Ալադին (հեքիաթ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ալադին
Տեսակժողովրդական հեքիաթ
ՏեսարանՄիջին Արևելք
ԿերպարներAladdin?, The Genie of the Lamp?, Badroulbadour?, Abanazer? և Sultan?
 Aladdin

Ալադին (ինչպես նաև Ալա ադ-Դին[1], արաբ․՝ علاء الدين‎‎, ʻAlāʼ ad-Dīn), «Հազար ու մի գիշեր» ժողովածուում ներառված արաբական ամենահայտնի հեքիաթներից մեկը։ Որոշ ժամանակակից հետազոտողներ կարծում էին, որ այս հեքիաթն ի սկզբանե ներառված չի եղել ժողովածուի մեջ, այլ ավելի ուշ արևմտյան «շերտավորում» է[2], որը, այնուամենայնիվ, ունի «արևելյան արմատներ»։

Հեքիաթի հայտնվելը Եվրոպայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտուան Գալլան

Հայտնաբերման և թարգմանության պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիացի գրող Անտուան Գալլանը, որը հրատարակել է «Հազար ու մի գիշեր»-ի ֆրանսերեն առաջին թարգմանությունը, ներառել է Ալադինի պատմությունը[3], սակայն այս հեքիաթը չկա արաբական ձեռագրերից կամ տպագիր հրատարակություններից որևէ մեկում, այդ իսկ պատճառով նա երկար ժամանակ կասկածվում էր կեղծարարության մեջ[4][5]։ Գալլանը սկսեց հրատարակել «Հազար ու մի գիշեր» գրքի իր թարգմանությունը 1704 թվականին[6]։ Գալլանի օրագրերի համաձայն՝ իրեն հաջողվել է իմանալ հեքիաթի գոյության մասին հետևյալ կերպ. 1709 թվականի մարտի 25-ին նա հանդիպել է Հաննա (Յուհեննա) Դիյաբ անունով մի մարոնիագետի հետ (Hannâ Diyâb[5])[7], ում Սիրիայի Հալեպ քաղաքից Փարիզ է բերել Արևելքի երկրների հայտնի ճանապարհորդ Փոլ Լուկասը։ Իր օրագրում Գալլանը բացատրում է, որ «Ալադին»-ը թարգմանել է 1709-1710 թվականների ձմռանը։ Հեքիաթը ներառել է իր «Հազար ու մի գիշեր» հրատարակության 9-րդ և 10-րդ հատորներում։

Մարոնի ուխտավոր, 19-րդ դարի վերջ

Գալլանի կյանքն ու արվեստը հետազոտող Ջոն Փեյնը կարծում է, որ երբ Գալլանը հանդիպեց Հաննայի հետ, թարգմանության առաջին վեց հատորները (1704-1705 թվականներ) արդեն իսկ տպագրված էին, իսկ 7-րդ և 8-րդ հատորները կա՛մ նույնպես տպագրված էին, կա՛մ պատրաստվում էին հրապարակմանը։ Շուտով Հաննան սկսեց համակրանք զգալ հետաքրքրասեր ֆրանսիացու նկատմամբ և հետագայում առաջարկեց օգնել նրան հաջորդ հատորները կազմելու հարցում՝ խոստանալով նրան հարուստ նյութ տրամադրել, որին նա՝ որպես հեքիաթասաց, հրաշալի տիրապետում էր[4]։

«Նա ինձ պատմեց,- գրում է Գալլանը,- մի քանի էլեգանտ արաբական հեքիաթներ, որոնք ինքն էլ հետագայում պատրաստակամություն հայտնեց և գրի առավ ինձ համար»: Դրանից հետո օրագրում բաց կա, և հետևյալ գրառումը վերաբերում է արդեն մայիսի 5-ին. «Մարոնի Հաննան ավարտեց ինձ պատմել Լամպի պատմությունը»։

