Քյուրաթաղ
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Քյուրաթաղ | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Հադրութի | |
| Այլ անվանումներ | Դյուդյուքչյու | |
| ԲԾՄ | 703 մետր | |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 274 մարդ (2005) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ |  Հայ ԱԵ | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Քյուրաթաղ, գյուղ Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանում։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղը գտնվում է Արցախի Հանրապետության հարավարևելյան հատվածում` Հադրութի շրջանում` նախկին Դիզակ գավառում` Արևասարի արևելահայաց լանջի ստորոտում։ Շրջկենտրոն Հադրութ քաղաքից գտնվում է 35 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 74 կմ հեռավորության վրա։ Գյուղն ունի լեռնային տեղադրություն։ Արևմտյան հատվածը անտառածածկ է[2]։ Ունի 578,0 հա տարածք, որից 529,99 հա գյուղատնտեսական նշանակություն, 3,0 հա անտառային հողեր։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 2 աղբյուրներ՝ «Մեծ» և «Արտեզյան ջրհոր»։
Վաղ միջնադարից սկսած Արևասարի շրջակայքում գյուղի տեղանքը մի քանի անգամ փոխվել է։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
16-րդ դարում այդ գյուղերի բնակիչները վերջնականապես հաստատվել են ներկայիս Քյուրաթաղի տարածքում։ Գյուղը անվանվեց Քյուրաթաղ։ Գյուղից հարավ ընկած տարածքում առայսօր պահպանվում են Հականոր գյուղատեղիի մնացորդները։ Տարբեր հեղինակների կողմից փորձեր են եղել գյուղի անվան բացատրությունը ստուգաբանել, այնուամենայնիվ, դրանք այդքան էլ ստույգ չեն։ Հիշարժան է այն փաստը, որ գյուղը երբեմն անվանվել է նաև Կիրաթաղ, Հիհքիիրաթաղ, Դուդուկչի[2]։
Գյուղի 1743 թվականին կառուցված Սբ. Աստվածածին եկեղեցու վրա փորագրված արձանագրության մեջ բնակավայրը անվանվել է Քյուրաթաղ։
Գյուղի հյուսիսարևմտյան մասում գտնվող Վնեսա սարի վրա գտնվող Վնեսա ղալա բերդը դարեր շարունակ Քյուրաթաղի և հարևան բնակավայրերի անվտանգության ապահովման լավագույն միջոց է հանդիսացել[2]։
Ցարական Ռուսաստանը Այսրկովկասում, այդ թվում Արցախում, ազգային հենարան ստեղծելու նպատակով, 19-րդ դարի 30-ական թվականներին դուխոբորների ու մոլականների հազարավոր ընտանիքներ բնակեցնում է տարածաշրջանում[2]։ 1830 թվականին մոլոկանների ընտանիքներ են վերաբնակվում Քյուրաթաղ գյուղում։ Նրանք հետագայում հեռացել են բնակավայրից։
Խորհրդային ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին Խորհրդային Միության բանակի կազմում գյուղից մասնակցել է 112 հոգի, որից 62-ը զոհվել է[2]։ Նրանցից օդաչու Աշոտ Գասպարյանը արժանացել է Խորհրդային միության հերոսի բարձր կոչմանը։
Արցախյան ազատամարտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արցախյան ազատագրական պատերազմի ժամանակ գյուղի երիտասարդությունը շուրջ 60 հոգի, անդամագրվել էր կամավորական շարժմանը։ Նրանցից 8 ազատամարտիկներ զոհվել են, իսկ 2 հոգի էլ ճանաչվել են որպես անհայտ կորած[2]։
ՀՀ «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանի հետմահու արժանացել է Ռոման Պողոսյանը, ԱՀ «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշանի՝ հետմահու Ռուսլան Մարտիրոսյանը և Գառնիկ Գասպարյանը[2]։
Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[3][4][5]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քյուրաթաղում ապրում էին Պողոսյան, Գասպարյան, Շահնազարյան, Պետրոսյան,Նավասարդյան, Մարտիրոսյան, Ալեքսանյան, Բալասանյան, Դանիելյան, Բաբայան,Առաքելյան, Ղալայան, Ղազարյան, Ավետյան, Ալավերդյան, Ավանեսյան, Օհանջանյան, Աղաջանյան ազգատոհմերի ներկայացուցիչները[2]։
Քյուրաթաղ համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 321 մարդ, կա 81 տնտեսություն։
Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[6].
