Նյարդային անորեքսիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նյարդային անորեքսիա
Տեսակհիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն և կլինիկական հոգեբանություն
Տարբերակիչ ախտորոշումԴիսմորֆոֆոբիա, Նյարդային բուլիմիա, հիպերթիրեոզ, աղիների բորբոքային հիվանդություն, դիսֆագիա, ուռուցք[1][2]
Բուժումհոգեթերապիա և psychomotor education?
 Anorexia nervosa Վիքիպահեստում

Նյարդային անորեքսիա (լատին․՝ Anorexia nervosa, հին հունարեն՝ ἀν- — «առանց-», «ան-» և ὄρεξις «֊ախորժակ», հաճախ անվանվում է պարզապես անորեքսիա[3]), սնման խանգարում, որը բնութագրվում է ցածր քաշով, գիրանալու վախով և նիհար լինելու ուժեղ ցանկությամբ՝ ինչը բերում է սննդի սահմանափակման։ Անորեքսիայով հիվանդներից շատերը իրենց գեր են համարում անգամ, եթե ունեն քաշի էական պակաս[4][5]։ Հարցնելու դեպքում նրանք սովորաբար ժխտում են, որ ունեն քաշի խնդիր։ Նրանք հաճախ են կշռվում, սնվում են միայն փոքր չափաբաժիններով, որոշները ուժգին ֆիզիկական վարժություններ են կատարում, ստիպողաբար առաջացնում են փսխում կամ ընդունում լուծողականներ քաշի նվազման նպատակով։ Բարդությունների թվում կարող են լինել օստեոպորոզը, անպտղությունը, սրտի վնասումը և այլն[4]։ Կանանց մոտ հաճախ կարող է բացակայել դաշտանը[5][6]։

Պատճառը հայտնի չէ։ Կան որոշակի գենետիկական կոմպոնենտներ, ըստ որոնց միաձվանի երկվորյակները ավելի հաճախ են ախտահարվում, քան տարաձվանիները[5]։ Մշակութային գործոնները նույնպես ունեն որոշակի դերակատարում՝ հասարակությունները, որտեղ արժևորում են նիհարությունը՝ ունեն հիվանցության ավելի բարձր ցուցանիշներ[6]։ Բացի դրանից ավելի հաճախ այն տարածված է այնպիսի ոլորտներում ինչպիսիք են թեթև աթլետիկան, մոդելային աշխատանքը և պարը[6][7]։ Անորեքսիան հաճախ սկսվում է կյանքում մեծ փոփոխություններից կամ սթրեսային իրավիճակներից հետո։ Ախտորոշումը պահանջում է էական ցածր քաշ[8]։ Հիվանդության ծանրությունը որոշվում է ելնոլով մարմնի զանգվածի ինդեքսից (ՄԶԻ)։ Հիվանդության միջին ծանրություն ունեցող մեծահասակ հիվանդներները ունեն 17-ից բարձր ՄԶԻ, չափավորը 16-ից 17, ծանրը 15-ից 16 և ծայրահեղ ծանրը 15-ից պակաս։ Երեխաների դեպքում համապատասխան տարիքային սանդղակը ոչ այնքան հաճախ է օգտագործվում[8]։

Անորեքսիայի բուժումը ներառում է քաշի առողջ կերպով վերականգնում, հիմքում ընկած հոգեբանական խնդիրների բուժում, լուծելով վարքագծային խնդիրները, որոնք խթանում են հիվանդությունը[9]։ Չնայած դեղամիջոցները չեն օգնում քաշի ավելացման հարցում, դրանք կարող են վերացնել հիվանդության արդյունքում առաջացած անհանգստությունը կամ դեպրեսիան[9]։ Թերապիայի որոշակի տեսակներ նույնպես կարող են օգտակար լինել, այնպիսիք ինպիսիք են կոգնիտիվ-վարքային թերապիան կամ մոտեցումը, երբ ծնողները երեխայի սնման պատասխանատվությունը վերցնում են իրենց վրա՝ հայտնի ինչպես Մոդսլիի ընտանեկան թերապիա[9][10]։ Երբեմն որոշ անձանց՝ քաշ հավաքելու համար պահանջվում է հոսպիտալիզացում[11], սակայն նազոգաստրալ զոնդի արդյունավետությունը ապացուցված չէ[12]։ Երբեմն մարդիկ կարող են ունենալ եզակի էպիզոդ և ապաքինվել, մինչ դեռ ուրիշները ունենում են բազում էպիզոդներ տարիներ շարունակ[13]։ Շատ բարդություններ բարելավվում կամ լուծվում են քաշի վերականգման միջոցով։

Ըստ 2015 թվականի տվյալների՝ անորեքսիան գլոբալ ախտահարել է 2.9 միլիոն մարդ[14]։ Դա կազմում է կանանց 0,9%-4,3%-ը և տղամարդկանց 0,2%-0,3%-ը արևմտյան երկրներում նրանց կյանքի որոշակի շրջանում։ Տրված տարում ախտահարված են երիտասարդ կանանց մոտ 0,4%-ը մինչ դեռ ախտահարված տղամարկանց թիվը մոտ տաս անգամ պակաս է[15][15]։ Մի շարք զարգացած պետությունների տվյալները հստակ պարզ չեն[8]։ Հիվանդությունը հաճախ սկսվում է դեռահասային կամ երիտասարդ տարիքում[9]։ 2013-ի տվյալներով անորեքսիայից գրանցվել է 600 մահ, մինչ 1990-ին դրանից մահացության թիվը չէր գերազանցում 400-ը[16]։ Սնման խանգարումները նաև բարձրացնում են անձի մահացության ռիսկը մի շարք այլ պատճառներից, ներառված ինքնասպանությունը[9][15]։ Անորեքսիայով հիվանդների մոտ 5%-ը մահանում են առաջացած բարդություններից 10 տարվա ընթացքում։ «Նյարդային անորեքսիա» տերմինը առաջին անգամ օգտագործվել է 1873 թվականին Վիլյամ Գելի կողմից նկարագրելու համար տվյալ վիճակը[17]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդածին անորեքսիան սնման խանգարում է, նկարագրվող քաշի կորստով, որը հանգեցնում է սովամահության։ Անորեքսիայով հիվանդները կարող են նկարագրել ախտանշաններ և ախտանիշներ, որոնց տեսակը և ծանրությունը կարող են տատանվել և ներկայացվել ոչ հստակ[18]։

Անորեքսիան և ասոցացված թերսնուցումը, որը ինքնապարտադրված սովահարման արդյունքն է, կարող են առաջացնել բարդություններ բոլոր օրգան համակարգերում[19]։ Հիպոկալեմիան՝ կալիումի մակարդակի անկումը արյան մեջ, նյարդածին անորեքսիայի ախտանշան է[20][21]։ Կալիումի մակարդակի զգալի անկումը առաջացնում առիթմիաներ, փորկապություն, մկանների վնասում և պարալիզ[22][23]։

Նկարագրել է Գելը
Անորեքսիայով հիվանդ միսս Ա․

Ախտանիշները կարող են ներառել՝

  • Մարմնի ցածր զանգված՝ համեմատած անձի տարիքին և հասակին
  • Ամենոռեա՝ դաշտանի դադար, որն առաջանում է քաշի կորստի պատճառով։ Մազերը դառնում են փխրուն, իսկ մաշկը ձեռք է բերում դեղին երանգ և անառողջ տեսք
  • Վախ քաշի նույնիսկ ամենաչնչին ավելացման նկատմամբ։ Հիվանդները ձեռնարկում են հնարավորը քաշի ավելացումից խուսափելու համար[24]
  • Արագ և շարունակական քշի կորուստ[25]
  • Լանուգո՝ մարմնի և դեմքի վրա աճող փափուկ, նուրբ մազեր[21]
  • Մոլուցք կալորիաները հաշվելու, սննդում ճարպի քանակի գնահատման նկատմամբ
  • Տարվածություն սննդով, բաղադրատոմսերով և խոհարարությամբ։ Կարող են պատրաստել հրաշալի ճաշատեսակներ ուրիշների համար, սակայն ինքերը չուտեն կամ ուտեն շատ փոքր չափաբաժիններով
  • Սննդի սահմանափակում, չնայած անբավարար կամ առողջ քաշին
  • Սննդային ծեսեր, այնպիսիք ինչպիսիք են՝ սննդի կտրատումը մանրագույն մասնիկների, հրաժարվելը սննդից ուրիշների ներկայությամբ և սննդի թաքցնելը կամ դեն նետելը
  • Մաքրում․ կարող են օգտագործել լուծողականներ, նիհարելու համար նախատեսված հաբեր և ցանկացած այլ միջոցներ, որոնք նպաստում են սննդի հեռացմանը օրգանիզմից։ Կարող են առաջացնել ստիպողաբար փսխում, չնայած որ դա ավելի հաճախ բուլեմիայի ախտանիշն է։
  • Չափից դուրս շատ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը[26]
  • Ավել քաշի զգացողություն, սեփական ցածր քաշի ժխտում
  • Ցրտի նկատմամբ անհանդուրժողականություն, հաճախակի գանգատներ ցրտահարության վերաբերյալ։ Մարմնի ջերմաստիճանը կարող է ընկնել (հիպոթերմիա) թերսնուցման ժամանակ էներգիա խնայելու նպատակով[27]։
  • Հիպոտենզիա կամ օրթոստատիկ հիպոտենզիա
  • Բրադիկարդիա կամ տախիկարդիա
  • Դեպրեսիա, անհանգստություն և անքնություն
  • Միայնություն։ Կարող է խուսափել ընտանիքից և ընկերներից, դառնալ ավելի ինքնամփոփ և փակ
  • Որովայնում փքվածության զգացողություն
  • Հալիտոզ (տհաճ հոտ բերանից) առաջացած փսխումների կամ կետո֊ացիդոզի պատճառով
  • Չոր մաշկ և մազեր, ինչպես նաև մազերի նոսրացում
  • Խրոնիկական հոգնածություն[24]
  • Տրամադրության կտրուկ տատանումներ
  • Ոտքերի գունատություն, ստանում են նարջագույն երանգ
  • Ուժգին մկանային կծկումներ, ջարդվածության զգացում, ցավեր
  • Ինքն իրեն վնասելու սովորություն / ապացույցներ կամ ատելություն սեփական անձի նկատմամբ
  • Հիացմունք նիհար անձանց նկատմամբ

