Կիբերֆեմինիզմ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Կիբերֆեմինիզմ (անգլ.՝ cyberfeminism), ուղղություն ժամանակակից ֆեմինիստական հասարակության փիլիսոփայական մտքի մեջ, որը կապված է կիբերտարածության, համացանցի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ուսումնասիրության հետ[1][2]։ Տերմինն ստեղծվել է 1990-ական թվականների սկզբին՝ նկարագրելու ֆեմինիստ հեղինակների գաղափարներն ու հասկացությունները, որոնք ներգրավված են համացանցային հետազոտությունների և նոր մեդիա տեխնոլոգիաների մեջ[2]։ Կիբերֆեմինիզմը համարվում է ցանցային ֆեմինիզմի նախակարապետը։

Կիբերֆեմինիզմը բնութագրվում է կիբերտարածության և համացանցի գաղափարով, որպես այնպիսի ոլորտներ, որոնք զերծ են սոցիալական կառուցվածքներից, ինչպիսիք են սեռը և գենդերային տարբերությունները։ Կիբերֆեմինիզմը տեխնոլոգիան համարվում է որպես սեռի և սեռի հասկացությունները վերացնելու, ինչպես նաև հետհումանիզմի ոգով մարդկային կարողությունները բարելավելու գործիք[1]։

Սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տպագիր հրատարակություններում դժվար է գտնել «կիբերֆեմինիզմ» տերմինի կայուն սահմանումը, քանի որ մտքի այս ուղղության շատ ներկայացուցիչներ միտումնավոր հրաժարվել են տերմինի միանշանակ մեկնաբանությունից։ Այսպիսով, «կիբերֆեմինիզմի 100 հակաթեզը», որն ընդունվել է 1997 թվականին Կիբերֆեմինիստական ինտերնացիոնալի առաջին համաժողովում, սահմանել է կիբերֆեմինիզմը ժխտման միջոցով՝ բացատրելով, թե դա ինչ չէ[3]։

Բրիտանացի մշակութաբան Սադի Փլանթը իր «Զրոներ և մեկեր» գրքում կիբերֆեմինիզմը սահմանում է որպես «հետհումանիստական ապստամբություն՝ զինված ապստամբություն ձևավորվող համակարգի կողմից, որը միավորում է մեքենաներն ու կանանց ընդդեմ հայրիշխանության աշխարհայացքի և նյութական իրականության, որը դեռ փորձում է հնազանդեցնել դրանք»[4][5]։

Նյու Յորքի համալսարանի պրոֆեսոր Ջեսսի Դենիելսը կարծում է, որ կիբերֆեմինիզմը «ոչ առանձին տեսություն է, ոչ էլ հստակ արտահայտված քաղաքական ծրագրով ֆեմինիստական շարժում»[6]։ Կիբերֆեմինիզմը, ըստ Դենիելսի, ավելի շուտ «սեռերի և թվային մշակույթի փոխհարաբերությունների տեսությունների, քննարկումների և պրակտիկայի մի շարք է»[6]։

Ընդհանուր առմամբ, կիբերֆեմինիզմը կարելի է սահմանել որպես ֆեմինիստական գաղափարախոսության կիրառում կիբերտարածության մեջ։ Կիբերֆեմինիզմը նաև ուսումնասիրում է գոյություն ունեցող խտրականության համակարգերի և համակարգչային տեխնոլոգիաների[7], ինչպես նաև նոր տեխնոլոգիաների կապը գենդերի և սեքսիզմի հետ[8]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիբերֆեմինիզմն իր առաջացման համար մեծամասամբ պարտական է ֆեմինիստ գրողների աշխատանքին, որոնք քննադատել են «1980-ական թվականների կիբերփանկ գրականության սեքսիստական երանգը»[9]։ Կիբերֆեմինիզմի ոգեշնչման հիմնական աղբյուրներից մեկը եղել է սոցիալիստ ֆեմինիստ Դոննա Հարաուեյի 1985 թվականի «Կիբորգի մանիֆեստն» էսսեն, որը հայտարարել է, որ կանայք կարող են ազատ լինել միայն այն ժամանակ, երբ նրանք դառնան հետգենդերային կամ հետկենսաբանական օրգանիզմներ[10]։ Ըստ Հարավեյի, կիբորգը «հետգենդերային աշխարհի ստեղծումն է», որը «ոչ մի կապ չունի երկսեքսուալության, նախաէդիպյան սիմբիոզի, չօտարված աշխատանքի կամ օրգանական ամբողջականության այլ գայթակղությունների հետ, որոնք ձեռք են բերվել բոլոր ուժերի վերջնական հավաքմամբ։ բոլոր մասերը մի ավելի բարձր միասնության մեջ»[11]։

