Jump to content

Յոհան Գալթունգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Գալթունգ Յոհանից)
Յոհան Գալթունգ
նորվ.՝ Johan Galtung
Ծնվել էհոկտեմբերի 24, 1930(1930-10-24)[1][2]
Օսլո, Նորվեգիա[3]
Մահացել էփետրվարի 17, 2024(2024-02-17)[4] (93 տարեկան)
Բերում, Ակերսհուս, Նորվեգիա[5]
Քաղաքացիություն Նորվեգիա
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս, քաղաքագետ, սոցիոլոգ, համալսարանի դասախոս և գրող
ԳործակիցStiftelsen vitenskap og fornuft?
Հաստատություն(ներ)Գրոնինգենի համալսարան, Քվանսեյ Գակուինի Համալսարան, Միջազգային Քրիստոնեական եկեղեցի, Սոկայի համալսարան, Տյուո համալսարան և Ritsumeikan University?
Գործունեության ոլորտՄիջազգային հարաբերություններ, peace and conflict studies?, քաղաքագիտություն[6], մաթեմատիկա[6], հասարակագիտություն[6], գրականություն[6], Խաղաղություն[6] և կոնֆլիկտ[6]
ԱնդամակցությունՆորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատերՕսլոյի համալսարան
Գիտական աստիճանmagister degree?[7] (1957)
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[8], գերմաներեն[9] և նորվեգերեն[9]
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Ingrid Eide?[11]
Երեխա(ներ)Andreas Galtung?
ՀայրAugust Galtung?[12]
ՄայրHelga Holmboe?[12]
 Johan Galtung Վիքիպահեստում

Յոհան Վինսենթ Գալթունգ (հոկտեմբերի 24, 1930(1930-10-24)[1][2], Օսլո, Նորվեգիա[3] - փետրվարի 17, 2024(2024-02-17)[4], Բերում, Ակերսհուս, Նորվեգիա[5]), նորվեգացի սոցիոլոգ, խաղաղության և հակամարտության ուսումնասիրությունների գիտակարգի հիմնադիր[13]։

1959 թ․ Գալթունգը հիմնադրել և մինչ 1970 թ․ ղեկավարել է Օսլոյի Խաղաղության հետազոտությունների ինստիտուտը (ՕԽՀԻ)։ 1964 թ․ հիմնադրել է Խաղաղության հետազոտությունների ամսագիրը։ Օսլոյի համալսարանում 1969 թ․ ստանձնել է աշխարհում առաջին՝ խաղաղության և հակամարտության ուսումնասիրություններին նվիրված ամբիոնի վարիչի պաշտոնը։ Այնուհետև 1977 թվականին հրաժարվելով Օսլոյում դասավանդելուց՝ սկսել է դասախոսություններով հանդես գալ մի շարք այլ համալսարաններում։ Իբրև վաստակավոր պրոֆեսոր՝ 1993-2000 թվականներին Հավայան համալսարանում դասավանդել է խաղաղագիտություն։ Տեղափոխվելով Կուալա Լումպուր՝ մինչև 2015 թվականը դասավանդել է Մալազիայի միջազգային իսլամական համալսարանում[14]։

Գալթունգը 1950-ական թվականներից հանդիսանում է Նոր ձախակողմյանների շարժման կարկառուն ներկայացուցիչ։ Հայտնի է 1950-ականներին սոցիոլոգիայի ոլորտում, 1960-ականներին՝ քաղաքագիտության, 1970-ականներին՝տնտեսագիտության և պատմության, իսչպես նաև 1980-ականներին մակրոպատմության, մարդաբանության և աստվածաբանության ոլորտներում կատարած իր ներդրումներով։ Գալթունգը հանդիսանում է «խաղաղության հետազոտություն» տերմինի հեղինակը[15]։ Մշակել է մի շարք ազդեցիկ տեսություններ, ինչպես օրինակ, դրական եւ բացասական խաղաղության, ստրուկտուրալ բռնության, հակամարտության ևհակամարտության կարգավորման տեսությունները, խաղաղաշինության հայեցակարգը[16], իմպերիալիզմի կառուցվածքային տեսությունը և Միացյալ Նահանգների՝ միաժամանակ թե՛հանրապետություն և թե՛ կայսրություն լինելու տեսությունը[17]։ Հաճախ հանդես է եկել արևմուտքի՝ Գլոբալ հարավի նկատմամբ վերաբերմունքի քննադատական գնահատականով։ 1987 թվականին արժանացել է «Ճիշտ ապրուստի» մրցանակին «խաղաղությանը հանգեցնող պայմանների ու հանգամանքների» համակարգված և բազմաշերտ ուսումնասիրության համար։ Ինչպես նաև, արժանացել է բազմաթիվ այլ մրցանակների և շնորհակալագրերի։