Ինտերոցեպտիվ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինտերոցեպցիան ունի կարևոր նշանակություն հոմեոստազում, էմոցիաների և մոտիվացիայի կարգավորման հարցում։ Անորեքսիան հաճախ ներկայացվում է սեփական օրգանիզմի հետ ներդաշնակության խանգարումով։ Անորեքսիայով հիվանդները կենտրոնանում են իրենց արտաքին տեսքի աղավաղված ընկալման վրա՝ վախենալով գեր երևալ։ Բացի դրանից նրանք գանգատվում են ոչ նորմալ ֆիզիոլոգիական զգացողություններից, օրինակ վքնածությունից[28]։ Սա մարմնի և ուղեղի միջև եղած աններդաշնակության վառ օրինակ է։ Հիվանդների մոտ դիտվում են շնչառության և սրտի աշխատանքի անոմալ խանգարումներ, հատկապես արտահայտված սնունդ ընդունելուց առաջ։ Անորեքսիայով հիվանդները նաև նշում են մարմնական զգացողությունները էմոցիացիաներից տարբերակելու անհնարինությունը որը, կոչվում է ալեքսիթիմիա[28]։ Բացի դրանից անորեքսիայով հիվանդները ունենում են բարդություններ դիմացինների էմոցիաները հասկանալու և էմպատության դրսևորման հարցում[29]։ Այս անոմալ փոփոխությունները այնքան հաճախ են հանդիպում անորեքսիայով հիվանդների շրջանում, որ սկսվել են դիտարկվել որպես հիվանդության հիմնական առանձնահատկություններ[28]։

Ուղեկցող խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլ հոգեբանական խնդիրներ կարող են ազդել նյարդային անորեքսիայի վրա կամ հանդիսանալ դրա առաջանալու պատճառ։ Որոշները առանձին խանգարումներ են, իսկ որոշներն էլ ախտորոշվում են որպես սնման խանգարումների մի մաս։ Մի մասի մոտ կան խանգարումներ, որոնք կարող են անմիջական պատճառ լինել սնման խանգարումների առաջացման, իսկ որոշների մոտ հոգեբանական այլ խնդիրները առաջանում են անորեքսիայով հիվանդանալու հետևանքով։ Ապացուցված է, որ հոգեբանական այլ խնդիրների առկայությունը ազդում է անորեքսիայի ծանրության աստիճանի և ընթացքի վրա ինչպես դեռահասների, այնպես էլ մեծահասակների շրջանում։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը հաճախ է հանդիպում նյարդային անորեքսիայով հիվանդների շրջանում, հատկապես սահմանափակող տիպի մոտ[30]։ Անձի նման խանգարումով հիվանդների շրջանում անորեքսիան ունի նշանակալի ավելի ծանր ընթացք և վատ կանխատեսում[31]։ Կապը տվյալ հիվանդությունների միջև դեռևս հաստատված չէ, կա կապ դեպրեսիայի[32], ալկոհոլիզմի[33], անձի սահմանային խանգարման[34][35] և այլ անձի խանգարումների միջև[36]։ Դեպրեսիան և անհանգստությունը համարվում են ամենատարածված ուղեկցող խանգարումները[37] և դեպրեսիան բերում է վատագույն ելքի։

Աուտիզմով հիվանդերի մոտ անորեքսիան հանդիպում է ավելի հաճախ քան ընդհանուր բնակչության շրջանում[38]։ Կա վարկած, որ աուտիզմի հիմքում ընկած խանգարումներն են ստեղծում կապ այս երկու հիվանդությունների միջև[39]։

Պատճառագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Dysregulation of the serotonin pathways has been implicated in the cause and mechanism of anorexia.

Կան տվյալներ բիոլոգիական, հոգեբանական, էկոլոգիական և սոցիալ֊մշակութային ռիսկի գործոնների վերաբերյալ, սակայն հիվանդության հստակ պատճառը անհայտ է։

Գենետիկական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիան, դոմինանտ ժառանգվող հիվանդություն է։ Երկվորյակ հետազոտություններով ապացուցված է, որ ժառանգականության ցուցանիշը կազմում է 28֊ից 58%[40]։ Անորեքսիայով հիվանդների առաջին սերնդում անորեքսիան ժառանգելու ռիսկը մեծ է 12 անգամ[41]։ Կատարվել են հետազոտություններ, 128 տարբեր ուսումնասիրելու 128 տարբեր պոլիմորֆիզմներ, կապված 43 գեների հետ, ներառելով այն գեները, որոնք կարգավորում են սնման վարքը,մոտիվացիան, անձնային որակներն ու էմոցիաները։

Էկոլոգիական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկաբարձական բարդություններ՝ պրենատալ և պերինատալ բարդությունները կարող են ազդել նյարդային անորեքսիայի առաջացման վրա, օրինակ մայրական անեմիան, շաքարային դիաբետը, պլացենտար ինֆարկտը և նեոնատալ սրտային անոմալիաները։ Նեոնատալ բարդությունները կարող են ազդել նաև անհատականության ձևավորման վրա, որն էլ հենց անորեքսիայի առաջացման հիմնական պատճառն է։

Նեյրոէնդոկրին խանգարում․ այն ազդանշանային պեպտիդների գործառույթների խափանում, որոնք կազմակերպում են կապը՝ աղիների, գլխուղեղի և ճարպային հյուսվածքի միջև։ Դռելինը, լեպտինը, Y նեյրոպեպտիդը և օրեքսինը կարող են նպաստել նյարդային անորեքսիայի պաթոգենեզին, խախտելով սովի և հագեցվածության զգացումները[42][43]։

Ստամոքսաղիքային հիվանդություններ․ Ստամոքս֊աղիքային հիվանդություն ունեցողը գտնվում են ավելի մեծ ռիսկի գոտում քան բնակչության այլ զանգվածը, որն ունի ուղղակի սնման խանգարում[44]։ Հայտնաբերվել է կապ նյարդային անորեքսիայի և ցելիակիայի միջև[45]։ Որոշ հեղինակներ կարծում են, որ բժիշկները պետք է ստուգեն ցելիակիայի առկայությունը բոլոր այն հիվանդների մոտ, որոնք նշում են որևէ ստամոքս աղիքային ախտանիշներ, ինչպիսիք են՝ ախորժակի անկումը, ցավերը և վքնածության զգացումը որովայնում, փսխումը, փորլուծությունը կամ փորկապությունը[46]։

Համաձայն մեկ այլ հիպոթեզի անորեքսիան առավել տարածված է այն պոպուլյացիաներում, որտեղ կա ճարպակալման բարձր մակարդակ[47]։

Նյարդային անորեքսիան ավելի հաճախ առաջանում է դեռահասության տարիներին։ Դա կապվում է հիմնականում այդ տարիքում մարմնակազմվածքի փոփոխությունների (աղջիկների մոտ ճարպային հյուսվածքի ավելացում), սեռահասունացման պատճառով առաջացող հորմոնալ փոփոխությունների, անկախություն և ավտոնոմություն ունենալու ցանկության հետ։

Հոգեբանական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում անորեքսիայի առաջացման պատճառը համարում էին մանկական տարիքում տարած սեքսուալ բռնությունները կամ անապահով ընտանիքին պատկանելը, ապացույցները իրարամերժ են և անհրաժեշտ է լավ մշակված հետազոտություն[48][49]։ Սննդի նկատմամբ վախը հայտնի է որպես սիտոֆոբիա[50], ցիբոֆոբիա[51], և հանդիսանում է տարբերակիչ ախտորոշում[52]։ Անորեքսիայի հոգեբանական պատճառները ներառում են նաև ցածր ինքնագնահատականը, դեպրեսիան, անհագստությունը և միայնությունը։