Հաննան Փարիզում մնաց մինչև այդ տարվա աշունը և օգտվելով այս ժամանակից՝ Գալլանը գրի առավ նրա խոսքերից մի քանի այլ պատմություններ, որոնք հետագայում ներառվեցին ուսումնասիրության 9-12-րդ հատորներում[8]։ Դրանք էին «Բաբա-Աբդալլահ»-ը և «Սիդի Նուուման»-ը, (1709 թվականի մայիսի 13) «Կախարդական ձին», (1709 թվականի մայիսի 22) «Արքայազն Ահմեդը և Փարի Բանուն», (1709 թվականի մայիսի 25) «Կրտսեր քրոջը նախանձող երկու ավագ քույրերը», (1709 թվականի մայիսի 27) «Ալի Բաբան և քառասուն ավազակները», (1709 թվականի մայիսի 29), «Խոջա Հասսան Ալհաբբալ» և «Ալի Խոջա» (1709 թվականի մայիսի 31)։

Մարոնի Հաննան վերադարձավ տուն, հավանաբար, 1709 թվականի հոկտեմբերին, քանի որ Գալլանի օրագրում հայտնվում է նոր գրառում. «Հոկտեմբերի 25. Այսօր երեկոյան Հաննայից նամակ ստացա Մարսելից։ Արաբերեն գրված, թվագրված ամսի 17-ով, գրում է, որ նա բարեհաջող տեղ է հասել»։

Եվ վերջապես նոյեմբերի 10-ին օրագրում հայտնվում է մեկ այլ գրառում՝ նվիրված Ալադինի մասին հեքիաթին.

Երեկ ես պարտավորվեցի կարդալու մի արաբական հեքիաթ Լամպի մասին, որն ավելի քան մեկ տարի առաջ ինձ համար արաբերեն էր գրառել Դամասկոսից մի մարոնի. պարոն Լուկասը այն բերեց իր հետ։ Այն պետք է թարգմանվի ֆրանսերեն։ Առավոտյան ես վերջացրել էի կարդալն այն ամբողջությամբ։ Ահա դրա ամբողջական անվանումը. «Դերձակի որդու՝ Ալադինի պատմությունը և արկածները, որոնք բաժին են ընկել աֆրիկացի կախարդի մեղքով և լամպի միջոցով»։

Գալլանն անմիջապես ձեռնամուխ եղավ թարգմանության աշխատանքներին, որոնք ավարտվեցին երկու շաբաթ անց։ Ըստ օրագրի՝ «Հազար ու մի գիշեր»-ի 11-րդ հատորը, որն ընդգրկում էր Հաննայի պատմությունները, վերջապես ֆրանսերեն թարգմանվեց 1711 թվականի հունվարի 11-ին։ 1711 թվականի օգոստոսի 24-ով թվագրված օրագրում նշվում է, որ Գալլանն ավարտեց հեքիաթների ընտրությունը, որը նա մտադիր էր ներառել իր հրատարակության 11-րդ հատորում։

Ջոն Փեյնը հայտնում է՝ Փարիզում՝ Ֆրանսիայի ազգային գրադարանում, հայտնաբերվել են երկու արաբական ձեռագրեր, որոնք ներառում են Ալադինի հեքիաթը (ևս երկու «ընդմիջարկված» հեքիաթներով)։ Մեկ ձեռագիր գրվել է Փարիզում բնակվող սիրիացի քրիստոնյա քահանա Դիոնիսիոս Շավիշի կողմից՝ Դոմ Դենիս Չավիս կեղծանունով։ Ենթադրվում է, որ մյուս ձեռագիրը Մայքլ Սաբբայի պատճենն է, որը արված է 1703 թվականին Բաղդադում գրված ձեռագրից։ Այն ձեռք է բերվել Ֆրանսիայի ազգային գրադարանի կողմից 19-րդ դարի վերջին[9]։ Որպես «Գիշերներ» գրքի առաջին քննադատական հրատարակության վերաբերյալ իր աշխատանքի մի մաս՝ Մուհսին Մահդին ցույց տվեց[10], որ այս երկու ձեռագրերն էլ կեղծ են և Գալլանի տեքստի արաբերեն «հակադարձ թարգմանություններ» են։