Կյանքը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գալթունգը ելույթ է ունենում Մեխիկոյի Մոնտերեյի տեխնոլոգիայի և բարձրագույն կրթության ինստիտուտում:

Գալթունգը ծնվել է Օսլոյում ։ 1956 թվականին Օսլոյի համալսարանում ձեռք է բերել ակադեմիական աստիճան մաթեմատիկայի ոլորտում[18], իսկ մեկ տարի անց՝ սոցիոլոգիայի դոկտորի կոչում[17]։

Ե՛վ հայրը, և՛ պապը եղել են բժիշկներ։ Գալթունգն ամուսնացել է երկու անգամ, և ունի երկուական զավակ յուրաքանչյուր կնոջից[19]։

Կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մագիստրոսի աստիճան ստանալուց հետո Գալթունը տեղափոխվում է Նյու Յորք և ավելի քան երկու տարի դասավանդում Կոլումբիայի համալսարանի Սոցիոլոգիայի ամբիոնում[20]։ 1959 թվականին վերադառնալով Օսլո՝ հիմնում է Խաղաղության հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտը (ԽՀԻՕ)։ Ղեկավարելով այն մինչ 1969 թվականը՝ Գալթունգն այն Նորվեգիայի սոցիալական հետազոտությունների ինստիտուտի կազմում գործող բաժնից վերածում է անկախ գիտահետազոտական ինստիտուտի, որը ֆինանսավորվում է Նորվեգիայի կրթության նախարարության կողմից[21]։

1964 թվականին Գալթունգը հիմնում է խաղաղագիտությանը նվիրված առաջին գիտական՝ <i>Խաղաղության հետազոտությունների ամսագիրը</i>:[21] Նույն թվականին ունենում է իր ուրույն ներդրումը Խաղաղության միջազգային հետազոտությունների ասոցիացիայի հիմնադրման գործում։

Գալթունգը ականավոր գործիչ է, ով սոցիոլոգիայի տարբեր ոլորտներում ունեցել է իր ուրույն ներդրումը։ Հրատարակել է ավելի քան 1000 հոդված և 100 գիրք[22]։ Տնտեսագետ և խաղաղության ջատագով Քենեթ Բոլդինգը Գալթունգի մասին նշել է, որ վերջինիս «ներդրումն այնքան մեծ է և բազմաշերտ, որ դժվար է հավատալ՝ այն արվել է մարդու կողմից»[23]։ Գալթունգը նաև Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ է[24]։

Հիմնական գաղափարներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գալթունգն առաջինն էր, որ խաղաղաշինությունը վերածեց հայեցակարգի։ Այն ենթադրում է այնպիսի համակարգերի հաստատում, որոնք հանգեցնում են կայուն խաղաղության կամ խաղաղության կայունությանը։ Իսկ ահա խաղաղություն կերտող կառույցները պետք է վերհանեն  կոնֆլիկտների բուն պատճառները և նպաստեն խաղաղության կառավարման և հակամարտությունների լուծման տեղական կարողություններին[25]։

Գալթունգն իր կյանքի ընթացքում զբաղեցրել է տարբեր կարևոր պաշտոններ միջազգային հետազոտական խորհուրդներում և եղել խորհրդատու տարբեր միջազգային կազմակերպությունների համար։ 2004 թվականից ի վեր անդամակցում է ՄԱԿ-ի Ժողովրդավարական կոմիտեի Խորհրդատվական մարմնին։

Հեղինակել է բազմաթիվ էմպիրիկ և տեսական հոդվածներ, որոնք հիմնականում առնչվում են խաղաղության և հակամարտությունների ուսումնասիրությանը։ Գալթունգի գործունեությունն աչքի է ընկնում ինչպես իր առաջադրած յուրահատուկ գաղափարներով, այնպես էլ իր կողմից՝ նորարարությանը և միջգիտակարգայնությանը վերագրվող հույժ կարևորությամբ։

Գալթունգը նաև հիմք է դրել Խաղաղության լրագրություն հայեցակարգին, որը գնալով ավելի մեծ կարևորություն է ձեռք բերում հաղորդակցման և լրատվության աշխարհում։

