Տաթևի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Սյունիքի մարզ)

Այս հոդվածը ներկայացնում է Սյունիքի մարզի Տաթև գյուղի պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկը, որը 2002 թ․ հաստատվել է Հայաստանի կառավարության կողմից^[1]։ Ցանկում ներառված է ընդամենը 71 հուշարձան (9 միավոր)։

հուշարձան	կառուցված	վայր, հասցե	կոորդ	համարանիշ	նշան.	հավելյալ նշումներ	պատկեր
Աղբյուր	1745 թ.	գյուղի հվ-աե մասում	—	9.97/1	Հ	կառ.` Հովհաննես Ղալումյանց	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին «Կեռ»	10 դ.	գյուղից հվ-ամ, Տաթևի վանքից մոտ 300-400 մ հվ-ամ, ձորի հանդիպակաց կողմում, Տաթև գետի աջ ափին, «Տամբալակ» վայրում	—	9.97/2	Հ	կառ.` Հակոբ եպիսկոպոս, կանգուն է միայն հս պատը	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	13 դ.	եկեղեցու աե պատի մոտ	—	9.97/2.1	Հ	ունի ընդարձակ նվիրատվական արձանագրություն	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Մինաս	1646 թ.	գյուղի մեջ	—	9.97/3	Հ	եռանավ բազիլիկ, կառ.` Ներսես եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Գերեզմանոց	17-19 դդ.	եկեղեցու շուրջը	—	9.97/3.1	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Ցաքուտի	932 թ.	գյուղից հս, Որոտանի ձախ ափին, «Սատանի կամրջի» մոտ, «Ցաքուտ» վայրում	—	9.97/4	Հ	կառ.` Սյունյաց Հակոբ եպիսկոպոս, ծածկը, գմբեթը և աե պատն ավերված	Լուսանկար վերբեռնել
Կամուրջ	1672 թ.	Տաթևի վանքից ամ, Տանձատափ տանող ճանապարհին, Որոտանի վտակի վրա	—	9.97/5	Հ	միաթռիչք	Լուսանկար վերբեռնել
Հուշարձան Սուրեն Առաքելյանի	1983 թ.	գյուղի մեջ, դպրոցի բակում	—	9.97/6	Տ	ճարտ.՝ Ռ. Բալյան, քանդ.` Տ. Արզումանյան	Լուսանկար վերբեռնել
Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին	1978 թ.	գյուղի սկզբնամասում	—	9.97/7	Հ	ճարտ.՝ Ս. Քալաշյան	Լուսանկար վերբեռնել
Վանական համալիր Տաթևի Մեծ Անապատ	17 դ. 2-րդ կես-18 դ.	գյուղից 2 կմ հվ-աե, Որոտանի կիրճում, գետի աջ ափին	39°23′16″ հս․. լ. 46°15′39″ ավ. ե.^HGЯOL	9.97/8	Հ	հիմնադրել է Հակոբ Դ Ջուղայեցի կաթողիկոսը	Լուսանկար վերբեռնել
Բնակելի խցեր	17 դ.	համալիրի բակում և պարիսպներին կից	—	9.97/8.1	Հ	պարիսպներին կից խցերը կառուցվել են 1660-1668 թթ., խցերի բակի խումբը` 1682 թ.	Լուսանկար վերբեռնել
Գավիթ	1743 թ.	կից է Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն ամ-ից	—	9.97/8.2	Հ	եռակամար է, կառ.՝ Մելիք Եգան	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին	1663 թ.	համալիրի հվ-ամ մասում	—	9.97/8.3	Հ	եռանավ բազիլիկ	Լուսանկար վերբեռնել
Հնձան «Սևիի»	18 դ.	հիմնական հուշարձանախմբից հս, անտառապատ լեռնալանջին	—	9.97/8.4	Հ	երկհարկ	Լուսանկար վերբեռնել
Ճեմարան	17-18 դդ.	հվ-ից կից է պարսպին, աե-ից` սեղանատանը	—	9.97/8.5	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Մատուռ - դամբարան	17 դ.	կից է Սբ. Աստվածածին եկեղեցուն հս-ից	—	9.97/8.6	Հ	գմբեթավոր սրահ է, այստեղ թաղված է անապատի հիմնադիր Արիստակես վարդապետը (մահ.` 1669 թ.)	Լուսանկար վերբեռնել
Պարիսպ	1660- 1668 թթ.	համալիրի շուրջը	—	9.97/8.7	Հ	կառ.` Արիստակես վարդապետ, պարսպապատերը խուլ են, ներքուստ` ողջ պարագծով կցված են բնակելի խցերը, կենցաղային և տնտեսական շինությունները	Լուսանկար վերբեռնել
Սեղանատուն	17 դ.	կից է հվ պարսպապատին	—	9.97/8.8	Հ	թաղածածկ դահլիճ է, ծառայել է նաև որպես ընթերցարան, աե-ից կից է խոհանոցը	Լուսանկար վերբեռնել
Վանական համալիր Տաթևի վանք (Սբ. Եվստաթեոս առաքյալի ուխտ)	9-20 դդ.	գյուղից մոտ 200 մ հվ, Որոտանի վտակի աջ ափին	39°22′46″ հս․. լ. 46°15′00″ ավ. ե.^HGЯOL	9.97/9	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Աղբյուր	13 դ.	կից է հս պարսպին, ներքուստ	—	9.97/9.1	Հ	միակամար	Լուսանկար վերբեռնել
Բաղնիք	17 դ.	հիմնական հուշարձանախմբից հս-աե	—	9.97/9.2	Հ	թաղածածկ է, եռասրահ	Լուսանկար վերբեռնել
