Քաղաքական հոգեբանություն

Հոգեբանություն
Պատմություն Բնագավառներ
Տեսակներ
Ախտահոգեբանություն Անհատական Զարգացման Էթնիկական Էվոլյուցիոն Կոգնիտիվ Համեմատական Հոգեգենետիկա Մաթեմատիկական Միջմշակութային Մշակութային Նյարդահոգեբանություն Պոզիտիվ Սոցիալական Կենսաբանական Տարիքային Փորձարարական Քանակական
Կիրառական հոգեբանություն
Անձի Առողջության Արդյունաբերական Բժշկական Դատաբժշկական Դպրոցի Երաժշտության Երթևեկության Ինժեներական Իրավաբանական Խորհրդատվական Կառավարման Կլինիկական Կրթական Կրոնի Համայնքային Հատուկ Հումանիտար Մանկան Մանկավարժական Շրջակա միջավայրի Ռազմական Սպառողական Սպորտի Ստեղծագործության Տիեզերական Տնտեսագիտական Քաղաքական

Շարքի մաս
Քաղաքականություն
Գլխավոր թեմաներ Քաղաքականության վերաբերյալ հոդվածների ինդեքս Քաղաքականություն ըստ երկրի Քաղաքականություն ըստ երկրի վարչատարածքային միավորի Քաղաքատնտեսություն Քաղաքական պատմություն Համաշխարհային քաղաքական պատմություն Քաղաքական փիլիսոփայություն
Քաղաքական համակարգեր Անարխիա Քաղաք-պետություն Ժողովրդավարություն Դաշնություն Ֆեոդալիզմ Դիկտատուրա Դիրեկտորիա Մերիտոկրատիա Միապետություն Խորհրդարանական Նախագահական Հանրապետություն Կիսախորհրդարանական Կիսանախագահական Կրոնապետություն
Ակադեմիական առարկաներ Քաղաքագիտություն (քաղաքագետներ) Միջազգային հարաբերություններ (տեսություն) Համեմատական քաղաքագիտություն
Հանրային կառավարում Բյուրոկրատիա (փողոցային) Ադհոկրատիա
Կառավարում Պետական քաղաքականություն (դոկտրին) Ներքին և Արտաքին քաղաքականություն Քաղաքացիական հասարակություն Ընդհանուր բարօրություն
Կառավարության օրգաններ Իշխանությունների բաժանում Օրենսդիր իշխանություն Գործադիր իշխանություն Դատական համակարգ Ընտրական հանձնաժողով
Կապված թեմաներ Ինքնիշխանություն Քաղաքական վարքի տեսություններ Քաղաքական հոգեբանություն Կենսաբանական և քաղաքական կողմնորոշում Քաղաքական կազմակերպություններ Օտարերկրյա ընտրական միջամտություն
Ենթաճյուղեր Ընտրական համակարգեր Ընտրություններ (քվեարկություն) Ֆեդերալիզմ Կառավարություն Գաղափարախոսություն Քարոզարշավ Քաղաքական կուսակցություններ

Քաղաքական հոգեբանություն, միջդիսցիպլինար ակադեմիական ոլորտ, որը նվիրված է քաղաքականությանը, քաղաքական գործիչներին և քաղաքական վարքագծին հոգեբանական տեսանկյունից և հոգեբանական գործընթացներին՝ օգտագործելով սոցիալ-քաղաքական հեռանկարները։ Քաղաքականության և հոգեբանության միջև փոխհարաբերությունները համարվում են երկկողմանի, ընդ որում հոգեբանությունն օգտագործվում է որպես ոսպնյակ՝ քաղաքականությունը հասկանալու համար, իսկ քաղաքականությունը՝ որպես ոսպնյակ՝ հոգեբանությունը հասկանալու համար։ Որպես միջդիսցիպլինար ոլորտ՝ քաղաքական հոգեբանությունը փոխառվում է մի շարք առարկաներից, ներառյալ՝ մարդաբանություն, տնտեսագիտություն, պատմություն, միջազգային հարաբերություններ, լրագրություն, մեդիա, փիլիսոփայություն, քաղաքագիտություն, հոգեբանություն և սոցիոլոգիա։

Քաղաքական հոգեբանությունը նպատակ ունի հասկանալ անհատների և համատեքստերի փոխկապակցված փոխհարաբերությունները, որոնք ազդում են համոզմունքների, մոտիվացիայի, ընկալման, ճանաչողության, տեղեկատվության մշակման, ուսուցման ռազմավարությունների, սոցիալականացման և վերաբերմունքի ձևավորման վրա։ Քաղաքական հոգեբանական տեսությունը և մոտեցումները կիրառվել են բազմաթիվ համատեքստերում, ինչպիսիք են՝ առաջնորդի դերը, ներքին և արտաքին քաղաքականության ձևավորումը; էթնիկ բռնության, պատերազմի և ցեղասպանության վարքագիծը; խմբային դինամիկան և կոնֆլիկտը; ռասիստական վարքագիծը; քվեարկության դիրքորոշումը և մոտիվացիան; քվեարկությունը և լրատվամիջոցների դերը. ազգայնականություն; և քաղաքական ծայրահեղականությունը։ Ըստ էության, քաղաքական հոգեբանները ուսումնասիրում են քաղաքական վարքագծի հիմքերը, դինամիկան և արդյունքները՝ օգտագործելով ճանաչողական և սոցիալական բացատրություններ։

Պատմություն և վաղ ազդեցություններ

Ֆրանսիա

Քաղաքական հոգեբանությունը ծագել է Արևմտյան Եվրոպայից, Ֆրանսիայից, որտեղ այն սերտորեն կապվել է տարբեր երկրներում նոր առարկաների և պարադիգմների առաջացման, ինչպես նաև սոցիալական և քաղաքական ճշգրիտ համատեքստի հետ։ Քաղաքական հոգեբանության կարգապահությունը պաշտոնապես ներդրվել է ֆրանկո-պրուսական պատերազմի և սոցիալիստական հեղափոխության ժամանակ, որը ազդվել է Փարիզի կոմունայի վերելքով (1871)։ Քաղաքական հոգեբանություն տերմինն առաջին անգամ ներմուծել է ազգագրագետ Ադոլֆ Բաստիանն իր «Մարդը պատմության մեջ» գրքում (1860)։ Փիլիսոփա Հիպոլիտ Տեյնը (1828-1893), Քաղաքական գիտությունների անվճար դպրոցի (ֆր.` Ecole Libre de Sciences Politiques) հիմնադիրը, կիրառել է Բաստիանի տեսություններն իր «Ժամանակակից Ֆրանսիայի ծագումը» (1875-1893) աշխատություններում Ֆրանսիայի երրորդ հանրապետության հիմնադրման և զարգացման գաղափարները ներկայացնելու համար։

Քաղաքական գիտությունների անվճար դպրոցի ղեկավար Էմիլ Բուտմին (1835-1906), ազգային փոխազդեցությունների սոցիալական, քաղաքական և աշխարհագրական հասկացությունների հայտնի հետազոտող էր։ Նա հանդես է եկել քաղաքական հոգեբանության վերաբերյալ տարբեր աշխատություններով, ինչպիսիք են «Անգլիացիներ. նրանց քաղաքական հոգեբանության ուսումնասիրություն» (English People; A study of their Political Psychology, 1901) և «Ամերիկացիներ. Նրանց քաղաքական հոգեբանության տարրեր» (The American People; Elements of Their Political Psychology, 1902): Ամբոխի տեսության հեղինակ Գուստավ Լը Բոնը (1841-1931) համարում է, որ ամբոխի ակտիվությունը զսպում է կամքը և աղտոտում ռացիոնալ միտքը, ինչը հանգեցնում է անկառավարելի ազդակների և հույզերի։ Նա իր աշխատություններում «Սոցիալիզմի հոգեբանություն» (1896) և «Քաղաքական հոգեբանություն և սոցիալական պաշտպանություն» (1910) աշխատություններում առաջարկել է, որ ամբոխի անվերահսկելի վիճակում մարդիկ ավելի հակված են ենթարկվելուն և առաջնորդ ունենալուն, և առաջարկել է, որ ազգայնականության ընդունումը կլուծի դա։

