Մարմնական անձեռնմխելիություն
| Բռնություն կանանց նկատմամբ |
|---|
| Խնդիրներ |
|
| Սպանություն |
| Սեռական հանցագործություն և բռնաբարություն |
| Առնչվող թեմաներ |
| Ֆեմինիզմ |
|---|
.svg) |
Մարմնական անձեռնմխելիություն, ֆիզիկական մարմնի անձեռնմխելիություն, որն ընդգրկում է անձնական ինքնավարության, սեփական անձի սեփականության իրավունքի և անձի ինքնորոշման կարևորությունը սեփական մարմնի նկատմամբ։ Մարդու իրավունքների ոլորտում մեկ այլ անձի մարմնական անձեռնմխելիության խախտումը դիտվում է որպես ոչ բարոյական ոտնձգություն, ինտրուզիվ և, հնարավոր է քրեական հանցագործություն[1][2][3][4][5][6]։
Կառավարություն և օրենք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իռլանդիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իռլանդիայի Հանրապետությունում մարմնական ամբողջականությունը դատարանի կողմից ճանաչվել է որպես չթվարկված իրավունք, որը պաշտպանված է Իռլանդիայի սահմանադրության 40-րդ հոդվածում պարունակվող «անձնական իրավունքների» ընդհանուր երաշխիքով։ «Ռայան ընդդեմ գլխավոր դատախազի» գործում ասվեց, որ «դուք իրավունք ունեք թույլ չտալ, որ որևէ մեկը ոտնձգություն կատարի ձեր մարմնի կամ անձի նկատմամբ։ Սա նշանակում է, որ պետությունը չի կարող ձեր կյանքին կամ առողջությանը վնաս հասցնել։ Եթե դուք գտնվում եք կալանքի տակ, դուք իրավունք ունեք բանտում գտնվելու ընթացքում ձեր առողջությունը վտանգի տակ չդնել»[7][8]։
Արդարադատության և հավասարության նախարարի դեմ (ներգաղթ - չծնվածների իրավունքներ) առանձին գործով Իռլանդիայի Գերագույն դատարանը որոշում կայացրեց, որ մարմնական անձեռնմխելիության իրավունքը տարածվում է նաև չծնվածների վրա[9]։ 5.19 բաժնի գործի ամփոփմագրման մեջ Գերագույն դատարանը նշել է.
Չծնված երեխայի միակ իրավունքը, որը այժմ գոյություն ունի Սահմանադրություն մեջ, ասվում է՝ պաշտպանության և արդարացման իրավունքը ամրագրված է 40.3.3 հոդվածի փոփոխություններով, այն է՝ կյանքի իրավունքը, կամ, այլ կերպ ասած, ծնվելու իրավունքը, հնարավոր է նաև, (և սա ապագա որոշման հարց է) դաշնակցային իրավունքներ, ինչպիսիք են մարմնական ամբողջականության իրավունքը, որոնք բնորոշ են և անբաժանելի են կյանքի իրավունքից[10]։
Միացյալ Նահանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միացյալ Նահանգների Սահմանադրության չորրորդ փոփոխությունն ասում է. «Չպետք է խախտվի մարդկանց՝ իրենց անձի և իրենց ունեցվածքի անձեռնմխելիության իրավունքը՝ անհիմն խուզարկություններից և բռնագրավումներից»։ Բացի այդ, ԱՄՆ Գերագույն դատարանը պաշտպանեց գաղտնիության իրավունքը, որը, ինչպես ասում է Ջուլի Լեյնը, հաճախ պաշտպանում է մարմնական անձեռնմխելիության իրավունքները:Գրիսվոլդն ընդդեմ Կոնեկտիկուտի (1965) գործով, դատարանը պաշտպանել է կանանց՝ առանց ամուսնու համաձայնության ծնելիության վերահսկողություն ձեռք բերելու (և այդպիսով վերարտադրողական ինքնավարությունը պահպանելու) իրավունքները։ Ինչպես նաև, հղիության արհեստական ընդհատումներ կատարելու ժամանակ կնոջ գաղտնիության իրավունքը պաշտպանվեց Roe v. Wade-ի կողմից (1973)։ Mcfall V. Shimp-ում (1978) Փենսիլվանիայի դատարանը վճռել է, որ մարդուն չի կարելի պարտադրել ոսկրածուծի նվիրատվություն կատարել, նույնիսկ եթե նման նվիրատվությունը կփրկեր մեկ այլ մարդու կյանք։
2022 թվականի հունիսի 24-ին Գերագույն դատարանը չեղյալ հայտարարեց Roe v. Wade (1973) գործով վճիռը։ Գերագույն դատարանը նաև պաշտպանել է պետական մարմինների՝ որոշակի հանգամանքներում մարմնական անձեռնմխելիության ոտնձգության իրավունքը։ Օրինակներն են՝ թմրանյութերի օգտագործումն արգելող օրենքները, էվթանազիան արգելող օրենքները[11], ամրագոտիների և սաղավարտների օգտագործումը պահանջող օրենքները, մերկ բանտարկյալների զննումը[12] և Արյան բիոքիմիական քննությունը[13]։
