Իսլամի ազգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իսլամի ազգ
Տեսակsect?, քաղաքական կազմակերպություն և կրոնական նոր շարժում
Երկիր ԱՄՆ
Հիմնադրվածհուլիսի 4, 1930
Գլխադասային գրասենյակMosque Maryam, Իլինոյս, ԱՄՆ
Գլխավոր քարտուղարWallace Fard Muhammad? և Louis Farrakhan?
Տպագրական մարմինMuhammad Speaks? և Bilalian News?
ՀիմնադիրWallace Fard Muhammad?
Կայքnoi.org​(անգլ.)

Իսլամի ազգ (անգլ.՝ Nation of Islam), աֆրոամերիկացիների քաղաքական և կրոնական շարժում, որը հիմնադրվել է 1930 թվականին Միչիգան նահանգի Դեթրոյթ քաղաքում Ուոլաս Ֆարդ Մուհամմադի կողմից։ «Իսլամի ազգի» դավանանքը շատ է տարբերվում ավանդական իսլամից, չնայած հիմնված է դրա արժեքների վրա։ Կազմակերպության հիմնական նպատակն է բարելավել աֆրոամերիկացիների հոգևոր, սոցիալական և տնտեսական վիճակը Միացյալ Նահանգներում և ամբողջ աշխարհում։ Ամերիկյան մամուլը մեղադրվում է սևամորթների ռասիզմի[1], իսկ որոշ կազմակերպությունների, այդ թվում՝ հրեական, ծայրահեղականության և ցուցադրական հակասեմականության մեջ[2][3][4][5]։

1934 թվականի հունիսին Ֆարդ Մուհամմադի անհետացումից հետո «Իսլամի ազգը» ղեկավարեց Էլայջա Մուհամմադը, որը ստեղծեց նոր պաշտամունքի վայրեր, ինչպիսիք են Մուհամմադի Իսլամական համալսարանը, մի շարք ձեռնարկություններ, տնտեսություններ և անշարժ գույք Միացյալ Նահանգներում և արտերկրում[6], ինչպես նաև դարձավ կազմակերպության ամենահայտնի առաջնորդը։ Այնուամենայնիվ, Եղիայի որդին՝ Վարիտ Դին Մուհամմադը, և հայտնի գաղափարախոսը և սևամորթների իրավունքների համար պայքարող Մալքոլմ Իքսը հրաժարվեցին «իսլամի ազգի» գաղափարախոսությունից՝ հօգուտ սուննի իսլամի, քանի որ իսլամի հիմնական արժեքները ցանկացած ձևով հակասում են ազգայնական գաղափարախոսությանը։ Այսօր կազմակերպության ղեկավարը Լուիս Ֆարախանն է, իսկ գլխավոր շտաբը գտնվում է այսպես կոչված «իսլամի ազգի» տաճարում՝ Մարիամի անվան մզկիթում, որը գտնվում է Չիկագո քաղաքում։

Կազմակերպությունը հրատարակում է նաև The Final Call թերթը։ Իսլամի ազգը պաշտոնական տեղեկատվություն չի հրապարակում իր անդամների թվի մասին, սակայն New Yorks Times-ի գնահատմամբ՝ նրանց թիվը տատանվում է 20,000-ից 50,000-ի սահմաններում, չնայած տարածված է, որ նրանց թիվտ ավելի շատ է[7]։ «Իսլամի ազգի» անդամների բացարձակ մեծամասնությունը գտնվում է ԱՄՆ-ում, կան նաև փոքր հասարակություններ Կանադայում, Մեծ Բրիտանիայում, Ֆրանսիայում, Ճամայկայում և Տրինիդադ և Տոբագոյում։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

30-ական, 40-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Իսլամի ազգի» կրթական կենտրոնի շենք, 1965 թվական

Իսլամը սկսեց ակտիվորեն տարածվել աֆրոամերիկացիների շրջանում 20-րդ դարի սկզբին։ Նրանք ընտրեցին իսլամը, այլ ոչ թե քրիստոնեությունը, քանի որ այն կապված էր սևամորթների նկատմամբ ճնշումների և սպիտակամորթների գերակայության հետ։ Իսլամը, ընդհակառակը, շեշտում էր հավատացյալների հավասարությունը, համայնքի ներսում փոխօգնությունը, ումմայի համերաշխությունը, որը վեր է էթնիկ և ռասայական տարբերություններից[8]։

«Իսլամի ազգը» (ԻԱ) հիմնադրվել է 1930 թվականին Միչիգան նահանգի Դեթրոյթ քաղաքում՝ Ուոլաս Ֆարդ Մուհամմադի կողմից; ԻԱ-ի նոր հետևորդները սկսեցին հավատալ, որ Ֆարդ Մուհամմադը Աստված է մարդու մարմնում և քրիստոնյաների և մուսուլմանների երկար սպասված Մեսիան։ Իր կառավարման տարիներին Ֆարդ Մուհամմադը ստացել է ավելի քան 25,000 հետևորդների աջակցությունը, ովքեր նրան մարգարե են անվանել։ 1934 թվականին Ֆարդին փոխարինեց նրա մերձավորը՝ Էլայջա Մուհամմադը, բայց Դեթրոյթի իսլամի ազգի տաճարում ծագած տարաձայնությունների պատճառով նա տեղափոխվեց Չիկագո, որտեղ հիմնեց երկրորդ տաճարը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Եղիան կոչ էր անում սևամորթներին խուսափել զորակոչվելուց՝ ասելով, որ ԱՄՆ-ը նրանց համար ոչինչ չի արել։ Պատերազմի ժամանակ Եղիան մեղադրվում էր զինվորական հաշվառման կանոնները խախտելու մեջ, և նա բանտարկվեց, որտեղ նա գտնվում էր 1942-1946 թվականներին։

50-ական, 60-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազատ արձակվելուց հետո Եղիան անմիջապես սկսեց զարգացնել կազմակերպությունը՝ հավաքելով ԻԱ-ի նոր անդամներ։ Նրա ծրագիրը նախատեսում էր առանձին սևամորթ ազգի ստեղծում և նրանց կողմից կրոնի ընդունում, որը հիմնված էր Ալլահի երկրպագության և այն համոզմունքի վրա, որ սևամորթները Աստծո նոր ընտրյալ ժողովուրդն են[9]։

