Կիտրոն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կիտրոն
Կիտրոն
Կիտրոն
Դասակարգում
Թագավորություն  Բույսեր (Plantae)
Ենթատիպ Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ Օճառածաղկավորներ (Sapindales)
Ընտանիք Սատապազգիներ (Rutaceae)
Ենթաընտանիք Aurantioideae
Տրիբա Citreae
Ցեղ Ցիտրուսայիններ (Citrus)
Տեսակ Կիտրոն (C. ×limon)
Միջազգային անվանում
Citrus ×limon

Կիտրոնը, ցիտրուսային լիմոն (L.) Օսբեկը, ծաղկավոր բույսերի ընտանիքից փոքր մշտադալար բույսի տեսակ է, որը աճում է Հարավային Ասիայում, հիմնականում Հյուսիսարևելյան Հնդկաստանում։ Պտուղները հասնելուց հետո ընդունում են կլոր տեսք։

Ծառի դեղին պտուղը, որն ունի էլիպսոիդի տեսք, օգտագործվում է խոհարարական և ոչ խոհարարական նպատակներով ամբողջ աշխարհում, հիմնականում օգտագործվում է հյութը, որն ունի ինչպես խոհարարական, այնպես էլ մաքրող միջոցի դեր[1]։ Միջուկն ու կեղևը նույնպես օգտագործվում է խոհարարության մեջ։ Կիտրոնի հյութի մոտ 5%-6% կիտրոնաթթու է, որի մոտ 2.2-ն է pH, ինչը նրան տալիս է թթու համ։ Կիտրոնի հյութի տարբերակիչ թթու համը դառնում է առանցքային բաղադրիչ ըմպելիքների և սննդի մեջ, ինչպիսիք են՝ լիմոնադը և մրգային կարկանդակները։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնի արտաքին մակերեսը և լայնությունը

Կիտրոնի ծագումը անհայտ է, թեև կիտրոնները առաջին անգամ աճել են Ասսամում (Հնդկաստանի հյուսիս-արևելքում), հյուսիսային Բուռմայում կամ Չինաստանում[1]։ Կիտրոնի գենոմիկ ուսումնասիրությունը նշում է, որ դա հիբրիդ է դառը նարնջի (թթու նարնջի) և կիտրոնի միջև[2][3]։

Լիմոնները մտել են Եվրոպա հարավային Իտալիայում ոչ ուշ քան 2-րդ դարում, Հին Հռոմի ժամանակաշրջանում[1]։ Այնուամենայնիվ դրանք լիովին մշակված չէին։ Դրանք ավելի ուշ հայտնի դարձան Պարսկաստանում, այնուհետև 700-ական թվականներին Իրաքում և Եգիպտոսում[1]:Կիտրոնի մասին առաջին անգամ արձանագրվել է 10-րդ դարի արաբերենի հնագիտական գրականության մեջ, ինչպես նաև օգտագործվել է որպես դեկորատիվ բույս վաղ իսլամական այգիներում[1]:Այն լայնորեն տարածվեց արաբական աշխարհում և Միջերկրյածովյան տարածաշրջանում 1000-1150 թվականներին[1]։

Եվրոպայում լիմոնի առաջին խոշոր մշակումը սկսվեց 15-րդ դարի կեսին՝ Գենուայում։ Կիտրոնը հետագայում ներկայացվեց Ամերիկայում 1493 թվականին, երբ Քրիստոֆեր Կոլումբոսը իր ճանապարհորդությունների ընթացքում կիտրոնի սերմերը բերեց Հիսպանիոլայից: Իսպանիայի նվաճումը նպաստեց Նոր աշխարհում կիտրոնի սերմերի տարածմանը։ Այն հիմնականում օգտագործվել է որպես դեկորատիվ բույս և(կամ) բժշկության համար[1]։ 19-րդ դարում կիտրոններ սկսեցին աճել Ֆլորիդայում և Կալիֆոռնիայում[1]։

