Ճարպագեղձ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մազի ֆոլիկուլի կառուցվածքը․
1. մազ
2. մաշկի մակերևույթ
3. մաշկային ճարպ
4. մազի ֆոլիկուլ
5. ճարպագեղձ

Ճարպագեղձ (լատին․՝ glandula sebacea)[1], մաշկի մանրադիտակային էկզոկրին գեղձ, որը բացվում է մազի ֆոլիկուլի մեջ՝ մոմանման նյութ արտազատելու համար, որը պատում է կաթնասունների մազերն ու մաշկը[2]։ Մարդկանց մոտ ճարպագեղձերն ամենամեծ քանակությամբ տեղակայված են դեմքի և գլխամաշկի վրա, ինչպես նաև մաշկի բոլոր հատվածներում, բացառությամբ ափերի և ոտքերի ներբանների։ Կոպերի վրա մեյբոմյան գեղձերը, որոնք կոչվում են նաև տարսալ գեղձեր, ճարպագեղձերի տեսակ են, որոնք արցունքների մեջ հատուկ տեսակի ճարպ են արտազատում։ Իգական սեռի մոտ, պտուկը շրջապատող արեոլային գեղձերը մասնագիտացված ճարպագեղձեր են՝ պտուկը խոնավեցնելու համար։ Ֆորդայսյան բծերը բարորակ, տեսանելի ճարպագեղձերի գոյացություններ են, որոնք սովորաբար հայտնաբերվում են շրթունքների, լնդերի և այտերի ներքին մակերեսի, ինչպես նաև սեռական օրգանների վրա։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղակայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպագեղձերը տեղակայված են մաշկի բոլոր հատվածներում, բացառությամբ ձեռքի ափերի և ոտքերի ներբանների[3]։ Գոյություն ունեն ճարպագեղձերի երկու տեսակ՝ կապված մազի ֆոլիկուլների հետ և ինքնուրույն գոյություն ունեցող[4]։

Ճարպագեղձերը հայտնաբերվում են մազածածկ տարածքներում, որտեղ յուրաքանչյուր մազի ֆոլիկուլ կարող է շրջապատվել մեկ կամ մի քանի ճարպագեղձերով, իսկ գեղձերը շրջապատված են մազը բարձրացնող մկաններով, որոնք կազմում են ճարպամկանային հանգույց։ Գեղձերն ունեն ացինար կառուցվածք. մեկ կենտրոնական ծորանից ճյուղավորվում են բազմաթիվ ծորաններ։ Ճարպը գեղձից անցնում է մազի վրա և դուրս բերվում մաշկի մակերես մազի ցողունի երկայնքով։ Կառուցվածքը, որը բաղկացած է մազերից, մազի ֆոլիկուլից, մազը բարձրացնող մկաններից և ճարպագեղձից, վերնամաշկային ինվագիացիա է (ներհրում), որը հայտնի է որպես մազա-ճարպագեղձային միավոր[4]։

Ճարպագեղձերը հայտնաբերվում են նաև ողորկ մաշկի՝ կոպերի, քթի, առնանդամի, սեռական փոքր շրթերի, այտերի ներքին մակերեսի լորձաթաղանթի և պտուկների մազազուրկ հատվածներում[4]։ Որոշ ճարպագեղձեր ունեն յուրահատուկ անուններ։ Շրթունքների և այտերի լորձաթաղանթի, ինչպես նաև սեռական օրգանների ճարպագեղձերը հայտնի են որպես Ֆորդայսյան բծեր, իսկ կոպերի գեղձերը հայտնի են որպես մեյբոմյան գեղձեր։ Կրծքագեղձի ճարպագեղձերը հայտնի են նաև որպես Մոնտգոմերիի գեղձեր[5]։

Զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպագեղձերն  առաջին անգամ տեսանելի են ներարգանդային զարգացման 13-ից 16-րդ շաբաթվա ընթացքում՝  մազի ֆոլիկուլների ելուստների տեսքով[6]։ Ճարպագեղձերը զարգանում են նույն հյուսվածքից, որը սկիզբ է տալիս մաշկի վերնամաշկին։  Wnt, Myc և SHH ազդանշանային գործոնների գերէքսպրեսիան մեծացնում է ճարպագեղձերի առկայության հավանականությունը[5]։