Կանադա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր առմամբ, Կանադայի իրավունքների և ազատությունների խարտիան պաշտպանում է անձնական ազատությունը և չմիջամտելու իրավունքը։ Այնուամենայնիվ, որոշակի բացառիկ հանգամանքներում կառավարությունը կարող է իրավունք ունենալ ժամանակավորապես խախտել մարմնական անձեռնմխելիության իրավունքը՝ անձի կյանքը պահպանելու համար։ Նման գործողությունը կարելի է նկարագրել՝ օգտագործելով աջակցվող ինքնավարության սկզբունքը[14], մի հայեցակարգ, որը մշակվել է հոգեկան առողջության եզակի իրավիճակները նկարագրելու համար (օրինակ՝ Նյարդային անորեքսիա, սնվելու խանգարումից մահացող մարդու հարկադիր կերակրումը կամ հիվանդի ժամանակավոր բուժումը)։
Կանադայի մարմնական ամբողջականությունը խրախուսող օրենքի եզակի օրինակներից մեկը Օնտարիոյի առողջապահական համաձայնության մասին օրենքն է։ Այս օրենքը վերաբերում է բժշկական բուժմանը համաձայնություն տալու հնարավորությանը։ ՀԿԿԱ-ն նշում է, որ անձը իրավունք ունի համաձայնություն տալ բուժմանը կամ հրաժարվել դրանից, եթե նա ունի հոգեկան կարողություն։ Իրավասություն ունենալու համար անձը պետք է հնարավորություն ունենա հասկանալու և գնահատելու բուժման վերաբերյալ ընդունված որոշման հետևանքները։ Օրենքը սահմանում է, որ անձը իրավունք ունի բուժման, հոսպիտալացման կամ անձնական խնամքի ծառայություններ ստանալու, եթե նա ի վիճակի է հասկանալ և գնահատել նման որոշում կայացնելու հետ կապված տեղեկատվությունը։
Մարդու իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս իրավունքները պաշտպանված են երկու հիմնական միջազգային փաստաթղթերով՝ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր և Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագիր։ Բացի այդ, Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիա պահանջում է նաև Ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության պաշտպանություն[15]։
Կոլումբիայի իրավունքի դպրոցի կողմից ֆինանսավորվող մարդու իրավունքների և սահմանադրական իրավունքների նախագիծը բացահայտել է կառավարությունների կողմից ֆիզիկական ամբողջականության հնարավոր խախտման չորս հիմնական ոլորտները։ Դրանք են՝ Կյանքի իրավունք, ստրկության և հարկադիր աշխատանքի, սեփական անձի անվտանգություն, խոշտանգում և անմարդկային, դաժան կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունք կամ պատիժ։
Կանանց իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած մարմնական ամբողջականությունը երաշխավորված է յուրաքանչյուր մարդու համար, կանայք, ամենայն հավանականությամբ, տառապում են դրա խախտումից, ինչը հանգեցնում է անցանկալի հղիության և բեղմնականխման միջոցների սահմանափակ հասանելիության։ Այս սկզբունքները քննարկվել են 1997 թվականին Իռլանդիայի քաղաքացիական ազատությունների խորհրդի «Կանանց իրավունքները որպես Մարդու իրավունքներ» աշխատաժողովում, որը «մարմնական ամբողջականությունը սահմանեց որպես իրավունք, որին արժանի են բոլոր կանայք ... ոչ մի կին չի կարող ասել, որ դա իրեն չի վերաբերում»[16]։
Համաժողովի մասնակիցների բնորոշմամբ՝ կանանց պետք է երաշխավորվեն մարմնական անձեռնմխելիության հետևյալ իրավունքները։
- Տեղաշարժման ազատություն
- Մարդկանց անվտանգություն
- Վերարտադրողական և սեռական իրավունքներ
- Կանանց առողջություն
- Կանանց մեկուսացման հաղթահարում
- Կրթություն
- Ցանցային կապ[16]
Երեխաների իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միացյալ Նահանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերջին տարիներին երեխաների մարմնական անձեռնմխելիության իրավունքների մասին բանավեճը սրվել է[17]։
Ջերի Սանդուսկիի նկատմամբ մեծ աղմուկ բարձրացած դատավարությունից[18] հետո ծնողներին ավելի ու ավելի է խրախուսվում իրենց երեխաների մեջ սերմանել մարմնական ամբողջականության զգացումը՝ որպես սեռական բռնության, թրաֆիքինգի և մանկական մարմնավաճառության պայմաններում երեխաների խոցելիությունը նվազեցնելու մեթոդ[19]։
Երեխաների մարմնական ինքնավարության զգացումը բարձրացնելու մեթոդները ներառում են․
