Նիկոտինամիդ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նիկոտինամիդ
Изображение химической структуры
Քիմիական բանաձևC₆H₆N₂O
Մոլային զանգված2,0E−25 կիլոգրամ[1] և 2,0E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան130 °C[2] °C
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար98-92-0
PubChem936
EINECS համար202-713-4
SMILESC1=CC(=CN=C1)C(=O)N
ЕС202-713-4
ChEBI911
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Նիկոտինամիդ, հայտնի նաև որպես նիացինամիդ, վիտամին B3, առկա սննդամթերքում և օգտագործվող որպես սննդային հավելում և դեղամիջոց[3][4][5]։ Որպես սննդային հավելում՝ այն օգտագործվում է խմելու ձևով՝ բուժելու և կանխելու համար պելագրան (նիացինի անբավարարությունը)[4]։ Չնայած որ բուժման նպատակով կարելի է կիրառել հենց նիկոտինաթթու (նիացին), նիկոտինամիդի առավելությունն այն է, որ այն չի առաջացնում մաշկի կարմրություն[4]։ Որպես քսուկ այն օգտագործվում է ակնեի բուժման համար[5]։

Կողմնակի ազդեցությունները մինիմալ են[6][7]։ Բարձր դեղաչափերով ընդունման դեպքում կարող են ի հայտ գալ լյարդի հետ կապված խնդիրներ[6]։ Հղիության ընթացքում նորմալ չափաքանակների օգտագործումը համարվում է անվտանգ[8]։ Նիկոտինամիդը մտնում է վիտամին B-ի դեղորայքային ընտանիքի կազմի մեջ, մասնավորապես վիտամին B3-ի խմբի մեջ[9][10]։ Այն հանդիսանում է նիկոտինաթթվի ամիդը[6]։ Խմորիչները, մսամթերքը, կաթը և կանաչ բանջարեղենները այն սննդամթերքներն են, որոնք պարունակում են նիկոտինամիդ[11]։

Նիկոտինամիդը հայտնաբերվել է 1935-1937 թվականներին[12][13]։ Այն ընդգրկված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղամիջոցների ցանկում`առողջապահական համակարգում անհրաժեշտ ամենաարդյունավետ և անվտանգ դեղամիջոցներից մեկն է[14]։ Նիկոտինամիդը հասանելի է որպես ընդհանուր դեղորայք և բաց է թողնվում առանց դեղատոմսի[9]։ Մեծ Բրիտանիայում 60 գրամանոց տուփն արժե մոտավորապես 7.10 ֆունտ[5]։ Արդյունաբերությունում նիկոտինամիդը պատրաստվում է կա՛մ նիկոտինաթթվից, կա՛մ 3-ցիանոպիրիդինից[13][15]։ Մի շարք երկրներում հացահատիկները հարստացվել են նիկոտինամիդով[13]։

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիացինի անբավարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինամիդը համարվում է բուժման նախընտրելի միջոց նիացինի անբավարարության (պելագրայի) ժամանակ[4]։ Պացիենտի ախտորոշումը պելագրայով հիմնված է իր հիվանդության պատմության (անամնեզի), ինչպես նաև դերմատիտի (մաշկաբորբ), դիարեայի (փորլուծություն) և դեմենցիայի (թուլամտության) առկայության հիման վրա[16]։ Չնայած որ բուժման նպատակով կարելի է կիրառել հենց նիկոտինաթթու (նիացին), նիկոտինամիդի առավելությունն այն է, որ այն չի առաջացնում մաշկի կարմրություն[4]։

Ակնե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինամիդը քսուկի ձևով օգտագործվում է որպես ակնեի բուժման միջոց[5]։

Այն ունի հակաբորբոքային հատկություն։ Կարող է օգտագործվել այն մարդկանց կողմից, ովքեր ունեն մաշկի բորբոքային հիվանդություններ[17]։