Մարդու պտղի ճարպագեղձերն արտազատում են պանրանման քսուք (լատին․՝ vernix caseosa), մոմանման, կիսաթափանցիկ սպիտակ նյութ, որը ծածկում է նորածինների մաշկը[7]։  Ծնվելուց հետո գեղձերի ակտիվությունը նվազում է,  այն գրեթե դադարում է մինչև 2-6 տարեկան հասակը, այնուհետև աճում է, սեռահասունացման շրջանում հասնում գործունեության գագաթնակետին՝ անդրոգենների մակարդակի բարձրացման պատճառով[6]։

  • Մազաճարպագեղձային միավորի հիմք
    Մազաճարպագեղձային միավորի հիմք
  • Ճարպի անցումը՝ ճարպագեղձից մազի ցողուն
    Ճարպի անցումը՝ ճարպագեղձից մազի ցողուն
  • Վերին կոպի սագիտալ կտրվածք
    Վերին կոպի սագիտալ կտրվածք
  • Մազի ֆոլիկուլ՝ հարակից կառույցներով
    Մազի ֆոլիկուլ՝ հարակից կառույցներով
  • Մազի ֆոլիկուլ ճարպագեղձերով՝ սկալպի լայնակի կտրվծքի վրա
    Մազի ֆոլիկուլ ճարպագեղձերով՝ սկալպի լայնակի կտրվծքի վրա

Ֆունկցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կերատինոցիտների համեմատ, որոնք կազմում են մազի ֆոլիկուլը, ճարպագեղձերը կազմված են հսկայական բջիջներից՝ բազմաթիվ խոշոր բշտիկներով, որոնք պարունակում են ճարպ[8]։ Այս բջիջներն էքսպրեսիայի են ենթարկում  Na+ և Cl- իոնային անցուղիները, ENaC և CFTR (տես նկ. 6 և նկ. 7 ծանոթագրությունում[8]):

Ճարպագեղձերն արտազատում են յուղոտ, մոմանման նյութ, որը կոչվում է ճարպ (լատին․՝ sebum) որը բաղկացած է տրիգլիցերիդներից, մոմի էսթերներից, սկվալենից և ճարպ արտադրող բջիջների մետաբոլիտներից։ Ճարպը պատում է կաթնասունների մաշկն ու մազերը[9]։ Ճարպային արտազատուկները, ապոկրին գեղձերի հետ համատեղ, նույնպես կարևոր ջերմակարգավորող դեր է կատարում։ Տաք պայմաններում արտազատուկներն էմուլգացնում են էկկրին քրտնագեղձերի արտադրած քրտինքը, և արդյունքում առաջանում է քրտինքի շերտ, որը դժվարությամբ է լուծվում քրտինքի կաթիլների մեջ։ Սա կարևոր է ջրազրկումը կանխելու համար։ Ավելի ցուրտ պայմաններում մաշկի ճարպը դառնում է ավելի լիպիդային, և մազերն ու մաշկը ծածկելով՝ այն արդյունավետորեն պաշտպանում է անձրևից[10][11]։

Ճարպն արտադրվում է հոլոկրինային պրոցեսում, որի ընթացքում ճարպագեղձի ներսում գտնվող բջիջները պատռվում և քայքայվում են, քանի որ ճարպը դուրս է գալիս, և բջիջների մնացորդները դուրս են գալիս դրա հետ միասին[12][13]։ Բջիջներն անընդհատ փոխարինվում են ծորանի հիմքում տեղի ունեցող միտոզի շնորհիվ[4]։

Ճարպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպը մարդու մոտ արտազատվում է ճարպագեղձով։ Այն հիմնականում բաղկացած է տրիգլիցերիդներից (≈41%), մոմի էսթերներից (≈26%), սկվալենից (≈12%) և ազատ ճարպաթթուներից (≈16%)[7][14]: Ճարպի կազմը տարբեր տեսակների մեջ տարբեր է[14]։ Մոմի էսթերները և սկվալենը եզակի են ճարպի համար և չեն արտադրվում որպես վերջնարդյունք մարմնի ցանկացած հատվածում[5]։ Սապիենաթթուն ճարպաթթու է, որը եզակի է մարդկանց համար և մասնակցում է ակնեի առաջացմանը[15]։ Ճարպը հոտ չունի, բայց բակտերիաների կողմից դրա քայքայումը կարող է հանգեցնել տհաճ հոտերով նյութերի առաջացման[16]։