Իտալիա

Միևնույն ժամանակ, Իտալիայում Ռիսորջիմենտոն (1870) նախաձեռնեց տարբեր սոցիալական բարեփոխումներ և ձայնի իրավունք։ Այս ժամանակահատվածում սոցիալական դասի մեծ բաժանումը ստիպեց իրավաբան Գաետանո Մոսկային (1858-1914) հրապարակել իր աշխատությունը՝ «Իշխող դաս. Քաղաքագիտության տարրեր» (1896), որը տեսություն էր ներկայացնում բոլոր հասարակությունների իշխող և կառավարվող դասակարգերի առկայության մասին։ Վիլֆրեդո Պարետոն (1828-1923), ոգեշնչվելով Մոսկայի հայեցակարգերից, ներդրեց «Էլիտաների վերելքն ու անկումը» (1901) և «Սոցիալիստական համակարգը» (1902-1903) քաղաքական հոգեբանության դիսցիպլինում՝ դասակարգերի և սոցիալական համակարգերի դերի տեսության մեջ։ Նրա «Միտք և հասարակություն» աշխատությունը (1916) առաջարկում է սոցիոլոգիական տրակտատ։ Մոսկայի և Պարետոյի տեքստերը իտալական վերնախավի վերաբերյալ նպաստեցին Ռոբերտ Միխելսի (1875-1936) տեսություններին։ Միխելսը գերմանացի սոցիալիստ էր, որը հիացած էր Գերմանիայում հիմնականում ցածր խավի և Իտալիայի վերնախավի ղեկավարվող խորհրդարանի միջև տարբերությունով։ Գրել է «Քաղաքական կուսակցություններ. ժամանակակից ժողովրդավարության օլիգարխիկ միտումների սոցիոլոգիական ուսումնասիրություն» (1911)։

Ավստրիա

Քաղաքական հոգեբանության դիսցիպլինում մեծ հոգեվերլուծական ազդեցություն է ունեցել Զիգմունդ Ֆրեյդը (1856-1939)։ Նրա «Տոտեմ և տաբու» (1913) և «Խմբային հոգեբանություն և էգոյի վերլուծություն» (1921) տեքստերում հոգեվերլուծությունը կապվում է քաղաքականության հետ։ Ֆրեյդը և Բուլիտը (1967) մշակել են առաջին հոգեկենսագրական բացատրությունը, թե ինչպես են ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի անհատականության առանձնահատկություններն ազդել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նրա որոշումների կայացման վրա։ Վիլհելմ Ռայխը (1897-1957), ոգեշնչված Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետևանքներից, հետաքրքրված էր, թե արդյոք անհատականության տեսակները տարբեր են՝ կախված դարաշրջանից, մշակույթից և դասից։ Նա նկարագրել է անհատականության հետ խմբի, հասարակության և միջավայրի երկկողմանի ազդեցությունը։ Նա իր «Ֆաշիզմի զանգվածային հոգեբանությունը» (1933) գրքում միավորել է ֆրոյդյան և մարքսիստական տեսությունները։ Նա նաև խմբագրել է «Քաղաքական հոգեբանության և սեռային տնտեսության ամսագիրը» (The Journal for Political Psychology and Sexual Economy, 1934-1938), որն առաջին ամսագիրն էր, որի հոդվածները ներկայացնում էր քաղաքական հոգեբանությունը արևմտյան լեզվի սկզբունքներով։

Գերմանիա

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Գերմանիայում սկսված քաղաքական փոփոխությունները և ֆաշիստական վերահսկողությունը խթանել են ուսումնասիրել Ֆրանկֆուրտյան դպրոցի ավտորիտարիզմը։ Փիլիսոփա Հերբերտ Մարկուզեն (1898-1979) բաձրացրել է ազատության և հեղինակության հետ կապված հարցեր իր «Բանականությունը և հեղափոխությունը. Հեգելը և սոցիալական տեսության վերելքը» (1941) գրքում, որտեղ նա առաջարկում է խմբերին փոխզիջման գնալ անհատի իրավունքների վերաբերյալ։ Թեոդոր Ադորնոն (1903-1969) նույնպես ուսումնասիրել է ավտորիտար անհատներին և հակասեմիտիզմը։ Նրա «Ավտորիտար անհատը» զեկույցը (1950) փորձում է որոշել անհատականության տեսակը, որը ենթակա է ֆաշիզմին և հակադեմոկրատական քարոզչությանը հետևելուն։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նացիստական շարժումները նաև դրդել են հակասական հոգեբաններին, ինչպիսիք են Ուոլթեր Պոպելրոյթերը (1932), դասախոսություններ կարդալ և գրել քաղաքական հոգեբանության մասին, որը նույնանում էր Հիտլերի հետ։ Հոգեբան Էրիկ Յանշը (1883-1940) նույնպես իր ներդրումն է ունեցել ռասիստական «Անտիտիպը» (1933) գրքով։

Միացյալ Թագավորություն

Դարավերջին Օքսֆորդի և Քեմբրիջի համալսարանները ներառել են քաղաքական հոգեբանության դիսցիպլինար դասընթացներ, ինչպիսիք են «Մարդու գիտությունները», Հոգեբանական հասարակության (1901) և Սոցիոլոգիական հասարակության (1904) հետ մեկտեղ։

Օքսֆորդի պատմաբան Գ. Բ. Գրանդին քաղաքական հոգեբանությունը նշել է որպես պատմության ենթաճյուղ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ սոցիալական և քաղաքական վարքագծով պատճառաբանելով՝ նա ստեղծել է պատմական գիտության նոր ճյուղ՝ «Զանգվածներում գործող մարդկանց հոգեբանությունը»։ Նա հենվել է գիտությանը` մտադրության մասին պատկերացումների սխալականությունը պարզաբանելու համար։

Մտավորական Գրեհեմ Ուոլասը (1859-1932) կարևորել է քաղաքականության մեջ հոգեբանության ուսումնասիրության նշանակությունը «Մարդկային բնույթը քաղաքականության մեջ» (1908) գրքում։ Ուոլասը կարևորել է քաղաքական գործիչներին և հասարակությանը հոգեբանական գործընթացների մասին լուսավորելը` սեփական հոգեբանական ինտելեկտի նկատմամբ վերահսկողություն զարգացնելու նպատակով շահագործման վերաբերյալ իրազեկվածությունը բարձրացնելու համար։ «Մեծ հասարակություն» (1917) գրքում նա ենթադրում է, որ նման գործընթացների ճանաչումը կարող է օգնել ավելի ֆունկցիոնալ մարդկություն կառուցելուն։

Ամերիկա

Ատլանտյան օվկիանոսից այն կողմ, առաջին քաղաքական հոգեբան համարվող ամերիկացին եղել է Հարոլդ Լասսվելը (1902-1978), ում հետազոտությունները նույնպես պայմանավորված էին Առաջին համաշխարհային պատերազմի սոցիոլոգիական գրավչությամբ։ «Պրոպագանդայի տեխնիկան համաշխարհային պատերազմում» (1927) աշխատությունում նա դիտարկել է հոգեբանական տեսությունների կիրառումը քարոզչական տեխնիկան ուժեղացնելու նպատակով։ Շուտով Լասսվելը տեղափոխվել է Եվրոպա, որտեղ սկսել է ֆրոյդյան և Ադլերի ահատական տեսությունները կապել քաղաքականության հետ և հրատարակել է «Հոգեախտաբանություն և քաղաքականություն» (1930)։ Նրա հիմնական տեսությունները վերաբերում էին քաղաքական ակտիվության դրդապատճառներին և քարոզչության և անհատականության միջև կապին։

Քաղաքական հոգեբանության զարգացմանը նպաստող մեկ այլ գործոն է հանդիսացել Թուրսթոունի հոգեմետրիկայի և Չավի «Վերաբերմունքի չափման» ներդրումը (1929)։ Հասարակագիտության մեջ մեթոդաբանական հեղափոխությունը քանակական հիմքեր և հետևաբար ավելի մեծ վստահություն է տվել քաղաքական հոգեբանությանը։ Քարոզարշավների ժամանակ քաղաքական նախապատվությունների ուսումնասիրությունը խթանել է Ջորջ Գելափը (1901-1984), ով հիմնադրել է «Հասարակական կարծիքի ամերիկյան ինստիտուտը»։

1940-ականների Ամերիկայի ընտրությունները մեծ ուշադրության են արժանացել, որը կապված էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեկնարկի հետ։ Գելափը, Ռոպերը և Կրոսլին նախաձեռնել էին Ռուզվելտի վերընտրվելու հնարավորության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ։ Լազարսֆելդը, Բերելսոնը և Գաուդեթը (1944) նաև իրականացրել էին հանրահայտ պանելային ուսումնասիրություն «Ժողովրդի ընտրությունը» 1940-ականների նախընտրական քարոզարշավի վերաբերյալ։ Այս ուսումնասիրությունները ուշադրություն են հրավիրել հոգեբանական տեսությունների միջոցով քաղաքական տեխնիկայի չափման հնարավորության վրա։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում ԱՄՆ-ի մուտքը մեծաքանակ հետազոտությունների խթան է հանդիսացել այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են պատերազմի տեխնիկան, քարոզչությունը, խմբային բարոյականությունը, փսիխոկենսագրությունը և մշակութային հակամարտությունը, իսկ ԱՄՆ բանակը և նավատորմը հավաքագրում էր երիտասարդ հոգեբաններին։ Այսպիսով, քաղաքական հոգեբանություն դիսցիպլինն արագ զարգացավ և ստացավ միջազգային հավատարմագրում։

Հեդլի Քենթրիլը և Լլոյդ Ա. Ֆրին ստեղծել են Միջազգային սոցիալական հետազոտությունների ինստիտուտը, որպեսզի կենտրոնացնեն «ուշադրությունը հիմնականում հոգեբանական փոփոխությունների վրա, որոնք ազդում են քաղաքական վարքագծի վրա այնպիսի ձևերով, որոնք էական ազդեցություն ունեն միջազգային հարաբերությունների վրա»։ Նրանք ուսումնասիրել են «կառավարությունները և այն, թե ինչու են հոգեբանական փոփոխականների առումով նրանք իրենց պահում այնպես, ինչպես վարվում են միջազգային խնդիրների առնչությամբ»։

ՄակԳուայրը առանձնացնում է քաղաքական հոգեբանության զարգացման երեք լայն փուլ.

