27–33. doi:10.1007/s40257-014-0107-3. PMID 25559140.
  45. ↑ «Acne». WebMD (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018-01-24-ին.
  46. ↑ Leach, Oliver; Boxel, Gijsbert Isaac van (2013). Crash Course General Medicine - E-Book (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 362. ISBN 9780723437895.
  47. ↑ Orion, E; Wolf, R (November–December 2014). «Psychologic factors in the development of facial dermatoses». Clinics in Dermatology (Review). 32 (6): 763–6. doi:10.1016/j.clindermatol.2014.02.015. PMID 25441469.
  48. ↑ Rodriguez-Vallecillo, E; Woodbury-Fariña, MA (December 2014). «Dermatological manifestations of stress in normal and psychiatric populations». The Psychiatric Clinics of North America (Review). 37 (4): 625–51. doi:10.1016/j.psc.2014.08.009. PMID 25455069.
  49. ↑ «Questions and Answers about Acne». National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. May 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 2 February 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  50. ↑ Basak, SA; Zaenglein, AL (November 2013). «Acne and its management». Pediatrics in Review (Review). 34 (11): 479–97. doi:10.1542/pir.34-11-479. PMID 24187141.
  51. ↑ Andriessen, A; Lynde, CW (November 2014). «Antibiotic resistance: shifting the paradigm in topical acne treatment». Journal of Drugs in Dermatology: JDD (Review). 13 (11): 1358–64. PMID 25607703.
  52. ↑ Hammer, KA (February 2015). «Treatment of acne with tea tree oil (melaleuca) products: a review of efficacy, tolerability and potential modes of action». International Journal of Antimicrobial Agents (Review). 45 (2): 106–10. doi:10.1016/j.ijantimicag.2014.10.011. PMID 25465857.
  53. ↑ Sieber, MA; Hegel, JK (November 2013). «Azelaic acid: Properties and mode of action». Skin Pharmacology and Physiology (Review). 27 (Supplement 1): 9–17. doi:10.1159/000354888. PMID 24280644.
  54. ↑ Simpson, Nicholas B.; Cunliffe, William J. (2004). «Disorders of the sebaceous glands». In Burns, Tony; Breathnach, Stephen; Cox, Neil; Griffiths, Christopher (eds.). Rook's textbook of dermatology (7th ed.). Malden, Mass.: Blackwell Science. էջեր 431–75. ISBN 978-0-632-06429-8.
  55. ↑ 55,0 55,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Dessinioti2014B» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  56. ↑ 56,0 56,1 Tan, JK; Jones, E; Allen, E; Pripotnev, S; Raza, A; Wolfe, B (November 2013). «Evaluation of essential clinical components and features of current acne global grading scales». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 69 (5): 754–61. doi:10.1016/j.jaad.2013.07.029. PMID 23972509.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 Chiang, A; Hafeez, F; Maibach, HI (April 2014). «Skin lesion metrics: role of photography in acne». The Journal of Dermatological Treatment (Review). 25 (2): 100–5. doi:10.3109/09546634.2013.813010. PMID 23758271.
  58. ↑ O' Brien, SC; Lewis, JB; Cunliffe, WJ. «The Leeds Revised Acne Grading System» (PDF). The Leeds Teaching Hospitals. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 25 November 2015-ին. Վերցված է 23 November 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  59. ↑ Purdy, S; Deberker, D (May 2008). «Acne vulgaris». BMJ Clinical Evidence (Review). 2008: 1714. PMC 2907987. PMID 19450306.
  60. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Dessinioti2014B2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  61. ↑ 61,00 61,01 61,02 61,03 61,04 61,05 61,06 61,07 61,08 61,09 61,10 61,11 61,12 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «BMJ20132» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  62. ↑ Del Rosso, JQ; Silverberg, N; Zeichner, JA (April 2016). «When Acne is Not Acne». Dermatologic Clinics (Review). 34 (2): 225–8. doi:10.1016/j.det.2015.12.002. PMID 27015783.
  63. ↑ Archer, CB; Cohen, SN; Baron, SE; British Association of Dermatologists and Royal College of General Practitioners (May 2012). «Guidance on the diagnosis and clinical management of acne». Clinical and Experimental Dermatology (Review). 37 (Supplement 1): 1–6. doi:10.1111/j.1365-2230.2012.04335.x. PMID 22486762.