Հայտնի է, որ սեռական հորմոններն ազդում են ճարպի սեկրեցիայի արագության վրա. ապացուցվել է, որ անդրոգենները, օրինակ տեստոստերոնը, խթանում են սեկրեցիան, իսկ էստրոգենները՝ ճնշում[17]։ Դիհիդրոտեստոստերոնը գործում է որպես շագանակագեղձի և մազի ֆոլիկուլների հիմնական անդրոգեն[18][19]։

Իմունային ֆունկցիա և սնուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպագեղձերը մարմնի պաշտպանական համակարգի մի մասն են և ծառայում են մարմինը միկրոօրգանիզմներից պաշտպանելու համար։ Ճարպագեղձերը արտազատում են թթուներ, որոնք կազմում են թթվային թաղանթը։ Սա մաշկի մակերեսին բարակ, մի փոքր թթվային թաղանթ է, որը խոչընդոտում է մաշկի միջոցով մանրէների մուտքն օրգանիզմ[20]։ Մաշկի pH-ը 4,5-ից 6,2-ի սահմաններում է[21]:Այս թթվայնությունն օգնում է չեզոքացնել հիմնային բնույթի աղտոտիչները[22]։ Ճարպագեղձերի լիպիդներն օգնում են պահպանել մաշկի պատնեշի ամբողջականությունը[10][23][24] և մաշկին ապահովել վիտամին E-ով[25]։

Հատուկ տեսակի ճարպագեղձեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներարգանդային զարգացման վերջին երեք ամիսների ընթացքում պտղի ճարպագեղձերն արտադրում են պանրանման սպիտակ քսուք, որը ծածկում է մաշկը՝ պաշտպանելով այն ամնիոտիկ հեղուկից[26]։

Արեոլային ճարպագեղձերը գտնվում են արեոլայում, որը շրջապատում է կանանց կրծքի պտուկը։ Այս գեղձերն արտազատում են յուղոտ հեղուկ, որը խոնավեցնում է պտուկը, ինչպես նաև արտազատում են ցնդող միացություններ, որոնք, ենթադրաբար, ծառայում են որպես խթան նորածնի հոտառական համակարգի համար։ Հղիության և լակտացիայի ընթացքում այս գեղձերը, որոնք կոչվում են նաև Մոնտգոմերիի գեղձեր, մեծանում են[27]։

Կոպերի մեյբոմյան գեղձերը աչքի մակերես են արտազատում մեյբում կոչվող ճարպային միացությունը, որը դանդաղեցնում է արցունքների գոլորշիացումը[28]։ Աչքերը փակելիս օգնում են պահպանել հերմետիկությունը, բայց միևնույն ժամանակ չեն առաջացնում կոպերի միջև կպումներ։ Դրանք կցված են թարթիչների ֆոլիկուլներին, որոնք ուղղահայաց տեղակայված են կոպերի տարսալ թիթեղների ներսում։

Ֆորդայսյան բծերը կամ ֆորդասյան հատիկները էկտոպիկ ճարպագեղձեր են, որոնք գտնվում են սեռական օրգանների և բերանի լորձաթաղանթի վրա։ Արտաքինից դեղնասպիտակավուն են (կաթնային բծեր)[29]։

Ականջային խցանը մասամբ բաղկացած է ճարպից, որն արտադրվում է լսողական անցուղում գտնվող ճարպագեղձերի կողմից։ Այս արտազատուկները մածուցիկ են և ունեն բարձր լիպիդային պարունակություն, որն ապահովում է լավ խոնավեցում[30]։

Կլինիկական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպագեղձերի վիճակներ

Ճարպագեղձերը կարևոր դեր ունեն մաշկային այնպիսի խնդիրների առաջացման մեջ, ինչպիսիք են ակնեն և ֆոլիկուլար կերատոզը։ Մաշկի ծակոտիներում ճարպը և կերատինը կարող են առաջացնել հիպերկերատոտիկ խցան, որը կոչվում է կոմեդոն։

