Կիտրոն
| Կիտրոն | |
 Կիտրոն | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Օճառածաղկավորներ (Sapindales) |
| Ընտանիք | Սատապազգիներ (Rutaceae) |
| Ենթաընտանիք | Aurantioideae |
| Տրիբա | Citreae |
| Ցեղ | Ցիտրուսայիններ (Citrus) |
| Տեսակ | Կիտրոն (C. ×) |
| Միջազգային անվանում | |
| Citrus × limon | |
Կիտրոնը, ցիտրուսային լիմոն (L.) Օսբեկը, ծաղկավոր բույսերի ընտանիքից փոքր մշտադալար բույսի տեսակ է, որը աճում է Հարավային Ասիայում, հիմնականում Հյուսիսարևելյան Հնդկաստանում։ Պտուղները հասնելուց հետո ընդունում են կլոր տեսք։
Ծառի դեղին պտուղը, որն ունի էլիպսոիդի տեսք, օգտագործվում է խոհարարական և ոչ խոհարարական նպատակներով ամբողջ աշխարհում, հիմնականում օգտագործվում է հյութը, որն ունի ինչպես խոհարարական, այնպես էլ մաքրող միջոցի դեր[1]։ Միջուկն ու կեղևը նույնպես օգտագործվում է խոհարարության մեջ։ Կիտրոնի հյութի մոտ 5%-6% կիտրոնաթթու է, որի մոտ 2.2-ն է pH, ինչը նրան տալիս է թթու համ։ Կիտրոնի հյութի տարբերակիչ թթու համը դառնում է առանցքային բաղադրիչ ըմպելիքների և սննդի մեջ, ինչպիսիք են՝ լիմոնադը և մրգային կարկանդակները։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կիտրոնի ծագումը անհայտ է, թեև կիտրոնները առաջին անգամ աճել են Ասսամում (Հնդկաստանի հյուսիս-արևելքում), հյուսիսային Բուռմայում կամ Չինաստանում[1]։ Կիտրոնի գենոմիկ ուսումնասիրությունը նշում է, որ դա հիբրիդ է դառը նարնջի (թթու նարնջի) և կիտրոնի միջև[2][3]։
Լիմոնները մտել են Եվրոպա հարավային Իտալիայում ոչ ուշ քան 2-րդ դարում, Հին Հռոմի ժամանակաշրջանում[1]։ Այնուամենայնիվ դրանք լիովին մշակված չէին։ Դրանք ավելի ուշ հայտնի դարձան Պարսկաստանում, այնուհետև 700-ական թվականներին Իրաքում և Եգիպտոսում[1]:Կիտրոնի մասին առաջին անգամ արձանագրվել է 10-րդ դարի արաբերենի հնագիտական գրականության մեջ, ինչպես նաև օգտագործվել է որպես դեկորատիվ բույս վաղ իսլամական այգիներում[1]:Այն լայնորեն տարածվեց արաբական աշխարհում և Միջերկրյածովյան տարածաշրջանում 1000-1150 թվականներին[1]։
Եվրոպայում լիմոնի առաջին խոշոր մշակումը սկսվեց 15-րդ դարի կեսին՝ Գենուայում։ Կիտրոնը հետագայում ներկայացվեց Ամերիկայում 1493 թվականին, երբ Քրիստոֆեր Կոլումբոսը իր ճանապարհորդությունների ընթացքում կիտրոնի սերմերը բերեց Հիսպանիոլայից: Իսպանիայի նվաճումը նպաստեց Նոր աշխարհում կիտրոնի սերմերի տարածմանը։ Այն հիմնականում օգտագործվել է որպես դեկորատիվ բույս և(կամ) բժշկության համար[1]։ 19-րդ դարում կիտրոններ սկսեցին աճել Ֆլորիդայում և Կալիֆոռնիայում[1]։
1747 թվականին Ջեյմս Լինդի փորձարկումների շներհիվ լնդախտից տառապող նավաստիները սկսեցին իրենց դիետայում ավելացնել կիտրոնի հյութը, թեև վիտամին C-ն դեռ հայտնի չէր[1][4]։
Կիտրոն բառի ծագումը գալիս է Մերձավոր Արևելքից[1]։ Բառը գալիս է հին ֆրանսիական limon բառից, այնուհետև իտալերեն limone, արաբերեն laymūn կամ līmūn բառերից, և պարսկերեն līmūn բառից՝ ցիտրուսային մրգերի ընդհանուր տերմին, որը համանման է սանսկրիտի (nimbū, «լայմ»)[5]։
Տեսակները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Bonnie Brae-ն երկարավուն, հարթ, նուրբ կեղևով և սերմացու տեսակ է[6], հիմնականում աճում է ԱՄՆ-ի Սան Դիեգոյի շրջանում[7]։