Նիկոտինամիդը in vitro բարձրացնում է մարդու կերատինոցիտներում կերամիդների բիոսինթեզը և in vivo բարելավում է էպիդերմալ թափանցելիության պատնեշը[18]։ Պարզվել է, որ 2 % նիկոտինամիդի տեղային կիրառումը 2 և 4 շաբաթվա ընթացքում հետազոտվող մասնակիցների մոտ հանգեցրել է մաշկային ճարպի արտազատման արագության նվազման[19]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել,որ նիկոտինամիդը կանխում է toll-աձև ընկալիչների (TLR)-2 հետ ինդուկցված Պրոպիոնիբակտերիում ակնեների ակտիվությունը, որը, ի վերջո, հանգեցնում է նախաբորբոքային IL-8-ի արտադրման ճնշմանը[20]։

Կողմնակի ազդեցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կողմնակի ազդեցությունները մինիմալ են[6][7]։ Բարձր դեղաչափերով կարող են ի հայտ գալ լյարդի հետ կապված խնդիրներ[6]։ Հղիության ընթացքում նորմալ չափաքանակների օգտագործումը համարվում է անվտանգ[8]։

Քիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինամիդի կառուցվածքը բաղկացած է պիրիդինային օղակից, որին մետա դիրքում կպած է առաջնային ամիդային խումբ։ Այն նիկոտինաթթվի (վիտամին PP) ամիդն է[6]։ Որպես արոմատիկ միացություն՝ այն ենթարկվում է էլեկտրոֆիլային փոխանակության ռեակցիաների և իր երկու ֆունկցիոնալ խմբերի ձևափոխությունների։ Այս ռեակցիաների օրինակները, որոնց մասին տեղեկացրել են օրգանական սինթեզներում, ներառում են երկփուլանի գործընթացով 2-քլորոնիկոտինոնիտրիլի առաջացումը N-օքսիդի միջոցով[21][22], նիկոտինոնիտրիլից՝ ֆոսֆորի պենտօքսիդի հետ ռեակցիայով միջոցով[23], և 3-ամինոպիրիդինից՝ նատրիումի հիպոբրոմիտի լուծույթի հետ ռեակցիայի միջոցով, որը պատրաստվել է in situ (տեղում)՝ բրոմից և նատրիումի հիդրօքսիդից[24]։

Կենսաբանական կարևորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Nicotinamide to 2-chloronicotinonitrile.png Նիկոտինամիդը հանդես է գալիս որպես կենսաբանական տարբեր համակարգերի բաղադրիչ, այդ թվում՝ վիտամինի B ընտանիքի, և մասնավորապես վիտամին B3-ի խմբի շրջանակներում[9][10]։ Այն նաև NADH-ի և NAD+-ի չափազանց կարևոր մասն է կազմում, որտեղ N-ձևափոխված արոմատիկ օղակը, օքսիդացված NAD+-ի ձևով, ջրածնի իոնի միացման շնորհիվ ենթարկվում է վերականգնման՝ ձևավորելով NADH[25]: NADPH/NADP+ կազմությունը որպես կառուցվածքային բաղադրիչ ունի միևնույն արոմատիկ օղակը և մասնակցում է միանման բիոքիմիական ռեակցիաների։

Արդյունաբերական արտադրանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

NAD+, NADH-ի օքսիդացված ձևն է, պարունակում է նիկոտինամիդի հատված (նշված է կարմիրով)

3-ցիանոպիրիդինի (նիկոտինոնիտրիլի) հիդրոլիզը կատալիզվում է նիտրիլ հիդրալազա էնզիմով Ռոդոկոկ Ռոսոքրուս J1[15][26][27]-ի կողմից, տարեկան արտադրում է 3500 տոննա նիկոտինամիդ՝ կենդանիների կերերի մեջ օգտագործելու համար[28]։ Էնզիմը ապահովում է ավելի ընտրողական սինթեզ, քանի որ կանխում է ամիդի հետագա հիդրոլիզը մինչև նիկոտինաթթու[29][30]։ Նիկոտինամիդը կարելի է նաև ստանալ նիկոտինաթթվից։ Համաձայն Ուլմանի արդյունաբերական քիմիայի հանրագիտարանի՝ 2014 թվականին նիկոտինամիդի վաճառքը ամբողջ աշխարհում եղել է 31,000 տոննա[13]։

Կենսաքիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինամիդի ակտիվ խումբ NAD+ մոլեկուլի վրա, որը բազում մետաբոլիկ ուղիներով ենթարկվում է օքսիդացման

Նիկոտինամիդը, մտնելով կոէնզիմ նիկոտինամիդ ադենին դինուկլեոտիդի (NADH / NAD+) կազմի մեջ, կյանքի համար ունի որոշիչ նշանակություն։ Բջիջներում նիկոտինամիդը NAD+-ի և նիկոտինամիդ ադենին դինուկլեոտիդ ֆոսֆատի (NADP+)-ի կազմում է։ NAD+ և NADP+-ը հանդիսանում են օքսիդացիոն-վերականգնողական ռեակցիաների էնզիմների լայն շարքի կոէնզիմներից, որոնցից առավել հայտնի է գլիկոլիզը, ցիտրատային թթվի/կիտրոնաթթվի ցիկլը և շնչառական շղթաները[25]։ Եթե մարդը ընդունի նիկոտինամիդ, նրա օրգանիզմում այն հավանաբար կենթարկվի մի շարք ռեակցիաների, որը իրեն կվերածի NAD-ի, որն էլ իր հերթին հետագայում կարող է վերափոխվել NADP+-ի։ NAD+-ի ձևավորման այս մեթոդը կոչվում է վերաօգտագործման ուղի։ Այնուամենայնիվ, մարդու օրգանիզմը կարող է արտադրվել NAD+ ամինոացիդ տրիպտոֆանից և նիացինից՝ առանց նիկոտինամիդի ընդունման[31]։

NAD+ -ը գործում է որպես էլեկտրոնի կրող, որն օգնում է էներգիայի փոխադարձ փոխանակմանը սննդարար նյութերի և բջջի էներգետիկ արժույթի՝ ԱԵՖ-ի միջև։ Օքսիդացման-վերականգնման ռեակցիաներում, կոէնզիմի ակտիվ մասը հանդիսանում է նիկոտինամիդը։ NAD+-ի մեջ, արոմատիկ նիկոտինամիդի օղակի ազոտը կովալենտ կապով կապված է ադենին դինուկլեոտիդի հետ։ Ազոտի դրական լիցքը կայունանում է արոմատիկ օղակի ածխածնի ատոմների էլեկտրոնների հաշվին։ Երբ ջրածնի ատոմը միանում է NAD+-ին, ձևավորում է NADH, և մոլեկուլը կորցնում է իր արոմատիկությունը, և հետևաբար լավ կայունացումը։ Այս բարձր էներգիայով նյութը հետագայում ձերբազատվում է իր էներգիայից՝ ջրածնի իոնի ազատման միջոցով, իսկ շնչառական շղթայի դեպքում սա նպաստում է ադենոզին եռֆոսֆատի ձևավորմանը[32]։

NADH-ի յուրաքանչյուր մոլի օքսիդացումից ձերբազատվում է 158.2 կՋ էներգիա[32]։

Սննդամթերային աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիկոտինամիդը հետազոտվող քանակներով հիմնականում առկա է մսի, ձկան, ընկույզի և սնկի կազմի մեջ, ինչպես նաև փոքր քանակով որոշ բանջարեղեններում[33]։ Այն սովորաբար ավելացնում են հացահատիկների և այլ մթերքների մեջ՝ որպես հավելում։ Եթե ցանկանում եք ընդունել նիկոտինամիդ խմելու ձևով, այն առկա է բազում մուլտիվիտամինների կազմում, և նրանցից յուրաքանչյուրում պարունակվում է շուրջ 20–30 մգ քանակով։ Այն հասանելի է նաև որպես առանձին վիտամին՝ շատ ավելի բարձր չափաքանակով՝ շուրջ 500մգ[34]։