Ինչպես նշում է Կանադական համալսարանի պրոֆեսոր Քերոլին Գերտինը, «կիբերֆեմինիզմ» տերմինն ինքնին առաջին անգամ հայտնվել է 1992 թվականին՝ «միաժամանակ երկրագնդի երեք կետերում»[12]։ 1992 թվականին կանադական համալսարանի դոցենտ Նենսի Պատերսոնը համացանցում հրապարակել է հոդված «Կիբերֆեմինիզմ» վերնագրով[13]։

Միևնույն ժամանակ Ավստրալիայի Ադելաիդայում արվեստի VNS Matrix կոլեկտիվը հրատարակել է «Կիբերֆեմինիզմի մանիֆեստը», որում նրանք նշանակել են «կիբերֆեմինիզմ» տերմինը իրենց արմատական գեղարվեստական գործողությունների համար, որոնք նպատակ են ունեցել «ներառել կանանց, մարմնի հեղուկները և քաղաքական գիտակցությունը հասարակության էլեկտրոնային տարածության մեջ»[12][14]։ Նույն թվականին բրիտանացի մշակութային տեսաբան Սադի Փլանթը առաջին անգամ օգտագործել է «կիբերֆեմինիզմ» տերմինն իր գրվածքներում՝ սահմանելու «տեխնոլոգիայի կանացի ազդեցությունն արևմտյան հասարակության վրա»[12]։

1997 թվականի սեպտեմբերին Գերմանիայի Կասել քաղաքում տեղի է ունեցել Կիբերֆեմինիստական ինտերնացիոնալի առաջին համաժողովը, որին մասնակցել են կիբերֆեմինիստական շարժման ներկայացուցիչներ Եվրոպայից, ԱՄՆ-ից, Ավստրալիայից, Ճապոնիայից և Ռուսաստանից[15]։ Հանդիպման մասնակիցները հրաժարվել են կիբերֆեմինիզմի միանշանակ սահմանում տալ և կազմել «կիբերֆեմինիզմի 100 հակաթեզ», որտեղ թվարկել են այն, ինչը չպետք է վերագրել այս ուղղությանը[12][16]։ Երկրորդ համաժողովը, որը կոչվել է «Հաջորդ կիբերֆեմինիստական ինտերնացիոնալը», տեղի է ունեցել 1999 թվականին Ռոտերդամում[17]։ 2001 թվականին Համբուրգում կայացել է Կիբերֆեմինիստական ինտերնացիոնալի երրորդ հանդիպումը[18]։

2000-ական թվականների սկզբից ի վեր «կիբերֆեմինիզմ» տերմինը հետզհետե դարձել է անօգտագործելի։ Ավստրալիայի Ֆլինդերսի համալսարանի հետազոտող Թուլլի Բարնետը կարծել է, որ դա մասամբ պայմանավորված է եղել dot-com-ի փլուզմամբ, որը բացասաբար է ազդել «թվային մշակույթի ուտոպիստական և չափազանց լավատեսական հակումների վրա»[19]։ Մի շարք հետազոտողներ կարծել են, որ կիբերֆեմինիզմը շարունակում է գոյություն ունենալ մինչ օրս։ Կիբերֆեմինիզմ 2.0-ում Ռադհիկա Գաջալան և Յոնգ-Ջո Օհը պնդել են, որ կիբերֆեմինիզմը 21-րդ դարում ստացել է բազմաթիվ նոր ձևեր, ինչպիսիք են կանանց համայնքները բլոգոլորտում և սոցիալական մեդիայում, ֆանտոմները, կրծքով կերակրող մայրերի առցանց խմբերը և այլն[19]։