- Eureka-ն աճում է ամբողջ տարին և առատորեն։ Սա խանութի հասարակ կիտրոնն է[8], նաև հայտնի է որպես «Four Seasons» (Quatre Saisons), որովհետև տարվա ընթացքում միաժամանակ միրգ և ծաղիկ արտադրելու կարողություն ունի[9] Գոյություն ունի նաև վարդագույն երեսպատված Eureka կիտրոն՝ կանաչ և դեղին գույնզգույն արտաքին մաշկով[10]։
- Femminello St. Teresa-ն կամ Sorrento Teresa-ն[11],որի հայրենիքը Իտալիան է։ Այս պտղի համը հարուստ է կիտրոնի յուղով։ Այս տեսակը ավանդականորեն օգտագործվում է կիտրոնաթթվի պատրաստման մեջ։
- Yen-Ben-ը ավստրալիական մշակույթից է[12]։
Սննդային արժեք և ֆիտոքիմիմիկան նյութեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոնները վիտամին C-ի հարուստ աղբյուրներ են, որոնց 100 գ օգտագործումը ապահովում է 64 % օրական նորմը։ Այնուամենայնիվ այլ կարևոր սննդային աժեքները ունեն աննշան բովանդակություն:Կիտրոնները պարունակում են բազմաթիվ ֆիտոքիմիմիական նյութեր, այդ թվում՝ պոլիֆենոլներ, terpen-ներ և tannin-ներ[13]։ Կիտրոնի հյութը պարունակում է մի փոքր ավելի շատ կիտրոնաթթու, քան լայմի հյութը (մոտ 47 գ/լ), մոտ երկու անգամ թուրինջի հյութի կիտրոնաթթու և մոտ հինգ անգամ` նարնջի հյութի կիտրոնաթթվի քանակով[14]։
Խոհարարական օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լիմոնի հյութը, միջուկը և կեղևը օգտագործվում են մի շարք սննդամթերքներում և խմիչքներում։ Կիտրոնը ամբողջությամբ օգտագործվում է մարմելադ, կաթնաշոռ և կիտրոնի լիկյոր պատրաստելու համար։ Կիտրոնի շերտի և միջուկի խառնուրդը օգտագործում են որպես զարդարանք սննդամթերքի և խմիչքի համար։ Կիտրոնի պտղի կեղևի քերած հատվածի համը օգտագործվում է խմորի, պուդինգի, բրնձի և այլ ճաշատեսակների համը ավելացնելու համար։
Հյութ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոնի հյութն օգտագործվում է լիմոնադ, զովացուցիչ ըմպելիքներ և կոկտեյլներ պատրաստելու համար։ Այն օգտագործվում է մարինացված ձկների համար, որտեղ նրա թթուները չեզոքացնում են ձկան ամինները` դրանք փոխելով թեթև աղերի։ Մսի մեջ թթունը մասնակիորեն հիդրոլիզացնում են կոշտ կոլագենի մանրաթելերը, բայց ցածր pH-ը փոխում է սպիտակուցի հատկությունները՝ պատճառ դառնալով, դրանց չորման։ Միացյալ Թագավորությունում կիտրոնի հյութը հաճախ ավելացնում են նրբաբլիթների վրա, մանավանդ Երեքշաբթի օրը։
Կիտրոնի հյութը նաև օգտագործվում է որպես կարճաժամկետ կոնսերվանտ որոշակի սննդամթերքների համար, որոնք հակված են օքսիդանալու և կտրատելուց հետո շագանակագույն դառնալու (ֆերմենտային գորշացում), ինչպիսիք են խնձորները, բանանը և ավոկադոն, որտեղ կիտրոնի թթուն փոխում է ֆերմենտների հատկությունները։
Կեղև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարոկկոյում կիտրոնները աղում են և պահում բանկաների կամ տակառների մեջ։ Աղը ներթափանցում է կեղևի մեջ, փափկացնում դրանց այնպես, որ հնարավոր լինի հարատև պահել։ Պահածոյացված կիտրոնն օգտագործվում է տարբեր ճաշատեսակներում։ Պահածոյացված կիտրոններ կարելի է գտնել նաև ՍիցիլիայԻ, իտալական, հունական և ֆրանսիական ուտեստների մեջ։
Կեղևի խոշոր արդյունաբերությունը օգտագործվում է պեկտինյան նյութերի արտադրության մեջ` պոլիսախարիդ, որը օգտագործվում է սննդի մեջ որպես հաստացնող ու կայունացնող միջոց։
Յուղ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոնի յուղը ստեղծվում է մաշկի մեջ պարունակվող յուղի բջիջներից։ Մեխանիզմը քայքայում է բջիջները։ Յուղի/ջրի խառնուրդը այնուհետև զտվում և զատվում է ցենտրիֆուգացման միջոցով։
Տերևներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոնի ծառի տերևները օգտագործվում են թեյ, եփած միս և ծովամթերք պատրաստելու համար։
Այլ օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արդյունաբերության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոնաթթուն առաջնային առևտրային աղբյուրն էր ֆերմենտացման վրա հիմնված գործընթացների զարգացումից առաջ[15]։
Որպես մաքրման միջոց
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լիմոնի հյութը օգտագործվում է որպես մաքրման միջոց։ Պղնձե ամանեղենի սպիտակեցման համար օգտագործվում է աղի կամ փխրեցուցիչի մեջ ընկղմված կես կիտրոն։ Թթունը քայքայում է բծերը[16], իսկ հղկաքարերը օգնում են մաքրմանը։ Որպես խոհանոցային մաքրող միջոց, հյութը կարող է հեռացնել բծերը, սպիտակեցնող և ախտահանել։ Կիտրոնի կեղևի յուղը նույնպես տարբեր օգտագործում ունի։ Այն օգտագործվում է որպես փայտի մաքրող և լաքահանող միջոց, որտեղ այդ լուծույթը օգտագործվում է որպես մոմ, մատնահետքերը և բծեր մաքրելու համար։ Կիտրոնի և նարնջի յուղը օգտագործվում է նաև որպես միջատասպան միջոց։
Բույր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոնի յուղը կարող է օգտագործվել արոմաթերապիայի մեջ։ Օծանելիքի մեջ կիտրոնի յուղն օգտագործվում է ցիտրուսային օծանելիքներ ստեղծելու համար[17]։ Կիտրոնի յուղի բույրը չի ազդում մարդու իմունային համակարգի վրա[18], բայց կարող է նպաստել վերջինիս թուլացմանը[19]։
Այլ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ գիտական փորձերից մեկի էլեկտրոդները միացնելով կիտրոնին այն օգտագոիծվում է որպես մարտկոց՝ էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար։ Չնայած շատ ցածր էներգիայի, մի քանի կիտրոններ ու մարտկոցներ միաժամանակ կարող են մի փոքր թվային ժամացույց սարքել[20]։ Այս փորձերը գործում են նաև այլ մրգերի և բանջարեղենների պարագայում։
Կիտրոնի հյութը կարող է օգտագործվել որպես պարզ անտեսանելի թանաք, որը մշակվել է ջերմության միջոցով[21]։
Այգեգործություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կիտրոններին անհրաժեշտ է նվազագույն ջերմաստիճան` մոտ 7 °C (45 °F), հասունացման համար[22]։ Ցիտրուսներին անհրաժեշտ է նվազագույն հատումներ, օրինակ՝ գերաճած ճյուղերը հատել, իսկ ամենաբարձր ճյուղը հատելով նկատվում է զգալի աճ[22]։ Ամբողջ ամառվա ընթացքում ամենաուժեղ աճին հետևում է հովանոցային զարգացում։ Քանի որ հասուն բույսերը կարող են առաջացնել անցանկալի, արագ աճող ճյուղեր, որոնք կոչվում են «ջրի կադրեր», որոնք հեռացվում են հիմնական մասից[22]։
Կիտրոնի ծառի՝ միզագոյացում առաջացնելու ավանդույթը[23][24][25] կապված է վառ գունավորումից։
Մեծ Բրիտանիայում աճեցման ընթացքում «Meyer»[26]; և «Variegata»[27] սորտերը ստացել են Garden Garden Merit-ի Արքայական այգեգործական ընկերության մրցանակը (հաստատվել է 2017 թվական)[28]։
Արտադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Կիտրոնի (և լայմի) արտադրություն, 2018
(միլիոն տոննա) | ||
|---|---|---|
 Հնդկաստան |
||
 Մեքսիկա |
||
 Չինաստան |
||
 Արգենտինա |
||
 Բրազիլիա |
||
 Թուրքիա |
||
2018 թվականին կիտրոնների համաշխարհային արտադրությունը (զուգորդվելով հաղորդման լայմի հետ) կազմել է 19,4 միլիոն տոննա[29]։ Լավագույն արտադրողներ՝ Հնդկաստան, Մեքսիկա, Չինաստան, Արգենտինա, Բրազիլիա և Թուրքիա, որոնց բաժին են ընկնում համաշխարհային արտադրության 65%-ը (աղյուսակ)[29]։