Համակողմանի կարգավիճակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • British Pharmacopoeia[35]
  • Japanese Pharmacopoeia[36]

Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նիկոտինամիդը նվազեցնում է մաշկի ոչ միելոմային քաղցկեղային հիվանդությունների և ակտինային կերատոզի առաջացման մակարդակը այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն այս հիվանդությունների բարձր ռիսկ[37]։

Նիկոտինամիդը օգտագործվել է տարբեր հավելյալ խանգարումների բուժման համար, ներառյալ բուլյոզ պեմֆիգոիդ մաշկի ոչ մելանոմային քաղցկեղները[38]։

Նիկոտինամիդը կարող է օգտակար լինել պսորիազի բուժման համար[39]։

Գոյություն ունեն մոտավոր տվյալներ նիկոտինամիդի պոտենցիալ դերի մասին ակնեների բուժման, ռոզացեայի, աուտոիմուն բշտիկային խանգարումների, մաշկի ծերացման և ատոպիկ դերմատիտների ժամանակ[38]։

Նիացինամիդը նաև ընկճում է պոլի (ADP-ռիբոզ) պոլիմերազային (PARP-1), էնզիմները մասնակցում են ռադիացիայի և քիմիոթերապիայի հետևանքով ԴՆԹ-ի վնասված շղթաների վերամիավորմանը[40]։