1747 թվականին Ջեյմս Լինդի փորձարկումների շներհիվ լնդախտից տառապող նավաստիները սկսեցին իրենց դիետայում ավելացնել կիտրոնի հյութը, թեև վիտամին C-ն դեռ հայտնի չէր[1][4]։

Կիտրոն բառի ծագումը գալիս է Մերձավոր Արևելքից[1]։ Բառը գալիս է հին ֆրանսիական limon բառից, այնուհետև իտալերեն limone, արաբերեն laymūn կամ līmūn բառերից, և պարսկերեն līmūn բառից՝ ցիտրուսային մրգերի ընդհանուր տերմին, որը համանման է սանսկրիտի (nimbū, «լայմ»)[5]։

Տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տաքսոնոմիկայի մանրամասն նկարազարդում՝ Ֆրանց Եվգեն Կյլերի կողմից:
  • Bonnie Brae-ն երկարավուն, հարթ, նուրբ կեղևով և սերմացու տեսակ է[6], հիմնականում աճում է ԱՄՆ-ի Սան Դիեգոյի շրջանում[7]։
  • Eureka-ն աճում է ամբողջ տարին և առատորեն։ Սա խանութի հասարակ կիտրոնն է[8], նաև հայտնի է որպես «Four Seasons» (Quatre Saisons), որովհետև տարվա ընթացքում միաժամանակ միրգ և ծաղիկ արտադրելու կարողություն ունի[9] Գոյություն ունի նաև վարդագույն երեսպատված Eureka կիտրոն՝ կանաչ և դեղին գույնզգույն արտաքին մաշկով[10]։
  • Femminello St. Teresa-ն կամ Sorrento Teresa-ն[11],որի հայրենիքը Իտալիան է։ Այս պտղի համը հարուստ է կիտրոնի յուղով։ Այս տեսակը ավանդականորեն օգտագործվում է կիտրոնաթթվի պատրաստման մեջ։
  • Yen-Ben-ը ավստրալիական մշակույթից է[12]։

Սննդային արժեք և ֆիտոքիմիմիկան նյութեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնները վիտամին C-ի հարուստ աղբյուրներ են, որոնց 100 գ օգտագործումը ապահովում է 64 % օրական նորմը։ Այնուամենայնիվ այլ կարևոր սննդային աժեքները ունեն աննշան բովանդակություն:Կիտրոնները պարունակում են բազմաթիվ ֆիտոքիմիմիական նյութեր, այդ թվում՝ պոլիֆենոլներ, terpen-ներ և tannin-ներ[13]։ Կիտրոնի հյութը պարունակում է մի փոքր ավելի շատ կիտրոնաթթու, քան լայմի հյութը (մոտ 47 գ/լ), մոտ երկու անգամ թուրինջի հյութի կիտրոնաթթու և մոտ հինգ անգամ` նարնջի հյութի կիտրոնաթթվի քանակով[14]։

Խոհարարական օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիմոնի հյութը, միջուկը և կեղևը օգտագործվում են մի շարք սննդամթերքներում և խմիչքներում։ Կիտրոնը ամբողջությամբ օգտագործվում է մարմելադ, կաթնաշոռ և կիտրոնի լիկյոր պատրաստելու համար։ Կիտրոնի շերտի և միջուկի խառնուրդը օգտագործում են որպես զարդարանք սննդամթերքի և խմիչքի համար։ Կիտրոնի պտղի կեղևի քերած հատվածի համը օգտագործվում է խմորի, պուդինգի, բրնձի և այլ ճաշատեսակների համը ավելացնելու համար։

Հյութ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնի հյութն օգտագործվում է լիմոնադ, զովացուցիչ ըմպելիքներ և կոկտեյլներ պատրաստելու համար։ Այն օգտագործվում է մարինացված ձկների համար, որտեղ նրա թթուները չեզոքացնում են ձկան ամինները` դրանք փոխելով թեթև աղերի։ Մսի մեջ թթունը մասնակիորեն հիդրոլիզացնում են կոշտ կոլագենի մանրաթելերը, բայց ցածր pH-ը փոխում է սպիտակուցի հատկությունները՝ պատճառ դառնալով, դրանց չորման։ Միացյալ Թագավորությունում կիտրոնի հյութը հաճախ ավելացնում են նրբաբլիթների վրա, մանավանդ Երեքշաբթի օրը։

