Jump to content

Ուիլյամ Հարիսոն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ուիլյամ Հարիսոն
 
Կուսակցություն՝ Վիգերի կուսակցություն
Կրթություն՝ Hampden–Sydney College? և Փենսիլվանիայի համալսարան
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, սպա և պետական գործիչ
Դավանանք Եպիսկոպոսյան եկեղեցի
Ծննդյան օր փետրվարի 9, 1773(1773-02-09)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Charles City County, Վիրջինիա գաղութ, Տասներեք գաղութներ, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն
Վախճանի օր ապրիլի 4, 1841(1841-04-04)[1][2][3][…] (68 տարեկան)
Վախճանի վայր Սպիտակ տուն, Վաշինգտոն, ԱՄՆ[4][5]
Թաղված William Henry Harrison Tomb State Memorial
Քաղաքացիություն  ԱՄՆ
Հայր Բենջամին Հարրիսոն V
Մայր Էլիզաբեթ Բասեթ[3]
Ամուսին Աննա Հարիսոն
Զավակներ Ջոն Սքոթ Հարիսոն, Քարթեր Բասեթ Հարիսոն[3], Էլիզաբեթ Բասեթ Հարիսոն[3], Ջոն Քլիվս Սիմս Հարիսոն[3], Լյուսի Սինգլթոն Հարիսոն[3], Ուիլյամ Հենրի Հարիսոն[3], Բենջամին Հարիսոն[3], Մերի Սիմս Հարիսոն[3], Աննա Թաթիլ Հարիսոն[3], Ջեյմս Ֆինդլի Հարիսոն[3] և Մերի Հարիսոն[6]
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Ուիլյամ Հենրի Հարիսոն (անգլ.՝ William Henry Harrison, փետրվարի 9, 1773(1773-02-09)[1][2][3][…], Charles City County, Վիրջինիա գաղութ, Տասներեք գաղութներ, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն - ապրիլի 4, 1841(1841-04-04)[1][2][3][…], Սպիտակ տուն, Վաշինգտոն, ԱՄՆ[4][5]), ամերիկացի զորապետ, քաղաքագետ և Միացյալ Նահանգների իններորդ նախագահը (1841 թվականի մարտի 4 -ապրիլի 4)։ Հարիսոնը մահացել է երդում տալուց մեկ ամիս հետո[7]։

Երիտասարդություն և ռազմական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարիսոնը վերջին նախագահն էր, որը ծնվել էր մինչև հեղափոխական պատերազմը և ունոեր Բրիտանիայի քաղաքացիություն[8]։ Վիլյամի հայրը՝ Բենջամին Հարիսոնը, Վիրջինիայի պլանտատոր էր, որն ակտիվորեն ներգրավված էր ամերիկյան քաղաքականության մեջ։ Նա 1776 թվականին ստորագրել է Անկախության հռչակագիրը, իսկ 1781-1784 թվականներին հանդիսանում էր իր նահանգի նահանգապետը[9]։

1791 թվականի ծառայել է բանակում, սահմանին պայքարել է հնդկացիների դեմ և եղել է գեներալ Ուեյնի ադյուտանտը[10]։ 1795 թվականին մասնակցել է Օհայոյի համար մղվող պատերազմում[11]։

1798 թվականին թոշակի է անցել և ներգրավվել քաղաքականության մեջ։ Նա Ինդիանայի երկրամասի առաջին նահանգապետն էր (1800-1813)[12]։ Այս պաշտոնում զբաղվում էր անգլո-ամերիկյան բնակավայրերի ընդլայնմամբ և հնդկացիներից հողեր ձեռք բերելով, ինչը հրահրել է վերջիններիս բողոքը և առաջնորդող Թեքումսեի ղեկավարած հակաամերիկյան ռազմական ապստամբության[13][14][12][15]։

1811 թվականին Հարիսոնը ճանաչվել է ազգային հերոս՝ Տիփեկանի ճակատամարտում հաղթելով հնդկացիներին, որի համար նրան անվանել են «Tippecan» կամ «Old Tippecanoe» (eng. Old Tippecanoe): 1812 թվականին նա ղեկավարել է պետության բոլոր ուժերին ընդդեմ Թեքումսեի համադաշնության (որին աջակցում էին բրիտանացիները 1812-1814 թվականների անգլո-ամերիկյան պատերազմի ժամանակ) և նրան պարտության մատնեցին Կանադայի Թեմզ գետի վրա։ Թեքումսեն փլուզվել էայս ճակատամարտում։ Նմանատիպ հաղթանակը շահել է ոչ միայն հնդկացիների, այլև հավերժական թշնամու`բրիտանացիների նկատմամբ, ավելի բարձրացնելով Հնդկաստանի նահանգապետի հեղինակությունը։ Այնուամենայնիվ, Հարիսոնի տարածքում ստրկությունը թույլատրելու փորձերը խափանվել էին տեղական օրենսդիր մարմնի կողմից[16]։