Կասկածներ իսկության վերաբերյալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Հազար ու մի գիշեր»-ի ութերորդ հատորի հրատարակումն ուղեկցվել է բավականին տհաճ միջադեպով, որի հետ ինքը՝ Գալլանը, որևէ կապ չուներ։ Նա հրապարակման նախաբանում դիտավորյալ նշել է, որ «Զեյն Ալ-Ասնամ», «Կոդադադը և նրա եղբայրները» և «Արքայադուստր Դարյաբար» հեքիաթները որևէ առնչություն չունեն արաբական բանահյուսության հետ և ավելացվել են հրատարակչի ինքնակամությամբ, որն այդպիսով ցանկանում էր լրացնել «բացը»։ Այս պատմությունները պարսկական ծագում ունեին[11] և հայտնի էին դարձել Ֆրանսիայում, քանի որ դրանք գրվել էին մեկ այլ բանահյուսի՝ Պետիտ դե լա Կրուայի (արքայի պրոֆեսորն ու ընթերցողը արաբերենից [թարգմանության առումով]) կողմից։ Նրանք կազմում էին «Հազար ու մի գիշեր»-ին նման հավաքածուի մի մասը, որը կոչվում էր «Հազար ու մի օր» (hezar-o-yek ruz): Փոխառությունը կատարվել է առանց դե լա Կրուայի և Գալլանի իմացության, որը, վրդովված նման կամայականությունից, ստիպված եղավ հետաձգելու հաջորդ հատորի հրատարակությունը և փոխելու հրատարակչությունը։ Ավելին, նա հատուկ զրպարտում էր, որ երկրորդ հրատարակությունից պետք է հանվեն «ավելորդ» հեքիաթները։ Մահը խանգարեց նրան իրականացնելու այս մտադրությունը։

Հայտնի չէ, թե հենց այս պատմությունն է հետագայում հետազոտողների մոտ կասկածներ առաջացրել հեքիաթի իսկության վերաբերյալ, թե՞ այն փաստը, որ Գալլանի մահից հետո ո՛չ նրա արխիվում, ո՛չ էլ որևէ այլ տեղ չեն կարողացել գտնել Ալադինի արաբերեն բնօրինակը, ավելին, հեքիաթը այդ ժամանակ հայտնի «Հազար ու մի գիշեր»-ի ձեռագրերից որևէ մեկում չկար, բայց սկսեցին տարածվել շշուկներ, որ այս հեքիաթը (և գուցե մի քանի ուրիշներ) Գալլանը ինքն է հորինել՝ օգտագործելով արաբական արևելքի կյանքի մասին իր գիտելիքները, և ավելացրել է իր հավաքածուում՝ դրա ծավալն ավելացնելու նպատակով։ Հարկ է նշել, որ թերահավատներն իրենց ենթադրություններում միակարծիք չեն․ թեև բոլորը համաձայն են, որ Գալլանը, իբր, չի արհամարհել գրական կեղծարարությունը, նրանք համաձայն չեն, թե քանի հեքիաթ է պատկանում նրա գրչին[12]։ Անվանվում էին երկու-երեքը («Զեյն Ալ-Ասնամ», «Քնածին արթնացնելը» և հենց «Ալադին») մինչև այն համարձակ ենթադրությունը, որ 282-ից ոչ ավելին իրական են, մնացած բոլորը հորինել է Գալլանը[13]՝ դրանով իսկ ձևավորելով Արևելքի եվրոպական տեսլականը։ Պրոֆեսոր Հենրի Փալմերը այս քննարկման ժամանակ արտահայտվեց առավել զգույշ՝ նշելով, որ «Հազար ու մի գիշեր»-ի որոշ հեքիաթներ կարող են պարսկական արմատներ ունենալ և կապված են Հարուն ալ-Ռաշիդի մասին հայտնի ցիկլի հետ[14]։