Սոցիոլոգիական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիան սկսվեց հաճախակի ախտորոշվել 1950֊ականներից սկսած, կապված մարմնակառուցվածքի իդեալների փոփոխման և խոցելիության բարձրացման հետ։ Անձիք ովքեր պատկանում են այն մասնագիտություններին, որտեղ կա նիհար լինելու սոցաիալական ճնշում (մոդելներ, պարողներ), ունեն հիվանդանալու ավելի մեծ ռիսկ։ Այս միտումը կարելի է նկատել նաև որոշակի սպորտաձևերով զբաղվողների շրջանում, ինչպիսիք են ձիավարությունը և մարտարվեստը[53]։ Անորեքսիայի միտում կա այնպիսի սպորտաձևերում, որտեղ կա էստեթիկ բաղադրիչ կամ երբ նիհարությունը մարզիկի օգտին է և այն դեպքերում, որտեղ պետք է փոփոխել քաշը մրցակցելու համար[54]։ Իրավիճակը ընտանիքում նույնպես թողնում է իր ազդեցությունը անորեքսիայի զարգացման վրա[55]։ Անընդհատ ճնշման, հետապնդման և ծաղրուծանակի կենտրոնում գտնվող անձաանց շրջանում կարող է առաջանալ ցածր ինքնագնահատական և մի շարք այլ հոգեբանական խնդիրներ։

Մեդիայի ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեդիայի անընդհատ ազդեցությունը, մարմնակառուցվածքի իդեալներ ներկայացնելու ձևով հանդիսանում է սեփական մարմնից դժգոհության և անորեքսիայի առաջացման ռիսկի լուրջ գործոն։ Մշակույթում իդեալական մարմին ունեցողի կոչումը դեռևս պատկանում է՝ V-աձև իրանով աթլետիկ, մկանոտ տղամարդկանց և բարեկազմ կանանց։ 2002 թվականին իրականացված հետազոտումը պարզեց, որ 18֊24 տարեկան տղամարկանց ավելի հետաքրում են կազմվածքի վերաբերյալ հոդվածները, մինչ նույն տարիքի կանայք նախընտրում են նյութեր դիետայի վերաբերյալ[56]։ Սեփական կազմվածքից դժգոհությունը և իդեալը ստանալու ձգտումը անորեքսիայի գլխավոր ռիսկի գործոններից է, որն սպառնում է ինչպես կանանց, այնպես էլ տղամարդկանց։

Վեբ կայքերը, որոնք անընդհատ շեշտում են իդեալների ձեռքբերման կարևորությունը նպաստում են նյարդային անորեքսիայի առաջացմանը՝ կրոնական այլաբանությունների օգտագործման միջոցով, ներկայացնելով կենսակերպեր, որոնք բերում են «հոգեկան ներդաշնակության», տեղադրում են նկարներ և ցիտատներ, որոնք մոտիվացնում են «իդեալի» ձեռք բերմանը[57]։

Զանգվածային լրատվամիջոցները կանանց և տղամարդկանց արտաքին տեսքի վերաբերյալ ստեղծում են թյուր պատկերացումներ։ Ամսագրերում, ֆիլմերում և անգամ գովազդային վահանակներին դերասանների/մոդելների տեսքը մշակվում են բազում վիզուալ խմբագրիչներով։ ԵՎ այդժամ մարդիկ ձգտում են նմավել այդ «հիասքանչ» կերպարներին, երբ իրականում ոչ ոք իդեալական չէ[58]։

Մեխանիզմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիզիոլոգիական, ֆարմակալոգիական և նեյրովիզուալ հետազոտությունների միջոցով պարզվել է սերոտոնինի դերակատարությունը անորեքսիայի առաջացման հարցում։ Չնայած որ սուր հիվանդությունը, նյութափոխանակության խանգարումը կարող են մի շարք կենսաբանական փոփոխություններ առաջացնել անորեքսիայով հիվանդների մոտ, դրանք անորեքսիկ պահվածքի պարտադիր պատճառ չեն։ Հիվանդության սրացման շրջանում նկատվել է անոմալ հորմոնալ ռեակցիաներ սերոտոնինէրգիկ ագենտներով պայմանավորված խնդիրներին, մինչդեռ լավացման շրջանում դրանք բացակայում են։ Հիվանդության ընթացքում նկատվում են սերոտոնինի մետաբոլիտների ավելացում օրգանիզմում՝ ի պատասխան հյուծվածության և հնարավոր է, որ այս փոփոխությունները այլ փոխկապակցված հոգեբանական խանգարումների հետևանք են, սակայն ընդհանուր առմամբ դրանք վկայում են սերոտոնինի դերակատարությունը անորեքսիայի առաջացման հարցում[59][60]։ Սերոտոնինի և նրա մետաբոլիտների այս փոփոխությունները կարող են առաջացնել անորեքսիային բնորոշ հատկանիշներ ինչպիսիք են՝ մոլագարությունը, անհանգստությունը և ախորժակի կորուստը[61]։

Նեյրովիզուալ հետազոտությունները հայտնաբերել են կապեր գլխուղեղի տարբեր կենտրոնների միջև, որոնք կարող են պատասխանատու լինել սնման և վարքագծի կապի և սեփական մարմնի ձևի աղավաղված ընկալման հարցում[62]։

Հետազոտությունը նաև հայտնաբերել է, որ առկա է լիմբիկ շրջանի ակտիվության նվազում «ներքևից֊վերև» և կեղևում որոշակի ակտիվության ուժգնացում, որը կարող է դերակատարում ունենալ սննդի սահմանափակման հարցում[63]։

Ապացուցվել է, որ ի պատասխան սննդի ընդունման այդ ակտիվությունը նվազում է։ Նշանակալի ազդեցություն են թողնում նաև քաղցր ըմպելիքները և ACC-ն[64]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախտորոշումը ներառում է հիվանդի ընթացիկ վիճակի գնահատում, կյանքի և ընտանեկան անամնեզ, և ախտանիշներ։ Կարևոր է նաև հոգեբանական վիճակի գնահատումը, որը ներկայացնում է հիվանդի տրամադրությունը և վերաբերմունքը սննդի և քաշի նկատմամբ։

DSM-5[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիան դասակարգվում է որպես սնման խանգարում «Հոգեբանական խանգարումների դիագնոստիկ և ստասիստիկ ձեռնարկ»֊ի (DSM 5) վերջին հրատարակությունում։

Համեմատած նախկին հրատարակության հետ այս հրատարակությունում կատարվել են փոփոխություններ անորեքսիայի կրիտերիաներում ամենոռեայի վերաբերյալ[65][66]։ Ամենոռեան հեռացվել է քանզի այն չի կիրառվում տղամարդկանց, մինչ և հետ մենստրուալ տարիքում գտնվող և հակբեղմնավորիչ դեղամիջոցներ ընդունող կանանց շրջանում։

Ենթատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան նյարդային անորեքսիայի 2 ենթատեսակներ[19][67]

  • Շատակերության/մաքրման ենթատեսակ` անձը սնվում է մեծ քանակներով և օգտագործում է ստամոքսի լվացումը, որպես նիհարելու միջոց։ Այս տիպը տարբերվում է նյարդային բուլեմիայից հիվանդի քաշով։ Այս խնդրով հիվանդները կարող են ունենալ նորմալ քաշ, չնայած հիմնականում այն պակաս է նորմայից մինչ դեռ բուլեմիայով հիվանդների շրջանում քաշը ավելցուկային է։
  • Սահմանափակման ենթատեսակ` անձը սահմանափակում է սնունդը, մատնվում է սովի, օգտագործում է նիհարելու համար նախատեսված հաբեր կամ հատուկ վարժություններ է կատարում քաշը նվազեցնելու նպատակով։ Նրանք կարող են իրենց ենթարկել խիստ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության և սնվում են այնքան, որքանը ամենանվազագույնն է ապրելու համար։

Ծանրության աստճանները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարմնի զանգվածի ինդեքսը (ՄԶԻ) օգտագործվում է DSM-5֊ում, որպես անորեքսիայի ծանրության աստճանի ցուցանիշ[68]։ Դա իրենից ներկայացնում է՝

  • Միջին՝ ՄԶԻ֊ն մեծ է 17֊ից
  • Չափավոր՝ ՄԶԻ֊ն 16–16.99
  • Ծանր՝ ՄԶԻ֊ն 15–15.99
  • Ծայրահեղ ծանր ՄԶԻ֊ն փոքր է 15֊ից

Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիայի վատթարացման մասին վկայող բժշկական թեստերը կարող են իրականացնել ինչպես ընդհանուր մասնագիտացման բժիշկները այնպես էլ հոգեբանները

Տարբերակիչ ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ բժշկական և հոգեբանական վիճակներ սխալմամբ ախտորոշվել են որպես նյարդային անորեքսիա և որոշ դեպքերում ճշգրիտ ախտորոշում չի դրվել ավելի քան 10 տարի։