Նոր կազմակերպությունը գրավել է սևամորթների իրավունքների համար հայտնի արմատական մարտիկի՝ Մալքոլմ Լիթլի ուշադրությունը, ով այդ պահին բանտում էր գտնվում գողության և կողոպուտի համար։ Եղբայր Ռեգինալդի ազդեցության տակ, որը Դեթրոյթում դարձավ ԻԱ-ի անդամ, Մալքոլմը թողեց ծխելը, մոլախաղերը, հրաժարվեց խոզի մսից, ժամեր անցկացրեց բանտային գրադարանում գրքեր կարդալով և զարգացրեց իր մեջ հռետորի հմտությունները։ Ազատ արձակվելուց և ԻԱ-ին միանալուց հետո Էլիան մալքոլմին հրամայեց «ստրուկ» ազգանունը փոխարինել Լիթլ Իքսով (X)։ Մալքոլմի ազդեցությունը ԻԱ-ի արագորեն աճեց, և շուտով նա դարձավ ԻԱ-ի տաճարի 11-րդ և 7-րդ քահանան։ Ինքը՝ Եղիան, մալքոլմին հայտարարեց ԻԱ-ի ազգային ներկայացուցիչ և երկրորդը՝ Եղիայից հետո։ 1960-ականներին կազմակերպությունը ծաղկեց և հավաքեց ավելի քան 500,000 հետևորդ։ 1964 թվականի մարտին Մալքոլմ X-ը բռնի կերպով հեռացվեց Իսլամի ազգից, իսկ հաջորդ ամիս նա պնդեց, որ ինքը երբեք չի լքել ոչ իր կամքով, ոչ էլ ներկայացուցիչները Նյու Յորքում դավադրություն են կազմակերպել Ջոզեֆի հետ՝ ճնշելու նրան և ժողովրդին[10]։

«Իսլամի ազգի» տաճարների թիվը ըստ 1965 թվականի տվյալների

1955 թվականին Իսլամի ազգին միանում է Լուիս Ուոլկոտը և ավանդույթի համաձայն չի փոխում իր ազգանունը Ֆարախանի։ Ավանդական իսլամ ընդունած Մալքոլմ X-ի հրաժարականից հետո Լուիսը դառնում է Հարլեմի յոթերորդ տաճարի նոր քահանան, ԻԱ-ի նոր ներկայացուցիչը և Էյլաջա Մուհամմադի աջ ձեռքը։ Իր նախորդի նման, Լուիսը դինամիկ, խարիզմատիկ առաջնորդ էր և հիանալի խոսնակ, ով ունակ էր դիմել աֆրոամերիկացի մեծ զանգվածներին[11]։

Նույն թվականին երիտասարդ բռնցքամարտիկ Կասիուս Քլեյը նոկաուտի ենթարկեց Սոնի Լիստոնին և, դառնալով բռնցքամարտի ծանր քաշային կարգի աշխարհի չեմպիոն, հայտարարեց, որ միանում է ԻԱ-ին և վերցնում նոր անունը՝ «Մուհամմեդ Ալի»։ Ըստ սկզբունքների ԻԱ Ալին հրաժարվել է զինվորական ծառայության անցնել ԱՄՆ բանակի զորակոչով՝ նշելով, որ իր կրոնական զգացմունքները կխանգարեն մասնակցել Վիետնամի պատերազմին։ Դրա համար Ալիին 3 տարի զրկեցին չեմպիոնի կոչումից, և նա ԱՄՆ-ում հեռացվեց բռնցքամարտից։ 1967 թվականին քրեական գործ է հարուցվել Ալիի բանակ գնալուց հրաժարվելու պատճառով, սակայն երկարատև դատավարությունից հետո Ալին արդարացվել է և ազատ արձակվել[12]։

70-ական-90-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նիի ղեկավար Էլայջա Մուհամմադը մահացավ 1975 թվականին, այդ ժամանակ ԱՄՆ-ում տեղակայված էին ԻԱ-ի 75 կենտրոններ։ Նոր առաջնորդ ընտրվեց Ուոլաս Մուհամմադը՝ Եղիայի հինգերորդ որդին, իսկ Լուիս Ֆարախանը մնաց գերագույն քահանա։ Ուոլեսը իսլամի ազգը վերանվանեց ալ-Իսլամի համաշխարհային հանրություն Արևմուտքում (The World Commmunity of Al-Islam in the West), այնուհետև՝ «Ամերիկյան Իսլամական առաքելություն» (American Muslim Mission)[13], իսկ ավելի ուշ՝ «մուսուլմանների ամերիկյան հասարակություն» (American Society of Muslims)։ Ի տարբերություն հոր, որը որպես դավանանքի հիմք ընդունում էր սևամորթ ռասայի գերակայությունը, Ուոլասը ավանդական իսլամի հետևորդ էր և ձգտում էր փոխել կազմակերպությունը[14]՝ այն հաղորդելով սուննի իսլամին և մաքրելով այն սև ազգայնականությունից, նա ձգտում էր ընկերական կապ հաստատել հիմնական մուսուլմանական համայնքների հետ։ Այնուամենայնիվ, Ուոլաս Մուհամմադը չկարողացավ հասնել անհրաժեշտ արդյունքների և հրաժարական տվեց 2003 թվականի օգոստոսի 31-ին, և նրա կազմակերպությունը լուծարվեց:

Միլիոնավոր երթ Վաշինգտոնում

1977 թվականին Լուիս Ֆարախանը, Ֆարդ Մուհամմադի ուսմունքների եռանդուն աջակիցը, որը դժգոհ էր Ուոլասի բարեփոխումներից, հրաժարական տվեց և որոշեց վերստեղծել ԻԱ կազմակերպությունը, որը հիմնված էր Ֆարդ Մուհամմադի և Եղիա Մուհամմադի ուսմունքների վրա՝ դառնալով դրա նոր առաջնորդը։ 1981 թվականին Լուիսը հրապարակավ հայտարարեց, որ վերակենդանացրել է ոչին։ Լուիս Ֆարախանը ճանապարհորդեց ամբողջ Ամերիկայում՝ ելույթ ունենալով տարբեր քաղաքներում և հավաքագրելով նոր աջակիցներ, հատկապես երիտասարդ սևամորթ ուսանողների շրջանում։ Լուիսը նաև վերականգնեց ԻԱ-ին պատկանող սկզբնական տաճարները, ինչպես, օրինակ, Իլինոյս նահանգի Չիկագո քաղաքի Ազգային երկրորդ տաճարը։ Ներկայումս կան ավելի քան 130 տաճարներ ամբողջ աշխարհում։