  64. ↑ Titus, S; Hodge, J (October 2012). «Diagnosis and treatment of acne». American Family Physician (Review). 86 (8): 734–40. PMID 23062156. Արխիվացված է օրիգինալից 18 February 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  65. ↑ Kanerva, L.; Elsner, P.; Wahlberg, J. E.; Maibach, H. I. (2013). Handbook of Occupational Dermatology (անգլերեն). Springer Science & Business Media. էջ 231. ISBN 978-3-662-07677-4. Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2017-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  66. ↑ Ramos-e-Silva, M; Carneiro, SC (March 2009). «Acne vulgaris: Review and guidelines». Dermatology Nursing/Dermatology Nurses' Association (Review). 21 (2): 63–8, quiz 69. PMID 19507372.
  67. ↑ Benner, N; Sammons, D (September 2013). «Overview of the treatment of acne vulgaris». Osteopathic Family Physician (Review). 5 (5): 185–90. doi:10.1016/j.osfp.2013.03.003.
  68. ↑ 68,0 68,1 Simonart, T (December 2012). «Newer approaches to the treatment of acne vulgaris». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 13 (6): 357–64. doi:10.2165/11632500-000000000-00000. PMID 22920095.
  69. ↑ 69,0 69,1 Zaenglein, AL; Pathy, AL; Schlosser, BJ; Alikhan, A; Baldwin, HE; Berson, DS; Bowe, WP; Graber, EM; Harper, JC; Kang, S (May 2016). «Guidelines of care for the management of acne vulgaris». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 74 (5): 945–73. doi:10.1016/j.jaad.2015.12.037. PMID 26897386.
  70. ↑ 70,00 70,01 70,02 70,03 70,04 70,05 70,06 70,07 70,08 70,09 70,10 70,11 70,12 70,13 70,14 70,15 70,16 70,17 70,18 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Vary20152» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  71. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Brosnick20142» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  72. ↑ Leccia, MT; Auffret, N; Poli, F; Claudel, JP; Corvec, S; Dreno, B (August 2015). «Topical acne treatments in Europe and the issue of antimicrobial resistance». Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology (Review). 29 (8): 1485–92. doi:10.1111/jdv.12989. PMID 25677763.
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 Gamble, R; Dunn, J; Dawson, A; Petersen, B; McLaughlin, L; Small, A; Kindle, S; Dellavalle, RP (June 2012). «Topical antimicrobial treatment of acne vulgaris: an evidence-based review». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 13 (3): 141–52. doi:10.2165/11597880-000000000-00000. PMID 22268388.
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 74,3 Yin, NC; McMichael, AJ (February 2014). «Acne in patients with skin of color: practical management». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 15 (1): 7–16. doi:10.1007/s40257-013-0049-1. PMID 24190453.
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 75,3 Sagransky, M; Yentzer, BA; Feldman, SR (October 2009). «Benzoyl peroxide: A review of its current use in the treatment of acne vulgaris». Expert Opinion on Pharmacotherapy (Review). 10 (15): 2555–62. doi:10.1517/14656560903277228. PMID 19761357.
  76. ↑ Brandstetter, AJ; Maibach, HI (August 2013). «Topical dose justification: benzoyl peroxide concentrations». The Journal of Dermatological Treatment (Review). 24 (4): 275–77. doi:10.3109/09546634.2011.641937. PMID 22103743.
  77. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Das20142» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  78. ↑ 78,0 78,1 Riahi, RR; Bush, AE; Cohen, PR (June 2016). «Topical Retinoids: Therapeutic Mechanisms in the Treatment of Photodamaged Skin». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 17 (3): 265–76. doi:10.1007/s40257-016-0185-5. PMID 26969582.
  79. ↑ 79,0 79,1 79,2 79,3 79,4 79,5 79,6 79,7 79,8 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Kong20132» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  80. ↑ 80,0 80,1 Foti, C; Romita, P; Borghi, A; Angelini, G; Bonamonte, D; Corazza, M (September 2015). «Contact dermatitis to topical acne drugs: a review of the literature». Dermatologic Therapy (Review). 28 (5): 323–9. doi:10.1111/dth.12282. PMID 26302055.
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Lew20182» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Tan, J; Boyal, S; Desai, K; Knezevic, S (April 2016). «Oral Isotretinoin: New Developments Relevant to Clinical Practice». Dermatologic Clinics (Review). 34 (2): 175–84. doi:10.1016/j.det.2015.11.002. PMID 27015777.