Նյարդային անորեքսիայի, բուլեմիայի և սնման խանգարումների միջև տարբերությունները շատ հստակ չեն քանզի շատ մարդկանց մոտ ովքեր ունեն տվյալ խնդիրները կան նշանակալի համընկնումներ։ Վարքի թերևս աննկատ փոփոխությունները նյարդային անորեքսիայով հիվանդ անձի մոտ կարող են նրա ախտորոշումը փոխել անորեքսիայից` նյարդային բուլեմիայի` շատակերության։ Հիմնական տարբերությունը այս երկու հիվանդությունների, դրանցով տառապող անձանց քաշի նշանակալի տարբերություններն են։ Սակայն որոշ դեպքերում անորեքսիայով հիվանդները կարող են ունենալ նորմայից քիչ ցածր քաշ, իսկ բուլեմիայով հիվանդները նորմալ կամ նորմայից քիչ ավել քաշ[77]։ Կա անորեքսիայով հիվանդների խումբ, որոնք սնվում են բավականին մեծ քանակներով, սակայն ունեն փոքր քաշ ի հաշիվ այդ սնունդը օրգանիզմից արհեստական ձևով հեռացնելու։ Նման հիվանդությունով տառապողները ունեն հակում հաճախ փոխելու իրենց կարծիքը և վարքը այդպիսով անցնելով մի շարք ախտորոշումներից մեկը մյուսին։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չկա որևէ ապացույց, որ այս կամ այն բուժումը ավելի արդյունավետ է, սական հաստատ է, որ վաղ բուժումը ունի առավելություն։ Բուժումն ներառում է երեք հիմնական ոլորտներ․

  • Հիվանդի առողջ քաշի վերականգնում
  • Հոգեբանական խնդիրների լուծում
  • Սնման խանգարումների հանգեցնող վարքի ուղղում[78]

Բուժումը և բուժման ելքը խիստ անհատական են։ Բուժման հիմնական նպատակը քաշի կարգավորումն է, սակայն օպտիմալ բուժումը պետք է պարունակի նաև վարքի մշտական մոնիտորինգ և հոգեթերապիա[79][80]։

Հոգեթերապիան անորեքսիայով հիվանդների դեպքում բավականին բարդ է, քանզի նրանք կարևորում են նիհարությունը և կարող են ձգտել պահպանել այն՝ հրաժարվելով փոփոխություններից[81]։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ ընտանեկան թերապիան առավել արդյունավետ է քան անհատականը[82]։ Անորեքսիայով հիվանդների բուժումը բարդ է նրանց ավելորդ քաշ հավաքելու վախի պատճառով։ Փոփոխությունների ցանկության առաջացումը մեծ և կարևորագույն առաջընթաց է բուժման մեջ[83]։

Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սննդակարգը անորեքսիայով հիվանդների հետ աշխատանքի կարևորագույն գործոններից է և պետք է հարմարեցվի ըստ անձի կարիքների։ Մթերքների ընտրության հարցում պետք է կարևորել դրանց բազմազանությունը և բարձր կալորիականությունը[84]։ Հիվանդները պետք է ընդունեն բավարար քանակությամբ կալորիաներ, դանդաղ սկսելով և աստճանաբար ավելացնելով։ Ցինկի հավելումների սննդում օգտագործման արդյունավետությունը դեռևս պարզ չէ։

Թերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարզվել է, որ ընտանեկան բուժումը ավելի արդյունավետ է քան անորեքսիայով հիվանդ դեռահասների անհատական բուժումը[85]։ Ապացուցվել է, որ ընտանեկան բուժման տարբեր ձևերն ունեն իրենց արդյունավետությունը և երբ ծնողներներով և երեխայով միասնական ձևով զբաղվում է նույն հոգեթերապևտը և երբ նրանք հաճախում են տարբեր հոգեթերապևտների մոտ առանձին Դեռահասներին ընտանեկան թերապիայով բուժելու կողմնակիցները հավաստիացնում են, որ ծնողների ներառումը բուժման մեջ ունի շատ մեծ և կարևոր դեր։

«Մոդսլիի ընտանեկան թերապիայի» 4-5 տարի տևող ուսումնասիրությունները, ապացուցողական մոդելի հիման վրա ցույց են տվել 90%-ից ավել հիվանդների առողջացում[86]։ Թեև այս մոդելը առաջարկվել է «Հոգեկան առողջության համաշխարհային ինստիտուտի» կողմից[87], քննադատները պնդում են, որ այն կարող է բերել ինտիմ հարաբերություններում իշխելու պայքարի և խախտել զուգընկերների միջև սեռական հավասարությունը։

Ճանաչողական-վարքային թերապիան արդյունավետ է նյարդային անորեքսիայով դեռահասների և մեծահասակների շրջանում[88]։ Ընդունման և հանձնառության թերապիան այս թերապիայի տեսակներից է և նույնպես ունի բարձր արդյունավետություն[89]։

Դեղամիջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղամիջոցները ունեն սահմանափակ արդյունավետություն անորեքսիայի բուժման հարցում[90]։

Հոսպիտալիզացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիան ունի բարձր մահացություն[91] և ծանր վիճակում բժշկական հաստատություն ընդունված հիվանդների ռիսկը շատ բարձր է։ Ախտորոշումը կարող է լինել բարդ, ռիսկի գնահատումը՝ սխալ, շատ երևույթներ կարող են բաց թողնվել, իսկ բուժումը իրականաղվի ոչ լիարժեք այդ իսկ պատճառով խորհուրդ է տրվում, որ բժիշկները և հոգեբույժները աշխատեն համագործակցելով[92]։

Սնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրկնակի սնման աստճանը դժվար է սահմանել քանզի կա վախ կրկնակի սնման սինդրոմի առաջացման, որը բերում է անբավարար սնման։ Վարակի և սրտային անբավարարության պայմաններում խորհուրդ է տրվում կրկնակի սնումը սկսել դանդաղ աստճանաբար ավելացնելով։ Էներգետիկ պահանջների վերաբերյալ առաջարկները տարբեր են ՝ նվազագույնը 5-10կկալ կգ-ի հաշվարկով օրվա ընթացքում ամենա օպտիմալն է[93][94]։

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թ.-ին մահացության դեպքերը մեկ միլիոն մարդու համար
     0-0     1-1     2-2     3-3     4-25

Նյարդային անորեքսիան հոգեկան հիվանդությունների շարքում ունի ամենաբարձր մահացությունը[95]։ Մահացության ռիսկը բարձր է 11-12, իսկ ինքնասպանությանը 56 անգամ[20]։ Անորեքսիայով տառապող կանանց կեսի շրջանում նկատվում է լիարժեք, իսկ 20-30%-ի դեպքում մասնակիառողջացում։ Ոչ բոլոր անորեքսիայով հիվանդներն են առողջանում, նրանցից մոտ 20%-ի մոտ այն զարգանում է, որպես խրոնիկական հիվանդություն։ Անորեքսիայի բուժման բացակայությունը կարող է բերել այնպիսի բարդությունների առաջացման ինչպիսիք են սրտանոթային հիվանդությունները և երիկամային անբավարարությունը, որոնց հետևանքով էլ կարող է գրանցվել մահ[96]։

Միջինում հիվանդության սկզբից մինչև ավարտը ընկած ժամանակահատվածը կանանց մոտ կազմում է 7, իսկ տղամարդկանց մոտ 3 տարի։ 10-15 տարի հետո 70% հիվանդները արդեն չեն համապատասխանում հիվանդության բոլոր չափորոշիչներին, սակայն նրանց մոտ դեռևս կարող են պահպանված լինել սնման հետ որոշակի բարդություններ[97]։

Բարդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիան կարող է ունենալ լուրջ բարդություններ կախված ծանրության աստճանից և տևողությունից, բացի դրանից կարևոր է նաև տարիքը, երբ առաջացել է հիվանդությունը՝ սեռահսունացման և ոսկրացման անավարտության տարիքում առաջած հիվանդության բարդությունները ամենածանրն են։ Բարդությունները բնորոշ են երեխաներին և դեռահասներին։ Նյարդային անորեքսիային բնորոշ են հետևյալ բարդությունները՝ աճի հապաղում՝ աճը կարող է դանդաղել կամ կանգնել կապված քաշի լուրջ կորստի կամ շարունակական թերսնման հետ։ Նմանատիպ դեպքերում համապատասխան սնման պայմաններում կարելի հասնել մինչև աճի լիարժեք վերականգնման և տարիքին բնորոշ նորմալ հասակի։ Ոսկրի աճման պոտենցիալը սովորաբար պահպանվում է, եթե հիվանդության ծանրությունը և տևողությունը չնչին են կամ երբ հիվանդությունը ուղեկցվում է հիպոգոնադիզմի հետ, որի պատճառով առաջացած աճի ուշացումը չեզոքացնում է անորեքսիայի հետևանքով առաջացած անբավարար աճը։ Ճիշտ բուժման դեպքում աճի պոտենցիալը ոչ միայն պահպանվում է այլ նաև կարող է ավելանալ։ Որոշակի դեպքերում հատկապես երբ հիվանդությունը առաջանում է սեռահասունացման տարիքում, բարդությունները սովորաբար դարձելի են[98]։

Նյարդային անորեքսիան բերում է կանանց վերարտադրողական համակարգում լուրջ փոփոխությունների։ Նշանակալի քաշի կորուստը, հոգեկան սթրեսը, ֆիզիկական հագեցած ծանրաբեռնվածությունը բերում են երկրորդային ամենորեայի զարգացման[99]։ Այն կարող է բերել նաև սեռահասունացման ուշացման[100][101]։ Նաև կարող է առաջանալ լյարդային ստեատոզ՝ լյարդի ճարպակալում, որը երեխաների շրջանում թերսնուցման ցուցանիշ է[102]։