1. 1940-ական և 1950-ական թվականների անհատականության հոգեբանության ուսումնասիրությունների դարաշրջանում գերակշռել է հոգեվերլուծությունը։
2. 1960-ականների և 1970-ականների քվեարկության ժամանակ քաղաքական հայացքների և վարքագծի ուսումնասիրության դարաշրջանը բնութագրվել է «ռացիոնալ մարդու» մասին ենթադրությունների հանրաճանաչությամբ։
3. 1980-ականներից և 1990-ականներից սկսած դարաշրջանը, որը կենտրոնացած էր քաղաքական համոզմունքների, տեղեկատվության մշակման և որոշումների կայացման վրա, հատկապես առնչվել է միջազգային քաղաքականությանը։

Անհատականություն և քաղաքականություն

Անհատականության ուսումնասիրությունը քաղաքական հոգեբանության մեջ կենտրոնանում է որոշումների կայացման հարցում ղեկավարի անհատականության ազդեցության վրա, և ղեկավարության սահմանների վրա անհատի մասսայականության հետևանքների վրա։ Քաղաքական հոգեբանության մեջ օգտագործվող անձի հիմնական մոտեցումներն են

1. հոգեվերլուծական տեսությունները
2. խառնվածքի կամ անձնային հատկանիշների վրա հիմնված տեսությունները
3. շարժառիթների վրա հիմնված տեսությունները։

Հոգեվերլուծական մոտեցում

Զիգմունդ Ֆրոյդը (1856-1939) զգալի ներդրում է ունեցել քաղաքական հոգեբանության մեջ անձի ուսումնասիրության մեջ՝ վարքագծի անգիտակից դրդապատճառների վերաբերյալ իր տեսությունների միջոցով։ Ֆրոյդը ենթադրում էր, որ առաջնորդի վարքագիծը և որոշումներ կայացնելու հմտությունը մեծապես որոշվում են id-ի, էգոյի և սուպերէգոյի անհատականության փոխազդեցությամբ և հաճույքի սկզբունքի և իրականության սկզբունքի վերահսկմամբ։ Հոգեվերլուծական մոտեցումը լայնորեն կիրառվել է նաև քաղաքական առաջնորդների փսիխոկենսագրություններում։ Փսիխոկենսագրությամբ հետևություններ են արվում անձի անձնական, սոցիալական և քաղաքական զարգացումից՝ սկսած մանկությունից՝ հասկանալու վարքագծի ձևերը, որոնք կարող են իրականացվել որոշումների կայացման դրդապատճառներն ու ռազմավարությունները կանխատեսելու համար։

Անձնային հատկանիշների վրա հիմնված մոտեցում

Անձնային հատկանիշները կամ բնորոշ գծերը անհատականության խառնվածքն են, որոնք ցույց են տալիս մարդու առանձնահատկությունները, որոնք կայուն են ժամանակի ընթացքում և տարբեր իրավիճակներում ստեղծում են հատուկ ձևերով ընկալելու և արձագանքելու նախատրամադրվածություն։ Գորդոն Օլպորտը (1897-1967) կատարել է բնութագրող գծերի ուսումնասիրություն՝ ներմուծելով

1. կենտրոնական (հատկանիշներ, որոնք որոշ չափով առկա են յուրաքանչյուր մարդու մոտ, օրինակ` ազնվությունը)
2. երկրորդական (հատկանիշներ, որոնք դիտվում են միայն որոշակի հանգամանքներում, օրինակ՝ որոշակի հավանումներ կամ հակակրանքներ, որոնք կարող է իմանալ շատ մտերիմ ընկերը)
3. կարդինալ (հատկանիշներ, որոնք գերակշռում և ձևավորում են մարդու վարքագիծը։ Սրանք իշխող կրքեր/մոլություններ են, ինչպիսիք են փողի կարիքը, փառքը և այլն)
4. ընդհանուր գծեր։

Այս չորս տարբերակումները ցույց են տալիս, որ մարդիկ տարբեր աստիճանի գծեր են ցուցադրում, և բացի այդ, հասարակության մեջ ճանաչում գտած անհատական և ընդհանուր հատկանիշների միջև կա տարբերություն։

Հանս Էյզենկը (1916-1997) ներդրել է երեք հիմնական գծեր, սակայն ներկայումս առավել հայտնի են Պաուլ Կոստայի և Ռոբերտ ՄակՔրեյի «Մեծ հնգյակի» (1992) անհատականության չափումները։ Դրանք ներառում են

1. նևրոտիցիզմ (neuroticism)
2. էքստրավերտիվություն
3. հեզություն կամ հաճոյողականություն ( agreeableness)
4. նոր փորձին ընդառաջողություն
5. բարեխիղճություն։

Քաղաքական հոգեբանության տեսությունները հուշում են, որ այս հատկանիշների համադրությունը ազդում են առաջնորդելու ոճի և առաջնորդի կարողությունների վրա։ Օրինակ, այն անհատները, ում էքստրավերտությունը բարձր է, ցուցադրվում են առաջնորդության բարձր հմտություններ։ Մայերս-Բրիգս տիպաբանության ցուցիչը (MBTI) անհատականության գնահատման սանդղակ է, որը սովորաբար օգտագործվում է քաղաքական անհատի անհատականության ուսումնասիրության և աշխատանքի պրոֆիլավորման ժամանակ։

Շարժառիթների վրա հիմնված մոտեցում

Քաղաքական հոգեբանության տեսանկյունից մոտիվացիան դիտվում է որպես նպատակաուղղված վարք, որը պայմանավորված է չորս բաների անհրաժեշտությամբ.

1. իշխանություն
2. անդամակցություն կամ փոխկապակցվածություն (affiliation)
3. իրազեկվածություն կամ անձնական կապեր (intimacy)
4. նպատակ։

Այս կատեգորիաները խմբավորվել է Ուինթերը (1996)` Մյուրայի (1938) առաջարկած քսան սոորական մարդկային նպատակներից։ Իշխանության շարժառիթն ազդում է առաջնորդի գործունեության ոճի վրա։ Ըստ Ուինթերի և Ստյուարտի (1977)` ավելի լավ նախագահներ են դառնում իշխանության բարձր մոտիվացիայով և անդամակցությամբ կապված մտերմության մոտիվացիայի ցածր կարիք ունեցող առաջնորդները։ Փոխկապակցվածությամբ մոտիվացված առաջնորդները, որպես այլընտրանք, հակված են համագործակցել համատեղ ջանքերով` վտանգի բացակայության դեպքում։ Ի վերջո, նպատակներով մոտիվացիան չի հանգեցնում քաղաքական հաջողության, հատկապես, եթե այն ավելի բարձր է, քան իշխանության մոտիվացիան (Ուինթեր, 2002)։ Առաջնորդի և նրա ղեկավարած մարդկանց միջև մոտիվացիան, պետք է համահունչ լինի հաջողությանը։ Ցույց է տրվել, որ մոտիվացիան ավելի շատ փոխկապակցված է վերջին նպատակին հասնելուց հետո եղած իրավիճակի և ժամանակի հետ, այլ ոչ թե մշտական հատկանիշների։ Թեմատիկ ընկալման թեստը (TAT) սովորաբար օգտագործվում է մոտիվացիան գնահատելու համար։ Այնուամենայնիվ, առաջնորդության գնահատման դեպքում այս թեստն ավելի դժվար է իրականացնել, հետևաբար հաճախ օգտագործվում են ավելի կիրառելի թեստեր, ինչպիսիք են ելույթների և հարցազրույցների բովանդակության վերլուծությունը։

Անհատականության գնահատման շրջանակներ

Ավտորիտար անհատ

Հիմնական հոդված՝ Ավտորիտար անձ

Ավտորիտար անհատականությունը համախտանիշի տեսություն է, որը մշակվել է հետազոտողներ Ադորնոյի, Ֆրենկել-Բրունսվիքի, Լևինսոնի և Նևիթ Սենֆորդի կողմից (1950 թ.) Կալիֆորնիայի համալսարանում։ Ամերիկյան հրեական կոմիտեն (AJC- American Jewish Committee) սուբսիդավորել է տեսության վերաբերյալ հետազոտությունն ու հրատարակումը, քանի որ այն պտտվում էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի իրադարձություններից առաջացած գաղափարների շուրջ։

Ադորնոն (1950) ավտորիտար անհատականության տեսակըբացատրում է հոգեվերլուծական տեսանկյունից՝ ենթադրելով, որ այն բարձր վերահսկվող և ավանդական դաստիարակության արդյունք է։ Ըստ Ադորնոյի (1950թ.)` ավտորիտար անհատականության տիպ ունեցող անհատների սեռական և ագրեսիվ id իմպուլսները կառավարելու կարողության զարգացումը թերի է։ Դա հանգեցնում է նրանց հանդեպ վախի և, հետևաբար, նրանց հետ խնդիրներ ունենալուց խուսափելու համար զարգանում են պաշտպանական մեխանիզմներ։

Համախտանիշը տեսականորեն ներառում էր ինը հատկանիշ.