  83. ↑ Prevost, N; English, JC (October 2013). «Isotretinoin: update on controversial issues». Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology (Review). 26 (5): 290–3. doi:10.1016/j.jpag.2013.05.007. PMID 24147278.
  84. ↑ 84,0 84,1 84,2 84,3 84,4 Walsh, TR; Efthimiou, J; Dréno, B (March 2016). «Systematic review of antibiotic resistance in acne: an increasing topical and oral threat» (PDF). Lancet Infectious Diseases (Systematic Review). 16 (3): e23–33. doi:10.1016/S1473-3099(15)00527-7. PMID 26852728.
  85. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «ReferenceA2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  86. ↑ 86,0 86,1 86,2 86,3 86,4 86,5 86,6 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Aslam20152» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  87. ↑ Garner, Sarah E; Eady, Anne; Bennett, Cathy; Newton, John Norman; Thomas, Karen; Popescu, Catalin Mihai (2012-08-15). «Minocycline for acne vulgaris: efficacy and safety». Cochrane Database of Systematic Reviews (անգլերեն) (8): CD002086. doi:10.1002/14651858.CD002086.pub2. ISSN 1465-1858. PMID 22895927.
  88. ↑ Arowojolu, AO; Gallo, MF; Lopez, LM; Grimes, DA (July 2012). «Combined oral contraceptive pills for treatment of acne». Cochrane Database of Systematic Reviews (Systematic Review & Meta-Analysis). 7 (7): CD004425. doi:10.1002/14651858.CD004425.pub6. PMID 22786490.
  89. ↑ 89,0 89,1 Kuhl, H. (1999). «Hormonal Contraception». Estrogens and Antiestrogens II. Handbook of Experimental Pharmacology. Vol. 135 / 2. էջեր 363–407. doi:10.1007/978-3-642-60107-1_18. ISBN 978-3-642-64261-6. ISSN 0171-2004.
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 90,3 Kamangar F, Shinkai K (October 2012). «Acne in the adult female patient: a practical approach». Int. J. Dermatol. 51 (10): 1162–74. doi:10.1111/j.1365-4632.2012.05519.x. PMID 22994662.
  91. ↑ Kuhl H (2005). «Pharmacology of estrogens and progestogens: influence of different routes of administration» (PDF). Climacteric. 8 Suppl 1: 3–63. doi:10.1080/13697130500148875. PMID 16112947.
  92. ↑ Duarte FH, Jallad RS, Bronstein MD (November 2016). «Estrogens and selective estrogen receptor modulators in acromegaly». Endocrine. 54 (2): 306–314. doi:10.1007/s12020-016-1118-z. PMID 27704479.
  93. ↑ Kuhl, H. (1997). «Metabolische Effekte der Östrogene und Gestagene» [Metabolic effects of estrogens and progestogens]. Der Gynäkologe (German). 30 (4): 357–369. doi:10.1007/PL00003042. ISSN 0017-5994.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  94. ↑ Wiegratz I, Kuhl H (2002). «Managing cutaneous manifestations of hyperandrogenic disorders: the role of oral contraceptives». Treat Endocrinol. 1 (6): 372–86. doi:10.3238/arztebl.2011.0495. PMC 3149298. PMID 15832490.
  95. ↑ Arowojolu AO, Gallo MF, Lopez LM, Grimes DA (July 2012). «Combined oral contraceptive pills for treatment of acne». Cochrane Database Syst Rev (7): CD004425. doi:10.1002/14651858.CD004425.pub6. PMID 22786490.
  96. ↑ Powell, A (April 2017). «Choosing the Right Oral Contraceptive Pill for Teens». Pediatric Clinics of North America (Review). 64 (2): 343–58. doi:10.1016/j.pcl.2016.11.005. PMID 28292450.
  97. ↑ Słopień R, Milewska E, Rynio P, Męczekalski B (March 2018). «Use of oral contraceptives for management of acne vulgaris and hirsutism in women of reproductive and late reproductive age». Prz Menopauzalny. 17 (1): 1–4. doi:10.5114/pm.2018.74895. PMC 5925193. PMID 29725277.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 Koo, EB; Petersen, TD; Kimball, AB (September 2014). «Meta-analysis comparing efficacy of antibiotics versus oral contraceptives in acne vulgaris». Journal of the American Academy of Dermatology (Systematic Review & Meta-Analysis). 71 (3): 450–9. doi:10.1016/j.jaad.2014.03.051. PMID 24880665.