ARCON (արագացված ճառագայթային թերապիա՝ համակցված ածխածնի ինհալացիայով և նիկոտինամիդով) փորձարկվել է քաղցկեղների ժամանակ[41]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 nicotinamide
  2. 2,0 2,1 Bradley J., Williams A. J., Andrew S.I.D. Lang Jean-Claude Bradley Open Melting Point Dataset // Figshare — 2014. — doi:10.6084/M9.FIGSHARE.1031637.V2
  3. Bender David A. (2003)։ Nutritional Biochemistry of the Vitamins։ Cambridge University Press։ էջ 203։ ISBN 978-1-139-43773-8։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-12-30-ին 
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 WHO Model Formulary 2008։ World Health Organization։ 2009։ էջեր 496, 500։ ISBN 978-924-154765-9։ Արխիվացված օրիգինալից դեկտեմբերի 13, 2016-ին։ Վերցված է դեկտեմբերի 8, 2016 
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 British National Formulary: BNF 69 (69th ed.)։ British Medical Association։ 2015։ էջ 822։ ISBN 978-0-85711-156-2 
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Knip M., Douek I. F., Moore W. P., Gillmor H. A., McLean A. E., Bingley P. J., Gale E. A. (2000)։ «Safety of high-dose nicotinamide: A review»։ Diabetologia 43 (11): 1337–1345։ PMID 11126400։ doi:10.1007/s001250051536 
  7. 7,0 7,1 MacKay D., Hathcock J., Guarneri E. (2012)։ «Niacin: Chemical forms, bioavailability, and health effects»։ Nutrition Reviews 70 (6): 357–366։ PMID 22646128։ doi:10.1111/j.1753-4887.2012.00479.x 
  8. 8,0 8,1 «Niacinamide Use During Pregnancy»։ Drugs.com։ Արխիվացված օրիգինալից դեկտեմբերի 30, 2016-ին։ Վերցված է դեկտեմբերի 29, 2016 
  9. 9,0 9,1 9,2 «Niacinamide: Indications, Side Effects, Warnings»։ Drugs.com։ հունիսի 6, 2017։ Արխիվացված օրիգինալից օգոստոսի 5, 2017-ին։ Վերցված է հունիսի 30, 2017 
  10. 10,0 10,1 Krutmann Jean, Humbert Philippe (2010)։ Nutrition for Healthy Skin: Strategies for Clinical and Cosmetic Practice։ Springer Science & Business Media։ էջ 153։ ISBN 9783642122644։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-04-10-ին 
  11. Burtis Carl A., Ashwood Edward R., Bruns David E. (2012)։ Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics (5th ed.)։ Elsevier Health Sciences։ էջ 934։ ISBN 978-1-4557-5942-2։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-12-30-ին 
  12. Sneader Walter (2005)։ Drug Discovery: A History։ John Wiley & Sons։ էջ 231։ ISBN 978-0-470-01552-0։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-12-30-ին 
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 Blum René (2015)։ «Vitamins, 11. Niacin (Nicotinic Acid, Nicotinamide»։ Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry (6th ed.)։ Weinheim: Wiley-VCH։ ISBN 978-3-527-30385-4։ doi:10.1002/14356007.o27_o14.pub2 
  14. «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)»։ WHO Model List of Essential Medicines։ World Health Organization։ 2015։ Արխիվացված օրիգինալից դեկտեմբերի 13, 2016-ին։ Վերցված է դեկտեմբերի 8, 2016 
  15. 15,0 15,1 Schmidberger J. W., Hepworth L. J., Green A. P., Flitsch S. L. (2015)։ «Enzymatic Synthesis of Amides»։ in Faber Kurt, Fessner Wolf-Dieter, Turner Nicholas J.։ Biocatalysis in Organic Synthesis 1։ Science of Synthesis։ Georg Thieme Verlag։ էջեր 329–372։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-11-05-ին 
  16. Pitche Palokinam T. (2005)։ «Pellagre et érythèmes pellagroïdes»։ Cahiers Santé (French) 15 (3): 205–208։ PMID 16207585 (չաշխատող հղում)
  17. Niren N. M. (2006)։ «Pharmacologic doses of nicotinamide in the treatment of inflammatory skin conditions: A review»։ Cutis 77 (1 (Supplement: Nicotinamide and Zinc in the Treatment of Acne and Rosacea)): 11–16։ PMID 16871774 
  18. Tanno O., Ota Y., Kitamura N., Katsube T., Inoue S. (2000)։ «Nicotinamide increases biosynthesis of ceramides as well as other stratum corneum lipids to improve the epidermal permeability barrier»։ The British Journal of Dermatology 143 (3): 524–531։ PMID 10971324։ doi:10.1111/j.1365-2133.2000.03705.x 
  19. Draelos Z. D., Matsubara A., Smiles K. (2006)։ «The effect of 2% niacinamide on facial sebum production»։ Journal of Cosmetic and Laser Therapy 8 (2): 96–101։ PMID 16766489։ doi:10.1080/14764170600717704 