1. կոնվենցիոնալիզմ
2. ավտորիտար հնազանդություն
3. ավտորիտար ագրեսիա
4. հակաինտրացեպցիա (սուբյեկտիվ կամ երևակայական հակումների հականիշը)
5. սնահավատություն և կարծրատիպություն
6. իշխանություն և կոշտություն
7. ապակառուցողականություն և ցինիզմ
8. սեռական մոլուցք
9. պրոյեկցիոնամոլ (projectivity):

Ավտորիտար անհատականության տեսակը ենթադրվում է, որ լինում է. էթնոկենտրոն, եսապաշտպան, մտովի ոչ ճկուն, կոնֆորմային և պայմանականություններին գերի (կրավորական), արտասովորին ընդդիմացող և պահպանողական քաղաքական հայացքներ ունեցող։

Ադորնոյի «Ավտորիտար անհատը» (The Autoritarian Personality, 1950) գիրքը ներկայացնում է մի քանի սանդղակներ՝ հիմնված տարբեր ավտորիտար անհատականության տեսակների վրա։ Սրանք են`

• F-սանդղակը, որը չափում է, թե որտեղից և ինչ աստիճանի է զարգանում ֆաշիստական վերաբերմունքը
• հակասեմիտիզմի սանդղակը
• էթնոցենտրիզմի սանդղակը
• քաղաքական տնտեսական պահպանողականության սանդղակը։

Այնուամենայնիվ, F սանդղակը միակ սանդղակն է, որն ակնկալվում է, որ չափում է ավտորիտար անհատականության թաքնված միտումները։

Բոբ Ալտեմեյերը (1996) ավտորիտար անհատականությունը ներկայացրել է՝ օգտագործելով հատկությունների վերլուծությունը։ Նա մշակել է աջակողմյան ավտորիտարիզմի (RWA) սանդղակ՝ հիմնված հետևյալ հատկանիշների վրա.

1. ավտորիտար ենթարկվողականությունը (ընդգծված ցանկություն՝ ենթարկվելու ցանկացած իշխանություններին, որոնք լեգիտիմ են համարվում այն սոցիալական խմբում, որին պատկանում է աջակողմյան ավտորիտար հայացքների կրողը)
2. ավտորիտար ագրեսիվություն (ագրեսիվ վարքագիծ բոլորի նկատմամբ, ովքեր համաձայն չեն ենթարկվել աջկողմյան իշխանություններին, և ընդհանրապես բոլորի նկատմամբ, ում այս իշխանությունները համարում են իրենց թշնամիները)
3. կոնվենցիոնալիզմ կամ պայմանականություններին գերի (ընդհանուր ընդունված ավանդույթներին և սոցիալական նորմերին հավատարմության բարձր մակարդակ, ինչպես նաև համոզմունք, որ հասարակության մյուս անդամները նույնպես պարտավոր են հետևել այդ նորմերին)։

Ալտեմեյերը (1996) առաջարկել է, որ նրանք, ովքեր բարձր միավորներ են հավաքում F սանդղակի վրա, ունեն քննադատական մտածողության ցածր ունակություն և, հետևաբար, ավելի քիչ կարող են հակասել հեղինակությանը։

Ալտեմեյերի տեսությունները ներառում են նաև հոգեդինամիկ տեսակետը, ենթադրելով, որ ավտորիտար անհատականության տիպերին իրենց ծնողները սովորեցրել են հավատալ, որ աշխարհը վտանգավոր տեղ է, և այդպիսով նրանց մղումները տանում են նրանց իմպուլսիվ, զգացմունքային և իռացիոնալ որոշումներ կայացնելու։ Ավտորիտար անհատի համոզմունքներն ու վարքագիծը նրա ներքին արժեքներով առաջնորդվելու փոխարեն` կարող են հեշտությամբ մանիպուլացվել իշխանության կողմից։

Ալտեմեյերը նաև տեսություն է ներկայացրել, որ ավտորիտար անհատականության տիպեր ունեցող առաջնորդներն ավելի ենթակա են վերագրման (ատրիբուցիա) հիմնարար սխալի (մարդու վարքագծի մեկնաբանության մեջ անձնական պատճառների գերագնահատում և հանգամանքների թերագնահատում)։ Կան բազմաթիվ թույլ կողմեր, որոնք կապված են այս համախտանիշի և F սանդղակի հետ։ Հնարավոր է, որ այն ավելի արդիական է եղել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից անմիջապես հետո` այն ժամանակաշրջանում, երբ այն ստեղծվել է։ Ավտորիտար անհատականությունը որպես կանոն, կենտրոնանում է ֆաշիստական կերպարի վրա, սակայն անհրաժեշտ է բացատրել անհատների վարքագիծը բոլոր քաղաքական դաշտերում։

Խառնվածքի վրա հիմնված շրջանակներ

Խառնվածքի վրա հիմնված շրջանակները, բացառելով ֆրոյդյան մոտեցումը, առաջարկել է Ջեյմս Բարբերը (1930-2004) «Նախագահական կերպարը» (1972) աշխատության մեջ, ով ընդգծել է փսիխոկենսագրության կարևորությունը քաղաքական անձի վերլուծության մեջ։ Բարբերը առաջարկել է, որ առաջնորդի անհատականությունը բաղկացած է երեք հարթությունից. «բնավորություն», «աշխարհայացք» և «ոճ»։ Բարբերը նաև առաջարկել է, որ առաջնորդության տիպաբանությունը հանգում է անհատի առաջին քաղաքական հաջողությունից առաջնորդվող օրինակին, և որ այն ներառում է երկու փոփոխական. առաջնորդի գործադրած ջանքերը և անձնական բավարարվածությունը, որ ձեռք է բերում առաջնորդը։ Այս տիպաբանությունը բավականին սահմանափակ է իր չափերով։

Էթերեյջը (1978) պարզել է Խորհրդային Միության ղեկավարների վերաբերյալ ուսումնասիրություններից, որ նրանք, ովքեր բարձր միավորներ են հավաքել գերիշխող դիրքում, ավելի հավանական է, որ աջակցեն ուժի կիրառմանը բանավեճերի կարգավորման ժամանակ։ Նա պարզել է, որ ինտրովերտության հատկանիշը կարող է հանգեցնել համագործակցության բացակայության, և որ էքստրավերցիան սովորաբար հանգեցնում է համագործակցության և բանակցությունների։ Ավելին, ըստ նրա` միջանձնային վստահությունն ու ինքնագնահատականը սերտորեն կապված են ուժ կիրառելու քարոզչությունը չպաշտպանելու հետ։

Մարգարետ Հերմանը (1976) ներկայացրել է Առաջնորդի խառնվածքի գնահատումը (LTA) և պաշտպանել է Profiler-Plus-ի մշակումը։ Profiler-Plus-ը համակարգչային համակարգ է, որն օգտագործվում է յոթ հիմնական բնութագրերի համար ինքնաբուխ հարցազրույցի պատասխանները կոդավորելու համար.

Վերահսկման արտաքին օջախ կամ լոկուս (External academic locus of control) ունեցող անձը ակադեմիական հաջողությունը կամ ձախողումը վերագրում է բախտին կամ պատահականությանը, ավելի բարձր ուժին կամ մեկ այլ անձի ազդեցությանը, այլ ոչ թե սեփական գործողություններին: Նրանք նաև ավելի շատ են պայքարում գործը ձգձգելու հետ և բարդ առաջադրանքների դեմ:

1. իշխանություն ունենալու կարիք
2. ճանաչողական բարդույթ
3. խնդիր-միջանձնային շեշտադրում
4. ինքնավստահություն
5. վերահսկման լոկուս (տեղ) օջախի պատճառաբանում
6. ուրիշների նկատմամբ անվստահություն
7. էթնոցենտրիզմ։

Այս մեթոդը կարող է պրոֆիլավորել ղեկավարության հետ կապված տեքստի մեծ մասը՝ միաժամանակ հեռացնելով ցանկացած սուբյեկտիվ կողմնակալություն բովանդակության վերլուծությունից։ Այն արդյունավետ է և ունի բարձր հուսալիություն։ Հերմանը և Պրեստոնը (1994) առաջարկել են առաջնորդության ոճի 5 տարբեր փոփոխականներ.