Կիտրոնի այլընտրանքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շատ բույսերի բույրեր նման են կիտրոններին։
- Լայմ՝ մեկ այլ սովորական թթու ցիտրուսային միրգ, որը նման է կիտրոնի
- Կաֆիրի լայմի տերևներ` տարածված արևելյան Ասիայի խոհանոցում
- Ռեհանի որոշակի սորտեր
- Սումակի պտուղները օգտագործվել են կիտրոններից շատ առաջ
- Ցիպոգոն (կիտրոնախոտ)
- Պատրինջ դեղատու, անանուխի նման խոտաբույս, շրթնածաղիկների ընտանիքից
- Բուրավետ խորդենիների երկու տեսակ՝ Pelargonium crispum (կիտրոնի խորդենի) և Pelargonium x melissinum (պատրինջ դեղատու)
- Կիտրոնի ուրց[30]
- Կիտրոնի վերբենա
- Անանուխի որոշակի սորտեր
- Magnolia grandiflora ծառի ծաղիկներ
«Կիտրոններ» կոչվող այլ ցիտրուսներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հարթ կիտրոն, մանդարինի հիբրիդ
- Մեյերի կիտրոն, կիտրոնի և մանդարինի / պոմելոյի հիբրիդի, թթու կամ քաղցր նարինջից տարբերվող[31], Ֆրենկ Ն.Մայերի անունով, որն առաջին անգամ այն ծանոթացրեց Միացյալ Նահանգների հետ 1908 թվականին։ Լիսաբոնի և Եվրեկայի կիտրոնները, Մեյեր կիտրոնները պահանջում են ավելի մեծ խնամք և չեն օգտագործվում առևտրային նպատակներով։ Մեյերի կիտրոնները հաճախ ընդունում են դեղին-նարնջագույն գույն։ Նրանք մի փոքր ավելի ցրտադիմացկուն են։
- Պոնդերոսա կիտրոն, ավելի ցրտադիմացկուն, քան իսկական կիտրոնները, պտուղը խիտ է և շատ մեծ։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց տվեց, որ այն հանդիսանում է կիտրոնի և պոմելոյի բարդ հիբրիդ[31]։
- Կոպիտ կիտրոն, առաջացած կիտրոնի և մանդարինի խաչասերումից, ցրտաշունչ և հաճախ օգտագործվում է որպես ցիտրուսային արմատախոտ[31]
- Քաղցր կիտրոններ կամ քաղցր լայմերը, խառը խումբ, ներառյալ լումիան (տանձի կիտրոն), լիմետան, և պաղեստինյան քաղցր լայմը։ Դրանց թվում է Ջաֆա կիտրոնը, պոմելոյի և ցիտրոնային հիբրիդ[31]։
- Վոլկամեռ կիտրոնը, ինչպես կոպիտ կիտրոնը, կիտրոնի և մանդարինի խաչասերումից առաջացած[31]։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծաղիկ 
Կիտրոնի սածիլ 
Հասուն կիտրոններ 
Բերկսվել 
Ամբողջական ծառ 
Բազմերանգ վարդագույն կիտրոն
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Julia F. Morton (1987). «Lemon in Fruits of Warm Climates». Purdue University. էջեր 160–168.
- ↑ Gulsen, O.; M. L. Roose (2001). «Lemons: Diversity and Relationships with Selected Citrus Genotypes as Measured with Nuclear Genome Markers». Journal of the American Society of Horticultural Science. 126: 309–317.
- ↑ Genetic origin of cultivated citrus determined: Researchers find evidence of origins of orange, lime, lemon, grapefruit, other citrus species", Science Daily, January 26, 2011 (Retrieved February 10, 2017).
- ↑ James Lind (1757). A treatise on the scurvy. Second edition. London: A. Millar.
- ↑ Douglas Harper. «Online Etymology Dictionary».
- ↑ Spalding, William A. (1885). The orange: its culture in California. Riverside, California: Press and Horticulturist Steam Print. էջ 88. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 2-ին. «Bonnie Brae lemon.»
- ↑ Carque, Otto (2006) [1923]. Rational Diet: An Advanced Treatise on the Food Question. Los Angeles, California: Kessinger Publishing. էջ 195. ISBN 978-1-4286-4244-7. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 2-ին.
