Կապուտան (Կոտայքի մարզ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կապուտան (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Կապուտան | ||
 | ||
| Երկիր |  Հայաստան | |
| Մարզ | Կոտայքի | |
| Այլ անվանումներ | Լեռնավանք | |
| ԲԾՄ | 1700 մ | |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 1100 մարդ (2012[1]) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Կապուտան, գյուղ Հայաստանի Կոտայքի մարզում, մարզկենտրոնից 47 կմ հարավ-արևմուտք, իսկ Աբովյան քաղաքից 8 կմ արևելք, Հատիս լեռան ստորոտին։ Գտնվում է ծովի մակարդակից 1695-1784 մ բարձրության վրա։
Գյուղն ունեցել է նաև հին անվանում, որը սակայն մոռացության է մատնվել։ Որոշ աղբյուրներում հիշատակվում է գյուղի Գյոյքիլիսա թուրք եկվորների կողմից դրված անունը, որը նշանակում է կապույտ եկեղեցի։ Շրջակայքում կան կապույտ գույնի շինաքարեր, որի պատճառով էլ գյուղը ստացել է Կապուտան անունը։Գյուղի մոտաքայքի բլրի վրա կա մի եկեղեցի որըևս կառուցված է այդ նույն կապտավուն շինաքարից և հենց դրանով է պայմանավորված թուրքերի գյուղին տված Գյոյքիլիսա անվանումը։ Կապուտան է վերանվանվել 1935 թ.-ի հունվարի 3-ին։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղի հիմնման մասին տեղեկություններ չկան, սակայն շրջակայքում գտնվող հուշարձաններն ու պատմամշակութային կառույցները վկայում են որ գյուղըվաղ միջնադարից արդեն հայաբնակ է եղել։ 1604 թվականին գյուղը բռնագաղթի պատճառով գրեթե ամբողջությամբ ամայացել է, սակայն քիչ անց կրկին վերաբնակեցվել և շենացել է, չնայած որոշ պատմական ցավոտ դեպքերի (օրինակ` 1905-1907 թվականների հայ-թուրքական հակամարտությունները)։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1830-ական թվականներին գյուղում տեղի է ունեցել մարդահամար, որի արդյունքների համաձայն այստեղ հայերից բացի այստեց բնակվել են խանական իշխանությունների կողմից աջակցություն ստացած թյուրքական ծագմամբ որոշ մուսուլմանական ցեղեր։ Գյուղի բնակչությունը բավականին մեծացել է 1930-ական թվականներին, և ներկայումս էլ գրեթե հավասարվում է այդ թվականներին գյուղի ունեցած բնակչությանը։
Կապուտանի ազգաբնակչության փոփոխությունը.[2]
| Տարի | 1873 | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 660 | 1003 | 1110 | 1574 | 1119 | 1073 | 1050 | 1028[3] | 1312 | 1210[4] |
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչությունը զբաղվում է խոշոր և մանր եղջերավոր անասնաբուծությամբ, հացահատիկի մշակությամբ։
Պատմամշակութային կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կապուտանն ունի 7-րդ դարի Սուրբ Հովհաննես (մնացել է միայն մի քանի մասունքներ) եկեղեցին, որը միջև խորհրդային տարիները եղել է գյուղի միակ ծխական եկեղեցին։ Այն 1886 թվականին որոշակի վերանորոգումներ է կրել։ Գյուղի մոտակայքում` բլրի գագաթին է գտնվում նաև Սուրբ Մինաս եկեղեցին, որ ըստ 1839 թվականին գրված հիշատակումների այդ ժամանակ դեռևս կանգուն է եղել։ Ըստ շինարարական արձանագրության եկեղեցին կառուցվել է 1349 թվականին։ Հիմնադրման թվականը գրված է ղել եկեղեցու մոտակայքում գետնին ընկած քարերից մեկի վրա, որը ընկել էր եկեղեցու երկրորդ հարկի արևմտրան պատի հյուսիսային եզրից։ Հայտնի է, որ եկեղեցին կանգուն է եղել մինչև 1920-ական թվականները։ Պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության ընկերության միջոցներով 1981-1983 թվականներին եկեղեցին որոշակիորեն վերակառուցվել է։ Գյուղի հյուսիսարևմտյան եզրում կա խաչքարերով գերեզմանոց (VII-XX դարեր), «Կապույտ խաչ» խաչքար (XII-XIII դարեր)։ Ահնտեղ հատկապես աչքի է ընկնում գերեզմանոցի միջնադարյան հատվածը։ Այստեղ կան բազմաձև տապանաքարեր և մեկ տասնյակից ավելի յուրահատուկ ու գեղաքանդակ խարքարեր։ Գյուղի հարավային եզրին` տներից մեկի բակում է գտնվում Կապույտ խաչքարը։ Այս խաչքարը թվագրվում է XII-XIII դարերին։ 1947 թվականի ուսումնասիրության համաձայն դրա կողքին ընկած էին նաև Սուրբ Մինաս եկեցեցու սյան խոյակն (խարիսխը) ումի քանի արձանագիր քարաբեկորներ։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Կոտայքի մարզի մարդահաշիվը (հայ.)
- ↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 108»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-09-12-ին։ Վերցված է 2014 Ապրիլի 14
- ↑ «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ. 5, էջ 723
- ↑ 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները
| |||||||||||||||||||||||||