Կիտրոնի հյութը նաև օգտագործվում է որպես կարճաժամկետ կոնսերվանտ որոշակի սննդամթերքների համար, որոնք հակված են օքսիդանալու և կտրատելուց հետո շագանակագույն դառնալու (ֆերմենտային գորշացում), ինչպիսիք են խնձորները, բանանը և ավոկադոն, որտեղ կիտրոնի թթուն փոխում է ֆերմենտների հատկությունները։

Կեղև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարոկկոյում կիտրոնները աղում են և պահում բանկաների կամ տակառների մեջ։ Աղը ներթափանցում է կեղևի մեջ, փափկացնում դրանց այնպես, որ հնարավոր լինի հարատև պահել։ Պահածոյացված կիտրոնն օգտագործվում է տարբեր ճաշատեսակներում։ Պահածոյացված կիտրոններ կարելի է գտնել նաև ՍիցիլիայԻ, իտալական, հունական և ֆրանսիական ուտեստների մեջ։

Կեղևի խոշոր արդյունաբերությունը օգտագործվում է պեկտինյան նյութերի արտադրության մեջ` պոլիսախարիդ, որը օգտագործվում է սննդի մեջ որպես հաստացնող ու կայունացնող միջոց։

Յուղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնի յուղը ստեղծվում է մաշկի մեջ պարունակվող յուղի բջիջներից։ Մեխանիզմը քայքայում է բջիջները։ Յուղի/ջրի խառնուրդը այնուհետև զտվում և զատվում է ցենտրիֆուգացման միջոցով։

Տերևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնի ծառի տերևները օգտագործվում են թեյ, եփած միս և ծովամթերք պատրաստելու համար։

Այլ օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունաբերության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնաթթուն առաջնային առևտրային աղբյուրն էր ֆերմենտացման վրա հիմնված գործընթացների զարգացումից առաջ[15]։

Որպես մաքրման միջոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիմոնի հյութը օգտագործվում է որպես մաքրման միջոց։ Պղնձե ամանեղենի սպիտակեցման համար օգտագործվում է աղի կամ փխրեցուցիչի մեջ ընկղմված կես կիտրոն։ Թթունը քայքայում է բծերը[16], իսկ հղկաքարերը օգնում են մաքրմանը։ Որպես խոհանոցային մաքրող միջոց, հյութը կարող է հեռացնել բծերը, սպիտակեցնող և ախտահանել։ Կիտրոնի կեղևի յուղը նույնպես տարբեր օգտագործում ունի։ Այն օգտագործվում է որպես փայտի մաքրող և լաքահանող միջոց, որտեղ այդ լուծույթը օգտագործվում է որպես մոմ, մատնահետքերը և բծեր մաքրելու համար։ Կիտրոնի և նարնջի յուղը օգտագործվում է նաև որպես միջատասպան միջոց։

Բույր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնի յուղը կարող է օգտագործվել արոմաթերապիայի մեջ։ Կիտրոնի յուղի բույրը չի ազդում մարդու իմունային համակարգի վրա[17], բայց կարող է նպաստել վերջինիս թուլացմանը[18]։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ գիտական փորձերից մեկի էլեկտրոդները միացնելով կիտրոնին այն օգտագոիծվում է որպես մարտկոց՝ էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար։ Չնայած շատ ցածր էներգիայի, մի քանի կիտրոններ ու մարտկոցներ միաժամանակ կարող են մի փոքր թվային ժամացույց սարքել[19]։ Այս փորձերը գործում են նաև այլ մրգերի և բանջարեղենների պարագայում։

Կիտրոնի հյութը կարող է օգտագործվել որպես պարզ անտեսանելի թանաք, որը մշակվել է ջերմության միջոցով[20]։

Այգեգործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոններին անհրաժեշտ է նվազագույն ջերմաստիճան` մոտ 7 °C (45 °F), հասունացման համար[21]։ Ցիտրուսներին անհրաժեշտ է նվազագույն հատումներ, օրինակ՝ գերաճած ճյուղերը հատել, իսկ ամենաբարձր ճյուղը հատելով նկատվում է զգալի աճ[21]։ Ամբողջ ամառվա ընթացքում ամենաուժեղ աճին հետևում է հովանոցային զարգացում։ Քանի որ հասուն բույսերը կարող են առաջացնել անցանկալի, արագ աճող ճյուղեր, որոնք կոչվում են «ջրի կադրեր», որոնք հեռացվում են հիմնական մասից[21]։

Կիտրոնի ծառի՝ միզագոյացում առաջացնելու ավանդույթը[22][23][24] կապված է վառ գունավորումից։

Մեծ Բրիտանիայում աճեցման ընթացքում «Meyer»[25]; և «Variegata»[26] սորտերը ստացել են Garden Garden Merit-ի Արքայական այգեգործական ընկերության մրցանակը (հաստատվել է 2017 թվական)[27]։

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիտրոնի (և լայմի) արտադրություն, 2018

(միլիոն տոննա)

Country
2018
{{{2}}} Հնդկաստան
3.1
{{{2}}} Մեքսիկա
2.5
{{{2}}} Չինաստան
2.5
{{{2}}} Արգենտինա
2.0
{{{2}}} Բրազիլիա
1.5
{{{2}}} Թուրքիա
1.1
Աշխարհ
19.4

2018 թվականին կիտրոնների համաշխարհային արտադրությունը (զուգորդվելով հաղորդման լայմի հետ) կազմել է 19,4 միլիոն տոննա[28]։ Լավագույն արտադրողներ՝ Հնդկաստան, Մեքսիկա, Չինաստան, Արգենտինա, Բրազիլիա և Թուրքիա, որոնց բաժին են ընկնում համաշխարհային արտադրության 65%-ը (աղյուսակ)[28]։

Կիտրոնի այլընտրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ բույսերի բույրեր նման են կիտրոններին։

  • Լայմ՝ մեկ այլ սովորական թթու ցիտրուսային միրգ, որը նման է կիտրոնի
    • Կաֆիրի լայմի տերևներ` տարածված արևելյան Ասիայի խոհանոցում
  • Ռեհանի որոշակի սորտեր
  • Սումակի պտուղները օգտագործվել են կիտրոններից շատ առաջ
  • Ցիպոգոն (կիտրոնախոտ)
  • Պատրինջ դեղատու, անանուխի նման խոտաբույս, շրթնածաղիկների ընտանիքից
  • Բուրավետ խորդենիների երկու տեսակ՝ Pelargonium crispum (կիտրոնի խորդենի) և Pelargonium x melissinum (պատրինջ դեղատու)
  • Կիտրոնի ուրց[29]
  • Կիտրոնի վերբենա
  • Անանուխի որոշակի սորտեր
  • Magnolia grandiflora ծառի ծաղիկներ