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 315 | 303 | 304 |
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արցախում խորհրդային կարգեր հաստատելուց հետո՝ 1930 թվականին, գյուղում կոլտնտեսություն է կազմավորվել։ 1950 թվականին խոշորացման քաղաքականության արդյունքում այն միավորվել է Ուխտաձորի տնտեսությանը։ 1974 թվականին կոլտնտեսությունը վերակազմավորվեց սովխոզի։ 1988 թվականին տնտեսությունների ապախոշորացումից հետո Քյուրաթաղի կոլտնտեսությունը շարունակեց գործել մինչև 1998 թվականի հողերի սեփականաշնորհումը[2]։
Տարբեր տարիների կոլտնտեսությունը ղեկավարել են Հարություն Առաքելյանը,Աղալում Ալեքսանյանը, Սուրեն Ամիրջանյանը, Աշոտ Գասպարյանը, Վոլոդյա Նավասարդյանը, Էդիկ Նավասարդյանը[2]։
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։
Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համայնքի պատմամշակութային հուշարձաններն են՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (1743 թ.), Վնեսա ամրոցը (10-14-րդ դարեր), միջնադարյան գյուղատեղի և գերեզմանոց (18-19-րդ դարեր)։
Գյուղի աղբյուրներն են Մեծ, Արտեզյան ջրհոր և Հեռե[2]։
Հասարարակական կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, [7]։
Գյուղը էլեկտրաֆիկացված էր։ Ուներ խմելու ջրագիծ։ Ռադիոն, հեռուստատեսությունը, ինտերնետ ծառայությունը, անլար հեռախոսակապը, բնակչությանը հասանելի են։
2017 թվականին Հայաստան համահայկական հիմնադրամի միջոցներով և Արցախի Հանրապետության կառավարության համաֆինանսավորմամբ կառուցվել է համայնքային կենտրոն, որտեղ գործում էր գյուղապետարանը, գրադարանը, բուժկետը և հանդիսությունների սրահ։ Գյուղում առկա էին առևտրային օբյեկտներ[2]։
Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1886 թվականին Քյուրաթաղում գործել է 15 աշակերտներից կազմված նախակրթարան։
1888 թվականին գյուղում բացվել է եկեղեցական-ծխական դպրոց։ 1890-ական թվականներին հայկական դպրոցների փակման պայմաններում գյուղում դպրոցը շարունակել է գործել գաղտնի[2]։
1907-1908 ուսումնական տարում բացվել է մեկդասյա երկսեռ դպրոց։ Ուսուցիչն էր Վրույր Առաքելյանը[2]։
1927 թվականին գյուղում դպրոցական շենք է կառուցվել։ Դպրոցը յոթամյայի կարգավիճակ ուներ։ Մինչև 1970-ական թվականների կեսերը աշակերտների թիվը տատանվում էր 90-100-ի միջև։ Հետագա տարիներին աշակերտների թիվը սկսեց նվազել։ 2004-2005 ուսումնական տարում դպրոցում սովորում էր 32 աշակերտ, դասավանդում՝ 14 ուսուցիչ։ 2000 թվականին դպրոցը միջնակարգի կարգավիճակ ստացավ։ Ըստ 2018-2019 ուսումնական տարվա տվյալների՝ դպրոցում սովորում էր 55 աշակերտ, դասավանդում՝ 23 ուսուցիչ[2]։
Տարբեր տարիների դպրոցի տնօրեններ են աշխատել Անդրանիկ Մայիլյանը, Ապրես Առաքելյանը, Մարո Բարությանը, Երեմ Սահակյանը, Խուդան Բաբայանը, Վոլոդյա Նավասարդյանը, Մարգո Դավթյանը, Մարտին Քալաշյանը, Եղիշե Ղալայանը,Արմեն Աբրահամյանը, Ալեքսանդր Շահնազարյանը, Էլզա Գասպարյանը[2]։
2015 թվականին գյուղի հիմնական դպրոցում սովորել է 51 աշակերտներ։
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղի բնակչության հիմնական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն էր։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 Բալայան Վահրամ (2020)։ ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԾԵՐ։ Երևան: Զանգակ։ էջեր 254–256
- ↑ «Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։ Ազատություն Ռադիոկայան։ Դեկտեմբեր 10, 2020
- ↑ «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
- ↑ «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված)։
- ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների»։ Վերցված է 2021 Մայիսի 1
- ↑ Ղահրամանյան Հակոբ (2015)։ Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի։ Երևան։ էջ 138
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Քյուրաթաղ գյուղի գրադարան
- Population of Nagorno-Karabakh Republic (2005)(հայ.)(անգլ.)(ռուս.)
| |||||||||||||||||
