Ջերմակարգավորում

Մերկ հողափոր՝ միակ սառնարյուն կաթնասուն կենդանին

Ջերմակարգավորում, օրգանիզմի ջերմաստիճանի հարաբերական կայունությունը (անկախ արտաքին միջավայրի ջերմաստիճանի տատանումներից) ապահովող մեխանիզմների ընդհանրությունն է։

Բնորոշ է կայուն ջերմաստիճան ունեցող (տաքարյուն) կենդանիներին և մարդուն։ Փոփոխական ջերմաստիճան ունեցող (սառնարյուն) կենդանիները զուրկ են այդ մեխանիզմներից և նրանց մարմնի ջերմաստիճանը փոփոխվում է միջավայրի ջերմաստիճանի տատանումներից։ Ջերմակարգավորումը կատարվում է քիմիական և ֆիզիկական ջերմակարգավորիչ պրոցեսների շնորհիվ։

Քիմիական ջերմակարգավորում

Քիմիական ջերմակարգավորումը իրականանում է օրգանիզմի տարբեր հյուսվածքներում օքսիդացման, հետնաբար ջերմագոյացման ինտենսիվության փոփոխությամբ։ Ցուրտ պայմաններում ջերմագոյացումն ուժեղանում է (հատկապես կմախքային մկաններում, լյարդում, երիկամներում), տաք պայմաններում՝ հակառակը։

Ֆիզիկական ջերմակարգավորում

Ֆիզիկական ջերմակարգավորում իրականանում է օրգանիզմի ջերմատվությամբ, տեղի է ունենում ջերմաճառագայթման, ջերմափոխադրման և գոլորշիացման ճանապարհով։ Արտաքին միջավայրի +20 °C-ի պայմաններում ջերմաճառագայթմամբ օրգանիզմից անջատվում է հեռացվող ջերմության մոտ 65%-ը, ջերմափոխադրմամբ՝ 15%-ը, գոլորշիացմամբ՝ 20 %-ը։ Որքան միջավայրի ջերմաստիճանը բարձր է, այնքան մեծ է գոլորշի ացման նշանակությունը։ Եթե օդի ջերմաստիճանը հավասար է կամ բարձր օրգանիզմի ջերմաստիճանից, ապա ջերմատվությունը կատարվում է միայն գոլորշիացման միջոցով։

Քրտինքի գոլորշիացումն ուղեկցվում է 580 կկաl ջերմության կորստով։ Ջերմակարգավորումը կառավարվում է հատուկ ջերմակարգավորիչ կենտրոնով, որը տեղադրված է միջանկյալ ուղեղի ենթատեսաթմբում։ Դրան մասնակցում են նաև գլխուղեղի մեծ կիսագնդերը և նրանց կեղևը։ Ջերմակարգավորուման գործում մեծ դեր ունեն նաև որոշ ներզատիչ գեղձեր, հատկապես վահանագեղձը և մակերիկամները, որոնց արտադրած հորմոններն ազդում են հյուսվածքներում կատարվող նյութափոխանակության ինտենսիվության և բնույթի վրա։

Գրականություն

• Blatteis, Clark M, ed. (2001. First published 1998). Physiology and Pathophysiology of Temperature Regulation. Singapore & River Edge, NJ: World Scientific Publishing Co. ISBN 981-02-3172-5. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
• Charkoudian, Nisha (2003 թ․ մայիս). Skin Blood Flow in Adult Human Thermoregulation: How It Works, When It Does Not, and Why. Vol. 78. էջեր 603–612. doi:10.4065/78.5.603. PMID 12744548. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն) full pdf
• «Animal Heat (citing work of Simpson & Galbraith)». The Encyclopædia Britannica. A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. Vol. Vol.2 Andros to Austria (11th ed.). Cambridge, England: Cambridge University Press. 1910. էջեր 48–50. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն) relevant section in Google books version
• Green, Charles Wilson (1917). Kirke's Handbook of Physiology. North American Revision. New York: William Wood & Co. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Other Internet Archive listings
• Hall, John E. (2010). Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology with Student Consult Online Access (12th ed.). Philadelphia: Elsevier Saunders. ISBN 978-1-4160-4574-8. see Table of Contents link (Previously Guyton's Textbook of Medical Physiology. Earlier editions back to at least 5th edition 1976, contain useful information on the subject of thermoregulation, the concepts of which have changed little in that time).
• Hardy, James D; Gagge, A. Pharo; Stolwijk, Jan A (editors), ed. (1970). Physiological and Behavioral Temperature Regulation. Springfield, Illinois: Charles C Thomas. {{cite book}}: |editor= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
• Havenith, George; Coenen, John M.L; Kistemaker, Lyda; Kenney, W. Larry (1998). Relevance of individual characteristics for human heat stress response is dependent on exercise intensity and climate type. Vol. 77. էջեր 231–241. doi:10.1007/s004210050327. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
• Kakuta, Naoto; Yokoyama, Shintaro; Nakamura, Mitsuyoshi; Mabuchi, Kunihiko (2001 թ․ մարտ). Estimation of Radiative Heat Transfer Using a Geometric Human Model. Vol. 48. էջեր 324–331. doi:10.1109/10.914795. PMID 11327500. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) link to abstract
• Marino, Frank E (2008). Thermoregulation and Human Performance: Physiological and Biological Aspects. Medicine and Sport Science. Vol. Vol.53. Basel, Switzerland: Karger. ISBN 978-3-8055-8648-1. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
• Mitchell, John W (1976 թ․ հունիսի 1). Heat transfer from spheres and other animal forms. Vol. 16. էջեր 561–569. doi:10.1016/S0006-3495(76)85711-6. PMC 1334880. PMID 1276385. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
• Milton, Anthony Stewart (1994). Temperature Regulation: Recent Physiological and Pharmacological Advances. Switzerland: Birkhäuser Verlag. ISBN 0-8176-2992-0. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
• Selkirk, Glen A & McLellan, Tom M (2001 թ․ նոյեմբեր). Influence of aerobic fitness and body fatness on tolerance to uncompensable heat stress. Vol. 91. էջեր 2055–2063. PMID 11641344. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-05-25-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
• Simpson, S. & Galbraith, J.J (1905). Observations on the normal temperatures of the monkey and its diurnal variation, and on the effects of changes in the daily routine on this variation. Vol. 45. էջեր 65–104. doi:10.1017/S0080456800011649. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
• Weldon Owen Pty Ltd. (1993). Encyclopedia of animals - Mammals, Birds, Reptiles, Amphibians. Reader's Digest Association, Inc. Pages 567-568. ISBN 1-875137-49-1.

Արտաքին հղումներ

• Australian Government Bureau of Meteorology. Thermal Comfort Observations. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 28-ին.
• Royal Institution Christmas Lectures 1998 Արխիվացված 2015-03-29 Wayback Machine
• Wong, Lena (1997). «Temperature of a Healthy Human (Body Temperature)». The Physics Factbook. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։