Հիվանդության հետևանքով առաջացած նյարդային խանգարումները՝ ցնցումներն են և դողը։ Վերնիկեի էնցեֆալոպաթիան, որը առաջանում է վիտամին B1-ի անբավարարության արդյունքում հաճախ հանդիպող բարդություն է քրոնիկ թերսնուցում ունեցող հիվանդների շրջանում։ Դրա ախտանիշները ներառում են՝ գիտակցության խանգարում, խնդիրներ կապված ակնաշարժ մկանների հետ և ատաքսիա՝ շարժման խանգարումներ քայլելու ընթացքում։

Ստամոքս-աղիքային համակարգում ամենատարածված բարդությունները՝ ստամոքսի դատարկման խանգարումն է և փորկապությունը, սակայն կարող է նկատվել և հակառակը՝ լյարդի գործառույթների բարձրացում, փորլուծություն, ենթաստամոքսային գեղձի սուր բորբոքում, ստամոքս-կերակրափողային հետհոսք և կլման դժվարացում[103]։ Կարող է լինել նաև ժամանակից շուտ հագեցվածության զգացում, սրտխառնոց և փսխում։ Բարդությունները սովորաբար վերանում են նորմալ քաշի հասնելուն հետ մեկտեղ։

Սրտային բարդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիան մեծացնում է սրտային հանկարծամահության ռիսկը, չնայած որ հստակ պատճառը դեռևս պարզ չէ։ Սրտային բարդությունները ներառում են ինչպես կառուցվածքային, այնպես էլ գործառույթային բարդություններ[104]։ Սրտային բարդությունների մի մասը մեղմ են և վերանում են բուժման դեպքում, իսկ մյուսները կարող են կյանքի համար լուրջ վտանգ ներկայացնել։ Դրանք են սրտի ռիթմի և հաճախության խանգարումները, ցածր զարկերակային ճնշումը, սրտամկանի կրճատման նվազումը։ Թերևս ամենատարածվածը ցածր զարկերակային ճնշումն է, որը նկարագրվում է անընդհատ թուլության և հոգնածության զգացումով և կարող է հանգեցնել անգամ ուշագնացության։

Հիվանդության կրկնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդության կրկնությունը լինում է հոսպիտալիզացվածների 1/3-ի դեպքում, ամենից հաճախ հաստատությունից դուրսգրման 6-18 ամիսների ընթացքում[105]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ որոշ տվյալների անորեքսիան հանդիպում է արևմտյան երկրներում 0,9-4,3% կանանց և 0,2-0,3% տղամարդկանց շրջանում, կյանքի որոշակի փուլերում։ Այսինքն այն տղամարդկանց շրջանում հանդիպում է 3-10 անգամ ավելի հազվադեպ։ Չկան տվյալներ զարգացող պետություններից։ Հաճախ սկիզբը լինում է դեռահասային և սեռահասունացման տարիքում։

Կյանքի տևողությունը ատիպիկ անորեքսիայի դեպքում ավելի երկար է՝ մոտ 5-12%-ով[106]։

Անորեքսիան ամենահաճախ ախտորոշվել է 20-րդ դարում և պարզ չէ դա կապված է դեպքերի հաճախացման, թե ուղղակի ախտորոշման լավացման արդյունքում։ Հետազոտությունների մեծամասնությունը վկայում են, որ սկսած 1970-ականներից անորեքսիան ամենահաճախ հանդիպում է միջին տարիքի կանանց շրջանում, չնայած որ դեռահաս աղջիկների շրջանում դեպքերը նույնպես հաճախացել են[107]։

Սխալ պատկերացումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոչ արևմտյան պետություններում սննդային խանգարումները ավելի քիչ են ներկայացվում հանրությանը քան արևմտյան պետություններում։ Աֆրիկական պետություններում բացառությամբ Հարավային Աֆրիկայի, տվյալ հիվանդության մասին տեղեկատվությունը սահմանափակվում է առանձին դեպքերի վերաբերյալ հետազոտություններով և ոչ թե դեքերի հաճախականության ուսումնասիրություններով։ Նման տեղեկություններից և այլ ուսումնասիրություններից ելնելով կարելի է դատել, որ այս հիվանդությունները ունեն տարածվածություն նաև աֆրիկյան էթնիկ ցեղախմբերում հակառակ այն համոզմունքի, որ այն ավելի բնորոշ է արևմտյան քաղաքակրթություններ։

Ցածր քաշով որոշ տղամարդիկ և կանայք կարող են չհամապատասխանել ախտորոշման համար տրվող կետերին քանի որ չունենալով անհրաժեշտ ճարպի քանակ կարող են ունենալ փոխարենը մկանային զանգված[108]։ Երկու սեռերին պատկանող աթլետները կարող են անտեսվել անորեքսիայով ախտորոշվելու հարցում, այդ իսկ պատճառով կարևորվում է նրանց ախտորոշման մեջ ոչ միայն նրանց մարմնի զնագվածը այլ նաև սննդկարգը, վարքը և այլ ախտանիշները։ Մարզիկների շրջանում հաճախակի կշռման արարողությունները և դրանց կարևորությունը կարող են հոգեբանական ճնշում գործադրել նրանց վրա այդպիսով մեծ ռիսկ հանդիսանալով նրանց շրջանում սնման խանգարումներ առաջացնելու հարցում։ Բացի դրանից կատարյալ կառուցվածքի ձգտելով կանայք օգտագործում են նիհարելու համար հաբեր, իսկ տղամարդիկ ստերոիդներ, որոնք իրենցից մեծ վտանգ են ներկայացնում[109]։ Կանադայում կատարված հետազոտություններում դեռահաս տղաների 4 %-ը 9-րդ դասարանից սկսած օգտագործում են անաբոլիկ ստերոիդներ։ Հաճախ անորեքսիայով հիվանդ տղամարդկան անվանում են մանորեքսիկներ (manorexic)[110]:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային անորեքսիա տերմինը առաջադրվել է Վիկտրիա թագուհու անձնական բժիշկներից մեկի` Սիր Վիլյամ Գյուլլի կողմից[111]։ Անորեքսիայի պատմությունը սկիզբ է առնում հելլենիստական դարաշրջանում` հելլենիստական քաղաքակրթության կրոնական ծեսերում նկարագրվող պահքից[112] և շարունակվում միջնադարում։ Միջնադարում երիտասարդ կանանց շրջանում կրոնական նկատառումներից ելնելով պահքը` բարեպաշտության և մաքրության համար, նույնպես կաչող է դիտվել որպես անորեքսիա` հաճախ այդ երևույթը նկարագրում են, որպես «Հրաշալի անորեքսիա» (լատին․՝ anorexia mirabilis)[113][114]:

Անորեքսիայի վերաբերյալ առաջին բժշկական գրառումները պատկանում են անգլիացի բժիշկ Ռիչարդ Մորտոնին 1689 թվական[112]։

Նյարդային անորեքսիայի դեպքերի վերաբերյալ գրառումները շարունակվել են 17-րդ, 18-րդ և 19-րդ դարերում[115]։

19-րդ դարի վերջում անորեքսիա տերմինը լայն տարածում գտավ, երբ Վիկտորիա թագուհու անձնական բժիշկ Վիլյամ Գյուլլը հրապարակեց մի փաստաթուղթ, որտեղ ներմուծեց այդ տերմինը և նկարագրեց մի շարք դեպքեր, տալով նաև դրանց բուժման օրինաչափությունները[116]։

Մինչև 20-րդ դարի երկրորդ կես այս հիվանդության վերաբերյալ բժշկությունը ուներ սահմանափակ պատկերացումներ, մինչ գերմանա-ամերիկայան ծագում ունեցող հոգեանալիտիկ` Հիլդա Բրուխը հրապարակեց իր «Ոսկե վանդակ։ նյարդային անորեքսիայի գաղտնիքը» աշխատությունը 1978 թվականին։ Նյարդաբանության բնագավառում արեքավոր նվաճումներ ունեցող Բրուխի[117] տեսությունները գերակշիռ տեղ գտան հանրային մտածողությունում։ Եվս մեկ կարևոր իրադարձություն եղավ հայտնի երգչուհի և թմբկահարուհի Կարեն Կարպենտերի մահը անորեքսիայի հետևանքով 1983 թվականին, ինչը մամուլում բերեց սնման խանգարումների լուսաբանմանը[118]։

Ծագումնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տերմինը ունի հունական ծագում։ an- (ἀν-, ժխտող ածանց) և orexis (ὄρεξις, "ախորժակ"), թարգմանաբար՝ ախորժակի նյարդածին կորուստ[119]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Parker, Robert; Sharma, Asheesh (2008). General Medicine (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 56. ISBN 0723434611.
  2. M.D, Michael B. First (2013 թ․ նոյեմբերի 19). DSM-5 Handbook of Differential Diagnosis. American Psychiatric Pub. ISBN 9781585624621 – via Google Books.
  3. Sari Fine Shepphird (2009). 100 Questions & Answers About Anorexia Nervosa. Jones & Bartlett Learning. էջ xvi. ISBN 978-1-4496-3079-9. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  4. 4,0 4,1 «What are Eating Disorders?». NIMH. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 24-ին.
  5. 5,0 5,1 5,2 Attia E (2010). «Anorexia Nervosa: Current Status and Future Directions». Annual Review of Medicine. 61 (1): 425–35. doi:10.1146/annurev.med.050208.200745. PMID 19719398.
  6. 6,0 6,1 6,2 Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5 (5 ed.). Washington: American Psychiatric Publishing. 2013. pp. 338–345. ISBN 978-0-89042-555-8.
  7. Arcelus, J; Witcomb, GL; Mitchell, A (March 2014). «Prevalence of eating disorders amongst dancers: a systemic review and meta-analysis». European Eating Disorders Review. 22 (2): 92–101. doi:10.1002/erv.2271. PMID 24277724.
  8. 8,0 8,1 8,2 Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5 (5 ed.). Washington: American Psychiatric Publishing. 2013. էջեր 338–345. ISBN 978-0-89042-555-8.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 "What are Eating Disorders?". NIMH. Archived from the original on 23 May 2015. Retrieved 24 May 2015.
  10. Hay, P (July 2013). «A systematic review of evidence for psychological treatments in eating disorders: 2005–2012». The International Journal of Eating Disorders. 46 (5): 462–9. doi:10.1002/eat.22103. PMID 23658093.
  11. Hay, P (July 2013). «A systematic review of evidence for psychological treatments in eating disorders: 2005–2012». The International Journal of Eating Disorders. 46 (5): 462–9. doi:10.1002/eat.22103. PMID 23658093.
  12. British Psychological Society (2004). «Eating Disorders: Core Interventions in the Treatment and Management of Anorexia Nervosa, Bulimia Nervosa and Related Eating Disorders» (PDF): 103. PMID 23346610. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  13. «Feeding and eating disorders» (PDF). American Psychiatric Publishing. 2013. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  14. GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence, Collaborators. (2016 թ․ հոկտեմբերի 8). «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015». Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282. {{cite journal}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  15. 15,0 15,1 15,2 Smink, FR; van Hoeken, D; Hoek, HW (August 2012). «Epidemiology of eating disorders: incidence, prevalence and mortality rates». Current psychiatry reports. 14 (4): 406–14. doi:10.1007/s11920-012-0282-y. PMC 3409365. PMID 22644309.
  16. GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators (2014 թ․ դեկտեմբերի 17). «Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». Lancet. 385 (9963): 117–171. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442. {{cite journal}}: |author= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  17. Gull, WW (September 1997). «Anorexia nervosa (apepsia hysterica, anorexia hysterica). 1868». Obesity Research. 5 (5): 498–502. doi:10.1002/j.1550-8528.1997.tb00677.x. PMID 9385628.
  18. Surgenor LJ, Maguire S (2013). «Assessment of anorexia nervosa: an overview of universal issues and contextual challenges». J Eat Disord. 1 (1): 29. doi:10.1186/2050-2974-1-29. PMC 4081667. PMID 24999408.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  19. 19,0 19,1 Strumia R (2009). «Skin signs in anorexia nervosa». Dermatoendocrinol. 1 (5): 268–70. doi:10.4161/derm.1.5.10193. PMC 2836432. PMID 20808514.
  20. 20,0 20,1 Miller KK (2013). «Endocrine effects of anorexia nervosa». Endocrinol. Metab. Clin. North Am. 42 (3): 515–28. doi:10.1016/j.ecl.2013.05.007. PMC 3769686. PMID 24011884.
  21. 21,0 21,1 Walsh JM, Wheat ME, Freund K (2000). «Detection, evaluation, and treatment of eating disorders the role of the primary care physician». J Gen Intern Med. 15 (8): 577–90. doi:10.1046/j.1525-1497.2000.02439.x. PMC 1495575. PMID 10940151.
  22. Stargrove MB, Treasure J, McKee DL (2008). Herb, Nutrient, and Drug Interactions: Clinical Implications and Therapeutic Strategies. Elsevier Health Sciences. ISBN 0-323-02964-7. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  23. Gull, WW (September 1997). «Anorexia nervosa (apepsia hysterica, anorexia hysterica). 1868». Obesity Research. 5 (5): 498–502. doi:10.1002/j.1550-8528.1997.tb00677.x. PMID 9385628.
  24. 24,0 24,1 Nolen-Hoeksema S (2013). Abnormal Psychology. New York: McGraw Hill. էջեր 339–41. ISBN 978-0-07-803538-8.
  25. «Anorexia Nervosa». National Association of Anorexia Nervosa and Associated Disorders. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 15-ին.
  26. Marzola E, Nasser JA, Hashim SA, Shih PA, Kaye WH (2013). «Nutritional rehabilitation in anorexia nervosa: review of the literature and implications for treatment». BMC Psychiatry. 13 (1): 290. doi:10.1186/1471-244X-13-290. PMC 3829207. PMID 24200367.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  27. Haller E (1992). «Eating disorders. A review and update». The Western Journal of Medicine. 157 (6): 658–62. PMC 1022101. PMID 1475950.
  28. 28,0 28,1 28,2 Khalsa, SS; Lapidus, RC (2016). «Can Interoception Improve the Pragmatic Search for Biomarkers in Psychiatry?». Frontiers in Psychiatry. 7: 121. doi:10.3389/fpsyt.2016.00121. PMC 4958623. PMID 27504098.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  29. Kułakowska, D., Biernacka, K., Wilkos, E., Rybakowski, F., & Kucharska-Pietura, K. (2014). Neurocognitive and social cognition deficits in patients with anorexia nervosa. Psychiatria Polska, 48(3), 465-475. doi:https://dx.doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/33485
  30. Godier LR, Park RJ (2014). «Compulsivity in anorexia nervosa: a transdiagnostic concept». Front Psychol. 5: 778. doi:10.3389/fpsyg.2014.00778. PMC 4101893. PMID 25101036.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  31. Crane AM, Roberts ME, Treasure J (2007). «Are Obsessive-Compulsive Personality Traits Associated with a Poor Outcome in Anorexia Nervosa? A Systematic Review of Randomized Controlled Trials and Naturalistic Outcome Studies». International Journal of Eating Disorders. 40 (7): 581–8. doi:10.1002/eat.20419. PMID 17607713.
  32. Casper RC (1998). «Depression and eating disorders». Depression and Anxiety. 8 (Suppl 1): 96–104. doi:10.1002/(SICI)1520-6394(1998)8:1+<96::AID-DA15>3.0.CO;2-4. PMID 9809221.
  33. Zernig G, Saria A, Kurz M, O'Malley S (2000 թ․ մարտի 24). Handbook of Alcoholism. CRC Press. էջ 293. ISBN 978-1-4200-3696-1.
  34. Sansone RA, Levitt JL (2013 թ․ օգոստոսի 21). Personality Disorders and Eating Disorders: Exploring the Frontier. Routledge. էջ 28. ISBN 1-135-44280-0.
  35. Halmi KA (2013). «Perplexities of treatment resistance in eating disorders». BMC Psychiatry. 13: 292. doi:10.1186/1471-244X-13-292. PMC 3829659. PMID 24199597.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  36. Swinbourne JM, Touyz SW (2007). «The co-morbidity of eating disorders and anxiety disorders: a review». European Eating Disorders Review. 15 (4): 253–74. doi:10.1002/erv.784. PMID 17676696.
  37. Berkman ND, Bulik CM, Brownley KA, Lohr KN, Sedway JA, Rooks A, Gartlehner G (2006). «Management of eating disorders» (PDF). Evid Rep Technol Assess (Full Rep) (135): 1–166. PMC 4780981. PMID 17628126. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  38. Huke V, Turk J, Saeidi S, Kent A, Morgan JF (2013). «Autism spectrum disorders in eating disorder populations: a systematic review». Eur Eat Disord Rev. 21 (5): 345–51. doi:10.1002/erv.2244. PMID 23900859.
  39. Zucker NL, Losh M, Bulik CM, LaBar KS, Piven J, Pelphrey KA (2007). «Anorexia nervosa and autism spectrum disorders: guided investigation of social cognitive endophenotypes» (PDF). Psychological Bulletin. 133 (6): 976–1006. doi:10.1037/0033-2909.133.6.976. PMID 17967091. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 20-ին.