Բնակելի մասնաշենք	17 դ.	կից է ամ պարսպին	—	9.97/9.3	Հ	արևմտյան, միահարկ, կառ.` Զաքարիա եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Բնակելի մասնաշենք	17 դ.	համալիրի հվ կողմում	—	9.97/9.4	Հ	հարավային, երկհարկ, կառ.` Զաքարիա եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Բնակելի մասնաշենք	18-19 դդ.	համալիրի հս կողմում, հվ-ից կից է դարպասին	—	9.97/9.5	Հ	հյուսիսային, կառ.` Հովակիմ արքեպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Դամբարան Գրիգոր Տաթևացու	1787 թ.	Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու հվ մուտքի մոտ	—	9.97/9.6	Հ	կառ.` Հովակիմ արքեպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Դարպաս	11 դ.	պարսպի հս-աե հատվածում	—	9.97/9.7	Հ	կառ.` Գրիգոր եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին	1087 թ.	համալիրի հս-աե մասում, պարսպի մուտքի և դամբարանի ծածկերի վրա	—	9.97/9.8	Հ	կենտրոնագմբեթ, կառ.` Գրիգոր եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ	1295 թ.	կից է Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցուն հվ-աե-ից	—	9.97/9.9	Հ	կառ.` Ստեփանոս արքեպիսկոպոս Օրբելյան, ենթադրվում է, որ ճարտարապետը Մոմիկն է	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Կարապետ	11 դ.	հս-ից կից է դարպասի թաղակապ անցմանը	—	9.97/9.10	Հ	միանավ սրահ	Լուսանկար վերբեռնել
Եկեղեցի Սբ. Պողոս-Պետրոս	895-906 թթ.	համալիրի կենտրոնում	—	9.97/9.11	Հ	կառ.` Հովհաննես եպիսկոպոս, ունի որմնանկարներ	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	10 դ.	ագուցված է եկեղեցու ամ ճակատին, մուտքից վեր	—	9.97/9.11.1	Հ	Հովհաննես եպիսկոպոսի արձանագրությամբ	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Հայրապետ եպիսկոպոսի	1271 թ.	եկեղեցու մեջ	—	9.97/9.11.2	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Զանգակատուն	1896 թ. - 20 դ. սկիզբ	կից է Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցուն ամ-ից	—	9.97/9.12	Հ	եռահարկ	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	11 դ.	Սբ. Աստվածածին եկեղեցի տանող աստիճանների մոտ	—	9.97/9.13	Հ	ստորին մասը կոտրված	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	11 դ.	հենած է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.14	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	11 դ.	զանգակատան մոտ	—	9.97/9.15	Հ	վերին կես` եռատված	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	11-12 դդ.	հենած է առաջնորդարանի հվ ճակատին	—	9.97/9.16	Հ	արձանագիր	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	11-12 դդ.	հենած է զանգակատան պատին	—	9.97/9.17	Հ	ստորին կես	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	12-13 դդ.	զանգակատան մոտ	—	9.97/9.18	Հ	ընկած	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	13 դ.	համալիրի բակում, հուշասյունից 1.5 մ հվ	—	9.97/9.19	Հ	3 խաչքարերից կենտրոնինը	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	16 դ.	համալիրի բակի հս-աե կողմում, ավերված շինության մոտ	—	9.97/9.20	Հ	երկատված	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Աբրահամի	1365 թ.	ագուցված է վանքի բակի հվ-աե կողմի տնտեսական շինության պատին	—	9.97/9.21	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Անդրեասի	1269 թ.	համալիրի բակում, հուշասյունից 1.5 մ հվ	—	9.97/9.22	Հ	3 խաչքարերից աջակողմյանը	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Գրիգոր րաբունապետի	1401 թ.	Սբ. Աստվածածին եկեղեցու մոտ	—	9.97/9.23	Հ	պատվիրատու` Առաքել եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար թևավոր	10-11 դդ.	Սբ. Աստվածածին եկեղեցու մոտ	—	9.97/9.24	Հ	արձանագիր բեկոր, պահպանվել են ստորին և ձախ հորիզոնական խաչաթևերը	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Լալայի	1401 թ.	