Ակնե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակնեն տարածված խնդիր է, հատկապես դեռահասների մոտ սեռահասունության շրջանում, և ենթադրվում է, որ այն կապված է հորմոնալ դիսբալանսի պատճառով ճարպի արտադրության ավելացման հետ։ Ճարպի արտադրության ավելացումը կարող է հանգեցնել ճարպագեղձի ծորանի խցանմանը։ Սա կարող է առաջացնել կոմեդոններ (սովորաբար կոչվում են «գորշ» կամ «սպիտակ» պզուկներ), որոնք կարող են հանգեցնել վարակի, մասնավորապես Cutibacterium acnes բակտերիաների կողմից։ Սա կարող է հանգեցնել կոմեդոնների բորբոքման, որոնք այնուհետև վերածվում են ակնեին բնորոշ պզուկների։ Կոմեդոնները սովորաբար հայտնվում են մեծ քանակությամբ ճարպագեղձեր պարունակող հատվածներում՝ հատկապես դեմքի, ուսերի, կրծքավանդակի վերին հատվածի և մեջքի վրա։ Կոմեդոնները կարող են լինել  «գորշ» կամ «սպիտակ»՝ կախված այն փաստից, թե ամբողջ մազաճարպագեղձային միավորն է խցանված, թե միայն ճարպագեղձային ծորանը[31]։ Ճարպային թելերը՝ ճարպի անվնաս կուտակումները, հաճախ սխալմամբ ընդունվում են որպես սպիտակ պզուկներ։

Ակնեի բուժման բազմաթիվ մեթոդներ կան, որոնք ներառում են սննդում շաքարավազի օգտագործման նվազեցումից մինչև դեղամիջոցներ՝ հակաբակտերիալ դեղեր, բենզոիլ պերօքսիդ, ռետինոիդներ և հորմոնալ դեղամիջոցներ[31]։ Ռետինոիդները նվազեցնում են ճարպագեղձերում արտադրվող ճարպի քանակը[32]։ Եթե ակնեին բնորոշ սովորական բուժումները չեն օգնում, պետք է կասկածել Demodex տեսակի տիզի առկայությունը[33]։

Այլ հիվանդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլ հիվանդություններ ճարպագեղձերի գործունեության խանգարմամբ պայմանավորված.