- Երեխաներին հնարավորություն տալով ընտրել, թե երբ պետք է գրկել կամ համբուրել նրանց
- Խրախուսել երեխաներին շփվել սահմանների մասին
- Առաջարկեք այլընտրանքային գործողություններ (օրինակ՝ թխի գա, ձեռքսեղմում և այլն)
Դեղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրում ասվում է հետևյալը. «Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի։ Մասնավորապես, ոչ ոք առանց իր ազատ համաձայնության չի կարող ենթարկվել բժշկական կամ գիտական փորձերի»[20]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Երեխայի իրավունքներ
- Քաղաքացիական ազատություններ
- Ազատ ընտրություն
- Իմ մարմինն իմ ընտրությունն է
- Մահվան իրավունք
- Անհատական ինքնապաշտպանություն
- Բռնություն կանանց նկատմամբ
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Miller, Ruth Austin (2007). The Limits of Bodily Integrity: Abortion, Adultery, and Rape Legislation in Comparative Perspective. Ashgate Publishing. ISBN 9780754683391. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 6-ին.
- ↑ Communication Technology And Social Change Carolyn A. Lin, David J. Atkin – 2007
- ↑ Civil Liberties and Human Rights Helen Fenwick, Kevin Kerrigan – 2011
- ↑ Xenotransplantation: Ethical, Legal, Economic, Social, Cultural Brigitte E.s. Jansen, Jürgen W. Simon, Ruth Chadwick, Hermann Nys, Ursula Weisenfeld – 2008
- ↑ Personal Autonomy, the Private Sphere and Criminal Law Peter Alldridge, Chrisje H. Brants - 2001, retrieved 29 May 2012
- ↑ Privacy law in Australia Carolyn Doyle, Mirko Bagaric – 2005
- ↑ Ryan v Attorney General [1965] 1 IR 294 at 295. Judgement by Kenny J: "That the general guarantee of personal rights in section 3 (1) of Art. 40 extends to rights not specified in Art. 40. One of the personal rights of the citizen protected by the general guarantee is the right to bodily integrity."
- ↑ «Right to Bodily Integrity». 2013 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 20-ին.
- ↑ Judgement by the Irish Supreme Court: M (Immigration - Rights of Unborn) -v- Minister for Justice and Equality & ors, 7 March 2018.
- ↑ «M (Immigration - Rights of Unborn) -v- Minister for Justice and Equality & ors : Judgments & Determinations : Courts Service of Ireland».
- ↑ «States with Legal Physician-Assisted Suicide - Euthanasia - ProCon.org». Euthanasia (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
- ↑ «Missouri v. McNeely: The Loss of Bodily Integrity in an Emerging Police State». 2013 թ․ հունվարի 15.
- ↑ Totenberg, Nina; Chappell, Bill (2019 թ․ հունիսի 27). «Supreme Court Affirms Police Can Order Blood Drawn from Unconscious DUI Suspects». NPR.
- ↑ «琪琪布电影网». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
- ↑ Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Article 17
- ↑ 16,0 16,1 «Women's Rights as Human Rights: Local and Global Perspectives: Strategies and Analyses from the ICCL Working Conference on Women's Rights as Human Rights, Part 3, theme: Bodily Integrity and Security of Person». www.iccl.ie. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 19-ին.
- ↑ Alderson, Patricia. Researching Children's Rights to Integrity in Children's Childhoods: Observed And Experienced. The Falmer Press, 1994.
- ↑ «Overheard on CNN.com: Are you a 'huggy' person? Would you make a child hug?» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 20-ին.
- ↑ Hetter, Katia (2012 թ․ հունիսի 20). «I don't own my child's body». CNN. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 20-ին.
- ↑ «International Covenant on Civil and Political Rights». 2008 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 20-ին.