  99. ↑ Layton AM, Eady EA, Whitehouse H, Del Rosso JQ, Fedorowicz Z, van Zuuren EJ (April 2017). «Oral Spironolactone for Acne Vulgaris in Adult Females: A Hybrid Systematic Review». Am J Clin Dermatol. 18 (2): 169–191. doi:10.1007/s40257-016-0245-x. PMC 5360829. PMID 28155090.
  100. ↑ 100,0 100,1 100,2 Bettoli V, Zauli S, Virgili A (2015). «Is hormonal treatment still an option in acne today?». Br. J. Dermatol. 172 Suppl 1: 37–46. doi:10.1111/bjd.13681. PMID 25627824.
  101. ↑ Diamanti-Kandarakis E (October 1998). «How actual is the treatment with antiandrogen alone in patients with polycystic ovary syndrome?». J. Endocrinol. Invest. 21 (9): 623–9. doi:10.1007/BF03350788. PMID 9856417.
  102. ↑ 102,0 102,1 Ward, A.; Brogden, R.N.; Heel, R.C.; Speight, T.M.; Avery, G.S. (1984). «Isotretinoin». Drugs. 28 (1): 6–37. doi:10.2165/00003495-198428010-00002. ISSN 0012-6667. PMID 6235105.
  103. ↑ 103,0 103,1 Rasmusson, Gary H. (1986). Chemical Control of Androgen Action. Annual Reports in Medicinal Chemistry. Vol. 21. էջեր 179–188. doi:10.1016/S0065-7743(08)61128-8. ISBN 9780120405213. ISSN 0065-7743.
  104. ↑ Giltay EJ, Gooren LJ (2009). «Potential side effects of androgen deprivation treatment in sex offenders». J. Am. Acad. Psychiatry Law. 37 (1): 53–8. PMID 19297634.
  105. ↑ 105,0 105,1 Azarchi S, Bienenfeld A, Lo Sicco K, Marchbein S, Shapiro J, Nagler AR (October 2018). «Androgens in Women: Hormone modulating therapies for skin disease (Part II)». J. Am. Acad. Dermatol. doi:10.1016/j.jaad.2018.08.061. PMID 30312645.
  106. ↑ Husein-ElAhmed H (2015). «Management of acne vulgaris with hormonal therapies in adult female patients». Dermatol Ther. 28 (3): 166–72. doi:10.1111/dth.12231. PMID 25845307.
  107. ↑ Nguyen HL, Tollefson MM (2017). «Endocrine disorders and hormonal therapy for adolescent acne». Curr. Opin. Pediatr. 29 (4): 455–465. doi:10.1097/MOP.0000000000000515. PMID 28562419.
  108. ↑ 108,0 108,1 Diamanti-Kandarakis E (September 1999). «Current aspects of antiandrogen therapy in women». Curr. Pharm. Des. 5 (9): 707–23. PMID 10495361.
  109. ↑ Walter Brown Shelley; E. Dorinda Shelley (2001). Advanced Dermatologic Therapy II. W. B. Saunders. ISBN 978-0-7216-8258-7.
  110. ↑ Adam Balen; Stephen Franks; Roy Homburg; Sean Kehoe (October 2010). Current Management of Polycystic Ovary Syndrome. Cambridge University Press. էջեր 132–. ISBN 978-1-906985-41-7.
  111. ↑ 111,0 111,1 Trivedi MK, Shinkai K, Murase JE (2017). «A Review of hormone-based therapies to treat adult acne vulgaris in women». Int J Womens Dermatol. 3 (1): 44–52. doi:10.1016/j.ijwd.2017.02.018. PMC 5419026. PMID 28492054.
  112. ↑ Giorgetti R, di Muzio M, Giorgetti A, Girolami D, Borgia L, Tagliabracci A (March 2017). «Flutamide-induced hepatotoxicity: ethical and scientific issues». Eur Rev Med Pharmacol Sci. 21 (1 Suppl): 69–77. PMID 28379593.
  113. ↑ Yasa, Cenk; Dural, Özlem; Bastu, Ercan; Uğurlucan, Funda Güngör (2016). «Hirsutism, Acne, and Hair Loss: Management of Hyperandrogenic Cutaneous Manifestations of Polycystic Ovary Syndrome». Gynecology Obstetrics & Reproductive Medicine: 1. doi:10.21613/GORM.2016.613. ISSN 1300-4751.