1. նրանց ներգրավվածությունը քաղաքականության մշակման մեջ
2. հակամարտությունը հանդուրժելու նրանց պատրաստակամությունը
3. մոտիվացիայի մակարդակն ու պատճառները
4. տեղեկատվության կառավարման ռազմավարությունները
5. հակամարտությունների լուծման ռազմավարությունները։

Այլընտրանքային մոտեցում է Նաթան Լեյտեսի (1951) կողմից ներդրված Գործառնական-Կոդ (Operational-Code) մեթոդը և վերափոխվել է Ալեքսանդր Ջորջի կողմից (1979)։ Կոդը հիմնված է հինգ փիլիսոփայական համոզմունքների և հինգ գործիքային համոզմունքների վրա.

Բայերը համատեքստում (VIC-Verbs in Context) կոդավորման համակարգը, որն օգտագործվում է Profiler-Plus համակարգչային ծրագրի միջոցով, ևս մեկ անգամ թույլ է տալիս սուբյեկտիվ վերլուծել գրավոր և բանավոր խոսքի, հարցազրույցների և գրվածքների զգալի մասերը։ Մեթոդը փորձում է կարողանալ կանխատեսել վարքագիծը՝ օգտագործելով տարբեր համոզմունքների գիտելիքները։

Թեև քաղաքական վարքագիծը ղեկավարվում և ներկայացվում է առաջնորդի կողմից, առաջնորդի հետևողական ազդեցությունը մեծապես կախված է այն համատեքստից, որտեղ նրանք գտնվում են և որ տեսակի քաղաքական մթնոլորտում են նրանք գործում։ Այդ պատճառով խմբային վարքագիծը նաև կարևոր է սոցիալ-քաղաքական միջավայրերը հասկանալու համար։

Խմբային քաղաքական հոգեբանություն

Խմբային վարքագիծն առանցքային է քաղաքական կուսակցությունների կառուցվածքի, կայունության, ժողովրդականության և հաջող որոշումներ կայացնելու ունակության մեջ։ Անհատական վարքագիծը էականորեն շեղվում է խմբային միջավայրում, հետևաբար դժվար է որոշել խմբային վարքագիծը՝ նայելով բացառապես խումբը կազմող անհատներին։ Խմբի ձևը և կայունությունը հիմնված են մի քանի փոփոխականների վրա.

• չափը
• կառուցվածքը
• գործառույթը (նպատակը, որին ծառայում է խումբը)
• խմբի զարգացումը
• ազդեցությունը խմբի վրա։

Խմբի չափ

Խմբի չափը տարբեր հետևանքներ ունի. Փոքր խմբերում անհատներն ավելի նվիրված են (Patterson and Schaeffer, 1997) և առկա է մարդկանց հոսունության ավելի ցածր մակարդակ (Widmeyer, Brawley and Carron, 1990)։ Խոշոր խմբերը ցուցադրում են տարաձայնության ավելի մեծ մակարդակ (O'Dell, 1968) և ավելի քիչ համապատասխանություն (Olson and Caddell, 1994)։ Խմբի կատարողականը նույնպես նվազում է չափի մեծացման հետ՝ պայմանավորված կոորդինացիայի նվազման և ազատ վարելու պատճառով։ Հետևաբար, քաղաքական կուսակցության կամ ազգի չափը կարող է հետևողական ազդեցություն ունենալ համակարգելու և առաջադիմելու նրանց կարողության վրա։

Խմբի կառուցվածք

Խմբի կառուցվածքը փոփոխվում է անդամների բազմազանության հաշվին, ինչը մեծապես ազդում է դրա արդյունավետության վրա։ Անհատների բազմազանությունը խմբում հանգեցնում է ավելի քիչ հաղորդակցության և, հետևաբար, մեծացնում է հակամարտությունը (Մազնևսկի, 1994)։ Սա իր հետևանքներն ունի խիստ գաղութատիրական կամ բազմազգ ազգերի վրա հիմնված քաղաքական կուսակցությունների համար։

Բազմազանության հետևանքով անդամների կարգավիճակի, դերերի բաշխման լարվածությունը խմբի ներսում աճում է, որոնք բոլորը կարող են տարաձայնություններ առաջացնել։ Այսպիսով, խմբի համախմբվածության պահպանումը առանցքային է։ Համախմբվածության վրա ազդում են մի քանի գործոններ. խմբում անդամների անցկացրած ժամաքանակը, միմյանց դուր եկող անդամների թիվը, խմբի անդամներին առաջարկած պարգևի չափը, խմբի նկատմամբ արտաքին սպառնալիքի չափը և առաջնորդների կողմից ցուցաբերած ջերմության մակարդակը։ Այս գործոնները պետք է հաշվի առնել արդյունավետ քաղաքական խումբ ձևավորելիս։ Նախագահի որոշումների արդյունավետության վրա, օրինակ, ազդում է խորհրդատվական խմբի անդամների հիերարխիկ կարգավիճակը և յուրաքանչյուր անդամին հատկացված դերերը։

Խմբի գործառույթ

Խմբի ձևավորման նպատակի ուսումնասիրությունը՝ լինի դա «ֆունկցիոնալ» նպատակ, թե «միջանձնային գրավչության» նպատակ հետապնդող (Mackie and Goethals, 1987), հետևանքներ ունի քաղաքական ժողովրդականության վրա։ Հաճախ մարդիկ միանում են խմբերին՝ որոշակի գոյատևման, միջանձնային, տեղեկատվական և կոլեկտիվ կարիքները հագալու համար։ Քաղաքական կուսակցությունը, որն ապահովում է կայունություն, հստակ տեղեկատվություն, իշխանություն է առաջարկում անհատներին և բավարարում է պատկանելության զգացումը, ձեռք է բերում ժողովրդականություն։ Ուիլյամ Շուտցի (1958) «Հիմնական միջանձնային հարաբերությունների կողմնորոշում» տեսությունը ենթադրում է, որ խմբերը բավարարում են վերահսկողության, մտերմության և ներառման անհրաժեշտությունը։

Խմբերը ձևավորվում են նաև բնական գրավչության շնորհիվ։ Նյուքոմբը (1960) նշում է, որ մեզ գրավում են սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակով, համոզմունքներով, վերաբերմունքով և ֆիզիկական արտաքինով մոտ ուրիշները։ Այսպես, որոշակի առումներով նմանությունը կարող է կապված լինել այն բանի հետ, թե որքանով է մարդուն գրավում այս կամ այն խումբը։

Խմբի զարգացում

Խմբի զարգացումը տեղի է ունենում մի քանի փուլով. ձևավորում, հախուռնություն, նորմավորում, կատարում և ցրում (Tuckman, 1965)։ Այս փուլերի մասին խմբակային տեղեկացվածությունը կարևոր է, որպեսզի անդամներն ընդունեն, որ գործընթաց է տեղի ունենում, և որ որոշակի փուլեր, ինչպիսիք են փոթորիկը, առաջընթացի մաս են, և որ դրանք չպետք է հուսահատվեն կամ անկայունության վախ առաջացնեն։ Խմբի զարգացման իրազեկումը նաև թույլ է տալիս մոդելներ կիրառել՝ տարբեր փուլերը շահարկելու համար։ Արտաքին ազդեցությունները խմբի վրա կունենան տարբեր ազդեցություններ՝ կախված նրանից, թե խումբն իր ընթացքի որ փուլում է գտնվում։ Սա իր ազդեցությունն ունի այն բանի վրա, թե խումբը որքանով պետք է բաց լինի՝ կախված զարգացման աստիճանից և ուժից։ Հետևողականությունը նաև հաջողության հասնելու կարևոր գրավականն է խմբի մեջ (Wood, 1994)։

Կոնֆորմիզմի ազդեցությունը խմբերում

Կոնֆորմիզմի կամ համապատասխանության կիրառումը առանցքային է քաղաքական վարքագծի վրա խմբի ազդեցությունը հասկանալու համար։ Խմբի ներսում որոշումների կայացման վրա մեծապես ազդում է համապատասխանությունը։ Այն տեսականորեն տեղի է ունենում երկու սոցիալական ազդեցությունների հիման վրա.