ընկած է Սբ. Պողոս-Պետրոս եկեղեցու մոտ	—	9.97/9.25	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Շմավոն վարդապետի	1472 թ.	համալիրի բակում, հուշասյունից 1.5 մ հվ	—	9.97/9.26	Հ	պատվիրատու` Ստեփանոս արքեպիսկոպոս, 3 խաչքարերից ձախակողմյանը	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Վասակի	11 դ.	հենած է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.27	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խոհանոց	18 դ. 1-ին կես	համալիրի հվ-աե կողմում, սեղանատան դիմաց	—	9.97/9.28	Հ	կառ.` Գասպար վարդապետ	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	1195 թ.	ագուցված է խոհանոցի հս ճակատին	—	9.97/9.28.1	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	12-13 դդ.	ագուցված է խոհանոցի հս ճակատին	—	9.97/9.28.2	Հ	արձանագիր է, պատվիրատու` Խաթուն	Լուսանկար վերբեռնել
Հյուրատուն	18 դ.	կից է հս պարսպին, ներքուստ	—	9.97/9.29	Հ	միահարկ է, թաղածածկ, կառ.` վանահայր Մինաս Շինաթաղեցի	Լուսանկար վերբեռնել
Հուշասյուն «Գավազան»	906 թ.	վանքի բակի հվ կողմում	—	9.97/9.30	Հ	ութանիստ է, ճոճվող, կառ.` Հովհաննես եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Ձիթհան	1787 թ.	հիմնական հուշարձանախմբից մոտ 20 մ հս-աե	—	9.97/9.31	Հ	ունի 4 արտադրասենյակ, կառ.` Հովակիմ արքեպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Շենք առաջնորդարանի	17 դ.	համալիրի հվ-աե մասում, Սբ. Գրիգոր եկեղեցուց հվ	—	9.97/9.32	Հ	երկհարկ. կառ.` Զաքարիա եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	12 դ.	ագուցված է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.32.1	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	13-14 դդ.	ագուցված է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.32.2	Հ	խիստ վնասված արձանագրությամբ	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	1306 թ. կամ 1308 թ.	ագուցված է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.32.3	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	1427 թ.	ագուցված է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.32.4	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Հայրապետ եպիսկոպոսի	1269 թ.	ագուցված է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.32.5	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար Պարոնջանի և Գասպարի	12-13 դդ.	ագուցված է առաջնորդարանի ամ ճակատին	—	9.97/9.32.6	Հ	պատվիրատու` Ղարաման	Լուսանկար վերբեռնել
Շենք դպրոցի	18 դ. 2-րդ քառորդ	պարիսպներից դուրս, աե պարսպին գրեթե ուղղահայաց, դարպասի անկյունից աե	—	9.97/9.33	Հ	կառ.` վանահայր Աբրահամ Աստապատեցի, 16 դասասենյակով, գործել է մինչև 20 դ., ավերված	Լուսանկար վերբեռնել
Պարիսպ	10, 18, 19 դդ.	համալիրի շուրջը	—	9.97/9.34	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Սեղանատուն	18 դ. 1-ին կես	վանքի հվ-աե մասում, ձորեզրին	—	9.97/9.35	Հ	կառ.` Գասպար վարդապետ	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	1187 թ.	ագուցված է սեղանատան սրահ - միջանցքի պատին	—	9.97/9.35.1	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	15 դ.	ագուցված է սեղանատան սրահ - միջանցքի պատին	—	9.97/9.35.2	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Սյունասրահ	1043 թ.	կից է Սբ. Պողոս - Պետրոս եկեղեցուն հվ-ից	—	9.97/9.36	Հ	կառ.` Հովհաննես եպիսկոպոս	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	10-11 դդ.	սյունասրահում	—	9.97/9.36.1	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	12-13 դդ.	սյունասրահում	—	9.97/9.36.2	Հ		Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	13 դ.	սյունասրահում	—	9.97/9.36.3	Հ	արձանագիր	Լուսանկար վերբեռնել
Խաչքար	13-14 դդ.	սյունասրահում	—	9.97/9.36.4	Հ		Լուսանկար վերբեռնել