1995 թվականին ԻԱ-ի կազմակերպեց երթ միլիոնավոր սևամորթ տղամարդկանց երթ՝ աֆրոամերիկյան հասարակության միասնությունը խթանելու և ընտանեկան արժեքները տարածելու համար։ Երթին ժամանողների թիվը տատանվում է, տարբեր աղբյուրների գնահատմամբ, 400,000-ից 1,100,000 մարդու միջև։ ԻԱ-ն Վաշինգտոնում ՁԻԱՀ-ով հիվանդների համար պոլիկլինիկա է ստեղծել։ Կազմակերպությունը աշխատել է Լոս Անջելեսի ավազակախմբերի անդամներին նորմալ կյանք վերադարձնելու ուղղությամբ՝ միաժամանակ շարունակելով բարելավել ԱՄՆ սևամորթ բնակչության տնտեսական վիճակը և նպաստել աֆրոամերիկյան համայնքի բարեփոխումներին՝ իր ավանդական նպատակներին համապատասխան[15]։

Մեր ժամանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

21-րդ դարի սկզբին ԻԱ կազմակերպության անդամների թիվը գնահատվում էր 10,000-ից 50,000 մարդ, չնայած Ֆարահանի ելույթները շատ ավելի մեծ թվով մարդկանց էին գրավում։ Ֆարահանի ղեկավարությամբ ԻԱ-ն դարձավ երկրի ամենաարագ աճող քաղաքական շարժումներից մեկը։ ԻԱ-ի մասնաճյուղերը ձևավորվել են նաև Գանայում, Լոնդոնում, Փարիզում և Կարիբյան կղզիներում։ Միջազգային ազդեցության ամրապնդման նպատակով Ֆարահանը դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել բազմաթիվ իսլամադավան երկրների, մասնավորապես Լիբիայի նախագահ Մուամար Քադաֆիի հետ։ 2000 թվականին քաղցկեղից առաջացած բարդությունների հետևանքով կլինիկական մահից հետո Ֆարահանը մեղմացրել է ռասայական հռետորաբանության իր մարտավարությունը՝ մերձենալու ազգային փոքրամասնությունների այլ ներկայացուցիչների հետ, ինչպիսիք են բնիկ ամերիկացիները, լատինամերիկացիները և ասիացիները, ինչպես նաև սուննի ուղղվածության ուղղափառ իսլամի հետ[11]։

Գաղափարախոսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հատկանշական հագուստ, որը կրում են ԻԱ-ի հետևորդները՝ հիմնված իսլամական կնոջ հագուստի կոդի վրա: Կոստյումները սովորաբար սպիտակ են, իսկ պարանոցը՝ բաց

«Իսլամի ազգը» քարոզում է իսլամական հավատքի հինգ սյուների պահպանումը, չնայած դրանցից 3-ին հետևելը պարտադիր չէ, ի տարբերություն ավանդական իսլամի։ Նա նաև սովորեցնում է բարոյականություն, փոխադարձ հարգանք և ճիշտ ապրելակերպ, ներառյալ ճիշտ հագուստի ծածկագիրը։ ԻԱ-ն կոչ է անում առողջ ապրելակերպ վարել, դիետա պահել, զբաղվել ֆիզիկական վարժություններով, չօգտագործել ալկոհոլ, խոզի միս, թմրանյութեր և ծխախոտ, որպեսզի հակադրվի «դիվային սպիտակ ռասային», որի հասարակությունը հիմնված է ագահության, դաժանության և շովինիզմի վրա։ Մասնավորապես, Եղիա Մուհամմադը լոբով կարկանդակին տվել է ազգային սննդի կարգավիճակ և կոչ է արել իր անդամներին օգտագործել կարկանդակը որպես աֆրոամերիկյան խոհանոցի սեփականություն։ Լոբու կարկանդակները հաճախ կարելի է գտնել ԻԱ-ի հետևորդների դարակներում, որոնք պատրաստվում են կազմակերպության համար միջոցներ հայթայթելու համար[16]։

Անհրաժեշտ է նաև ձեռնպահ մնալ արտամուսնական սեռական հարաբերությունից կամ ամուսնական զուգընկերոջ հետ սեռական հարաբերությունից հաճույքի համար, եթե դա չի վերաբերում սերունդ տալուն։ Աբորտները նույնպես կտրականապես խորհուրդ չեն տրվում անել, բացառությամբ այն իրավիճակի, երբ ապագա մոր կյանքը վտանգված է։ Իսլամի ազգի հիմնական նպատակն է հավատալ մեկ Աստծուն՝ Ալլահին, և որ նա հայտնվեց ի դեմս Ֆարդ Մուհամմադի, և որ սև մրցավազքը մարդկանց ճշմարիտ և առաջին մրցավազքն է, ինչպես նաև Աբրահամի սերունդը, և սևամորթներին վիճակված է դառնալ Աստծո ընտրյալ ժողովուրդ։ Ազգը իսլամի սովորեցնում է նաև, որ ազգամիջյան ամուսնությունները արգելված. այս ամենը կազմակերպության կողմից հրատարակվել է գրքերում, փաստաթղթերում և հոդվածներում[17]։ Նաև հետևորդները չեն հավատում, որ սևամորթների ստրկությունը կանխատեսվել է Ծննդոցում (Աստվածաշունչ)[18]։

Մալքոլմ Իքսի օրոք նա հայտարարեց սևամորթների ռասայական գերակայության գաղափարը, որոնք, սակայն, դասակարգային խտրականության զոհ դարձան[19]։

Իսլամի ազգը սովորեցնում է, որ ազգամիջյան ամուսնություններն արգելված են, ինչպես ասվում է ԻԱ-ի 10-րդ օրենքում։

Տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ «Իսլամի ազգի» գաղափարախոսության՝ երկիրն ու լուսինը ժամանակին նման էին, և երկիրն արդեն ավելի քան 76 տրիլիոն տարեկան է[20]։ Եվ դրա վրա եղած հողը կոչվում էր Ասիա[21]։ Սևամորթ մարդիկ երկրի վրա առաջին մարդիկ են, որոնց Աստված ստեղծել է, մինչդեռ երկրի վրա բոլոր սպիտակ, շագանակագույն, կարմիր և դեղին ժողովուրդները առաջացել են սևամորթ մարդուց։

NBC հեռուստաալիքով մամուլի հետ հարցազրույցի ժամանակ կազմակերպության ղեկավար Լուիս Ֆարախանը պատասխանել է իսլամի ազգի ուսմունքների խնդիրների մասին հարցին․

Գիտեք, այնքան էլ անհավանական չէ այն կարծիքը, որ սպիտակամորթ մարդիկ, ովքեր գենետիկորեն չեն կարողանում դեղին, շագանակագույն կամ սևամորթ մարդկանց ստեղծել, ունեն սևամորթ արմատներ։ Գիտնականները հաստատում են, որ մարդկությունը ծագել է Աֆրիկայում, և որ մարդու նախահայրը սևամորթ է եղել։ Ղուրանն ասում է, որ Աստված Ադամին ստեղծեց սևամորթ ցեխից և դրանից ձուլեց ձևը։ Այսպիսով, եթե սպիտակամորթները սերում են առաջին մարդկանցից, այսինքն՝ սևամորթներից, ապա ո՞րն է մեր առաջացման գործընթացը։ Դա հիմար հարց չէ։ Սա գիտական հարց է, որը ենթադրում է գիտական պատասխան։ Դա չի նշանակում, որ մենք ավելի բարձր ենք, կամ որ դուք ավելի վատ եք։ Սա ենթադրում է, սակայն, որ դուք սերում եք սևամորթ ռասայից. գերազանցությունն ու թերարժեքությունը որոշվում են արդարությամբ, այլ ոչ թե մաշկի գույնով։

Մամուլը նաև հարց է տվել, թե ինչպես է Լուիս Ֆարախանը վերաբերվում Եղիա Մուհամեդի այն գաղափարին, որ սպիտակամորթները «կապուտաչյա սատանաներ են»։ Ֆարահանը պատասխանել է․

Դե, դուք սուրբ չեք եղել, ինչպես վարվել եք մութ ժողովուրդների, նույնիսկ ձեր ժողովրդի նկատմամբ։ Բայց ճշմարտությունն այն է, որ ցանկացած քաղաքակրթություն, որը մեծ չարություններ է գործում, կարող է սատանա համարվել։ Աստվածաշունչը նկարագրում է Բաբելոնի անկումը, և այն ընկավ, քանի որ այն դարձավ դևերի նոր կացարան։ Մենք հավատում ենք, որ Հին Բաբելոնը ժամանակակից Բաբելոնի խորհրդանիշն է, որը ներկայացնում է ժամանակակից Ամերիկան[22]։

Հնադարյան ցեղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

66 տրիլիոն տարի առաջ երկրի վրա ապրում էին 13 զարգացած սև ցեղեր, որոնց տեխնոլոգիաների զարգացման մակարդակը զգալիորեն գերազանցում էր այսօրվա կլաններին։ Գիտնականը, ցեղերից մեկի ներկայացուցիչը, վտարվեց այնտեղից և, որպես վրեժխնդրության նշան, պայթեցրեց երկիրը՝ պոկելով դրանից մի ամբողջ կտոր, որը արդյունքում դարձավ Լուսին, աղետից հետո 13 ցեղերից 12-ը անհետացան, մնաց միայն «Շաբազ» ցեղը, որը նախ գնաց ապրելու Եգիպտոսի Նեղոսի հարուստ հովիտներում՝ այնտեղ հիմնելով հին քաղաքակրթություն և, ի վերջո, տեղափոխվեց Արաբական թերակղզի՝ այնտեղ հիմնելով Սուրբ Մեքքա քաղաքը[23]։ Ինչպես Մալքոլմ Իքսը պնդում էր 1962 թվականին իր ելույթում, իսկական սևամորթներն ունեին մութ, ինչպես գիշերը, նուրբ մաշկ և սև ուղիղ մետաքսե մազեր, սակայն Շաբազ անունով գիտնականը, որի անունը համահունչ է ցեղի անվան հետ, առաջարկեց տիրապետել Աֆրիկայի կենտրոնական շրջաններին, մի բան, որի հետ համաձայն չէին ցեղի մյուս գիտնականները։ Արդյունքում գիտնականն իր ընտանիքի հետ մեկնել է ապրելու Աֆրիկայի ջունգլիներում, դաժան կյանքի և կլիմայի պատճառով նրանց սերունդների մաշկը կոշտացել է։ Ինքը՝ Մալքոլմը, նշել է, որ Աֆրիկայում, թեև քիչ, բայց դեռ կան սևամորթներ, որոնք ուղիղ մազեր ունեն։ Մ. թ. ա. 4084 թվականին Շաբազզ ցեղից գիտնական Յակուբ անունով չար հանճարը ցանկացավ իշխանություն վերցնել իր ձեռքում և հավաքելով 59,999 սևամորթ հետևորդներ[24], գնաց ապրելու Պատմոս կղզում, որտեղ դարեր շարունակ սպանվում էին սևամոորթ նորածինները, և այդպիսով 600 տարի անց առաջացավ սպիտակամորթների ցեղը կամ ավելի ճիշտ հրեաները, որոնք դարձան մնացած սպիտակամորթների նախնիները և սկսեցին դուրս մղել իսկական սևամորթներին զարգացած քաղաքակրթություններից և սկիզբ դրվեց սպիտակամորթների գերիշխանությանը[25]։ Միևնույն ժամանակ, սպիտակամորթների և հատկապես հրեաների շրջանում Յակուբը լայնորեն հարգվում է որպես Հակոբ մարգարե[26]։

Յակուբայի նոր ցեղը ձեռք է բերել այնպիսի հատկություններ, ինչպիսիք են խաբելը՝ բաժանելու և տիրելու, ագահությունն ու շովինիզմը[27]։

