Հադրութ

Քաղաք
Հադրութ
Հադրութ
տեսարան Հադրութից
Երկիր	Արցախի Հանրապետություն
Ենթարկում	Հադրութ
Շրջան	Հադրութի շրջան
ԲԾՄ	720 մետր
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Բնակչություն	3000 մարդ (2008)
Ազգային կազմ	Հայեր (մինչև 2020 թվականի նոյեմբեր)
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի (մինչև 2020 թվականի նոյեմբեր)
Տեղաբնականուն	հադրութեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	+374 47 (5)
Հադրութ Վիքիպահեստում

Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ

Հադրութ (հազվադեպ՝ Գետահատ), քաղաք Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանում, որը ներկայում օկուպացված է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի կողմից։ Նախկինում անվանվել է նաև Հոնաշեն, Հադրուտ, Հադրութ, հետագայում վերանվանվել է Հադրութ։ Հադրութ բառացի, թարգմանաբար նշանակում է «երկու գետերի միջև»։ Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման՝ այն հանդիսանում է Հադրութի շրջանի վարչական կենտրոնը և Արցախի Հանրապետության 12 քաղաքներից մեկը, իսկ ըստ Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման՝ համարվում է Խոջավենդի շրջանի բնակավայրերից։

Աշխարհագրություն

Արցախի Հանրապետության Հադրութ քաղաքային համայնքը տեղաբաշխված է հանրապետության հարավարևելյան հատվածում։ Մայրաքաղաք Ստեփանակերտ քաղաքից գտնվում է 72 կմ հեռավորության վրա։ Համայնքը լեռնային է, ծովի մակարդակից բարձր է 750-ից 800 մ։ Ունի 2581,12 հա տարածք, որից 235,56 հա անտառային հողեր են։

Պատմություն

Հադրութի հիմնադրման մասին հստակ տեղեկություններ հայտնի չեն։ Հնում Հադրութ քաղաքը մտել է Մեծ Հայքի Աղվանից աշխարհի Դիզակ գավառի կազմի մեջ։ Դիզակ գավառը գտնվում էր Իշխանագետից մինչև Արաքս գետը ընկած տարածքում։ Բնակավայրի տարածքում ու շրջակայքում հայտնաբերվել են տասնյակ հուշարձանները, որոնք թվագրվում են հեթանոսական, վաղ քրիստոնեական և միջնադարյան ժամանակաշրջաններիով։ Այս տեղեկությունները վկայում են, որ բնակչությունը այնտեղ բնակվում էր դեռևս Ք․ա․ 2–1–ին հազարամյակներից սկսված։

Տարբեր դարերում բնակավայրը բազմիցս ենթարկվել է պարսիկների, արաբների, սելջուկյան թուրքերի, թաթար-մոնղոլների, օսմանյան թուրքերի ավերածություններին։

Վերջին 100 տարում Հադրութը եղել է հայ-ադրբեջանական հակամարտության օջախներից։ 1918 թվականին Հադրութի բնակչությունը կատաղի դիմադրություն է ցույց տվել Զանգեզուրի վրա հարձակման գնացող թուրքական զորքերին։ 1992 թվականի օգոստոսի 15–ին Հադրութեցիներին օգնության հասան աֆղանականների ջոկատը։ Զոհերի թափած արյան շնորհիվ Հադրութը մնաց կանգուն և հենց այդ պատմական օրն էլ նշվում է Հադրութի շրջանի՝ Առաջին պաշտպանական շրջանի ստեղծման օր։