Քաղաքական գործունեությունը պատերազմից հետո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նա եղել է Ներկայացուցչական պալատի (1816-1819) անդամ և սենատոր (1824-1828) Օհայոյից։ 1828-1829 թվականներին Կոլումբիայում դեսպան էր։ 1830-ական թվականներին ապրում էր Հյուսիսային Բենդում՝ չլինելով հարուստ, թոշակի անցնելով, խնայելով և եկամուտներ բերելով իր ֆերմայից։ Նա փորձել է բիզնես ունենալ, սակայն տարբեր պատճառներով փակել է վիսկիի գործարանը։ Եկամտի աղբյուրը բազմաթիվ ինքնակենսագրականներն էին (1840-ական թվականներին տպագրվել էին ավելի քան տասնյակ նման գրքեր), որոնք նրան գովազդում էին։ 1836-1840 թվականներին եղել է Համիլթոնի շրջանային դատարանի անդամ։ 1836 թվականին Վիգերի կուսակցության նախագահի թեկնածու էր։ Բայց հաջորդ անգամ՝ 1840 թվականին դարձել է ընդդիմության թեկնածու և քանի որ պետությունները գտնվում էին տնտեսական ճգնաժամում՝ լիակատար հաղթանակ է տարել[17]։ Թայլերը նրա հետ ընտրվել էփոխնախագահ. նրանց քարոզչական կարգախոսն էր՝ «Թիփեքանոն և Թայլերը նույնպես» (անգլ.՝ Tippecano and Tyler too)։

Նախագահություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարիսոնը պաշտոնը ստանձնել է 1841 թվականին 68 տարեկան հասակում, ով Դոնալդ Թրամփից (2016 թվականին ընտրվել է 70 տարեկան հասակում) և Ռոնալդ Ռեյգանից (2016 թվականին, 69 տարեկան հասակում) հետո ամենատարեց նախագահն էր։ Մարտի 4-ի երդման օրը եղանակը ցուրտ էր և քամոտ, բայց նախագահը պետք է ցույց տար, որ նույնքան հերոս է, որքան երեսուն տարի առաջ Տիպեկանը։ Նրա երդմնակալության ելույթը տևել է գրեթե երկու ժամ՝ ձիու վրա, որն ամերիկյան պատմության մեջ ամենաերկարն էր (չնայած որ Հարիսոնի ընկեր ու գործընկեր Դանիել Ուեբսթերը փորձել է այն կրճատել)՝ առանց գլխարկի և վերարկուի քամու տակ կանգնած[18]։

Հարիսոնը խոստացել է վերականգնել Միացյալ Նահանգների բանկը և ընդլայնել իր վարկավորման հնարավորությունները`արժեթղթեր թողարկելով (այսպես կոչված, ամերիկյան Հենրի Քլեյի համակարգը), մի կողմ դնել Կոնգրեսի օրենսդրական հարցերը, որոնք զսպված են նրա վետոյի գործածմամբ։ Նաև խոստացել է չեղարկել Ջեքսոնի համակարգը հանքարդյունաբերության համակարգի պատվերով, որակյալ կադրեր ստեղծելու համար հովանավորել և ոչ թե բարելավել սեփական դիրքերը կառավարությունում[19]։

Սակայն հակառակ այն տարածված լեգենդի, որ Հարիսոնի թոքաբորբը երդմնակալության օրը մրսածության արդյունք էր` նա իսկապես ռինիտ ուներ։

Հիվանդության վտանգավոր դրսևորումը տեղի է ունեցել միայն մարտի 26-ին, զբոսանքից հետո, որի ընթացքում նախագահը կրկին մրսել է[20]։

Այդ ժամանակ աշխատանքի ծանրաբեռնված գրաֆիկի և այցելուների գրեթե անվերջ ընդունելությունների պատճառով, Հարիսոնը ֆիզիկապես և հուզականորեն ծանրաբեռնված էր, հանգստի ժամանակ չուներ, փորձում էր շարունակել կատարել իր պարտականությունները։ Նախագահի վրա ճնշում է գործադրվել նրա կուսակցության անդամների կողմից՝ պահանջելով բոլոր դեմոկրատների հեռացումը բոլոր պաշտոններից, իսկ Հարիսոնը սպառնացել է հրաժարական տալ։ Նա փորձել է պատասխանատու կերպով կատարելագործել նախարարությունները՝ անձամբ այցելելով այդ ժամանակի բոլոր վեց գերատեսչությունները, Ուեբստերի միջոցով հրահանգներ տալով, որ աշխատակիցների նախընտրական քարոզարշավը կշարունակվի համարվել աշխատանքից ազատվելու հիմք։ Կառավարության կազմում իր թեկնածուներին առաջ մղող հեղինակավոր և ազդեցիկ կոնգրեսական Վիգերը, որին նախագահը մերժել է՝ անընդհատ փորձել է խանգարել Հարիսոնի գործունեությանը։ Դա խանգարում էր կառավարության և Կոնգրեսի բնականոն գործունեությանը։ Բացի Քլեյից, Սպիտակ տունն էին ժամանել մի շարք պաշտոնյաներ, որոնք ցանկանում էին հանդիպել նախագահի հետ։ Արդյունքում, Հարիսոնը պառկել է, իսկ սովորական մրսածությունը վերածվել է թոքաբորբի։ Բուժման համար բժիշկներն օգտագործել են ափիոն, կաստորեղեն յուղ, տզրուկներ, ռավավոլֆիայի օձի թուրմ, բայց այդ բուժումը միայն վատթարացրել է նախագահի առողջությունը, որը ընկել է վատ վիճակի մեջ և մահացել 1841 թվականի ապրիլի 4-ին, ժամը 00։ 30-ին[21]։ Նրա վերջին խոսքերը ՝ զառանցանքով, հետևյալն էին՝