«Կիտրոններ» կոչվող այլ ցիտրուսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հարթ կիտրոն, մանդարինի հիբրիդ
  • Մեյերի կիտրոն, կիտրոնի և մանդարինի / պոմելոյի հիբրիդի, թթու կամ քաղցր նարինջից տարբերվող[30], Ֆրենկ Ն.Մայերի անունով, որն առաջին անգամ այն ծանոթացրեց Միացյալ Նահանգների հետ 1908 թվականին։ Լիսաբոնի և Եվրեկայի կիտրոնները, Մեյեր կիտրոնները պահանջում են ավելի մեծ խնամք և չեն օգտագործվում առևտրային նպատակներով։ Մեյերի կիտրոնները հաճախ ընդունում են դեղին-նարնջագույն գույն։ Նրանք մի փոքր ավելի ցրտադիմացկուն են։
  • Պոնդերոսա կիտրոն, ավելի ցրտադիմացկուն, քան իսկական կիտրոնները, պտուղը խիտ է և շատ մեծ։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց տվեց, որ այն հանդիսանում է կիտրոնի և պոմելոյի բարդ հիբրիդ[30]։
  • Կոպիտ կիտրոն, առաջացած կիտրոնի և մանդարինի խաչասերումից, ցրտաշունչ և հաճախ օգտագործվում է որպես ցիտրուսային արմատախոտ[30]
  • Քաղցր կիտրոններ կամ քաղցր լայմերը, խառը խումբ, ներառյալ լումիան (տանձի կիտրոն), լիմետան, և պաղեստինյան քաղցր լայմը։ Դրանց թվում է Ջաֆա կիտրոնը, պոմելոյի և ցիտրոնային հիբրիդ[30]։
  • Վոլկամեռ կիտրոնը, ինչպես կոպիտ կիտրոնը, կիտրոնի և մանդարինի խաչասերումից առաջացած[30]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծաղիկ
Կիտրոնի սածիլ
Հասուն կիտրոններ
Բերկսվել
Ամբողջական ծառ
Բազմերանգ վարդագույն կիտրոն