Խորհրդայնացումից հետո, ընդգրկվելով Խորհրդային Ադրբեջանի կազմում, Հադրութը հայտնվել է ադրբեջանական տնտեսական շրջափակման մեջ․ փակվել են գրեթե բոլոր արդյունաբերական ձեռնարկությունները, ոչնչացվել են հարյուրավոր հեկտար այգիներ։ Հադրութը Շուշիից հետո տարածաշրջանում երկրորդ արհեստագործական և արդյունաբերական կենտրոնն էր։ 19–րդ դարի կեսերից քաղաքում աշխուժացել են արհեստները, իսկ 20–րդ դարի սկզբին արհեստների թիվը հասավ 25–ի։ Այդ ժամանակաշրջանում Հադրութում գործել է մետաքսագործական երկու ֆաբրիկա, օղեթորման և գինու պատրաստման 46 արտադրամաս, ոսկերչական և գորգագործական 6 արհեստանոց, կղմինդրի 2 գործարան, ունեցել է շուկա, վաճառանոց, հեռագրատուն, արքունի զորանոց։ 1882 թվականին Մոսկվայի տոնավաճառում Հադրութի մետաքսը արժանացել է բրոնզե մեդալի, իսկ 1883 թվականին ԱՄՆ–ում արժանացել է ոսկե մեդալի։

Արցախյան պատերազմ (1991-1994)

Հիմնական հոդված՝ Արցախյան ազատամարտ

Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)

Հիմնական հոդված՝ Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)

2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով Հադրութը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։

Բնակչություն

Հադրութի բնակչության թիվը 19–րդ դարում Արևելյան Հայաստանը և Արցախը Ռուսաստանին միանալուց հետո, մի քանի տասնամյակում քառապատկվել է։ Մինչև 2020 թվականը Հադրութ քաղաքի բնակչությունը հիմնականում բնիկներ էին։ Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը.

Տարի	2008	2009	2010
Բնակիչ	3041	3048	3259

Պատմամշակութային հուշարձաններ

Հին Հադրութն օղակված է եղել պաշտպանական մի շարք բերդ-ամրոցներով։ Հյուսիս-արևելքում պահպանվել են «Բերդի մուտք» անունով հին բերդապարսպի հետքերը, հարավում՝ «Ծծախաչ» անունով բերդի, հյուսիսում՝ «Վնեսաբերդի», հարավ-արևելքում՝ «Ցորաբերդի» պարիսպների և աշտարակների առանձին մասեր։ Պահպանվել և նորոգվել է հայ առաքելական Սուրբ Հարություն եկեղեցին, որը հիմնադրվել է 1621 թվականին։ Քաղաքի հին հատվածի որոշ մասեր նույնպես պահպանվել են ի դեմս 1-3 հարկանի պատշգամբներով տների։ Հադրութ քաղաքի տարածքը հարուստ է 13 սառնորակ աղբյուրներով՝ «Հոռեն», «Օխտը կռան», «Սահականց», «Դերին», «Ցվրա ջուր», «Երե», «Գյուլիսուն», «Շոշ քյահրիզ», «Տանուց», «Արգյունաշա», «Չիմանին», «Ցվրեն», «Նահատակեն» անվանումներով։ Քաղաքում կա նաև 7 գործող ջրհոր։

Համայնքային կյանք

Հադրութ համայնքի կազում ընդգրկված են նաև Վանք և Տյաք գյուղերը։ Հադրութ քաղաքում առկա էր միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, մանկական երաժշտական դպրոց, մշակույթի և երիտասարդության կենտրոն, շրջանային հիվանդանոց, քաղաքապետարան, իսկ Վանք և Տյաք գյուղերում՝ մշակույթի տներ։ Համայնքային ճանապարհները ասֆալտապատ են։ Կոմունիկացիաների տեսակետից գյուղը զարգացած էր․ հասանելի էր հեռուստատեսությունը, ռադիոն, համացանցը։ Հադրութն ապահովված էր էլեկտրաէներգիայով, գազամատակարարմամբ և ջրամատակարարմամբ։ Գործում էին վեց տասնյակից ավել առևտրային օբյեկտներ և 3 բանկի մասնաճյուղեր։

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում է խաղողի, հացահատիկի և անասնապահական մթերքների արտադրությամբ։

Պատկերասրահ

• 

  Սուրբ Հարություն եկեղեցի (1621 թվական)

• 

  Հադրութի բնակելի թաղամաս

• 

  Հադրութի ազատագրությանը նվիրված հուշահամալիր

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։