Գալթունգը հանդիսանում է հետևյալ հասկացությունների հեղինակը՝

Միացյալ Նահանգները՝ միաժամանակ թե՛ հանրապետություն և թե՛ կայսրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յոհան Գալթունգի համոզմամբ՝ ԱՄՆ-ն միաժամանակ և՛ հանրապետություն է, և՛ կայսրություն, իսկ վերջիններիս միջև տարբերակումը, ըստ Գալթունգի, խիստ անհրաժեշտ է։ ԱՄՆ-ն մի կողմից սիրված է իր հանրապետական հատկանիշների համար, իսկ մյուս կողմից՝ խիստ անցանկալի երկրից դուրս ծավալած զինված հարձակումների պատճառով։ Վերոնշյալ հանրապետական հատկանիշների թվում են ազատության գաղափարը, ամերիկյան աշխատանքային էթիկան և դինամիկան, աշխատանքային արդյունավետությունն ու ստեղծարարությունը։ Մյուս կողմից, սակայն, քննադատության են արժանի ԱՄՆ-ի ռազմական և քաղաքական մանիպուլյացիաները՝ համակցված ագրեսիվությամբ, ամբարտավանությամբ, բռնությամբ և կեղծավորությամբ, ինչպես նաև ամերիկացի հանրության շրջանում  այլ մշակույթների մասին իրազեկվածություն ցածր մակարդակով և ծայրահեղ նյութապաշտությամբ։

Կանխատեսումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային Միության փլուզումից ի վեր՝ Գալթունգը տարբեր կանխատեսումներ է արել այն մասին, թե ԱՄՆ-ն երբ կդադարի գերտերություն լինելուց։ Այս դիրքորոշումը հանգեցրել է որոշակի հակասությունների։ 2004 թվականին հրատարակված իր մի հոդվածում Գալթունգը թվարկում է 14 «հակասություններ», որոնք կարող են հանգեցնել ԱՄՆ-ի կայսրության «փլուզմանն ու անկմանը»[26]։ Իրաքի պատերազմի սկսվելուց հետո նա վերանայում է իր կանխատեսումը «ԱՄՆ-կայսրության անկման» մասին ՝ այն համարելով արդեն անհերքելի փաստ[27]։ Գալթունգն այժմ Ամերիկա կայսրության (սակայն ոչ Ամերիկա հանրապետության) անկումը կանխատեսում է 2020 թվականին։ Նրա պնդմամբ՝ Մեծ Բրիտանիայի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի պես Ամերիկայի Հանրապետությունն առանց կայսրության շատ ավելի հեռանկարային է։

Քննադատություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրյուս Բաուերի և Բարբարա Քեյի կողմից

Իր գործունեության ընթացքում Գալթունգի արված որոշ հայտարարություններ և տեսակետներ քննադատության են արժանացել, մասնավորապես՝ նրա՝ սառը պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո արևմտյան երկրների քննադատությունը և այն, ինչը նրա քննադատներն ընկալում են որպես դրական վերաբերմունք Խորհրդային Միության, Կուբայի և կոմունիստական Չինաստանի նկատմամբ։ Բրյուս Բաուերի 2007 թվականին City Journal ամսագրում[28] հրապարակված և National Post- ում[29] նույն տարվա փետրվարին արդեն Բարբարա Քեյի հեղինակած հոդվածներում քննադատվում են Գալթունգի որոշ հայտարարություններ հատկապես Կոմունիստական Չինաստանի վարած քաղաքականության նկատմամբ դրական վերաբերմունք արտահայտելու համար։

Հիմնական մրցանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գալթունգը հրատարակել է ավելի քան հազար հոդված և հարյուրից ավելի գիրք[22]։