Ավելի ուշ հայտնի դարձավ, որ տեքստի հեղինակը լիբանանցի գիտնական Միշել Սաբբաղն (Michel Sabbâgh) է, որը Փարիզում մի քանի ձեռագիր է հավաքել՝ իբր կապված «Հազար ու մի գիշեր»-ի ամփոփմանը[15]։ 19-րդ դարի առաջին տասնամյակում Սաբբաղը պնդեց, որ 1703 թվականի հոկտեմբերի 21-ին թվագրված իրաքյան ձեռագրից տառադարձել է «Հազար ու մի գիշեր» ձեռագիրը, որը նախորդել է Գալլանի հրատարակությանը։ Երկար ժամանակ գիտնականները Սաբբաղի աշխատանքը համարում էին իսկական, թեև իրականում նրա կոմպիլյացիայի նյութը փոխառված էր Գալլանի հրատարակություններից և Չավիսի (Dom Chavis), Մելլեի (Maillet) ձեռագրերից[16]։ Վերապատումի ի հայտ գալը բանավոր ավանդույթում սկսվում է 1850 թվականից ոչ շուտ[17]։ Ներկայումս ժողովրդական բանահյուսության տեսակետից հեքիաթին վերագրվել է միջազգային դասակարգման ծածկագիր՝ AT 561՝ Aladdin (Enzyklopädie des Märchens, Vol. 1: 240-247)[17]։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կախարդը թակարդում է Ալադինին կախարդական քարանձավում:

Պատմությունը հաճախ «վերապատմվում է» վարիացիաներով. ստորև բերված է Բերթոնի 1885 թվականի թարգմանության ճշգրիտ տարբերակը[18]։

Ալադինը աղքատ երիտասարդ անբան է, որն ապրում է «Չինաստանի քաղաքներից մեկում»։ Նրան հավաքագրել է Մաղրիբից մի կախարդ, որը ներկայացել է որպես Ալադինի հանգուցյալ հոր՝ դերձակ Մուստաֆայի եղբայրը, համոզել է Ալադինին և նրա մորը իր բարի մտադրությունների մեջ և խոստացել տղային դարձնել հարուստ վաճառական։ Կախարդի իրական շարժառիթը երիտասարդ Ալադինին համոզելն է, որ կախարդական թակարդ-քարայրից ձեռք բերի հրաշալի նավթային լամպը։ Այն բանից հետո, երբ կախարդը փորձում է խաբել նրան, Ալադինը հայտնվում է թակարդ-քարանձավում։ Նա դեռ կրում է կախարդական մատանին, որը կախարդը տվել է նրան։ Երբ Ալադինը հուսահատ շփում է ձեռքերը, ակամայից շփում է մատանին, և հայտնվում է մի ջին ու ազատում նրան քարանձավից՝ թույլ տալով նրան վերադառնալ մոր մոտ լամպի հետ միասին։ Երբ մայրը փորձում է մաքրել ճրագը, որպեսզի նրանք կարողանան վաճառել այն և ուտելիք գնել ընթրիքի համար, հայտնվում է երկրորդ, շատ ավելի հզոր ջին, որը պարտավոր է ենթարկվել լամպը պահողի ցանկացած հրամանի[18]։

Ջինի լամպի օգնությամբ Ալադինը հարստանում է և հզորանում, ամուսնանում է արքայադուստր Բադրուլբադուրի՝ սուլթանի դստեր հետ (կախարդական ճանապարհով նրան թույլ չտալով ամուսնանալ վեզիրի որդու հետ)։ Ջինն Ալադինի և նրա հարսնացուի համար կառուցում է մի հրաշալի պալատ, որը շատ ավելի շքեղ է, քան սուլթանինը[18]։