  • Սեբորեան ճարպագեղձերի գերակտիվության արդյունք է, որը հանգեցնում է չափից ավել յուղոտ մաշկի[5] կամ մազերի[16]։
  • Ճարպագեղձերի հիպերպլազիա, որը գեղձերի բջիջների գերաճն է և մակրոսկոպիկ կերպով տեսանելի է որպես փոքր պապուլաներ մաշկի վրա՝ հատկապես ճակատին, քթին և այտերին[34]։
  • Սեբորեային դերմատիտը դերմատիտի քրոնիկ, սովորաբար մեղմ ձև է, որն առաջանում է ճարպագեղձերի աշխատանքի խանգարումների պատճառով[35]։ Նորածինների մոտ սեբորեային դերմատիտը կարող է դիտվել օրորոցային թասակի ախտանիշով։
  • Սեբորեանման պսորիազը (հայտնի է նաև որպես «Սեբոպսորիազ»[36] և «Սեբորեազ») մաշկի հիվանդություն է, որը բնութագրվում է պսորիազով և դրա հետ համընկնող սեբորեային դերմատիտով[3]։
  • Ճարպագեղձի ադենոման բարորակ, դանդաղ աճող ուռուցք է, որը, սակայն, հազվադեպ կարող է լինել նախադրյալ քաղցկեղի համախտանիշի, որը հայտնի է որպես Մուիր—Տորեի համախտանիշ[5]։
  • Ճարպագեղձի կարցինոման հազվագյուտ և ագրեսիվ մաշկային ուռուցք է[37]։
  • Ճարպային կիստան տերմին է, որն օգտագործվում է ինչպես վերնամաշկային, այնպես էլ մազարմատի կիստաների համար, չնայած դրանցից ոչ մեկը չի պարունակում ճարպ, այլ միայն կերատին, և չի առաջանում ճարպագեղձից, ուստի այն իսկական ճարպային կիստա չէ։ Իսկական ճարպագեղձային կիստան համեմատաբար հազվադեպ է հանդպում և հայտնի է որպես ստեատոցիստոմա[38]։
  • Ճարպային նևուսը մազազուրկ տարածք կամ սկավառակ է գլխամաշկի կամ մաշկի վրա, որն առաջանում է ճարպագեղձերի գերաճի պատճառով։ Դա բնածին հիվանդություն է, և տարիքի հետ սկավառակը դառնում է ավելի խիտ[39]։
  • Ֆիմատոզ ռոզացեան մաշկային հիվանդություն է, որը բնութագրվում է ճարպագեղձերի գերաճով[36]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպագեղձերի մասին առաջին նշումները մեզ են հասել առնվազն 1746 թվականից Ժան Աստրյուկի կողմից, ով նկարագրել է այն որպես «...գեղձեր, որոնք առանձնացնում են ճարպը»[40]։ Նա նկարագրել է դրանք բերանի խոռոչում, գլխի, կոպերի և ականջների վրա[40]։ Աստրյուկը նկարագրում է, որ դրանք փակվում են «փոքր կենդանիների» կողմից, որոնք հիմնվում են արտատար ծորաններում[40] և բերանի խոռոչում դրանց առկայությունը վերագրում է աֆթոզ խոցերին նշելով, որ «...այս գեղձերը, սովորաբար, [արտազատում են] մածուցիկ հեղուկ, որը ձեռք է բերում տարբեր գույներ և խտաստիճան... բնականում այն շատ փափուկ է, բալզամիկ և նախատեսված է բերանի խոռոչը խոնավացնելու համար»[40]։ Էնդրյու Քոմբը 1834 թվականի «Ֆիզիոլոգիայի սկզբունքները» գրքում նշել է, որ գեղձերը բացակայում են ձեռքերի ափերին և ոտքերի ներբաններին[41]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Hair follicle sebaceous gland: MedlinePlus Medical Encyclopedia Image». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  2. ↑ Lovászi, Marianna; Szegedi, Andrea; Zouboulis, Christos C.; Törőcsik, Dániel (2017 թ․ հոկտեմբերի 17). «Sebaceous-immunobiology is orchestrated by sebum lipids». Dermato-endocrinology. Informa UK Limited. 9 (1): e1375636. doi:10.1080/19381980.2017.1375636. ISSN 1938-1980. PMC 5821166. PMID 29484100.
  3. ↑ 3,0 3,1 James, William D.; Berger, Timothy; Elston, Dirk M. (2006). Andrews' Diseases of the Skin: Clinical dermatology. Saunders Elsevier. էջ 7. ISBN 978-0-7216-2921-6.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Young, Barbra; Lowe, James S; Stevens, Alan; Heath, John W; Deakin, Philip J (2006 թ․ մարտ). Wheater's Functional Histology (5 ed.). Elsevier Health Sciences. էջեր 175–178. ISBN 978-0-443-06850-8.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Smith, K. R.; Thiboutot, D. M. (2007). «Thematic Review Series: Skin Lipids. Sebaceous Gland Lipids: Friend Or Foe?». Journal of Lipid Research. 49 (2): 271–281. doi:10.1194/jlr.R700015-JLR200. PMID 17975220.
  6. ↑ 6,0 6,1 Thiboutot, D (2004 թ․ հուլիս). «Regulation of human sebaceous glands». The Journal of Investigative Dermatology. 123 (1): 1–12. doi:10.1111/j.1523-1747.2004.t01-2-.x. PMID 15191536.
  7. ↑ 7,0 7,1 Thody, A. J.; Shuster, S. (1989). «Control and Function of Sebaceous Glands». Physiological Reviews. 69 (2): 383–416. doi:10.1152/physrev.1989.69.2.383. PMID 2648418.