Կիբերֆեմինիզմը արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստում կիբերֆեմինիզմի ամենահայտնի ներկայացուցիչներից են ավստրալական VNS Matrix արվեստի չորս անդամներից բաղկացած կոլեկտիվի անդամները։ 1992 թվականին VNS Matrix-ը հրապարակել է «21-րդ դարի կիբերֆեմինիստական մանիֆեստը»[20], որը լայն տարածում է գտել ինչպես համացանցում, այնպես էլ լրատվամիջոցներում[21]։ 1993 թվականին Ադելաիդայում փորձարարական արվեստի ցուցահանդեսում կոլեկտիվը ներկայացրել է իր համակարգչային խաղը, որը կոչվել է All New Gen, որտեղ օգտատերը, խաղալով որպես «ԴՆԹ ցոփ կին (DNA sluts)», պետք է կռվեր «Մեծ հայրիկի պրոցեսորի» հետ (Bid Daddy Mainframe)[22]:

Կիբերֆեմինիստական արվեստի օրինակ է նաև ավստրալացի նկարչուհի Լինդա Դեմենտի «Cyberflesh Girlmonster» աշխատանքը, որը հրատարակվել է 1995 թվականին CD-ով։ Այս աշխատանքի համար Դեմենտը սկանավորել է մոտ 30 կանանց մարմնի մասերը և ձայնագրել նրանց ձայները, որպեսզի հետագայում ստացված պատկերներն ու աուդիո ձայնագրությունները համատեղի «հրեշների» տարօրինակ ինտերակտիվ պատկերների մեջ[23]։

1998 թվականին թայվանցի նկարիչ Շու Լի Չանգը ստեղծել է լայնածավալ «Brandon» վեբ-արտ նախագիծ՝ նվիրված ամերիկացի տրանսմեն Բրենդոն Թինայի կյանքին, որն սպանվել էր 1993 թվականին ատելության պատճառով։ «Brandon» դարձել է առաջին ինտերնետային ինստալյացիան, որը պաշտոնապես ներառվել է Նյու Յորքի Սողոմոն Գուգենհայմի թանգարանի հավաքածուում[24]։

Ավստրալացի նկարչուհի Մելինդա Ռաքհեմը 1999 թվականին ներկայացրել է Carrier մուլտիմեդիա վեբ-ինստալյացիան՝ կոչ անելով նոր հայացք նետել մարդու մարմնին։ Հեղինակի մտադրության համաձայն՝ աշխատությունը պետք է խրախուսեր հանրությանը «վերանայել մարդկանց և նրանց մարմինների, դրանցում բնակվող մարմինների և օտար տարրերի, ինչպես նաև մարդկանց և նրանց տեխնոլոգիաների միջև սահմանները»[19]։