  20. Kim J., Ochoa M. T., Krutzik S. R., Takeuchi O., Uematsu S., Legaspi A. J., Brightbill H. D., Holland D., Cunliffe W. J., Akira S., Sieling P. A., Godowski P. J., Modlin R. L. (2002)։ «Activation of toll-like receptor 2 in acne triggers inflammatory cytokine responses»։ Journal of Immunology 169 (3): 1535–1541։ PMC 4636337։ PMID 12133981։ doi:10.4049/jimmunol.169.3.1535 
  21. Կաղապար:OrgSynth
  22. Կաղապար:OrgSynth
  23. Կաղապար:OrgSynth
  24. Կաղապար:OrgSynth
  25. 25,0 25,1 Belenky P., Bogan K. L., Brenner C. (2007)։ «NAD+ metabolism in health and disease»։ Trends in Biochemical Sciences 32 (1): 12–19։ PMID 17161604։ doi:10.1016/j.tibs.2006.11.006։ Արխիվացված օրիգինալից 2007-09-27-ին 
  26. Nagasawa Toru, Mathew Caluwadewa Deepal, Mauger Jacques, Yamada Hideaki (1988)։ «Nitrile Hydratase-Catalyzed Production of Nicotinamide from 3-Cyanopyridine in Rhodococcus rhodochrous J1»։ Appl. Environ. Microbiol. 54 (7): 1766–1769։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-11-05-ին 
  27. Ulber Roland, Sell Dieter, eds. (2007)։ «Building Blocks»։ White Biotechnology։ Advances in Biochemical Engineering / Biotechnology 105։ Springer Science & Business Media։ էջեր 133–173։ ISBN 9783540456957։ doi:10.1007/10_033։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-11-05-ին 
  28. Asano Y. (2015)։ «Hydrolysis of Nitriles to Amides»։ in Faber Kurt, Fessner Wolf-Dieter, Turner Nicholas J.։ Biocatalysis in Organic Synthesis 1։ Science of Synthesis։ Georg Thieme Verlag։ էջեր 255–276։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-11-05-ին 
  29. Petersen Michael, Kiener Andreas (1999)։ «Biocatalysis»։ Green Chem. 1 (2): 99–106։ doi:10.1039/A809538H 
  30. Servi S., Tessaro D., Hollmann F. (2015)։ «Historical Perspectives: Paving the Way for the Future»։ in Faber Kurt, Fessner Wolf-Dieter, Turner Nicholas J.։ Biocatalysis in Organic Synthesis 1։ Science of Synthesis։ Georg Thieme Verlag։ էջեր 1–39։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-11-05-ին 
  31. Williams A. C., Cartwright L. S., Ramsden D. B. (2015)։ «Parkinson's disease: The first common neurological disease due to auto-intoxication?»։ QJM] 98 (3): 215–226։ PMID 15728403։ doi:10.1093/qjmed/hci027 
  32. 32,0 32,1 Casiday Rachel, Herman Carolyn, Frey Regina (սեպտեմբերի 5, 2008)։ «Energy for the Body: Oxidative Phosphorylation»։ www.chemistry.wustl.edu։ Department of Chemistry, Washington University in St. Louis։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-11-22-ին։ Վերցված է մարտի 14, 2017 
  33. Rolfe Heidi M. (2014)։ «A review of nicotinamide: Treatment of skin diseases and potential side effects»։ Journal of Cosmetic Dermatology 13 (4): 324–328։ PMID 25399625։ doi:10.1111/jocd.12119 
  34. Ranaweera Anoma (2017)։ «Nicotinamide»։ DermNet New Zealand (www.dermnetnz.org)։ DermNet New Zealand Trust։ Արխիվացված օրիգինալից մարտի 25, 2017-ին։ Վերցված է հունիսի 30, 2017 
  35. British Pharmacopoeia Commission Secretariat (2009)։ Index, BP 2009։ Արխիվացված է օրիգինալից հուլիսի 22, 2011-ին։ Վերցված է փետրվարի 4, 2010 
  36. Japanese Pharmacopoeia (15th ed.)։ 2006։ Արխիվացված է օրիգինալից հուլիսի 22, 2011-ին։ Վերցված է փետրվարի 4, 2010 
  37. Minocha R, Damian DL, Halliday GM (հուլիսի 5, 2017)։ «Melanoma and nonmelanoma skin cancer chemoprevention: A role for nicotinamide?»։ Photodermatology, Photoimmunology & Photomedicine։ PMID 28681504։ doi:10.1111/phpp.12328 
  38. 38,0 38,1 Chen Andrew C., Damian Diona L. (2014)։ «Nicotinamide and the skin»։ Australasian Journal of Dermatology 55 (3): 169–175։ PMID 24635573։ doi:10.1111/ajd.12163 
  39. Namazi Mohammad Reza (2003)։ «Nicotinamide: A potential addition to the anti-psoriatic weaponry»։ The FASEB Journal 17 (11): 1377–1379։ PMID 12890690։ doi:10.1096/fj.03-0002hyp 
  40. «Definition of niacinamide»։ NCI Drug Dictionary։ National Cancer Institute։ Արխիվացված օրիգինալից ապրիլի 28, 2015-ին։ Վերցված է հունիսի 30, 2017 
  41. Kaanders Johannes HAM, Bussink Johan, van der Kogel Albert J (2002)։ «ARCON: a novel biology-based approach in radiotherapy»։ The Lancet Oncology (Elsevier BV) 3 (12): 728–737։ ISSN 1470-2045։ doi:10.1016/s1470-2045(02)00929-4 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]