Եզեկիելի անիվները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եղիա Մուհամմադը նաև քարոզում էր, որ հարթ ափսեների տեսքով ՉԹՕ-ները ոչ այլ ինչ են, քան Եզեկիել մարգարեի անիվները, որոնք կառուցվել են «Նիպոն» կղզում, որն այսօր հայտնի է որպես Ճապոոնիա։ Այդ ժամանակ անիվները կառուցելու համար 15 միլիարդ դոլարին համարժեք միջոցներ էին պահանջվում։ Ամերիկան դեռ չգիտի, թե ինչ մետաղ է պահանջվում անիվ կառուցելու համար։ Իր ձևի շնորհիվ անիվը կարող է արագացնել ժամում հազար մղոն։ Գոյություն ունի մեծ անիվ, կամ «մայր անիվ», որը համաչափ է փոքր մոլորակին և ավելի քան 1500 փոքր անիվ, որոնք միմյանցից կես մղոն հեռավորության վրա են գտնվում։ Յուրաքանչյուր անիվ ունի 3 ռումբ. անիվները նախատեսված են երկրի վրա լեռների ձևերը փոխելու համար, ասում էր Եղիան։ Իսկ մայրական անիվի հզորությունն այնքան մեծ է, որ միայն ձայնով կարող է քանդել տները[28]։

Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Իսլամի ազգի» գաղափարախոսությունը հիմնված է այսպես կոչված 13 սյուների վրա, որոնց համար հիմք են ընդունվել իսլամի հիմնական օրենքները[29]․

  1. Հավատք մեկ Աստծո հանդեպ, որի իսկական անունը Ալլահ է։
  2. Հավատք Սուրբ Ղուրանի և Աստվածաշնչի բոլոր մարգարեների հանդեպ։
  3. Հավատք Սուրբ Ղուրանի ճշմարտացիությանը։
  4. Հավատ Ալլահի մարգարեների և սուրբ գրությունների հանդեպ, որոնք մարգարեները փոխանցել են մարդկանց։
  5. Հավատք առ մտավոր հարություն (mental resurrection), սևամորթներն առաջինը հարություն կառնեն, ընդ որում այն ժողովուրդը, որը ժամանակին ընտրվել է Ալլահի (հրեաների) կողմից, կմերժվի նրա կողմից, իսկ նոր ընտրյալները կդառնան սևամորթները։ Նաև բոլոր արդարները հարություն կառնեն։
  6. Հավատը Վերջին դատաստանին, որը կսկսվի ԱՄՆ-ում։
  7. Այն համոզմունքը, որ սևամորթ ազգը պետք է լիովին ազատվի սպիտակամորթ ամերիկացիների տիրապետությունից, սպիտակամորթների կողմից նրանց տրված անուններից, անուններ, որոնք կապված են սպիտակամորթ Տիրոջ և սևամորթ ստրուկի հետ։ Բոլոր սևամորթները կունենան իրենց անունները, որոնք կապված չեն եվրոպացիների հետ։
  8. Երկրի վրա բոլոր մարդկանց արդարության հանդեպ հավատը, ազգային հավասարությունը։
  9. Այն համոզմունքը, որ ինտեգրման քաղաքականությունը կեղծավորություն է և սևամորթ ժողովրդի ինքնությունը, նրանց հավասարության և բարեկամության ոգին ոչնչացնելու փորձ, քանի որ սևամորթ ազգը պետք է սկսի Ամերիկայի նոր պատմություն։ Եթե  սպիտակամորթ մարդը դավանում է բարեկամություն սևամորթի հետ, ապա նա կարող է ապացուցել իր ճշմարտությունը, եթե նա աջակցում է ԱՄՆ-ում սպիտակամորթ և սևամորթ ժողովուրդների լիակատար հավասարության գաղափարին։
  10. Այն համոզմունքը, որ մուսուլման եղբայրները դավանում են արդար իսլամ և չեն մասնակցում պատերազմներին, որոնք խլում են մարդկանց կյանքեր։ Սակայն Ամերիկան պետք է մի կտոր հող հատկացնի մուսուլման եղբայրների համար։
  11. Այն համոզմունքը, որ կնոջը պետք է հարգել և պաշտպանել այնպես, ինչպես նրան պաշտպանում են այլ ազգությունների ներկայացուցիչները։
  12. Այն համոզմունքը, որ Ալլահը ի դեմս Ֆարդ Մուհամմադի (ԻԱ կազմակերպության հիմնադիր) հայտնվեց 1930 թվականի հուլիսին, և նա նաև քրիստոնյաների և Մահդիի երկար սպասված Մեսիան է մուսուլմանների համար։
  13. Այն համոզմունքը, որ չկա Աստված, բացի Ալլահից, և մի օր նա կստեղծի բազմամշակութային պետություն, որտեղ բոլոր ազգերը կապրեն խաղաղության մեջ։

Նմանություններ և տարբերություններ ավանդական իսլամից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարիամ մզկիթը կամ իսլամի տաճարը, որը Իսլամի ազգի գլխավոր սրբավայրերից մեկն է, Չիկագո

Չնայած իսլամը որպես կրոնի հիմք է ընդունվել, Իսլամի ազգի համար, սակայն կրոնում կան զգալի տարբերություններ և նորամուծություններ, ի տարբերություն ավանդական իսլամի, մասամբ են պահպանվում իսլամի 5 հիմնական հիմնասյուները։

  1. Հավատ մեկ Աստծո՝ Ալլահի հանդեպ (ԻԱ-ի հետևորդները հավատում են, որ ԻԱ-ի հիմնադիր Ուոլաս Ֆարդը Ալլահն էր)[30]։
  2. Ամեն օր հնգապատիկ նամազ կատարելը (հետևորդները պարտադիր չեն համարում նամազի պահպանումը՝ ապավինելով այն փաստին, որ բավական է ընդունել իսլամը և հավատալ Ալլահին)[31]։
  3. Իսլամական ծոմ պահելը Ռամադանի ընթացքում (հետևորդները նույնպես պարտադիր չեն համարում ծոմ պահելը)։
  4. Զաքաթի համապատասխանությունը։
  5. Հաջ, կամ ուխտագնացություն դեպի Մեքքա (հետևորդները ուխտագնացություն կատարելը պարտադիր չեն համարում)։