«Պարոն, ես ուզում եմ, որ դուք հասկանաք կառավարման իրական սկզբունքները։ Ես ուզում եմ, որ դրանք կյանքի կոչվեն, այլ բան չեմ խնդրում»։

2014 թվականին իրականացված բժշկական վերլուծությունը, որը հիմնված է Դոկտոր Միլերի գրառումների և Սպիտակ տան ջրամատակարարման համակարգի վիճակի վրա՝ հանգեցրել է այն եզրակացության, որ ծայրահեղության պատճառով սեպտիկ ցնցումները հավանաբար մահվան պատճառ են դարձել[22][23]։

Հարիսոնը ամերիկյան ամենաքիչ ղեկավարած նախագահն էր, ով նախագահ էլ է 30 օր, 12 ժամ և 30 րոպե։ Նա առաջին նախագահն էր, որը մահացել է պաշտոնավարման ընթացքում։ Կա մի լեգենդ, որ նրա մահվան պատճառի հետևանքը՝ «Թեքումսեի անեծքն էր»։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 Lundy D. R. The Peerage
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Woolley J. T. The American Presidency Project — 1999.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://web.archive.org/web/20210510010059/https://www.whitehousehistory.org/bios/william-henry-harrison
  6. ↑ Janken K. R. Walter White: Mr. NAACP — University of North Carolina Press, 2006. — P. 3. — ISBN 978-0-8078-5780-9
  7. ↑ Freehling, William (2016 թ․ հոկտեմբերի 4). «John Tyler: Domestic Affairs». Charllotesville, Virginia: Miller Center of Public Affairs, University of Virginia. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 9-ին.
  8. ↑ Buescher, John. «Tippecanoe and Walking Canes Too». TeachingHistory.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-04-04-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  9. ↑ Langguth, A. J. (2006). Union 1812: The Americans Who Fought the Second War of Independence, New York: Simon & Schuster. 0-7432-2618-6. p. 206
  10. ↑ Freehling, William (2016 թ․ հոկտեմբերի 4). «William Henry Harrison: Life In Brief». Charlottesville, Virginia: Miller Center of Public Affairs, University of Virginia. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 8-ին.
  11. ↑ Freehling, William (2016 թ․ հոկտեմբերի 4). «William Henry Harrison: Impact and Legacy». Charlottesville, Virginia: Miller Center of Public Affairs, University of Virginia. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 9-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 «William Henry Harrison Biography». About The White House: Presidents. whitehouse.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 19-ին.
  13. ↑ Smith, Howard; Riley, Edward M., eds. (1978). Benjamin Harrison and the American Revolution. Virginia in the Revolution. Williamsburg, VA: Virginia Independence Bicentennial Commission. էջեր 59–65. OCLC 4781472.
  14. ↑ Barnhart, Riker, էջ 315
  15. ↑ «Carter Bassett Harrison». Biographical Directory of the United States Congress. U.S. Congress. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  16. ↑ Freehling, William (2016 թ․ հոկտեմբերի 4). «William Henry Harrison: Life Before the Presidency». Charlottesville, Virginia: Miller Center of Public Affairs, University of Virginia. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 8-ին.
  17. ↑ «History – Vincennes University». www.vinu.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 29-ին.
  18. ↑ Milligan, Fred (2003). Ohio's Founding Fathers. iUniverse, Inc. էջեր 107–108. ISBN 9780595293223.
  19. ↑ «Patricia M. Clancy – Clerk of Courts: History of the Clerk of Courts Office». Courtclerk.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  20. ↑ http://aprg.web.unc.edu/files/2011/10/Michael-Gerhardt-APRG.pdf
  21. ↑ Remini, Robert (1997). Daniel Webster: The Man and His Time. W.W. Norton & Co. էջեր 520–521.
  22. ↑ Brinkley, Alan; Dyer, Davis (2004). The American Presidency. Houghton Mifflin. ISBN 978-0-618-38273-6. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.
  23. ↑ «Harrison's Proclamation for Special Session of Congress» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 21-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուիլյամ Հարիսոն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ուիլյամ_Հարիսոն&oldid=10053203» էջից