1. նորմատիվ սոցիալական ազդեցություն
2. տեղեկատվական սոցիալական ազդեցություն (Asch, 1955)։

Համապատասխանության հավանականության վրա ազդում են մի քանի գործոններ. խմբի չափի մեծացումը, բայց միայն որոշակի աստիճանի, որի դեպքում այն կարգավորվում է, և խմբի միաբանության և նվիրվածության աստիճանը։ Հետևաբար, քաղաքական խմբի ժողովրդականության աստիճանի վրա կարող է ազդել նրա առկա չափը և արդեն գոյություն ունեցող անդամների հանդեպ հանրության հավանական միաբանությունն ու նվիրվածությունը։ Խմբի կոմֆորմության աստիճանի վրա, ընդհանուր առմամբ, կարող է ազդել նաև նրա անդամների անհատականության աստիճանը։ Նաև քաղաքական խմբերի ներսում կոնֆորմիզմը կարող է կապված լինել քաղաքական կոալիցիա տերմինի հետ։ Մարդիկ խմբի անդամներին ամբողջացնում են, որպես գոյություն ունեցող անհատի հատուկ կատեգորիա։ Օրինակ՝ ճանաչողական պարզության համար նախնիների խմբերը մարդակերպում են միմյանց, քանի որ ունեն նմանատիպ մտքեր, արժեքներ և պատմական նախադրյալներ։ Թեև խմբի անդամը կարող է իռացիոնալ կամ սխալ փաստարկ ունենալ քաղաքական հարցի վերաբերյալ, մյուս անդամների համար մեծ է հավանականությունը, որ համապատասխանեն դրան, քանի որ նրանք գտնվում են նույն կոալիցիայում։

Իշխանության ազդեցությունը խմբերում

Իշխանությունը ևս մեկ ազդեցիկ գործոն է խմբի ներսում կամ առանձին խմբերի միջև։ Զոն Ֆրենչի և Բերտրամ Ռավենի կողմից մշակված «իշխանության քննադատական հիմքերը» (1959), որպես ամենահաջողակ համարում են իշխանության հետևյալ տեսակները` պարգևատրման իշխանություն, հարկադրական իշխանություն, օրինական իշխանություն, ռեֆերենտ իշխանություն և փորձագիտական իշխանություն։ Իշխանության ժողովրդականություն վայելելու աստիճանը կապված է խմբի վրա ազդեցության ձևից։ Ռեֆերենտ իշխանությունը հանգեցնում է քաղաքական խմբի կամ առաջնորդի ավելի մեծ ժողովրդականության, քան հարկադրանքի իշխանությունը (Shaw and Condelli, 1986)։ Սա նշանակում է, որ առաջնորդները պետք է մանիպուլացնեն ուրիշներին` իրենց նրանց հետ նույնականացնելով, այլ ոչ թե հետևողական պատիժ կիրառեն։ Այնուամենայնիվ, եթե հարկադրական իշխանություն է գործադրվում, անհրաժեշտ է հաջողություն և վստահելի առաջնորդ (Friedland, 1976), որպեսզի խմբային հակամարտությունը չսրվի։ Նաև ենթադրվու է, որ արտաքին պատիժը և պարգևատրումը շեղում է ներքին մոտիվացիայից։ Խմբին պետք է քարոզվի ազատության զգացում։

Որոշումների ընդունումը խմբում

Որոշում կայացնելը կարևոր քաղաքական գործընթաց է, որն ազդում է երկրի քաղաքականության ընթացքի վրա։ Խմբային որոշումների կայացման վրա մեծապես ազդում են երեք կանոններ.

1. «մեծամասնության հաղթելու կանոնը»
2. «ճշմարտության հաղթելու կանոնը»
3. «առաջին հերթափոխի կանոնը»։

Որոշումներ կայացումը նույնպես պայմանավորված է կոնֆորմիզմով։ Իռացիոնալ որոշումները հիմնականում կայացվում են զգացմունքային ժամանակաշրջաններում։ Օրինակ, ոչ հանրաճանաչ քաղաքական կուսակցությունը կարող է ավելի շատ ձայներ ստանալ փաստացի կամ ենթադրյալ տնտեսական կամ քաղաքական անկայունության ժամանակաշրջանում։ Ջորջ Մարկուսի (2003) հակասական ուսումնասիրությունները, սակայն, ենթադրում են, որ անհանգստության բարձր մակարդակը կարող է իրականում ստիպել անհատին վերլուծել տեղեկատվությունը ավելի ռացիոնալ և ուշադիր, ինչը հանգեցնում է ավելի լավ տեղեկացված և հաջող որոշումների։ Որոշումների կայացման հոգեբանությունը, այնուամենայնիվ, պետք է վերլուծվի՝ հաշվի առնելով՝ այն գտնվում է ղեկավարության համատեքստում, թե խմբերի միջև։ Հաջող որոշումների կայացման իրականացումը հաճախ ընդլայնվում է խմբային որոշումների կայացմամբ (Hill, 1982), հատկապես, եթե որոշումը կարևոր է խմբի համար և երբ խումբը երկար ժամանակ աշխատել է միասին (Watson, Michaelson and Sharp, 1991)։

Այնուամենայնիվ, խմբերը կարող են նաև խոչընդոտել որոշումների կայացմանը, եթե ճիշտ պատասխանը հստակ չէ։ Ջանիսը (1972) ներկայացրել է խմբային մտածողություն (Groupthink) գաղափարը, որը պաշտպանում է խմբերի սխալ որոշումներ կայացնելու մեծ հավանականությունը մի քանի պայմաններում. խմբային ուժեղ համախմբվածություն, խմբային որոշումների մեկուսացում հանրային քննարկումներից, խմբում հրահանգիչ առաջնորդի առկայություն և սթրեսի բարձր մակարդակ։

Խմբի բևեռացումը (Janis, 1972) ենթադրում է, որ խմբային որոշումների կայացումը հաճախ ավելի ծայրահեղ է, անկախ նրանից, որ այն ավելի ռիսկային է, թե զգուշավոր։ Խմբային մտածողությունը պատկանում է «մտածողության այն ձևին, որը մարդիկ կիրառում են, երբ նրանք խորապես ներգրավված են միասնական խմբում, երբ անդամների միաձայնության ձգտումը գերակայում է գործողության այլընտրանքային ուղղությունները իրատեսորեն գնահատելու նրանց մոտիվացիան»։

Առաջարկվել են քաղաքական հարթություններում որոշումներ կայացնելու ավելի արդյունավետ հմտությունների ձևավորման մեթոդներ։ Հիրթը և Մարքմանը (1995) պնդում են, որ սխալներ գտնելու և քննադատելու ձգտում ունեցող անհատի ներգրավումը խմբում` հնարավորություն կտա անդամներին ստեղծել այլընտրանքային տեսակետներ։ Ջորջը (1980) առաջարկել է «բազմակի փաստաբանություն» (multiple advocacy), ըստ որի` չեզոք անձը վերլուծում է տարբեր փաստաբանական առաջարկների դրական և բացասական կողմերը և այդպիսով կայացնում է տեղեկացված որոշում։

Կիրառական հոգեբանության տեսությունները քաղաքական խմբերի արտադրողականությունը բարելավելու համար ներառում են «թիմաստեղծման» (Team building) տեխնիկա, «որակի շրջանակներ» և ինքնավար աշխատանքային խմբեր։

Հոգեբանության օգտագործումը որոշակի քաղաքական վարքագծի ընկալման մեջ

Էվոլյուցիա

Էվոլյուցիոն հոգեբանությունը կարևոր դեր է խաղում ներկայիս քաղաքական ռեժիմի ձևավորման գործընթացում։ Սա մոտեցում է, որը կենտրոնանում է մարդու վարքագծի կառուցվածքի վրա՝ պնդելով դրա կախվածությունը սոցիալական և էկոլոգիական միջավայրերից։ Լինելով բնական ընտրության միջոցով մշակված` մարդու ուղեղը գործում է կոալիցիոն կոնֆլիկտի միջավայրի մարտահրավերներին համապատասխան արձագանքելու համար՝ օգտագործելով հոգեբանական մեխանիզմներ և փոփոխություններ։

Քաղաքական հակամարտության օրինակ է պետական ագրեսիան, ինչպիսին պատերազմն է։ Հոգեբանական մեխանիզմներն աշխատում են մարսելու այն, ինչ ստացվում է ընթացիկ իրավիճակի վերաբերյալ ներքին և արտաքին տեղեկատվությունից, և դրան արձագանքելու գործողության առավել հարմար ձևով, ինչպիսիք են ագրեսիան, գերակայությունը, հնազանդությունը և այլն ակտերը։

Քաղաքական ինքնություն և քվեարկության վարքագիծ

Քվեարկության որոշման վերաբերյալ վարքագծի մասին եզրակացություններ և կանխատեսումներ անելու համար պետք է հաշվի առնել որոշ հիմնական հասարակական ազդեցությունները։ Այս ազդեցություններից են զգացմունքները, քաղաքական սոցիալականացումը, քաղաքական ճկունությունը (political sophistication), քաղաքական հայացքների և լրատվամիջոցների բազմազանության նկատմամբ հանդուրժողականությունը։ Այս ազդեցությունների արդյունքը քվեարկության վարքի վրա լավագույնս ընկալվում է վերաբերմունքի, համոզմունքների, սխեմայի, գիտելիքների կառուցվածքների և տեղեկատվության մշակման պրակտիկայի ձևավորման տեսությունների միջոցով։ Քվեարկության որոշման վրա քաղաքական տեղեկատվության ներքին մշակման համակարգերից և արտաքին ազդեցություններից կախված փոխում է իսկապես ժողովրդավարական որոշումներ կայացնելու որակը։

2006 թվականին գիտնականները ձախ-աջ սպեկտրի ամերիկացիների անձի և քաղաքական հայացքների միջև տեսել են կապ, որը ներկայացրել են հետևյալ կերպ.