  40. Thornton LM, Mazzeo SE, Bulik CM (2011). «The heritability of eating disorders: methods and current findings». Behavioral Neurobiology of Eating Disorders. Vol. 6. էջեր 141–56. doi:10.1007/7854_2010_91. ISBN 978-3-642-15130-9. PMC 3599773. PMID 21243474. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  41. Hildebrandt, Thomas; Downey, Amanda. «The Neurobiology of Eating Disorders». In Charney, D; Sklar, P; Buxbaum, J; Nestler, E (eds.). Neurobiology of Mental Illness (4th ed.). Oxford University Press. ISBN 9780199934959.
  42. Davis JF, Choi DL, Benoit SC (2011). «24. Orexigenic Hypothalamic Peptides Behavior and Feeding – 24.5 Orexin». In Preedy VR, Watson RR, Martin CR (eds.). Handbook of Behavior, Food and Nutrition. Springer. էջեր 361–2. ISBN 978-0-387-92271-3.
  43. Smitka K, Papezova H, Vondra K, Hill M, Hainer V, Nedvidkova J (2013). «The role of "mixed" orexigenic and anorexigenic signals and autoantibodies reacting with appetite-regulating neuropeptides and peptides of the adipose tissue-gut-brain axis: relevance to food intake and nutritional status in patients with anorexia nervosa and bulimia nervosa». Int J Endocrinol. 2013: 483145. doi:10.1155/2013/483145. PMC 3782835. PMID 24106499.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  44. Satherley R, Howard R, Higgs S (Jan 2015). «Disordered eating practices in gastrointestinal disorders». Appetite (Review). 84: 240–50. doi:10.1016/j.appet.2014.10.006. PMID 25312748.
  45. Bern EM, O'Brien RF (Aug 2013). «Is it an eating disorder, gastrointestinal disorder, or both?». Curr Opin Pediatr (Review). 25 (4): 463–70. doi:10.1097/MOP.0b013e328362d1ad. PMID 23838835. «Several case reports brought attention to the association of anorexia nervosa and celiac disease.(...) Some patients present with the eating disorder prior to diagnosis of celiac disease and others developed anorexia nervosa after the diagnosis of celiac disease. Healthcare professionals should screen for celiac disease with eating disorder symptoms especially with gastrointestinal symptoms, weight loss, or growth failure.(...) Celiac disease patients may present with gastrointestinal symptoms such as diarrhea, steatorrhea, weight loss, vomiting, abdominal pain, anorexia, constipation, bloating, and distension due to malabsorption. Extraintestinal presentations include anemia, osteoporosis, dermatitis herpetiformis, short stature, delayed puberty, fatigue, aphthous stomatitis, elevated transaminases, neurologic problems, or dental enamel hypoplasia.(...) it has become clear that symptomatic and diagnosed celiac disease is the tip of the iceberg; the remaining 90% or more of children are asymptomatic and undiagnosed.»
  46. Quick VM, Byrd-Bredbenner C, Neumark-Sztainer D (2013 թ․ մայիսի 1). «Chronic illness and disordered eating: a discussion of the literature». Adv Nutr (Review). 4 (3): 277–86. doi:10.3945/an.112.003608. PMC 3650496. PMID 23674793.
  47. Lozano GA (2008). «Obesity and sexually selected anorexia nervosa». Medical Hypotheses. 71 (6): 933–940. doi:10.1016/j.mehy.2008.07.013. PMID 18760541.
  48. Wonderlich SA, Brewerton TD, Jocic Z, Dansky BS, Abbott DW (1997). «Relationship of childhood sexual abuse and eating disorders». J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 36 (8): 1107–15. doi:10.1097/00004583-199708000-00018. PMID 9256590.
  49. Connors ME, Morse W (1993). «Sexual abuse and eating disorders: A review». The International Journal of Eating Disorders. 13 (1): 1–11. doi:10.1002/1098-108x(199301)13:1<1::aid-eat2260130102>3.0.co;2-p. PMID 8477269.
  50. Worthen, Dennis (2001). P & G Pharmacy Handbook. էջ 65.
  51. Ensminger, Audrey (1983). Foods & nutrition encyclopedia. էջ 423.
  52. Colman, Andrew (2015). A Dictionary of Psychology. OUP Oxford. էջ 851. ISBN 978-0-19-105784-7.
  53. Anderson-Fye, Eileen P. and Becker, Anne E. (2004) "Sociocultural Aspects of Eating Disorders" pp. 565–89 in Handbook of Eating Disorders and Obesity, J. Kevin (ed.). Thompson. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
  54. Baum A (2006). «Eating Disorders in the Male Athlete» (PDF). Sports Medicine. 36 (1): 1–6. doi:10.2165/00007256-200636010-00001. PMID 16445307. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 2-ին.
  55. «Eating Disorders Anorexia Causes | Eating Disorders». Psychiatric Disorders and Mental Health Issues (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 1-ին.
  56. Labre MP (2002). «Adolescent boys and the muscular male body ideal». The Journal of adolescent health : official publication of the Society for Adolescent Medicine. 30 (4): 233–42. PMID 11927235.
  57. Norris ML, Boydell KM, Pinhas L, Katzman DK (2006). «Ana and the Internet: A review of pro-anorexia websites». International Journal of Eating Disorders. 39 (6): 443–7. doi:10.1002/eat.20305. PMID 16721839.
  58. Harrison, Kristen (2001). «Ourselves, Our Bodies: Thin-Ideal Media, Self-Discrepancies, and Eating Disorder Symptomatology in Adolescents». Journal of Social and Clinical Psychology. 20 (3): 289–323. doi:10.1521/jscp.20.3.289.22303.
  59. Kaye, WH; Frank, GK; Bailer, UF; Henry, SE; Meltzer, CC; Price, JC; Mathis, CA; Wagner, A (2005 թ․ մայիսի 19). «Serotonin alterations in anorexia and bulimia nervosa: new insights from imaging studies». Physiology & Behavior. 85 (1): 73–81. doi:10.1016/j.physbeh.2005.04.013. PMID 15869768.
  60. Kaye, WH; Bailer, UF; Frank, GK; Wagner, A; Henry, SE (2005 թ․ սեպտեմբերի 15). «Brain imaging of serotonin after recovery from anorexia and bulimia nervosa». Physiology & Behavior. 86 (1–2): 15–7. doi:10.1016/j.physbeh.2005.06.019. PMID 16102788.
  61. Kaye, W (2008 թ․ ապրիլի 22). «Neurobiology of anorexia and bulimia nervosa». Physiology & Behavior. 94 (1): 121–35. doi:10.1016/j.physbeh.2007.11.037. PMC 2601682. PMID 18164737.
  62. Gaudio, S; Wiemerslage, L; Brooks, SJ; Schiöth, HB (December 2016). «A systematic review of resting-state functional-MRI studies in anorexia nervosa: Evidence for functional connectivity impairment in cognitive control and visuospatial and body-signal integration». Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 71: 578–589. doi:10.1016/j.neubiorev.2016.09.032. PMID 27725172.
  63. Fuglset, TS; Landrø, NI; Reas, DL; Rø, Ø (2016). «Functional brain alterations in anorexia nervosa: a scoping review». Journal of eating disorders. 4: 32. doi:10.1186/s40337-016-0118-y. PMC 5125031. PMID 27933159.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  64. Adan, Roger; Kaye, Walter. «Neurocircuitry of Eating Disorders». Behavioral Neurobiology of Eating Disorders: 6 (Current Topics in Behavioral Neurosciences). Springer Berlin Heidelberg.
  65. «Feeding and eating disorders» (PDF). American Psychiatric Publishing. 2013. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  66. Estour B, Galusca B, Germain N (2014). «Constitutional thinness and anorexia nervosa: a possible misdiagnosis?». Front Endocrinol (Lausanne). 5: 175. doi:10.3389/fendo.2014.00175. PMC 4202249. PMID 25368605.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  67. Peat C, Mitchell JE, Hoek HW, Wonderlich SA (2009). «Validity and utility of subtyping anorexia nervosa». Int J Eat Disord. 42 (7): 590–4. doi:10.1002/eat.20717. PMC 2844095. PMID 19598270.
  68. Singleton, Joanne K. (2014 թ․ նոյեմբերի 12). Primary Care, Second Edition: An Interprofessional Perspective. Springer Publishing Company. ISBN 978-0-8261-7147-4. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  69. «CBC». MedlinePlus : U.S. National Library of Medicine. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 31-ին.
  70. Urinalysis at Medline Արխիվացված 4 Ապրիլ 2010 Wayback Machine. Nlm.nih.gov (26 January 2012). Retrieved on 2012-02-04.
  71. Chem-20 at Medline Արխիվացված 5 Ապրիլ 2015 Wayback Machine. Nlm.nih.gov. Retrieved on 4 February 2012.
  72. Lee H, Oh JY, Sung YA, Chung H, Cho WY (2009). «The prevalence and risk factors for glucose intolerance in young Korean women with polycystic ovary syndrome». Endocrine. 36 (2): 326–32. doi:10.1007/s12020-009-9226-7. PMID 19688613.
  73. Montagnese C, Scalfi L, Signorini A, De Filippo E, Pasanisi F, Contaldo F (2007). «Cholinesterase and other serum liver enzymes in underweight outpatients with eating disorders». The International Journal of Eating Disorders. 40 (8): 746–50. doi:10.1002/eat.20432. PMID 17610252.
  74. BUN at Medline Արխիվացված 9 Ապրիլ 2010 Wayback Machine. Nlm.nih.gov (26 January 2012). Retrieved on 2012-02-04.