- ↑ «Complete List of Four Winds Dwarf Citrus Varieties». Fourwindsgrowers.com. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ Buchan, Ursula (2005 թ․ հունվարի 22). «Kitchen garden: lemon tree». The Daily Telegraph. London. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ Vaiegated pink Արխիվացված 2017-12-01 Wayback Machine at the Citrus Variety Collection.
- ↑ «Taste of a thousand lemons». Los Angeles Times. 2004 թ․ սեպտեմբերի 8. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
- ↑ «New Zealand Citrus». ceventura.ucdavis.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 13-ին.
- ↑ «Phytochemical analysis and radical scavenging profile of juices of Citrus sinensis, Citrus anrantifolia, and Citrus limonum». Org Med Chem Lett. 4: 5. 2014. doi:10.1186/2191-2858-4-5. PMC 4091952. PMID 25024932.
{{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter|authors=(օգնություն)CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ Penniston KL, Nakada SY, Holmes RP, Assimos DG (2008). «Quantitative Assessment of Citric Acid in Lemon Juice, Lime Juice, and Commercially-Available Fruit Juice Products» (PDF). Journal of Endourology. 22 (3): 567–570. doi:10.1089/end.2007.0304. PMC 2637791. PMID 18290732.
- ↑ M. Hofrichter (2010). Industrial Applications. Springer. էջ 224. ISBN 978-3-642-11458-8.
- ↑ Matter Inquiry Card--Cleaning Copper. Teacher Created Materials. 2014 թ․ հունվարի 1. էջ 3. ISBN 978-1-4258-8450-5.
- ↑ «Духи с запахом цитрусов - Лучшие цитрусовые парфюмы с фото - Описания духов с ароматом цитрусов - Цитрусовая парфюмерия». duhicitrus.ru. Վերցված է 2025-03-31-ին.
- ↑ Kiecolt-Glaser, J. K.; Graham, J. E.; Malarkey, W. B.; Porter, K; Lemeshow, S; Glaser, R (2008). «Olfactory influences on mood and autonomic, endocrine, and immune function». Psychoneuroendocrinology. 33 (3): 328–39. doi:10.1016/j.psyneuen.2007.11.015. PMC 2278291. PMID 18178322.
- ↑ Cooke, B; Ernst, E (2000). «Aromatherapy: A systematic review». British Journal of General Practice. 50 (455): 493–6. PMC 1313734. PMID 10962794.
- ↑ «Lemon Power». California Energy Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
- ↑ Mirsky, Steve (2010 թ․ ապրիլի 20). «Invisible Ink and More: The Science of Spying in the Revolutionary War». Scientific American. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ 22,0 22,1 22,2 «Citrus». Royal Horticultural Society. 2017. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 19-ին.
- ↑ Capomolla, Fabian; Pember, Matthew (2011). «Lemon». The Little Veggie Patch Co. Sydney, New South Wales: Plum. էջ 129. ISBN 9781742628417. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 27-ին. «Urinating around a lemon tree provides a tonic of water, salt and minerals, much like that of an organic fertiliser [...].»
- ↑ Capomolla, Fabian (2017). Growing Food the Italian Way. The Hungry Gardener. Plum. էջ 168. ISBN 9781760554903. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 27-ին. «Yes, it is true - urinating on the soil around a lemon tree is beneficial to the plant. Just don't overdo it, as that can be detrimental.»
- ↑ The World's Fastest Indian - "Munro was never known to actually urinate on his lemon tree; film director Roger Donaldson added that detail as a tribute to his own father, who did."
- ↑ «RHS Plantfinder - Citrus × limon 'Meyer'». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 30-ին.
- ↑ «RHS Plantfinder - Citrus × limon 'Variegata'». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 30-ին.
- ↑ «AGM Plants - Ornamental» (PDF). Royal Horticultural Society. 2017 թ․ հուլիս. էջ 20. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ 29,0 29,1 «World production of lemons and limes in 2018; Crops/Regions/World/Production Quantity from pick lists». Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (FAOSTAT). 2019. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ Lisa Baker Morgan; Ann McCormick (2015 թ․ հունվարի 15). Homegrown Herb Garden: A Guide to Growing and Culinary Uses. Quarry Books. էջեր 148–. ISBN 978-1-59253-982-6.
- ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Curk, Franck; Ollitrault, Frédérique; Garcia-Lor, Andres; Luro, François; Navarro, Luis; Ollitrault, Patrick (2016). «Phylogenetic origin of limes and lemons revealed by cytoplasmic and nuclear markers». Annals of Botany. 11: 565–583. doi:10.1093/aob/mcw005. PMC 4817432. PMID 26944784.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||||||
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կիտրոն» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կիտրոն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 449)։ 
|