  114. ↑ Barros B, Thiboutot D (2017). «Hormonal therapies for acne». Clin. Dermatol. 35 (2): 168–172. doi:10.1016/j.clindermatol.2016.10.009. PMID 28274354.
  115. ↑ Blackledge GR (1996). «Clinical progress with a new antiandrogen, Casodex (bicalutamide)». Eur. Urol. 29 Suppl 2 (2): 96–104. doi:10.1159/000473847. PMID 8717470.
  116. ↑ Fradet Y (February 2004). «Bicalutamide (Casodex) in the treatment of prostate cancer». Expert Rev Anticancer Ther. 4 (1): 37–48. doi:10.1586/14737140.4.5.S37. PMID 14748655.
  117. ↑ Hassoun LA, Chahal DS, Sivamani RK, Larsen LN (June 2016). «The use of hormonal agents in the treatment of acne». Semin Cutan Med Surg. 35 (2): 68–73. doi:10.12788/j.sder.2016.027. PMID 27416311.
  118. ↑ Marson JW, Baldwin HE (January 2019). «New Concepts, Concerns, and Creations in Acne». Dermatol Clin. 37 (1): 1–9. doi:10.1016/j.det.2018.07.002. PMID 30466681.
  119. ↑ Timmins, Peter (2018). «Industry update: the latest developments in the field of therapeutic delivery, July 2018». Therapeutic Delivery. 9 (11): 797–809. doi:10.4155/tde-2018-0055. ISSN 2041-5990. PMID 30444460.
  120. ↑ 120,0 120,1 120,2 Trivedi MK, Bosanac SS, Sivamani RK, Larsen LN (August 2018). «Emerging Therapies for Acne Vulgaris». Am J Clin Dermatol. 19 (4): 505–516. doi:10.1007/s40257-018-0345-x. PMID 29594974.
  121. ↑ 121,0 121,1 121,2 Tan AU, Schlosser BJ, Paller AS (June 2018). «A review of diagnosis and treatment of acne in adult female patients». Int J Womens Dermatol. 4 (2): 56–71. doi:10.1016/j.ijwd.2017.10.006. PMC 5986265. PMID 29872679.
  122. ↑ 122,0 122,1 Aslam I, Fleischer A, Feldman S (March 2015). «Emerging drugs for the treatment of acne». Expert Opin Emerg Drugs. 20 (1): 91–101. doi:10.1517/14728214.2015.990373. PMID 25474485.
  123. ↑ 123,0 123,1 Azzouni F, Zeitouni N, Mohler J (February 2013). «Role of 5α-reductase inhibitors in androgen-stimulated skin disorders». J Drugs Dermatol. 12 (2): e30–5. PMID 23377402.
  124. ↑ 124,0 124,1 F. William Danby (27 January 2015). Acne: Causes and Practical Management. John Wiley & Sons. էջեր 147–. ISBN 978-1-118-23277-4.
  125. ↑ Marchetti PM, Barth JH (March 2013). «Clinical biochemistry of dihydrotestosterone». Ann. Clin. Biochem. 50 (Pt 2): 95–107. doi:10.1258/acb.2012.012159. PMID 23431485.
  126. ↑ Katsambas AD, Dessinioti C (2010). «Hormonal therapy for acne: why not as first line therapy? facts and controversies». Clin. Dermatol. 28 (1): 17–23. doi:10.1016/j.clindermatol.2009.03.006. PMID 20082945.
  127. ↑ 127,0 127,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sieber20142» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  128. ↑ Pugashetti, R; Shinkai, K (July 2013). «Treatment of acne vulgaris in pregnant patients». Dermatologic Therapy (Review). 26 (4): 302–11. doi:10.1111/dth.12077. PMID 23914887.
  129. ↑ Morelli, V; Calmet, E; Jhingade, V (June 2010). «Alternative Therapies for Common Dermatologic Disorders, Part 2». Primary Care: Clinics in Office Practice (Review). 37 (2): 285–96. doi:10.1016/j.pop.2010.02.005. PMID 20493337.
  130. ↑ «Azelaic Acid Topical». National Institutes Of Health. Արխիվացված է օրիգինալից 13 September 2013-ին. Վերցված է 9 September 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  131. ↑ 131,0 131,1 Madan, RK; Levitt, J (April 2014). «A review of toxicity from topical salicylic acid preparations». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 70 (4): 788–92. doi:10.1016/j.jaad.2013.12.005. PMID 24472429.