«Նախադպրոցական տարիքի երեխաները, ովքեր 20 տարի անց համեմատաբար ազատական են դարձել, բնութագրվում էին որպես մտերիմ հարաբերություններ զարգացնող, ինքնավստահ, եռանդուն, որոշ չափով գերիշխող, համեմատաբար չվերահսկվող և չընկճվող։ Նախադպրոցական տարիքի երեխաները, որոնք 23 տարեկանում համեմատաբար պահպանողական են դարձել, նկարագրվում էին հետևյալ կերպ. զգում էին հեշտությամբ զոհաբերվող, հեշտությամբ վիրավորվող, անվճռական, վախկոտ, կոշտ, արգելակված և համեմատաբար չափից ավելի վերահսկվող և խոցելի»։

Ոլորտի որոշ նշանավոր գիտնականներից են դոկտոր Չադլի Դենիել Սթերնը, ով ներկայումս աշխատում է Իլինոյսի համալսարանի հոգեբանության ամբիոնում (Ուրբանա Շամպայն մետրոպոլիտեն)։ Նրա հետազոտությունները կենտրոնանում են սոցիալական ճանաչողական հարցերի պատասխանների շուրջ, թե ինչպես են անձի քաղաքական համոզմունքների համակարգերը ձևավորում այն ձևը, որով նրանք ընկալում են աշխարհը և իրենց ամենօրյա փոխազդեցությունները։

Կոնֆլիկտ

Հոգեբանության կիրառումը կոնֆլիկտների և բռնության ծայրահեղ ակտերը հասկանալու համար կարելի է հասկանալ ինչպես անհատական, այնպես էլ խմբային առումով։ Քաղաքական հակամարտությունը հաճախ էթնիկ անհավասարության և «էթնոցենտրիզմի» հետևանք է (Sumner 1906)։

Անհատական մակարդակում կոնֆլիկտային իրավիճակների մասնակիցները կարող են լինել կամ հանցագործներ, անցորդներ կամ ալտրուիստներ։ Հանցագործների վարքագիծը հաճախ բացատրվում է ավտորիտար անհատականության տիպի միջոցով։ Կարեկցանքի մակարդակների անհատական տարբերությունները օգտագործվել են բացատրելու համար, թե արդյոք անհատը նախընտրում է կանգնել իշխանության դեմ, թե անտեսել հակամարտությունը։ Անձի հոգեբանության մեջ Ռոտերի (1954) վերահսկման լոկուսների տեսությունը նույնպես օգտագործվել է կոնֆլիկտային իրավիճակների արձագանքման անհատական տարբերությունները որոշելու համար։

Խմբային վարքագիծը կոնֆլիկտի ժամանակ հաճախ ազդում է անհատի գործողությունների վրա։ Դարլիի և Լաթեյնի (1968) ներկայացրած կողքից դիտողի էֆեկտը ցույց է տալիս, որ խմբակային վարքագիծը ստիպում է անհատներին վերահսկել, թե արդյոք ուրիշները կարծում են, որ անհրաժեշտ է արձագանքել իրավիճակում և այդպիսով հիմնավորել իրենց վարքագիծը այս դատողության վրա։ Նրանք նաև պարզել են, որ անհատներն ավելի հավանական է, որ ցրեն պատասխանատվությունը խմբային իրավիճակներում։ Այս տեսությունները կարող են կիրառվել կոնֆլիկտային և ցեղասպանության իրավիճակներում, որտեղ անհատները հեռացնում են անձնական պատասխանատվությունը և հետևաբար արդարացնում իրենց վարքագիծը։ Սոցիալական ինքնության տեսությունը բացատրում է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի Հոլոքոստի ժամանակ քաղաքական առաջնորդները հրեաներին օգտագործում էին որպես արտաքին խումբ՝ ներքին խմբում համախմբվածությունը մեծացնելու համար։ Սրանով հանցագործներն ապանձնանում էին ստեղծված իրավիճակից և իրենց վրայից ցրում պատասխանատվությունը։ Արտաքին խմբերը պահվում էին առանձին սահմաններում և ապամարդկայնացվում էին, որպեսզի նրանց հետ հարաբերություններից հեռու պահեին ներքին խմբին։

Դեն Քահանի հետազոտությունը ցույց է տվել, որ անհատները հակված են ընդունելու նոր քաղաքական հայացքներ, նույնիսկ եթե նրանց ներկայացվում են ապացույցներ, որոնք վիճարկում են իրենց տեսակետները։ Հետազոտությունը նաև ցույց է տվել, որ եթե անհատից պահանջվում է գրել մի քանի նախադասություն այն փորձառությունների մասին, որոնք նա վայելել է կամ մի քանի րոպե ծախսել՝ իր ինքնարժեքը հաստատելով, ապա ավելի հավանական է, որ անհատը կընդունի նոր քաղաքական դիրքորոշումը։

Էվոլյուցիոն հոգեբանությունը կարող է նաև բացատրել հակամարտությունները քաղաքականության և միջազգային հասարակության մեջ։ Էնթոնի Ք. Լոպեսի, Ռոուզ ՄակԴերմոթի և Մայքլ Բենգ Պետերսենի ամսագրային հոդվածում օգտագործվել է այս գաղափարը՝ քաղաքական իրադարձությունները բացատրելու համար։ Ըստ հեղինակների՝ էվոլյուցիայի միջոցով զարգացած բնազդներն ու հոգեբանական բնութագրերը դեռևս առկա են ժամանակակից մարդկանց մոտ։ Նրանք առաջարկում են մարդուն դիտել որպես «հարմարվողականություն կատարող»` մարդ, որը նախագծված է բնական ընտրության միջոցով, և ոչ թե «օգտակարության առավելագույնի հասցնող»` մարդ, որն ամեն պահի ձգտում է օգտակարության։ Թեև որոշ մարդիկ (օրինակ նրանք, ովքեր նույն քաղաքական կոալիցիայում են) կարող են համարել, թե նրանք հետամուտ են ընդհանուր օգտակարության մաքսիմիզացմանը, դժվար է «օգտակարության առավելագույնի հասցնողների» տեսությունը տարածել ազգային տեսակետի վրա, քանի որ մարդիկ զարգացել են փոքր խմբերով։ Այս մոտեցումն օգնում է գիտնականներին բացատրել իռացիոնալ թվացող վարքագիծը, ինչպիսին է ագրեսիվությունը քաղաքականության և միջազգային հասարակության մեջ, քանի որ «իռացիոնալ վարքագիծը» կլինի ժամանակակից աշխարհի և էվոլյուցիոն հոգեբանության անհամապատասխանության արդյունք։

Օրինակ, ըստ էվոլյուցիոն հոգեբանության, կոալիցիոն ագրեսիան ավելի հաճախ հանդիպում է տղամարդկանց մոտ։ Դա պայմանավորված է նրանց հոգեբանական մեխանիզմով, որը մշակվել է դեռևս նախնիների ժամանակներից։ Այդ ժամանակներում տղամարդիկ ավելի շատ էին վաստակում պատերազմներում հաղթելիս, քան կանայք (նրանք ավելի շատ հնարավորություն ունեին գտնել զուգընկեր կամ նույնիսկ շատ զուգընկերներ)։ Նաև հաղթական տղամարդիկ վերարտադրվելու ավելի շատ հնարավորություններ ունեին, ինչը ի վերջո հանգեցրեց ագրեսիվ, պատերազմի ձգտող ԴՆԹ-ների հաջորդականությանը։ Արդյունքում, հեղինակները ենթադրում են, որ ավելի շատ տղամարդիկ ունեցող երկրները հակված են ավելի ագրեսիվ քաղաքականություն դրսևորելու՝ դրանով իսկ ունենալով պետությունների ներսում և հատկապես պետությունների միջև հակամարտություններ հրահրելու ավելի մեծ հնարավորություն։

Կան բացառություններ այս տեսությունից, քանի որ սա ընդամենը վարկած է։ Այնուամենայնիվ, այն բավականաչափ կենսունակ է, որպեսզի լինի վարկած, որը պետք է փորձարկվի՝ բացատրելու որոշակի քաղաքական իրադարձություններ, ինչպիսիք են պատերազմն ու ճգնաժամը։