  75. Pepin J, Shields C (Feb 2012). «Advances in diagnosis and management of hypokalemic and hyperkalemic emergencies». Emerg Med Pract. 14 (2): 1–17. PMID 22413702.
  76. «Electroencephalogram». Medline Plus. 2012 թ․ հունվարի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 4-ին.
  77. Nolen-Hoeksema S (2014). «Eating disorders». Abnormal Psychology (Sixth ed.). New York: McGraw-Hill Education. էջ 341. ISBN 978-0-07-803538-8.
  78. National Institute of Mental Health. «Eating disorders». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 23-ին.
  79. National Collaborating Centre for Mental Health (2004). Eating Disorders: Core interventions in the treatment and management of anorexia nervosa, bulimia nervosa and related eating disorders. London, The British Psychological Society and The Royal College of Psychiatrists.
  80. Gowers S. G.; և այլք: (2000). «Impact of hospitalisation on the outcome of adolescent anorexia nervosa». Br J Psychiatry. 176 (2): 138–141. doi:10.1192/bjp.176.2.138.
  81. Nolen-Hoeksema, S (2014). Abnormal Psychology (Sixth ed.). McGraw-Hill Education. էջ 357. ISBN 978-1-259-06072-4.
  82. Blessitt, E., et al. (2015). "Family therapy for adolescent anorexia nervosa." Curr Opin Psychiatry 28(6): 455–460.
  83. Garner, David M.; Garfinkel, Paul E. (1997 թ․ հունվարի 1). Handbook of Treatment for Eating Disorders (անգլերեն). Guilford Press. ISBN 978-1-57230-186-3.
  84. Whitnet E, Rolfes SR (2011). Understanding Nutrition. United States: Wadsworth Cengage Learning. էջ 255. ISBN 1-133-58752-6. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  85. Russell, Gerald (1987). «An Evaluation of Family Therapy in Anorexia Nervosa and Bulimia Nervosa». Arch Gen Psychiatry. 44 (12): 1047–56. doi:10.1001/archpsyc.1987.01800240021004. PMID 3318754. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 7-ին.
  86. le Grange D, Eisler I (2009). «Family interventions in adolescent anorexia nervosa». Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America. 18 (1): 159–73. doi:10.1016/j.chc.2008.07.004. PMID 19014864.
  87. «Eating Disorders». National Institute of Mental Health (NIMH). 2011. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  88. Whitfield G, Davidson A (2007). Cognitive Behavioural Therapy Explained. Radcliffe Publishing. ISBN 978-1-85775-603-6. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  89. Keltner NL, Steele D (2014 թ․ օգոստոսի 6). Psychiatric Nursing. Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-323-29352-5. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  90. Pinna F, Sanna L, Carpiniello B (2015). «Alexithymia in eating disorders: therapeutic implications». Psychol Res Behav Manag. 8: 1–15. doi:10.2147/PRBM.S52656. PMC 4278740. PMID 25565909.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  91. Arcelus J.; և այլք: (2011). «Mortality rates in patients with anorexia nervosa and other eating disorders. A meta-analysis of 36 studies». Arch Gen Psychiatry. 68 (7): 724–731. doi:10.1001/archgenpsychiatry.2011.74.
  92. Royal_College_of_Psychiatrists (2014). MARSIPAN Արխիվացված 21 Ապրիլ 2016 Wayback Machine: Management of Really Sick Patients with Anorexia Nervosa. Second edition. Page 6
  93. O'Connor, G. and D. Nicholls (2013). "Refeeding hypophosphatemia in adolescents with anorexia nervosa: a systematic review." Nutr Clin Pract 28(3): 358–364.
  94. http://%5Bhttps(չաշխատող հղում)://www.nice.org.uk/guidance/cg32/chapter/1-Guidance#what-to-give-in-hospital-and-the-community%20NICE%20guideline%20on%20Nutrition%20support%5D Արխիվացված 4 Օգոստոս 2017 Wayback Machine
  95. Espie J, Eisler I (2015). «Focus on anorexia nervosa: modern psychological treatment and guidelines for the adolescent patient». Adolesc Health Med Ther. 6: 9–16. doi:10.2147/AHMT.S70300. PMC 4316908. PMID 25678834.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  96. Bouquegneau A, Dubois BE, Krzesinski JM, Delanaye P (2012). «Anorexia nervosa and the kidney». Am. J. Kidney Dis. 60 (2): 299–307. doi:10.1053/j.ajkd.2012.03.019. PMID 22609034.
  97. Nolen-Hoeksema S (2014). «Eating Disorders». Abnormal Psychology (Sixth ed.). New York: McGraw Hill Education. էջ 342. ISBN 978-0-07-803538-8.
  98. «Core interventions in the treatment and management of anorexia nervosa, bulimia nervosa and related eating disorders» (PDF). National Collaborating Centre for Mental Health. 2004. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 27-ին.
  99. Vyver E, Steinegger C, Katzman DK (2008). «Eating disorders and menstrual dysfunction in adolescents». Ann. N. Y. Acad. Sci. 1135: 253–64. doi:10.1196/annals.1429.013. PMID 18574232.
  100. Devlin MJ, Walsh BT, Katz JL, Roose SP, Linkie DM, Wright L, Vande Wiele R, Glassman AH (1989). «Hypothalamic-pituitary-gonadal function in anorexia nervosa and bulimia». Psychiatry Res. 28 (1): 11–24. doi:10.1016/0165-1781(89)90193-5. PMID 2500676.
  101. Misra, Madhusmita; Klibanski, Anne (2014 թ․ հունիսի 1). «Anorexia nervosa and bone». Journal of Endocrinology. 221 (3): R163–R176. doi:10.1530/JOE-14-0039. ISSN 0022-0795. PMC 4047520. PMID 24898127. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 17-ին.
  102. Kleinman R (2008 թ․ ապրիլի 1). Walker's Pediatric Gastrointestinal Disease. PMPH-USA. ISBN 978-1-55009-364-3. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  103. Norris ML, Harrison ME, Isserlin L, Robinson A, Feder S, Sampson M (2016). «Gastrointestinal complications associated with anorexia nervosa: A systematic review». Int J Eat Disord. 49 (3): 216–37. doi:10.1002/eat.22462. PMID 26407541.
  104. Sachs KV, Harnke B, Mehler PS, Krantz MJ (2016). «Cardiovascular complications of anorexia nervosa: A systematic review». Int J Eat Disord. 49 (3): 238–48. doi:10.1002/eat.22481. PMID 26710932.
  105. Hasan TF, Hasan H (2011). «Anorexia nervosa: a unified neurological perspective». Int J Med Sci. 8 (8): 679–703. doi:10.7150/ijms.8.679. PMC 3204438. PMID 22135615.
  106. Zanetti T (2013). «Epidemiology of Eating Disorders». Eating Disorders and the Skin. էջեր 9–15. doi:10.1007/978-3-642-29136-4_2. ISBN 978-3-642-29135-7.
  107. Smink FR, van Hoeken D, Hoek HW (2012). «Epidemiology of Eating Disorders: Incidence, Prevalence and Mortality Rates». Current Psychiatry Reports. 14 (4): 406–414. doi:10.1007/s11920-012-0282-y. PMC 3409365. PMID 22644309.
  108. Bonci CM, Bonci LJ, Granger LR, Johnson CL, Malina RM, Milne LW, Ryan RR, Vanderbunt EM (2008). «National athletic trainers' association position statement: Preventing, detecting, and managing disordered eating in athletes». Journal of Athletic Training. 43 (1): 80–108. doi:10.4085/1062-6050-43.1.80. PMC 2231403. PMID 18335017.
  109. Rikani AA, Choudhry Z, Choudhry AM, Ikram H, Asghar MW, Kajal D, Waheed A, Mobassarah NJ (2013). «A critique of the literature on etiology of eating disorders». Annals of Neurosciences. 20 (4): 157–161. doi:10.5214/ans.0972.7531.200409. PMC 4117136. PMID 25206042.
  110. Crilly L (2012 թ․ ապրիլի 2). Hope with Eating Disorders. Hay House, Inc. ISBN 978-1-84850-906-1. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.
  111. Gull WW (1997). «Anorexia nervosa (apepsia hysterica, anorexia hysterica). 1868». Obesity Research. 5 (5): 498–502. doi:10.1002/j.1550-8528.1997.tb00677.x. PMID 9385628.
  112. 112,0 112,1 Pearce JM (2004). «Richard Morton: Origins of Anorexia nervosa». European Neurology. 52 (4): 191–192. doi:10.1159/000082033. PMID 15539770.
  113. Espi Forcen F (2013). «Anorexia mirabilis: the practice of fasting by Saint Catherine of Siena in the late Middle Ages». Am J Psychiatry. 170 (4): 370–1. doi:10.1176/appi.ajp.2012.12111457. PMID 23545792.
  114. Harris JC (2014). «Anorexia nervosa and anorexia mirabilis: Miss K. R—and St Catherine Of Siena». JAMA Psychiatry. 71 (11): 1212–3. doi:10.1001/jamapsychiatry.2013.2765. PMID 25372187.
  115. Gull, Sir William Withey (1894). T D Acland (ed.). Medical Papers. էջ 309.
  116. Lasègue E (1873 թ․ սեպտեմբերի 6). «On Hysterical Anorexia». Medical Times and Gazette. See also PubMed
  117. Arnold, Carrie (2012) Decoding Anorexia: How Breakthroughs in Science Offer Hope for Eating Disorders, Routledge Press. 0-415-89867-6
  118. Arnold, Carrie (2016 թ․ մարտի 29). «Anorexia: you don't just grow out of it». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 29-ին.
  119. Klein DA, Walsh BT (2004). «Eating disorders: clinical features and pathophysiology». Physiol. Behav. 81 (2): 359–74. doi:10.1016/j.physbeh.2004.02.009. PMID 15159176.