Իսլամի ազգի ներկայացուցիչների մզկիթներում կան դասախոսությունների սրահներ, աղոթատեղիներ, որոնք բաժանված են տղամարդկանց և կանանց երկու կողմերում և աղոթասրահ, որը հայտնի է որպես «մուսալլա»։

Ի տարբերություն ավանդական իսլամի, որտեղ ենթադրվում է, որ Մուհամմադը Աստծո վերջին առաքյալն էր, իսլամի ազգի հետևորդները հավատում են, որ Ալլահը նրանց հայտնվեց իրենց հիմնադիր Ֆարդ Մուհամմադի կերպարով, իսկ Եղիա Մուհամմադը նրա վերջին մարգարեն էր[32]։ Իսլամի ազգի հետևորդները հիմնադրին անվանում են «վարպետ Ֆարդ Մուհամմադ»[33]։ Իրենց հավատքի մեջ նրանք հիմնված են Ղուրանի այայի վրա (10:47), որտեղ ասվում է, որ յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր սուրհանդակը։

Բացի այդ, եթե ավանդական իսլամը հիմնականում հիմնված է միաստվածության վրա և չի տարբերակում մարդկանց միջև՝ նրանց վերագրելով Աստծո ստրուկների նույն դերը, ապա Իսլամի ազգի գաղափարախոսության համաձայն, երկրի վրա առաջին և ճշմարիտ ազգը սևամորթ ցեղն էր։ Բացի այդ, ավանդական Իսլամը հերքում է Յակուբի Մարգարեի դերը որպես չար կախարդ և Եզեկիելի անիվը, որպես իսլամի ազգի նորամուծություն։ Այսպիսով, եթե ըստ Ղուրանի, աշխարհը ստեղծվել է Ալլահի կողմից իր ներկայիս տեսքով 6 օրվա ընթացքում, ապա ըստ Եղիա Մուհամմադի ուսմունքների, երկիրն ու լուսինը գոյություն ունեն տասնյակ տրիլիոնավոր տարիներ և սկզբում նման էին միմյանց։ Ըստ Ալիջա Մուհամմադի ուսմունքների, երկիրը և լուսինը գոյություն ունեն 10 տրիլիոն տարի և սկզբում նման էին միմյանց։ ԻԱ- ի մեկ այլ նորամուծություն է տեսությունը 13 հնագույն սևամորթ ցեղերի գոյության մասին, որոնք ստեղծել են հին քաղաքակրթություններ, ներառյալ եգիպտական քաղաքակրթությունը և կառուցել են Մեքքան։

Մամուլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԻԱ-ի անդամ, որը վաճառում է կազմակերպության կողմից թողարկվող թերթը

«Իսլամի ազգը» պարբերաբար թերթ է հրատարակում Չիկագոյում, որը հիմնականում ուղղված է Ամերիկայի սևամորթ բնակչությանը։ Նաև յուրաքանչյուր համարում հրապարակվում է այսպես կոչված ԻԱ-ի իսլամական ծրագիրը[34]։ Նոր Օռլեանի ԻԱ-ի տաճարի քահանա Հարոլդ Մուհամմադը թերթում գրել է, որ ՁԻԱՀ-ը ոչ այլ ինչ է, քան տեխնածին հիվանդություն, որը մշակվել է ԱՄՆ-ի կողմից սևամորթներին ինտենսիվ ոչնչացնելու համար[35]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսլամի ազգը բազմիցս հերքել է հակասեմականության բազմաթիվ մեղադրանքները[36]։ Կազմակերպության առաջնորդ Լուիս Ֆարախանը մի անգամ հայտարարել է, որ Հակադիֆամացիոն լիգան օգտագործում է «հակասեմականություն» տերմինը՝ խեղդելու համար Իսրայելի Պետության սիոնիզմի և սիոնիստական քաղաքականության ցանկացած քննադատություն, ինչպես նաև հրեաների վերաբերմունքի քննադատությունը մնացած ժողովուրդների նկատմամբ[37]։ Սակայն ավելի վաղ Ֆարահանը բոլորովին այլ արտահայտություններ էր արել հրեաների հասցեին․

Հրեաները լիովին կապված են մարդկության դեմ երբևէ ձեռնարկած մեծագույն հանցագործության՝ Աֆրիկյան Հոլոքոստի հետ[5]։

Ով է ղեկավարում մեր սևամորթ հասարակությանը, այսպես կոչված հրեաները... ո՞վ է «խմում» մեր սևամորթ հասարակության արյունը․ սպիտակամորթ, խաբեբա հրեաները[5]։

Այդ ստախոս հրեաները նպաստում են Հոլիվուդում «կեղտ» ստեղծելուն, որպեսզի դրանք ամբողջ աշխարհում ցանեն բոլոր ժողովուրդներին և առաջին հերթին քայքայեն ձեր բարոյական ուժը... այդ անմաքուր հրեաները, ստախոս հրեաները առաջ են մղում համասեռամոլությունը[5]։

Հրեաները գալիս են այստեղ և ինձ Հիտլեր են անվանում։ Բայց միայն այս կերպ դուք կարող եք ինձ համեմատել Հիտլերի հետ․ նա իր ժողովրդին բարձրացրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի մոխիրներից, իսկ ես ձգտում եմ իմ ժողովրդին բարձրացնել ստրկության մոխիրներից[5]։

Էմորի համալսարանի պրոֆեսոր Դեյվիդ Լեյնվեբերն ասում է, որ իսլամի ազգը զբաղվում է Հոլոքոստի ռևիզիոնիստական և հակասեմական մեկնաբանության քարոզչությամբ և չափազանցնում է հրեաների դերը տրանսատլանտյան ստրկավաճառության մեջ։ Լայնվեբերն ու այլ մասնագետներ նույնպես ապավինում են Ֆարախանի բնօրինակ հայտարարություններին[38]։ «Իսլամի ազգի» առողջապահության նախարար Մուհամեդ Աբդուլ Ալիմը հրեա բժիշկներին մեղադրել է ՁԻԱՀ-ի վիրուսը սևամորթներին դիտավորյալ «ներարկելու» մեջ[39][40]։