  132. ↑ Well, D (October 2013). «Acne vulgaris: A review of causes and treatment options». The Nurse Practitioner (Review). 38 (10): 22–31. doi:10.1097/01.NPR.0000434089.88606.70. PMID 24048347.
  133. ↑ 133,0 133,1 Rolfe, HM (December 2014). «A review of nicotinamide: treatment of skin diseases and potential side effects». Journal of Cosmetic Dermatology (Review). 13 (4): 324–8. doi:10.1111/jocd.12119. PMID 25399625.
  134. ↑ 134,0 134,1 Brandt, Staci (May 2013). «The clinical effects of zinc as a topical or oral agent on the clinical response and pathophysiologic mechanisms of acne: a systematic review of the literature». Journal of Drugs in Dermatology: JDD (Review). 12 (5): 542–5. PMID 23652948.
  135. ↑ Layton, AM (April 2016). «Top Ten List of Clinical Pearls in the Treatment of Acne Vulgaris». Dermatology Clinics (Review). 34 (2): 147–57. doi:10.1016/j.det.2015.11.008. PMID 27015774.
  136. ↑ 136,0 136,1 136,2 136,3 136,4 136,5 136,6 136,7 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Chandra20122» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  137. ↑ 137,00 137,01 137,02 137,03 137,04 137,05 137,06 137,07 137,08 137,09 137,10 137,11 137,12 137,13 Tyler, KH (March 2015). «Dermatologic therapy in pregnancy». Clinical Obstetrics and Gynecology (Review). 58 (1): 112–8. doi:10.1097/GRF.0000000000000089. PMID 25517754.
  138. ↑ Meredith, FM; Ormerod, AD (October 2013). «The management of acne vulgaris in pregnancy». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 14 (5): 351–8. doi:10.1007/s40257-013-0041-9. PMID 23996075.
  139. ↑ 139,0 139,1 139,2 Titus, S; Hodge, J (October 2012). «Diagnosis and treatment of acne». American Family Physician (Review). 86 (8): 734–40. PMID 23062156. Արխիվացված է օրիգինալից 18 February 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  140. ↑ 140,0 140,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Zaenglein20162» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  141. ↑ Bolognia, JL; Jorizzo, JL (2012). Dermatology (3rd ed.). St. Louis, Mo.: Mosby Elsevier. էջ 558. ISBN 9780702051821.
  142. ↑ 142,0 142,1 142,2 Cohen, BE; Elbuluk, N (February 2016). «Microneedling in skin of color: A review of uses and efficacy». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 74 (2): 348–55. doi:10.1016/j.jaad.2015.09.024. PMID 26549251.
  143. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Pugashetti20132» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  144. ↑ Benner, N; Sammons, D (September 2013). «Overview of the treatment of acne vulgaris». Osteopathic Family Physician (Review). 5 (5): 185–90. doi:10.1016/j.osfp.2013.03.003.
  145. ↑ Barbaric, Jelena; Abbott, Rachel; Posadzki, Pawel; Car, Mate; Gunn, Laura H; Layton, Alison M; Majeed, Azeem; Car, Josip (2016-09-27). «Light therapies for acne». Cochrane Database of Systematic Reviews (անգլերեն). 9: CD007917. doi:10.1002/14651858.CD007917.pub2. ISSN 1465-1858. PMID 27670126.
  146. ↑ 146,0 146,1 Soliman, YS; Horowitz, R; Hashim, PW; Nia, JK; Farberg, AS; Goldenberg, G (July 2018). «Update on acne scar treatment». Cutis (Review). 102 (1): 21, 25, 47, 48. PMID 30138491.
  147. ↑ Lanoue, J; Goldenberg, G (May 2015). «Acne scarring: a review of cosmetic therapies». Cutis (Review). 95 (5): 276–81. PMID 26057505.
  148. ↑ 148,0 148,1 148,2 148,3 Cao, H; Yang, G; Wang, Y; Liu, JP; Smith, CA; Luo, H; Liu, Y (January 2015). «Complementary therapies for acne vulgaris». Cochrane Database of Systematic Reviews (Systematic Review & Meta-Analysis). 1: CD009436. doi:10.1002/14651858.CD009436.pub2. PMC 4486007. PMID 25597924.
  149. ↑ Fisk, WA; Lev-Tov, HA; Sivamani, RK (August 2014). «Botanical and phytochemical therapy of acne: a systematic review». Phytotherapy Research (Systematic Review). 28 (8): 1137–52. doi:10.1002/ptr.5125. PMID 25098271.