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 Julia F. Morton (1987)։ «Lemon in Fruits of Warm Climates»։ Purdue University։ էջեր 160–168 
  2. ↑ Gulsen, O., M. L. Roose (2001)։ «Lemons: Diversity and Relationships with Selected Citrus Genotypes as Measured with Nuclear Genome Markers»։ Journal of the American Society of Horticultural Science 126: 309–317 
  3. ↑ Genetic origin of cultivated citrus determined: Researchers find evidence of origins of orange, lime, lemon, grapefruit, other citrus species", Science Daily, January 26, 2011 (Retrieved February 10, 2017).
  4. ↑ James Lind (1757)։ A treatise on the scurvy. Second edition.։ London: A. Millar 
  5. ↑ Douglas Harper։ «Online Etymology Dictionary» 
  6. ↑ Spalding William A. (1885)։ The orange: its culture in California։ Riverside, California: Press and Horticulturist Steam Print։ էջ 88։ Վերցված է մարտի 2, 2012։ «Bonnie Brae lemon.» 
  7. ↑ Carque Otto (2006) [1923]։ Rational Diet: An Advanced Treatise on the Food Question։ Los Angeles, California: Kessinger Publishing։ էջ 195։ ISBN 978-1-4286-4244-7։ Վերցված է մարտի 2, 2012 
  8. ↑ «Complete List of Four Winds Dwarf Citrus Varieties»։ Fourwindsgrowers.com։ Վերցված է հունիսի 6, 2010 
  9. ↑ Buchan Ursula (հունվարի 22, 2005)։ «Kitchen garden: lemon tree»։ The Daily Telegraph (London)։ Վերցված է հունվարի 24, 2014 
  10. ↑ Vaiegated pink Archived 2017-12-01 at the Wayback Machine. at the Citrus Variety Collection.
  11. ↑ «Taste of a thousand lemons»։ Los Angeles Times։ սեպտեմբերի 8, 2004։ Վերցված է նոյեմբերի 21, 2011 
  12. ↑ «New Zealand Citrus»։ ceventura.ucdavis.edu։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-06-10-ին։ Վերցված է հունիսի 13, 2010 
  13. ↑ Rauf A, Uddin G, Ali J (2014)։ «Phytochemical analysis and radical scavenging profile of juices of Citrus sinensis, Citrus anrantifolia, and Citrus limonum»։ Org Med Chem Lett 4: 5։ PMC 4091952։ PMID 25024932։ doi:10.1186/2191-2858-4-5 
  14. ↑ «Quantitative Assessment of Citric Acid in Lemon Juice, Lime Juice, and Commercially-Available Fruit Juice Products» (PDF)։ Journal of Endourology 22 (3): 567–570։ 2008։ PMC 2637791։ PMID 18290732։ doi:10.1089/end.2007.0304 
  15. ↑ M. Hofrichter (2010)։ Industrial Applications։ Springer։ էջ 224։ ISBN 978-3-642-11458-8 
  16. ↑ Matter Inquiry Card--Cleaning Copper։ Teacher Created Materials։ հունվարի 1, 2014։ էջ 3։ ISBN 978-1-4258-8450-5 
  17. ↑ Kiecolt-Glaser J. K., Graham J. E., Malarkey W. B., Porter K, Lemeshow S, Glaser R (2008)։ «Olfactory influences on mood and autonomic, endocrine, and immune function»։ Psychoneuroendocrinology 33 (3): 328–39։ PMC 2278291։ PMID 18178322։ doi:10.1016/j.psyneuen.2007.11.015 
  18. ↑ Cooke B, Ernst E (2000)։ «Aromatherapy: A systematic review»։ British Journal of General Practice 50 (455): 493–6։ PMC 1313734։ PMID 10962794 
  19. ↑ «Lemon Power»։ California Energy Commission։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-05-19-ին։ Վերցված է դեկտեմբերի 7, 2014 
  20. ↑ Mirsky Steve (ապրիլի 20, 2010)։ «Invisible Ink and More: The Science of Spying in the Revolutionary War»։ Scientific American։ Վերցված է հոկտեմբերի 15, 2016 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Citrus»։ Royal Horticultural Society։ 2017։ Վերցված է ապրիլի 19, 2017 
  22. ↑ Capomolla Fabian, Pember Matthew (2011)։ «Lemon»։ The Little Veggie Patch Co.։ Sydney, New South Wales: Plum։ էջ 129։ ISBN 9781742628417։ Վերցված է 2020-04-27։ «Urinating around a lemon tree provides a tonic of water, salt and minerals, much like that of an organic fertiliser [...].» 
  23. ↑ Capomolla Fabian (2017)։ Growing Food the Italian Way։ The Hungry Gardener։ Plum։ էջ 168։ ISBN 9781760554903։ Վերցված է 2020-04-27։ «Yes, it is true - urinating on the soil around a lemon tree is beneficial to the plant. Just don't overdo it, as that can be detrimental.» 
  24. ↑ The World's Fastest Indian - "Munro was never known to actually urinate on his lemon tree; film director Roger Donaldson added that detail as a tribute to his own father, who did."
  25. ↑ «RHS Plantfinder - Citrus × limon ‘Meyer’»։ Վերցված է հունվարի 30, 2018 
  26. ↑ «RHS Plantfinder - Citrus × limon ‘Variegata’»։ Վերցված է հունվարի 30, 2018 
  27. ↑ «AGM Plants - Ornamental»։ Royal Horticultural Society։ July 2017։ էջ 20։ Վերցված է հունվարի 24, 2018 
  28. ↑ 28,0 28,1 «World production of lemons and limes in 2018; Crops/Regions/World/Production Quantity from pick lists»։ Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (FAOSTAT)։ 2019։ Վերցված է փետրվարի 19, 2020 
  29. ↑ Lisa Baker Morgan, Ann McCormick (հունվարի 15, 2015)։ Homegrown Herb Garden: A Guide to Growing and Culinary Uses։ Quarry Books։ էջեր 148–։ ISBN 978-1-59253-982-6 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 Curk Franck, Ollitrault Frédérique, Garcia-Lor Andres, Luro François, Navarro Luis, Ollitrault Patrick (2016)։ «Phylogenetic origin of limes and lemons revealed by cytoplasmic and nuclear markers»։ Annals of Botany 11: 565–583։ PMC 4817432։ PMID 26944784։ doi:10.1093/aob/mcw005 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տաքսոնի նույնացուցիչներ
Citrus ×limon
Citrus medica var. limon
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Տաքսոնոմիա
Չափորոշչային վերահսկողություն
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 449)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կիտրոն&oldid=8717098» էջից