  • Statistisk hypotesepröving (Վիճակագրական հիպոթեզի ճշգրտում, 1953)
  • Gandhis politiske etikk ( Գանդիի քաղաքական էթիկա, 1955, փիլիսոփա Արն Նուսի հետ համատեղ)
  • Հասարակական հետազոտությունների տեսություն և մեթոդներ (1967)
  • Բռնություն, խաղաղություն և խաղաղության հետազոտություն (1969)
  • Երկու աշխարհների անդամներ (1971)
  • Fred, vold og imperialisme (Խաղաղություն, բռնություն և իմպերիալիզմ, 1974)
  • Խաղաղություն. Հետազոտություն - կրթություն - գործողություն (1975)
  • Եվրոպան կայանալիս (1989)
  • Գլոբալ Գլասնոստ. Տեղեկատվության և հաղորդակցման նոր համաշխարհային ընթացակարգ: (1992 թ., Ռիչարդ Ս. Վինսենտի հետ համատեղ)
  • Global Projections of Deep-Rooted U.S Pathologies Արխիվացված 2017-08-18 Wayback Machine (1996)
  • Խաղաղություն խաղաղ միջոցներով. Խաղաղություն և բախում, զարգացում և քաղաքակրթություն (1996)
  • Johan uten land. På fredsveien gjennom verden (Յոհանն առանց հողի: Խաղաղության ճանապարհով ամբողջ աշխարհում, 2000 թ., Ինքնակենսագրություն, որի համար արժանացել է Բրեյջի մրցանակի)
  • 50 տարի. 100 խաղաղության և հակամարտության հեռանկարներ (2008)
  • Ժողովրդավարություն - խաղաղություն - զարգացում (2008 թ., Փոլ Դ. Սքոթի հետ)
  • 50 տարի. 25 ուսումնասիրված մտավոր լանդշաֆտ (2008)
  • Գլոբալիզացնելով Աստծուն. կրոն, հոգևորություն և խաղաղություն (2008 թ., Գրեմ ՄըքՔուինի հետ համատեղ)[32]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118537415 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Fredsforsker Johan Galtung er død (норв.) — 1995.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Johan Galtung er død — 2024.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  7. ↑ Store norske leksikon(նորվ.) — 1978. — ISSN 2464-1480
  8. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  9. ↑ 9,0 9,1 CONOR.Sl
  10. ↑ Johan Galtung: Facultad de Ciencias Políticas y Sociología — Complutense University of Madrid.
  11. ↑ Norsk biografisk leksikon(նորվ.) — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
  12. ↑ 12,0 12,1 Pas L. v. Genealogics — 2003.
  13. ↑ John D. Brewer, Peace processes: a sociological approach, p. 7, Polity Press, 2010
  14. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  15. ↑ PRIO Stories
  16. ↑ «Peacebuilding and The United Nations - United Nations Peacebuilding Support Office». Un.org. 2011 թ․ հուլիսի 24. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 "Johan Galtung", Norsk Biografisk Leksikon
  18. ↑ «CV_Galtung». Coe.int. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  19. ↑ «Genealogical data for Johan Galtung». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  20. ↑ «Life of Johan Galtung (in Danish)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 «PRIO biography for Johan Galtung». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 TRANSCEND biography on Johan Galtung
  23. ↑ (K. Boulding 1977: 75)
  24. ↑ «Gruppe 7: Samfunnsfag (herunder sosiologi, statsvitenskap og økonomi)» (Norwegian). Norwegian Academy of Science and Letters. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  25. ↑ PEACEBUILDING & THE UNITED NATIONS Peacebuilding Support Office, United Nations
  26. ↑ On the Coming Decline and Fall of the US Empire by Johan Galtung, Transnational Foundation and Peace and Research (TFF), January 28, 2004.
  27. ↑ Amerikas imperium går under innen 2020 Արխիվացված 2016-04-10 Wayback Machine Adressa September 23, 2004.
  28. ↑ The Peace Racket Արխիվացված 2016-03-13 Wayback Machine by Bruce Bawer, City Journal, Summer 2007.
  29. ↑ Barbarians within the gate(չաշխատող հղում) by Barbara Kay, National Post, February 18, 2009.
  30. ↑ «Honorary doctorates - Uppsala University, Sweden».
  31. ↑ «Jamnalal Bajaj Awards Archive». Jamnalal Bajaj Foundation.
  32. ↑ «Johan Galtung's Publications 1948-2010» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.

Աղբյուրները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Boulding, Elise. 1982. "Review: Social Science—For What?: Festschrift for Johan Galtung." Contemporary Sociology. 11(3):323-324. JSTOR Stable URL
  • Boulding, Kenneth E. 1977. "Twelve Friendly Quarrels with Johan Galtung." Journal of Peace Research. 14(1):75-86. JSTOR Stable URL
  • Bawer, Bruce. 2007. "The Peace Racket". City Journal. Summer 2007. Link Արխիվացված 2016-03-13 Wayback Machine.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յոհան_Գալթունգ&oldid=10155103» էջից