Այն ժամանակ, երբ «Իսլամի ազգը» իրեն ներկայացնում է որպես իսլամական շարժում, բոլոր իսլամական կազմակերպությունները հեռացան կազմակերպությունից՝ իսլամի դավանանքների ուժեղ աղավաղման պատճառով։ Իսկ 1998 թվականի մարտի 7-ին Իտալիայի Մուսուլմանական ասոցիացիայի  ուլեմի խորհուրդը ֆեթվա հրապարակեց ընդդեմ «Իսլամի ազգի»[41]։

2011 թվականի հուլիսին ֆրանկ Վոլֆի ներկայացուցիչը անհանգստացավ, որ ֆարախանի ելույթների ազդեցության տակ բանտարկյալները դառնում էին ավելի ագրեսիվ և արմատական, և բանտերի տնօրենի պաշտոնակատար Թոմաս Քեյնին խնդրեց առգրավել ԻԱ-ի հետ կապված բոլոր նյութերը և աուդիտ անցկացնել՝ բոլոր մյուս իսլամական տեքստերն ու քարոզները, որոնք հասանելի են բանտում կարդալու համար[42]։

«Իսլամի ազգը» և իսլամական աշխարհը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսլամադավան երկրների շատ քաղաքական գործիչներ համակրում էին Ւսլամի ազգի կազմակերպություններին՝ որպես ամերիկյան պետության հավանական հակառակորդ։ Կազմակերպությունը լուրջ աջակցություն է ստացել Լիբիայի իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Քադաֆին կազմակերպությանը հատկացրել է 5 միլիոն դոլար՝ վարկերը, հարկերը, աշխատավարձերը մարելու համար և 3 միլիոն դոլար՝ Չիկագոյի հարավային մասում ԻԱ-ի համար շքեղ շտաբ գնելու համար[43]։ Լիբիան երկար ժամանակ միջոցներ էր ուղարկում Կանադայում տեղակայված BCCI բանկի միջոցով՝ ֆինանսավորելով Վաշինգտոնում գտնվող Լիբիայի հետախուզական ճակատը, որն իր հերթին ֆինանսավորում էր անդամների ուղևորությունը ԻԱ-ի Տրիպոլի և այլ ամերիկացի արմատականներ, ինչը արդյունքում հանգեցրեց Կանադայի խորհրդարանի հետաքննություններին և ԱՄՆ դատախազության կողմից հետապնդումներին Հյուսիսային Վիրջինիայում[44]։ Քանի որ խախտվեց ԱՄՆ այն ժամանակվա նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանի կողմից ընդունված օրենքը, որն արգելում էր ամերիկացիներին ճանապարհորդել Լիբիայում, այն բանից հետո, երբ հայտնի դարձավ, որ երկիրը ներգրավված է եղել Եվրոպայում ահաբեկչական գործողություններին։ Հանդիպումներում անցկացվել են զենքի և պայթուցիկ նյութերի հետ վարվելու վերաբերյալ ուսուցողական սեմինարներ[45]։ Լիբիական պետությունը 250.000 դոլար է հատկացրել ԻԱ-ի անդամների ուղևորության ծախսերի, ինչպես նաև Քադաֆիին աջակցող ցույցերի կազմակերպման համար, որտեղ ԻԱ-ի անդամները առաջատար դեր են խաղացել[46]։

1994 թվականին ԻԱ-ի առաջնորդը այցելեց Սուդան՝ Խարտում քաղաք, որտեղ նա անձամբ հանդիպեց Սուդանի պետության ղեկավար գեներալ Օմար Հասան Ահմադ Ալ-Բաշիրին և Սուդանի իշխող կուսակցությունը ղեկավարող Հասան Ալ-Թուրաբիին։

Ֆարահանի օգնական Խալիդ Աբդուլլահ Մուհամմադը 1995 թվականին մասնակցել է Հեզբոլլահի Շեյխ Նաիմ Քասի հետ հանդիպմանը, որը թարգմանչի միջոցով փոխանցել է իր ողջույնները։

1996 թվականին Լուիս Ֆարահանը այցելել է Իրան, Իրաք և կրկին Լիբիա, և այս անգամ Քադաֆին նրան տրամադրել է մեկ միլիարդ դոլար[47]։ Ֆարահանը պնդել է, որ նման միջոցներով չի զինելու իր հետևորդներին, չնայած այն բանին, որ ավելի վաղ հայտարարել էր, որ Ալլահը կոչնչացնի ԱՄՆ-ը մուսուլմանների ձեռքով։ ԻԱ-ի առաջնորդի արտահայտած ամբողջական տեքստը հետևյալն է․

Աստված Ճապոնիային և Եվրոպային պատիվ չի տվել տապալել ԱՄՆ-ը, բայց այդ պատիվը տալիս է մուսուլմաններին[47]։

Քադաֆին շարունակել է գումար հատկացնել ԻԱ-ի համար, ընդհուպ մինչև 2011 թվականը՝ ԻԱ-ի տապալումը[48]։