  150. ↑ 150,0 150,1 Goodman, G (2009). «Cleansing and moisturizing in acne patients». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 10 (Suppl 1): 1–6. doi:10.2165/0128071-200910001-00001. PMID 19209947.
  151. ↑ Ramos-e-Silva, M; Carneiro, SC (March 2009). «Acne vulgaris: Review and guidelines». Dermatology Nursing/Dermatology Nurses' Association (Review). 21 (2): 63–8, quiz 69. PMID 19507372.
  152. ↑ Barnes, LE; Levender, MM; Fleischer, AB, Jr.; Feldman, SR (April 2012). «Quality of life measures for acne patients». Dermatologic Clinics (Review). 30 (2): 293–300. doi:10.1016/j.det.2011.11.001. PMID 22284143.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  153. ↑ Berger, William D. James, Dirk M. Elston, Timothy G. (2011). Andrews' Diseases of the skin : clinical dermatology (11th ed.). [London]: Saunders/ Elsevier. էջ 234. ISBN 9781437703146.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  154. ↑ Goodman, G (July 2006). «Acne and acne scarring–the case for active and early intervention». Australian Family Physician (Review). 35 (7): 503–4. PMID 16820822. Արխիվացված է օրիգինալից 21 April 2013-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  155. ↑ 155,0 155,1 Vos, T; Flaxman, AD (December 2012). «Years lived with disability (YLDs) for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990–2010: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010». The Lancet. 380 (9859): 2163–96. doi:10.1016/S0140-6736(12)61729-2. PMC 6350784. PMID 23245607.
  156. ↑ Taylor, M; Gonzalez, M; Porter, R (May–June 2011). «Pathways to inflammation: acne pathophysiology». European Journal of Dermatology (Review). 21 (3): 323–33. doi:10.1684/ejd.2011.1357. PMID 21609898.
  157. ↑ Spencer, EH; Ferdowsian, BND (April 2009). «Diet and acne: a review of the evidence». International Journal of Dermatology (Review). 48 (4): 339–47. doi:10.1111/j.1365-4632.2009.04002.x. PMID 19335417.
  158. ↑ Tan, JK; Bhate, K (July 2015). «A global perspective on the epidemiology of acne». The British Journal of Dermatology (Review). 172 (Supplement 1): 3–12. doi:10.1111/bjd.13462. PMID 25597339.
  159. ↑ Koo, EB; Petersen, TD; Kimball, AB (September 2014). «Meta-analysis comparing efficacy of antibiotics versus oral contraceptives in acne vulgaris». Journal of the American Academy of Dermatology (Systematic Review & Meta-Analysis). 71 (3): 450–9. doi:10.1016/j.jaad.2014.03.051. PMID 24880665.
  160. ↑ Goldberg, DJ; Berlin, AL (October 2011). Acne and Rosacea: Epidemiology, Diagnosis and Treatment. London: Manson Pub. էջ 8. ISBN 978-1-84076-150-4. Արխիվացված է օրիգինալից 2 July 2016-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  161. ↑ Keri, J; Shiman, M (June 2009). «An update on the management of acne vulgaris». Clin Cosmet Investig Dermatol (Review). 2: 105–10. PMC 3047935. PMID 21436973.
  162. ↑ 162,0 162,1 162,2 162,3 162,4 162,5 162,6 162,7 162,8 Tilles, G (September 2014). «Acne pathogenesis: history of concepts». Dermatology (Review). 229 (1): 1–46. doi:10.1159/000364860. PMID 25228295.
  163. ↑ Bolognia, JL; Jorizzo, JL (2012). Dermatology (3rd ed.). St. Louis, Mo.: Mosby Elsevier. էջ 545. ISBN 9780702051821.
  164. ↑ 164,0 164,1 164,2 164,3 Brumberg, Joan Jacobs (2010-06-09). «Perfect Skin». The Body Project: An Intimate History of American Girls (անգլերեն). Knopf Doubleday Publishing Group. էջեր 57–94. ISBN 9780307755742. Արխիվացված է օրիգինալից 12 March 2017-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  165. ↑ Riahi, RR; Bush, AE; Cohen, PR (June 2016). «Topical Retinoids: Therapeutic Mechanisms in the Treatment of Photodamaged Skin». American Journal of Clinical Dermatology (Review). 17 (3): 265–76. doi:10.1007/s40257-016-0185-5. PMID 26969582.