Կախարդը լսում է Ալադինի բախտի մասին և վերադառնում. նա վերցնում է լամպը՝ խաբելով Ալադինի կնոջը (նա անտեղյակ է լամպի կարևորությունից)՝ առաջարկելով փոխանակել «նոր լամպերը հների հետ»։ Նա ջինին հրամայում է, որ պալատը իր ամբողջ պարունակությամբ տանի Մաղրիբում գտնվող իր տուն։ Ալադինը դեռ ունի կախարդական մատանին և կարողանում է կանչել կրտսեր ջինին։ Մատանու ջինը չի կարող ուղղակիորեն ոչնչացնել ջինի կախարդանքը ճրագից, բայց նա կարող է Ալադինին հասցնել Մաղրիբ, որտեղ նա արքայադստեր «կանացի հնարքների» օգնությամբ վերադարձնում է ճրագը և սպանում կախարդին՝ վերադարձնելով պալատը իր տեղը[18]։

Կախարդի ավելի հզոր և չար եղբայրը պլանավորում է ոչնչացնել Ալադինին, որպեսզի դաժանորեն վրեժխնդիր լինի իր եղբորը սպանելու համար՝ ծպտվելով որպես պառավ՝ հայտնի իր բուժիչ ունակություններով։ Բադրուլբադուրը խաբվում է և պատվիրում «կնոջը» մնալ իր պալատում որևէ հիվանդության դեպքում։ Լամպի ջինի կողմից այս մահացու վտանգի մասին զգուշացված Ալադինը սպանում է խաբեբային։ Բոլորն ապրում են երկար ու երջանիկ, ի վերջո Ալադինը ստանձնում է իր աներոջ գահը։

Հեքիաթի այլ թարգմանություններում Ալադինը հաճախ նկարագրվում է որպես պարսիկ դերձակ Հասանի որդի։ Մ.Ա.Սալիեի թարգմանության մեջ Ալադինը հանդես է գալիս որպես Չինաստանի քաղաքներից մեկում ապրող դերձակի որդի[19], սակայն որոշ թարգմանություններում նա չինացի է[18], որին իր աշակերտն էր դարձրել մաղրիբցի դերվիշը՝ կախարդական ճրագ հայթայթելու համար։ Այս լամպի օգնությամբ Ալադինը իշխանություն է ձեռք բերում ջինի նկատմամբ, ամուսնանում արքայադուստր Բուդուրի հետ և սկսում ապրել սուլթանի պալատում։

Գրքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հեքիաթի բազմաթիվ գրական վերապատմումներից մեկը հայտնվում է Ռութ Մեննինգ-Սանդերսի «A Book of Wizards» (1966 թվական) և «A Choice of Magic» (1971 թվական) աշխատություններում։ Մյուսը Penguin տարբերակն է երեխաների համար՝ «Aladdin and His Wonderful Lamp»՝ նկարազարդված Ջոն Հարվուդի կողմից՝ բազմաթիվ չինական դետալներով․ թարգմանիչը կամ վերագրողը ճանաչված չէ։ Սա «Porpoise» տպագիրն էր, որը տպագրվել է 1947 թվականին և թողարկվել 1948 թվականին։
  • Aladdin: Master of the Lamp (1992 թվական), խմբագրվել է Մայք Ռեսնիքի և Մարտին Հ. Գրինբերգի կողմից, ժողովածու է, որը պարունակում է 43 բնօրինակ պատմվածքներ՝ ոգեշնչված հեքիաթից։
  • Ջոնաթան Քլեմենթսի The Nobility of Faith, Doctor Who Short Trips: The Ghosts of Christmas (2007 թվական) ժողովածուում, Ալադինի պատմության վերապատմումն է արաբական գիշերների ոճով, բայց Բժշկին մարմնավորում է ջինը։

Ալադինի մասին հեքիաթը թատրոնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էկրանավորումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