Ահաբեկչություն

Ահաբեկչությունը բացատրվում է անձի հոգեախտաբանության տեսանկյունից։ Ահաբեկիչները դրսևորում են նարցիսիստական անհատականության գծեր (Lasch, 1979, Pearlstein, 1991)։ Նաև սահմանային անձնային խանգարումներ են հայտնաբերվում ահաբեկիչների մոտ, և նրանք կիրառում են այնպիսի մեխանիզմներ, ինչպիսիք են երկփեղկում և էքստերնալիզացիա (պրոյեկցիա) (Jerrold Post, 2004)։ Որոշ մասնագետներ (Silke, 2004 և Mastors and Deffenbaugh, 2007), հերքում են այս տեսակետը։ Որոշ ահաբեկչական խմբավորումներ իրականում աշխատում են զգույշ լինել, որ չհայտնաբերվեն պաթոլոգիա դրսևորողները (Crenshaw, 2004)։ Ավտորիտար անհատականության տեսությունը նույնպես օգտագործվել է որպես անհատների ահաբեկչական վարքագիծը բացատրելու համար։

Ինչ վերաբերում է պատճառների բացատրությանը, թե ինչու անհատները միանում են ահաբեկչական խմբերին, առաջարկվում են մոտիվացիոն տեսություններ, ինչպիսիք են իշխանության անհրաժեշտությունը և մտերմիկ կապի անհրաժեշտությունը։ Մարդիկ հաճախ միանում են խմբերին, որպեսզի համեմատեն իրենց սեփական համոզմունքներն ու վերաբերմունքը (Festinger, 1954)։ Ահաբեկչական խմբին միանալը կարող է անհատական անորոշությունը հստալեցնելու մեթոդ լինել։ Անհատները ձգտում են իմաստալից վարքագծի (Taylor and Louis, 2004)։ Սա կարող է օգտագործվել նաև բացատրելու, թե ինչու են ահաբեկիչները փնտրում նման արմատական համոզմունքներ և դրսևորումներ։

Հյուսիսային Իռլանդիայում երեխաների վրա ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ բռնության ենթարկվելը հետագայում կարող է հանգեցնել ահաբեկչական վարքագծի (Field, 1979)։ Խմբերի վրա ազդեցությունը ներդրվել է ընդունելի նորմերով։ Այնուամենայնիվ, այս տեսակետը նույնպես քննադատության է ենթարկվել (Taylor, 1998)։ Այլ տեսություններ ենթադրում են, որ նպատակի հիասթափությունը կարող է հանգեցնել ագրեսիայի (Dollard, Doob. Miller, mower, and Sears, 1939), և որ ագրեսիան կարող է հանգեցնել հիասթափության (Borum, 2004)։

Խմբային կարգավորումները կարող են առաջացնել սոցիալական ինքնության և ահաբեկչական վարքագծի դրսևորում։ Մեթոդները, ինչպիսիք են ապամարդկայնացումը, թույլ են տալիս անհատներին ավելի հեշտությամբ կտրվել բարոյական պատասխանատվությունից, իսկ խմբային ազդեցությունը մեծացնում է հնարավորությունները, որ անհատները կզիջեն կոնպլիմենտարությանը և զիջողությանը։ Սոցիալական վերահսկողության և քարոզչության մանիպուլյացիաները կարող են նաև գործիքավորել ահաբեկիչների ներգրավումը։

Ահաբեկիչների քաղաքական դրդապատճառներն ուսումնասիրելու համար ռազմավարական մոդել է առաջարկվել։ Ռազմավարական մոդելը (ահաբեկչության ուսումնասիրության գերիշխող պարադիգմը) համարում է, որ ահաբեկիչները ռացիոնալ դերակատարներ են, ովքեր հարձակվում են քաղաքացիական անձանց վրա՝ հանուն քաղաքական նպատակների։ Այս տեսակետի համաձայն՝ ահաբեկիչները քաղաքական օգտակարությունը մաքսիմիզացնողներ են։

Ռազմավարական մոդելը հիմնված է երեք հիմնական ենթադրությունների վրա.

1. ահաբեկիչները ղեկավարվում են համեմատաբար կայուն և հետևողական քաղաքական նախապատվություններով
2. ահաբեկիչները գնահատում են իրենց հասանելի տարբերակներից ակնկալվող քաղաքական օգուտները
3. ահաբեկչությունն ընդունվում է, երբ ակնկալվող քաղաքական հատուցումը գերազանցում է այլընտրանքային տարբերակներին։

Սակայն պարզվում է, որ ահաբեկիչների կողմից որոշումներ կայացնելու գործընթացը լիովին չի համապատասխանում ռազմավարական մոդելին։ Ըստ Մաքս Աբրամսի («Ինչ են իրականում ուզում ահաբեկիչները. ահաբեկչական շարժառիթներ և հակաահաբեկչական ռազմավարություն» գրքի հեղինակը), կան յոթ ընդհանուր միտումներ, որոնք ներկայացնում են կարևոր էմպիրիկ հանելուկներ ռազմավարական մոդելի համար՝ հակասելով համընդհանուր այն պատկերացմանը, թե ահաբեկիչները ռացիոնալ դերակատարներ են։

Տես նաև

• Ամբոխի հոգեբանություն

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

• Abrahms, Max (2008). «What Terrorists Really Want: Terrorist Motives and Counterterrorism Strategy». International Security. 32 (4): 78–105. doi:10.1162/isec.2008.32.4.78. ISSN 1531-4804. JSTOR 30129792. S2CID 57561190.
• Binning, Kevin R.; Sears, David O. (2015). «On the history of political diversity in social psychology» (PDF). Behavioral and Brain Sciences. 38 (38): 18. doi:10.1017/S0140525X14001137. PMID 26787456. S2CID 34574177. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
• Brown, Roger (2004). «The Authoritarian Personality and the Organization of Attitudes». In Jost, John T.; Sidanius, Jim (eds.). Political Psychology: Key Readings. London: Psychology Press. էջեր 39–68.
• Cottam, Martha L.; Dietz-Uhler, Beth; Mastors, Elena; Preston, Thomas (2010). Introduction to Political Psychology (2nd ed.). New York: Psychology Press.
• Free, Lloyd A. (1958). «Polling Decision Makers: An Experiment in Political Psychology». Public Opinion Quarterly. 22 (2): 184–186. doi:10.1093/poq/22.2.184. ISSN 1537-5331.
• Houghton, David Patrick (2015). Political Psychology: Situations, Individuals, and Cases (2nd ed.). New York: Routledge. ISBN 978-0-415-83365-3.
• Kahan, Dan M.; Peters, Ellen; Dawson, Erica Cantrell; Slovic, Paul (2017). «Motivated Numeracy and Enlightened Self-Government». Behavioural Public Policy. 1 (1): 54–86. doi:10.1017/bpp.2016.2. ISSN 2398-0648.
• Lopez, Anthony C.; McDermott, Rose; Petersen, Michael Bang (2011). «States in Mind: Evolution, Coalitional Psychology, and International Politics». International Security. 36 (2): 48–83. doi:10.1162/ISEC_a_00056. ISSN 1531-4804. JSTOR 41289698. S2CID 57562816.
• Mols, Frank; 't Hart, Paul (2018). «Political Psychology». In Lowndes, Vivien; Marsh, David; Stoker, Gerry (eds.). Theory and Methods in Political Science (4th ed.). Basingstoke, England: Palgrave Macmillan. էջեր 142–157. ISBN 978-1-137-60353-1.
• Monroe, Kristen Renwick, ed. (2002). Political Psychology (2nd ed.). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Schildkraut, Deborah J. (2004). «All Politics Is Psychological: A Review of Political Psychology Syllabi» (PDF). Perspectives on Politics. 2 (4): 807–819. doi:10.1017/s1537592704040575. ISSN 1541-0986. JSTOR 3688550. S2CID 143371553. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
• Sears, David O.; Huddy, Leonie; Jervis, Robert, eds. (2003). Oxford Handbook of Political Psychology (2nd ed.). New York: Oxford University Press.
• Van Ginneken, Jaap (1988). «Outline of a Cultural History of Political Psychology». In Stone, William F.; Schaffner, Paul E. (eds.). The Psychology of Politics (2nd ed.). New York: Springer. էջեր 3–22. doi:10.1007/978-1-4612-3830-0_1. ISBN 978-1-4612-3830-0.
•  ———  (1992). Crowds, Psychology, and Politics, 1871–1899. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-40418-1.
•  ———  (2007). Mass Movements in Darwinist, Freudian and Marxist Perspective: Trotter, Freud and Reich on War, Revolution and Reaction, 1900–1933. Apeldoorn, Netherlands: Spinhuis. ISBN 978-90-5589-279-2.

Արտաքին հղումներ

• International Bulletin of Political Psychology Արխիվացված 2006-09-07 Wayback Machine
• The Center for the Study of Political Psychology
• The Center for Research in Political Psychology (Queen's University Belfast)
• The International Society of Political Psychology
• Political Psychology at The George Washington University Արխիվացված 11 Մարտ 2011 Wayback Machine