  166. ↑ Dutil, M (November–December 2010). «Benzoyl peroxide: enhancing antibiotic efficacy in acne management». Skin Therapy Letter (Review). 15 (10): 5–7. PMID 21076800. Արխիվացված է օրիգինալից 27 February 2017-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  167. ↑ «Tretinoin (retinoic acid) in acne». The Medical Letter on Drugs and Therapeutics. 15 (1): 3. January 1973. PMID 4265099.
  168. ↑ Jones, H; Blanc, D; Cunliffe, WJ (November 1980). «13-Cis Retinoic Acid and Acne». The Lancet. 316 (8203): 1048–9. doi:10.1016/S0140-6736(80)92273-4. PMID 6107678.
  169. ↑ Bérard, A; Azoulay, L; Koren, G; Blais, L; Perreault, S; Oraichi, D (February 2007). «Isotretinoin, pregnancies, abortions and birth defects: A population-based perspective». British Journal of Clinical Pharmacology. 63 (2): 196–205. doi:10.1111/j.1365-2125.2006.02837.x. PMC 1859978. PMID 17214828.
  170. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «pmid95807982» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  171. ↑ Sermon, HC (May 1920). «The X-Ray Treatment of Acne Vulgaris». BMJ (Review). 1 (3099): 700–702. doi:10.1136/bmj.1.3099.700. PMC 2337520. PMID 20769902.
  172. ↑ Knutsen-Larson, S; Dawson, AL; Dunnick, CA; Dellavalle, RP (January 2012). «Acne vulgaris: pathogenesis, treatment, and needs assessment». Dermatologic Clinics (Review). 30 (1): 99–106. doi:10.1016/j.det.2011.09.001. PMID 22117871.
  173. ↑ «Sales of the leading acne brands in the United States in 2015 (in million U.S. dollars)». statista: The Statistics Portal. Statista Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 12 March 2017-ին. Վերցված է 12 March 2017-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  174. ↑ 174,0 174,1 Goodman, G (August 2006). «Acne—natural history, facts and myths» (PDF). Australian Family Physician (Review). 35 (8): 613–6. PMID 16894437. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 11 February 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  175. ↑ Farrar, MD; Howson, KM; Bojar, RA; West, D; Towler, JC; Parry, J; Pelton, K; Holland, KT (June 2007). «Genome Sequence and Analysis of a Propionibacterium acnes Bacteriophage». Journal of Bacteriology. 189 (11): 4161–67. doi:10.1128/JB.00106-07. PMC 1913406. PMID 17400737.
  176. ↑ 176,0 176,1 Baquerizo, Nole KL; Yim, E; Keri, JE (October 2014). «Probiotics and prebiotics in dermatology». Journal of the American Academy of Dermatology (Review). 71 (4): 814–21. doi:10.1016/j.jaad.2014.04.050. PMID 24906613.
  177. ↑ MacKenzie, D. «In development: a vaccine for acne». New Scientist. Արխիվացված է օրիգինալից 2 April 2015-ին. Վերցված է 30 March 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  178. ↑ White, Stephen D.; Bordeau, Patrick B.; Blumstein, Philippe; Ibisch, Catherine; GuaguÈre, Eric; Denerolle, Philippe; Carlotti, Didier N.; Scott, Katherine V. (1997-09-01). «Feline acne and results of treatment with mupirocin in an open clinical trial: 25 cases (1994–96)». Veterinary Dermatology (անգլերեն). 8 (3): 157–164. doi:10.1046/j.1365-3164.1997.d01-16.x. ISSN 1365-3164.
  179. ↑ Veterinary Medicine (անգլերեն). 1914. Արխիվացված է օրիգինալից 12 March 2017-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  180. ↑ Radostits, Otto M.; Gay, Clive C.; Hinchcliff, Kenneth W.; Constable, Peter D. (2006-12-28). Veterinary Medicine: A textbook of the diseases of cattle, horses, sheep, pigs and goats (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. ISBN 9780702039911. Արխիվացված է օրիգինալից 12 March 2017-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

Further reading[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

External links[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաղապար:Medical condition classification and resources

Կաղապար:Acne Agents Կաղապար:Diseases of the skin and appendages by morphology Կաղապար:Disorders of skin appendages

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Լաուրա_Շալջյան/Ավազարկղ&oldid=6339558» էջից