New Crowns for Old, 19-րդ դարի բրիտանական մուլտֆիլմ, որը հիմնված է Ալադինի պատմության վրա (Դիզրայելին որպես Աբանազեր՝ Ալադինի մնջախաղի տարբերակից, որը Վիկտորիա թագուհուն առաջարկում է կայսերական թագ (Հնդկաստան) թագավորական թագի դիմաց)
  • «Արքայազն Ահմեդի արկածները» (1926 թվական), գերմանական լիամետրաժ ստվերանկար մուլտֆիլմ, ռեժիսոր Լոտտա Ռայնիգեր, սյուժեն հիմնված է «Հազար ու մի գիշեր»-ի մի քանի հեքիաթների վրա, այդ թվում՝ «Ալադինը և կախարդական լամպը»։ 1954 թվականին Լոտտա Ռայնիգերը նաև թողարկել է «Ալադինը և կախարդական լամպը» կարճամետրաժ մուլտֆիլմը՝ օգտագործելով «Արքայազն Ահմեդի արկածները» մուլտֆիլմի տեսարանները։
  • «Հազար ու մի արաբական գիշեր» (1959 թվական), U.P.A. ստուդիայի ամերիկյան անիմացիոն գեղարվեստական ֆիլմ։ Հեքիաթի կատակերգական մեկնաբանումն է, որտեղ պարոն Մագուն Ալադինի հորեղբայրն է։
  • 1966 թվականին Խորհրդային Միության էկրաններին է հայտնվել «Ալադինի կախարդական ճրագը» ֆիլմ-հեքիաթը, որի ռեժիսորը Բ.Վ. Ռիցարևն էր։ Գլխավոր դերերը խաղացել են Բորիս Բիստրովը և Դոդո Չոգովաձեն[20]։
  • «Ալադինը և կախարդական լամպը» (1970 թվական) ֆրանսիական լիամետրաժ անիմացիոն ֆիլմ է՝ նկարահանված Ժան Իմաժի կողմից։
  • 1992 թվականին Walt Disney Studios-ը Ալադինի մասին հեքիաթի հիման վրա թողարկել է «Ալադին» լիամետրաժ մուլտֆիլմը, որում սյուժեի շատ մանրամասներ փոփոխված էին։ «Ալադին»-ի ռեժիսորները Ռոն Քլեմենթսն ու Ջոն Մասկերն էին[21]։ Մուլտֆիլմը դարձել է ստուդիայի ամենահաջողված ֆիլմերից մեկը՝ ստանալով երկու «Օսկար»։ Մուլտֆիլմի հաջողությունը հանգեցրել է երկու լիամետրաժ շարունակությունների ստեղծմանը` «Ջաֆարի վերադարձը» և «Ալադինը և ավազակների արքան», ինչպես նաև «Ալադին» անիմացիոն սերիալը, որի սյուժեն քիչ ընդհանրություններ ուներ օրիգինալ հեքիաթի հետ։ Չնայած համաշխարհային հռչակին և մեծ ժողովրդականությանը՝ մուլտֆիլմը ծայրահեղ բացասական արձագանք է առաջացրել արաբական աշխարհում՝ ընդհուպ մինչև ազգամիջյան գժտության հրահրումներ[22]։
  • 2000 թվականին թողարկվել է «Արաբական արկածներ»[en] մինիսերիալը «Հազար ու մի գիշեր» աշխատության հիման վրա։ Մինիսերիալի պատմություններից մեկը Ալադինի և կախարդական լամպի պատմությունն է։
  • Բոլիվուդում 2009 թվականին թողարկվել է «Ալադին»[en] ֆիլմը։
  • 2015 թվականին թողարկվել է ֆրանս-բելգիական արտադրության «Ալադինի նոր արկածները»[en], գլխավոր դերը կատարել է ֆրանսիացի դերասան Քև Ադդամսը։ Ֆիլմը բնօրինակ պատմության վերապատմումն է բազմաթիվ պարոդիաներով և կատակերգական մթնոլորտով։ 2018 թվականին թողարկվել է շարունակությունը՝ «Ալադին 2» (ֆր.՝ Alad’2)։ Քև Ադդամսը կրկին մարմնավորել է Ալադինին, իսկ Վանեսա Գիդը՝ արքայադստերը։
  • 2019 թվականին թողարկվել է «Ալադին» ֆիլմը՝ մուլտֆիլմի կինոադապտացիան, որում Մինա Մասուդը խաղացել է Ալադինի դերը, Ուիլ Սմիթը խաղացել է Ջինի դերը, իսկ Նաոմի Սքոթը՝ արքայադուստր Ժասմինինը։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ալադինը արծաթե թիթեղները փոխարինում է մի հրեայի մեկ կտոր ոսկու հետ:
    Ալադինը արծաթե թիթեղները փոխարինում է մի հրեայի մեկ կտոր ոսկու հետ:
  • Կախարդը խաբում է աղախնին և առաջարկում «նոր լամպեր հին լամպերի համար»
    Կախարդը խաբում է աղախնին և առաջարկում «նոր լամպեր հին լամպերի համար»
  • Ալադինը Դիսնեյի բեմական ներկայացմանը
    Ալադինը Դիսնեյի բեմական ներկայացմանը