  8. ↑ 8,0 8,1 Hanukoglu I, Boggula VR, Vaknine H, Sharma S, Kleyman T, Hanukoglu A (2017 թ․ հունվար). «Expression of epithelial sodium channel (ENaC) and CFTR in the human epidermis and epidermal appendages». Histochemistry and Cell Biology. 147 (6): 733–748. doi:10.1007/s00418-016-1535-3. PMID 28130590. S2CID 8504408.
  9. ↑ Dellmann's textbook of veterinary histology (405 pages), Jo Ann Coers Eurell, Brian L. Frappier, 2006, p.29, weblink: Books-Google-RTOC.
  10. ↑ 10,0 10,1 Zouboulis CC (2004). «Acne and Sebaceous Gland Function». Clinics in Dermatology. 22 (5): 360–366. doi:10.1016/j.clindermatol.2004.03.004. PMID 15556719.
  11. ↑ Porter AM (2001). «Why do we have apocrine and sebaceous glands?». J R Soc Med. 94 (5): 236–7. doi:10.1177/014107680109400509. PMC 1281456. PMID 11385091.
  12. ↑ Victor Eroschenko, diFiore's Atlas of Histology with functional correlations, Lippincott Williams & Wilkins, 10th edition, 2005. p. 41
  13. ↑ Dorland's (2012). Dorland's Illustrated Medical Dictionary (32nd ed.). Elsevier Saunders. էջ 866. ISBN 978-0-19-856878-0.
  14. ↑ 14,0 14,1 Cheng JB, Russell DW (2004 թ․ սեպտեմբեր). «Mammalian Wax Biosynthesis II: Expression cloning of wax synthase cDNAs encoding a member of the acyltransferase enzyme family» (PDF). The Journal of Biological Chemistry. 279 (36): 37798–807. doi:10.1074/jbc.M406226200. PMC 2743083. PMID 15220349. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2006 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  15. ↑ Webster, Guy F.; Anthony V. Rawlings (2007). Acne and Its Therapy. Basic and clinical dermatology. Vol. 40. CRC Press. էջ 311. ISBN 978-0-8247-2971-4.
  16. ↑ 16,0 16,1 Draelos, Zoe Diana (2005). Hair care: an illustrated dermatologic handbook. London; New York: Taylor & Francis. էջ 26. ISBN 978-1-84184-194-6.
  17. ↑ Sweeney TM (1968 թ․ դեկտեմբեր). «The Effect of Estrogen and Androgen on the Sebaceous Gland Turnover Time». The Journal of Investigative Dermatology. 53 (1): 8–10. doi:10.1038/jid.1969.100. PMID 5793140.
  18. ↑ Amory JK, Anawalt BD, Matsumoto AM, Page ST, Bremner WJ, Wang C, Swerdloff RS, Clark RV (2008 թ․ հունիս). «The effect of 5alpha-reductase inhibition with dutasteride and finasteride on bone mineral density, serum lipoproteins, hemoglobin, prostate specific antigen and sexual function in healthy young men». J. Urol. 179 (6): 2333–8. doi:10.1016/j.juro.2008.01.145. PMC 2684818. PMID 18423697.
  19. ↑ Wilkinson, P.F. Millington, R. (1983). Skin (Digitally printed version ed.). Cambridge (GB) [etc.]: Cambridge university press. էջ 151. ISBN 978-0-521-24122-9.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. ↑ Monika-Hildegard Schmid-Wendtner; Korting Schmid-Wendtner (2007). Ph and Skin Care. ABW Wissenschaftsverlag. էջեր 31–. ISBN 978-3-936072-64-8. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 19-ին.
  21. ↑ Zlotogorski A (1987). «Distribution of skin surface pH on the forehead and cheek of adults». Arch. Dermatol. Res. 279 (6): 398–401. doi:10.1007/bf00412626. PMID 3674963. S2CID 3065931.
  22. ↑ Schmid MH, Korting HC (1995). «The concept of the acid mantle of the skin: its relevance for the choice of skin cleansers» (PDF). Dermatology. 191 (4): 276–80. doi:10.1159/000246568. PMID 8573921. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ մարտի 1-ին.
  23. ↑ Youn, S. W. (2010). «The Role of Facial Sebum Secretion in Acne Pathogenesis: Facts and Controversies». Clinics in Dermatology. 28 (1): 8–11. doi:10.1016/j.clindermatol.2009.03.011. PMID 20082943.
  24. ↑ Drake, David R.; Brogden, Kim A.; Dawson, Deborah V.; Wertz, Philip W. (2011 թ․ մայիսի 10). «Thematic Review Series: Skin Lipids. Antimicrobial lipids at the skin surface». Journal of Lipid Research. 49 (1): 4–11. doi:10.1194/jlr.R700016-JLR200. PMID 17906220. S2CID 10119536.