Հայտնի անդամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Associated Press (2008 թ․ սեպտեմբերի 9). «Former Nation of Islam leader dies at 74». MSNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  2. ↑ «Nation of Islam Leader Reprises "Vintage" Anti-Semitism; ADL Says Farrakhan's Racism 'As Ugly As It Ever Was'». Anti-Defamation League. 2010 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 1-ին.
  3. ↑ Perry, Marvin and Schweitzer, Frederick M. Antisemitism: myth and hate from antiquity to the present. — Palgrave Macmillan, 2002. — С. 213. — ISBN 0-312-16561-7
  4. ↑ Stephen Roth Institute. «Minister Louis Farrakhan and the Nation of Islam». Tel Aviv University. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 1-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 «Nation of Islam» Արխիվացված 2015-07-02 Wayback Machine, Southern Poverty Law Center
  6. ↑ C. Eric Lincoln Black Muslims in America. — William B. Eerdmans Publishing Company, 1994. — С. 88, 89 218. — ISBN 0-8028-0703-8
  7. ↑ MacFarquhar, Neil (2007 թ․ փետրվարի 26). «Nation of Islam at a Crossroad as Leader Exits». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  8. ↑ «Ислам в США: тенденции развития» (ռուսերեն). islamist.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 27-ին.
  9. ↑ «Elijah Muhammad» Արխիվացված 2011-09-01 Wayback Machine, Biography website
  10. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 «Louis Farrakhan Biography - Facts, Birthday, Life Story - Biography.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  12. ↑ «Muhammad Ali Biography - Facts, Birthday, Life Story - Biography.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  13. ↑ Лоуренс Мамийя Нация ислама. Արխիվացված 2015-03-29 Wayback Machine // Кругосвет
  14. ↑ «Nation of Islam» Արխիվացված 2019-04-01 Wayback Machine, Oxford Islamic Studies Online
  15. ↑ «Bio Sketch of the Honorable Minister Louis Farrakhan». NOI.org Official Website (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 27-ին.
  16. ↑ Abdulrahim, Raja (2011 թ․ հունիսի 13). «Selling bean pies — and maintaining a tradition». Los Angeles Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2012-ին.
  17. ↑ Chicago: Coalition for the Remembrance of Elijah Muhammad, 1992
  18. ↑ «Assignment of Mr. Elijah Muhammad, The Supreme Wisdom», February 20, 1934; «Power at Last Forever», Minister Louis Farrakhan, Madison Square Garden, New York, October, 1985
  19. ↑ Alex Haley, «The Playboy Interview: Malcolm X», Playboy Magazine, May 1963
  20. ↑ Elijah Muhammad’s 1961 «Atlanta Speech», quoted in Louis E. Lomax's When The Word Is Given… Արխիվացված 2008-12-23 Wayback Machine
  21. ↑ Message to the Blackman, Elijah Muhammad, 1965
  22. ↑ «Farrakhan Meets The Press» Արխիվացված 2013-04-12 Wayback Machine, Excerpts from interview on Meet the Press, NBC, Feb 1997, Excerpted in The Final Call
  23. ↑ Michael Angelo Gomez, Black Crescent: The Experience and Legacy of African Muslims in the Americas, Cambridge University Press, 2005, p.367
  24. ↑ Michael Angelo Gomez, Black Crescent: The Experience and Legacy of African Muslims in the Americas, Cambridge University Press, 2005, p.311
  25. ↑ Elijah Muhammad, Message to the Blackman in America (summarized here Արխիվացված 2006-09-04 Wayback Machine) and Yakub: The Father of Mankind. See also, Dorothy Blake Fardan, Yakub and the Origins of White Supremacy, Lushena Books, 2001
  26. ↑ Colin Kidd, The Forging of Races: Race and Scripture in the Protestant Atlantic World, 1600—2000, Cambridge University Press, 2006, p. 268.
  27. ↑ Elijah Muhammad, Message to the Blackman in America, Muhammad’s Temple No. 2, 1965 & Dorothy Blake Fardan, Yakub and the Origins of White Supremacy, Lushena Books, 2001
  28. ↑ Louis Farrakhan, «The Divine Destruction of America: Can She Avert It?» Արխիվացված 2008-12-02 Wayback Machine, The Final Call, 19 Feb 2008, excerpted from his speech 9 Jun 1996, Mosque Maryam in Chicago, accessed 3 Dec 2010
  29. ↑ «The Muslim Program». The Nation of Islam. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 22-ին.
  30. ↑ «The Muslim Program (Wants & Beliefs)». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  31. ↑ «Nation Of Islam». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  32. ↑ «Muslim Program». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  33. ↑ http://www.religiousmovements.lib.virginia.edu/nrms/Nofislam.html.com(չաշխատող հղում)
  34. ↑ «Ten reasons why the U.S. war in Libya is a CIA operation». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  35. ↑ Harold Muhammad, Minister of New Orleans Mosque Interview with the Times Picayune April 11, 1994: http://www.nizkor.org/hweb/orgs/american/adl/nation-of-islam/noi-10.html Արխիվացված 2016-11-17 Wayback Machine
  36. ↑ Farrakhan and the Jewish Rift; A Historic Reference Արխիվացված 2007-08-22 Wayback Machine (չաշխատող հղում — պատմություն, կրկնօրինակ)
  37. ↑ The Final Call, 16 February 1994
  38. ↑ «H-ANTISEMITISM OCCASIONAL PAPERS, NO. 1M». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 11-ին.
  39. ↑ «Nation of Islam». Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 11-ին.
  40. ↑ Piven, Jerry S. Judaism and Genocide: Psychological Undercurrents of History Volume IV. — Writers Club Press[en], 2002. — С. 10. — ISBN 0-595-24086-0
  41. ↑ «Nation of Islam - Islam web - English». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  42. ↑ Bedard, Paul (July 5, 2011). «Farrakhan’s Hate Sermons to Prisoners Slammed» Արխիվացված 2018-01-03 Wayback Machine. U.S. News and World Report. Retrieved September 5, 2012.
  43. ↑ «Nation of Islam leader slams Gaddafi’s ‘assassination,’ says rejoicing will turn to sorrow.» Associated Press: Washington Post. October 25, 2011
  44. ↑ Carlyle Murphy, «US Alleges Plot by Libyans; Col. North Said to be Target.» The Washington Post, July 21, 1988
  45. ↑ Warren Strobel, «Farrakhan aide threatens to kill whites in the street.» The Washington Times, April 21, 1996.
  46. ↑ Carlyle Murphy, "FBI Testifies Suspects are Libyan Spies: Assassination Plot alleged in VA Court, " The Washington Post: July 1988.
  47. ↑ 47,0 47,1 «The Nation Of Islam And Violence». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 26-ին.
  48. ↑ «Nation of Islam leader slams Gadhafi’s 'assassination', says rejoicing will turn to sorrow». The Washington Post. Associated Press. October 25, 2011.
  49. ↑ Ahearn, Charlie The Five Percent Solution(անգլ.) // Spin : magazine. — San Francisco, California: SpinMedia, 1991. — Т. 6. — № 11. — С. 56.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իսլամի ազգ» հոդվածին։
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: n95035841 · NKC: kn20020322362 · SUDOC: 027665216 · VIAF: 125168593 · WorldCat VIAF: 125168593
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իսլամի_ազգ&oldid=9523456» էջից