Չնայած վերջին տարիներին կիբերֆեմինիզմի մասին հրատարակված գրականության քանակի նվազմանը, այս միտումը դեռևս զարգացած է արվեստում։ Վերջին աշխատանքները ներառում են Էվելին Ստերմիցի «Կանացի ավատարների աշխարհը», ամբողջ աշխարհից կանանց մեջբերումների և լուսանկարների հավաքածու՝ ներկայացված ինտերակտիվ բրաուզերի վրա հիմնված ձևաչափով[25] և Ռեգինա Պինտոյի Եվայի բազմաթիվ դիմանկարներ[26]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Wajcman, Judy TechnoCapitalism Meets TechnoFeminism: Women and Technology in a Wireless World(անգլ.) // Labor and Industry : journal. — 2006. — Т. 16. — № 3. — С. 12. — doi:10.1080/10301763.2006.10669327
  2. ↑ 2,0 2,1 Consalvo, Mia Cyberfeminism // The Encyclopedia of New Media. — 2003. — С. 1987. — ISBN 978-0-7619-2382-4
  3. ↑ «101 Anti-theses». Old Boys Network. 1997. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  4. ↑ Plant, Sadie Zeroes and Ones: Digital Women and the New Technoculture. — Doubleday, 1997. — ISBN 978-0385482608
  5. ↑ Жайворонок, Даниил (2015). «Вирус мирового беспорядка: что такое киберфеминизм?». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Daniels, Jessie (2009). «Rethinking Cyberfeminism(s): Race, Gender, and Embodiment». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  7. ↑ Nakamura, Lisa Cybertypes: Race, Ethnicity, and Identity on the Internet. — Routledge, 2002. — ISBN 978-0415938372
  8. ↑ Magnet, Shoshana http://nms.sagepub.com/content/9/4/577.short(անգլ.) // New Media & Society : journal. Архивировано из первоисточника 12 հունվարի 2016.
  9. ↑ Fletcher, Beryl; Hawthorne, Susan Cyberfiction: a Fictional Journey Through Cyberspace (or How I Became a Cyberfeminist) // Cyberfeminism: Connectivity, Critique and Creativity. — Spinifex Press, 1999. — С. 339. — ISBN 187555968X
  10. ↑ Dvorsky, George, James Hughes, and C. T. Hartford Postgenderism: Beyond the Gender Binary. — Institute for Ethics and Emerging Technologies, 2008.
  11. ↑ Харауэй Д. Манифест киборгов: наука, технология и социалистический феминизм 1980-х гг. // Гендерная теория и искусство. Антология: 1970—2000 / Под ред. Л. М. Бредихиной, К. Дипуэлл. — М.: Российская политическая энциклопедия, 2005. — С. 322—377. — 592 с. — (Гендерная коллекция. Зарубежная классика). — 2000 экз. — ISBN 5-8243-0595-1.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Guertin, Carolyn Quantum Feminist Mnemotechnics: The Archival Text, Digital Narrative and The Limits of Memory(անգլ.) : journal. — University of Alberta, 2003. Архивировано из первоисточника 19 Հոկտեմբերի 2015.
  13. ↑ Hawthorne, Susan. Klein, Renate eds. CyberFeminism: Connectivity, Critique and Creativity. Spinifex Press, 1999. pg 4.
  14. ↑ Rosser, Sue V. Through the Lenses of Feminist Theory: Focus on Women and Information Technology(անգլ.) // Frontiers: A Journal of Women Studies : journal. — University of Nebraska Press, 2005. — Т. 26. — № 1. — С. 1—23. — doi:10.1353/fro.2005.0015 Архивировано из первоисточника 14 փետրվարի 2017.
  15. ↑ «Список участников первого Киберфеминистского интернационала». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  16. ↑ «"100 антитезисов киберфеминизма"». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  17. ↑ «next Cyberfeminist international». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  18. ↑ «very Cyberfeminist international». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Tully Barnett (2014-07). «Monstrous Agents: Cyberfeminist Media and Activism». Ada: A Journal of Gender, New Media, and Technology (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  20. ↑ «Киберфеминистский манифест XXI векаl». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  21. ↑ Pierce, Julianne (1998). «info heavy cyber babe» (PDF). First Cyberfeminist International (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ փետրվարի 8-ին.
  22. ↑ Schaffer, Kay The game girls of VNS Matrix: challenging gendered identities in cyberspace. — Routledge, 2002. — ISBN 0415929342
  23. ↑ Linda Dement (1995). «Cyberflesh Girlmonster». www.lindadement.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  24. ↑ «Shu Lea Cheang. Brandon, 1998–99». Guggenheim Museum. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  25. ↑ Stermitz, Evelin World of Female Avatars: An Artistic Online Survey on the Female Body in Times of Virtual Reality(անգլ.) // Leonardo : journal. — 2008. — Т. 41. — № 5. — С. 538—539. — doi:10.1162/leon.2008.41.5.538 Архивировано из первоисточника 4 Մարտի 2016. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 16-ին.
  26. ↑ Pinto, Regina (2005). The Many Face of Eve Արխիվացված 2011-07-06 Wayback Machine.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կիբերֆեմինիզմ&oldid=9431278» էջից