  25. ↑ Thiele, Jens J.; Weber, Stefan U.; Packer, Lester (1999). «Sebaceous Gland Secretion is a Major Physiologic Route of Vitamin E Delivery to Skin». Journal of Investigative Dermatology. 113 (6): 1006–1010. doi:10.1046/j.1523-1747.1999.00794.x. PMID 10594744.
  26. ↑ Zouboulis, Christos C.; Baron, Jens Malte; Böhm, Markus; Kippenberger, Stefan; Kurzen, Hjalmar; Reichrath, Jörg; Thielitz, Anja (2008). «Frontiers in Sebaceous Gland Biology and Pathology». Experimental Dermatology. 17 (6): 542–551. doi:10.1111/j.1600-0625.2008.00725.x. PMID 18474083.
  27. ↑ Doucet, Sébastien; Soussignan, Robert; Sagot, Paul; Schaal, Benoist (2009). Hausberger, Martine (ed.). «The Secretion of Areolar (Montgomery's) Glands from Lactating Women Elicits Selective, Unconditional Responses in Neonates». PLOS ONE. 4 (10): e7579. Bibcode:2009PLoSO...4.7579D. doi:10.1371/journal.pone.0007579. PMC 2761488. PMID 19851461.
  28. ↑ McCulley, JP; Shine, WE (2004 թ․ մարտ). «The lipid layer of tears: dependent on meibomian gland function». Experimental Eye Research. 78 (3): 361–5. doi:10.1016/s0014-4835(03)00203-3. PMID 15106913.
  29. ↑ Dorland's (2012). Dorland's Illustrated Medical Dictionary (32nd ed.). Elsevier Saunders. էջ 802. ISBN 978-0-19-856878-0.
  30. ↑ Roeser, RJ; Ballachanda, BB (1997 թ․ դեկտեմբեր). «Physiology, pathophysiology, and anthropology/epidemiology of human earcanal secretions». Journal of the American Academy of Audiology. 8 (6): 391–400. PMID 9433685.
  31. ↑ 31,0 31,1 Britton, the editors Nicki R. Colledge, Brian R. Walker, Stuart H. Ralston; illustrated by Robert (2010). Davidson's principles and practice of medicine (21st ed.). Edinburgh: Churchill Livingstone/Elsevier. էջեր 1267–1268. ISBN 978-0-7020-3085-7. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  32. ↑ Farrell LN, Strauss JS, Stranieri AM (1980 թ․ դեկտեմբեր). «The treatment of severe cystic acne with 13-cis-retinoic acid. Evaluation of sebum production and the clinical response in a multiple-dose trial». Journal of the American Academy of Dermatology. 3 (6): 602–11. doi:10.1016/S0190-9622(80)80074-0. PMID 6451637.
  33. ↑ Zhao YE, Peng Y, Wang XL, Wu LP, Wang M, Yan HL, Xiao SX (2011). «Facial dermatosis associated with Demodex: a case-control study». J Zhejiang Univ Sci B. 12 (12): 1008–15. doi:10.1631/jzus.B1100179. PMC 3232434. PMID 22135150.
  34. ↑ James, William D.; Berger, Timothy G. (2006). Andrews' Diseases of the Skin: clinical Dermatology. Saunders Elsevier. էջ 662. ISBN 978-0-7216-2921-6.
  35. ↑ Dessinioti, C.; Katsambas, A. (2013). «Seborrheic dermatitis: etiology, risk factors, and treatments: facts and controversies». Clin Dermatol. 31 (4): 343–51. doi:10.1016/j.clindermatol.2013.01.001. PMID 23806151.
  36. ↑ 36,0 36,1 Rapini, Ronald P.; Bolognia, Jean L.; Jorizzo, Joseph L. (2007). Dermatology: 2-Volume Set. St. Louis: Mosby. ISBN 978-1-4160-2999-1.
  37. ↑ Nelson BR, Hamlet KR, Gillard M, Railan D, Johnson TM (1995 թ․ հուլիս). «Sebaceous carcinoma». J. Am. Acad. Dermatol. 33 (1): 1–15, quiz 16–8. doi:10.1016/0190-9622(95)90001-2. PMID 7601925.
  38. ↑ Neville BW, Damm DD, Allen CA, Bouquot JE (2002). Oral & maxillofacial pathology (2nd ed.). Philadelphia: W. B. Saunders. էջ 31. ISBN 978-0-7216-9003-2.
  39. ↑ Kovich O, Hale E (2005). «Nevus sebaceus». Dermatology Online Journal. 11 (4): 16. doi:10.5070/D33BQ5524C. PMID 16403388.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 Astruc, Jean (1746). A General and Compleat Treatise on All the Diseases Incident to Children. J. Nourse. էջ 3. «Sebaceous glands.»
  41. ↑ Rosenthal, Stanley A; Furnari, Domenica (1958). «Slide Agglutination as a Presumptive Test in the Laboratory Diagnosis of Candida Albicans1». The Journal of Investigative Dermatology. 31 (5): 251–253. doi:10.1038/jid.1958.50. PMID 13598929.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ճարպագեղձ&oldid=9805291» էջից