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ [www.lib.ru/TALES/1001NIGHT/ad-din.txt «Тысяча и одна ночь. Рассказ про Ала Ад-Дина и волшебный светильник»]. Библиотека Максима Мошкова. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 18-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  2. ↑ «Восстановлен оригинал "Тысячи и одной ночи": в нем больше нет Аладдина и Синдбада». NEWSru.com (ռուսերեն). 2004 թ․ հոկտեմբերի 6. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  3. ↑ Payne, 1901
  4. ↑ 4,0 4,1 «Тысяча и одна ночь». Онлайн Энциклопедия «Кругосвет». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2009 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Marzolph, 2004, Volume 1. ‘Alâ’ al-Dîn; or the Wonderful Lamp, էջ 84
  6. ↑ В Г. Власов Стили в искусстве: Архитектура, графика, декоративно-прикладное искусство, живопись, скульптура. Из-во Кольна, 1995.
  7. ↑ Арабское имя этого человека было Яхья, в христианизированной передаче — Юхенна «по прозвищу Дияб». В своих дневниках Галлан зовет его «Ханна».
  8. ↑ Галлан собирался продолжать перевод и обработку арабского фольклора и далее, но достаточно ранняя смерть не дала ему воплотить намеченное. Он умер в 1715 г., два последних тома «Тысячи и одной ночи» вышли из печати в 1717 г.
  9. ↑ Payne, 1901, էջ 13—15
  10. ↑ Irwin, 2004, էջ 57—58
  11. ↑ Галлан в своем дневнике ошибочно называет их «турецкими», видимо, потому, что следующей работой де ла Круа был именно турецкий сборник.
  12. ↑ Current opinion — Google Livres
  13. ↑ «Восстановлен оригинал «Тысячи и одной ночи»: в нём больше нет Аладдина и Синдбада». NEWSru. 2004 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
  14. ↑ The Caliph Haroun Alraschid and … — Edward Henry Palmer — Google Livres
  15. ↑ Marzolph, 2004, Volume 1. ‘Alâ’ al-Dîn; or the Wonderful Lamp, էջ 84
  16. ↑ Marzolph, 2004, Volume 2. Sabbâgh, Michel, էջ 695
  17. ↑ 17,0 17,1 Marzolph, 2004, Volume 1. ‘Alâ’ al-Dîn; or the Wonderful Lamp, էջ 85
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Burton, 2009
  19. ↑ БВЛ, 1975, էջ 360
  20. ↑ Волшебная лампа Аладдина (фильм, 1966)(ռուս.) // Википедия. — 2021-07-16.
  21. ↑ Александр Петров (2019 թ․ մայիսի 23). «Арабская ночь, волшебный Восток: как создавался «Аладдин» — Кино и сериалы на DTF». DTF. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  22. ↑ «Arab Stereotypes and American Educators — American-Arab Anti-Discrimination Committee». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալադին (հեքիաթ)» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալադին_(հեքիաթ)&oldid=9732236» էջից