Նադյա Լեժե

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նադյա Լեժե
Ծնվել էհոկտեմբերի 4, 1904(1904-10-04)
ԾննդավայրAsiecišča, Q123684707?, Borisov County, Մինսկի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել էնոյեմբերի 7, 1982(1982-11-07)[1][2][3][…] (78 տարեկան)
Մահվան վայրՓարիզ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն,  ԽՍՀՄ և  Ֆրանսիա
ԿրթությունՎարշավայի գեղարվեստի ակադեմիա
Մասնագիտությունխճանկարիչ և նկարչուհի
Ժանրգեղանկարչություն, գրաֆիկա, քանդակագործություն և Խճանկարչություն
Թեմաներգեղանկարչություն[4]
Պարգևներ
Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան Արվեստի և գրականության շքանշանի սպա և Պատվավոր լեգեոնի շքանշանի սպա
 Nadia Khodossievitch Léger Վիքիպահեստում

Նադեժդա Պետրովնա Խոդասևիչ-Լեժե (ֆր.՝ Nadia Khodossievitch Léger, լեհ.՝ Nadieżda Wanda Chodasiewicz-Grabowska / также Nadia Léger, Nadia Khodasevich Leger, / Khodasievitch / Chodasiewitch, հոկտեմբերի 4, 1904(1904-10-04), Asiecišča, Q123684707?, Borisov County, Մինսկի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 7, 1982(1982-11-07)[1][2][3][…], Փարիզ), ռուս և ֆրանսիացի նկարիչ, գեղանկարիչ, գրաֆիկական նկարիչ։

20-րդ դարի խճանկարիչ, բանաստեղծ Վլադիսլավ Խոդասևիչի զարմուհին[5], նկարիչ Ֆերնան Լեժեի կինը և օգնականը, Ֆերնան Լեժե թանգարանի հիմնադիրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ապագա նկարչուհու ծնողները Բելառուսիայի Բորիսովսկի շրջանից էին։ Մայրը՝ Մարիան, ծնվել էր Զեմբին գյուղում[6], հայրը՝ Պյոտրը, Մուժանկայում։ Հայրը օղու վաճառքի կրպակում «գործակատար» էր, ընտանիքը բազմանդամ էր[7] և աղքատ։ Երիտասարդ Նադյայի նկարիչ դառնալու մասին երազանքները հարազատների կողմից ընկալվում էին որպես անհեթեթ քմահաճություն[8]։

Փոստային նամականիշ Նադյա Լեժեի սուպրեմատիստիկ կոմպոզիցիան
Ընդգրկված է «Բելառուսի ազգային արվեստի թանգարանի հիմնադրումից 75 տարի անց» փոքր թերթիկում, 2014[9]

Սմոլենսկ - Վարշավա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1919 թվականին Նադյա Խոդասևիչը մեկնում է Սմոլենսկ և ընդունվում «Սովմաս» պետական ազատ արվեստանոց։ Այստեղ նա առնչվում է արվեստի ուժով աշխարհը վերափոխելու վեհ գաղափարների հետ։ Սմոլենսկի Սովմասում գործում էր Վիտեբսկի ՈՒՆՈՎԻՍ-ի մասնաճյուղը, որը ստեղծել և ղեկավարում էր առաջատար ավանգարդիստ Կազիմիր Մալևիչը։ Երիտասարդ նկարչուհուն ապշեցնում է նոր արվեստում աշխարհընկալման նորարարական համակարգը, որի մասին պատմում էին նրա դաստիարակները՝ Մալևիչի աշակերտները, գեղանկարիչ-ավանգարդիստ և տեսաբան Վլադիսլավ Ստրժեմինսկին և նրա կինը՝ քանդակագործ-կոնստրուկտիվիստ Կատարժինա Կոբրոն։

Կարճ ժամանակ անց Նադյա Խոդասևիչը մեկնում է Վարշավա, որտեղ առանց քննություններ հանձնելու ընդունվում Վարշավայի գեղարվեստի ակադեմիա։ Նա բնակվում էր վանական մանկատանը և աշխատում որպես դերձակուհի։ Ակադեմիայում Նադյա Խոդասևիչը ծանոթանում է իր հասակակից, նկարիչ Ստանիսլավ Գրաբովսկու (1901, Լիեպայա - 1957, Շարտր) հետ[10][11][12], որը հարուստ լեհ պաշտոնյայի որդի էր։ Ստանիսլավը և Նադյան, չնայած փեսացուի ծնողների առարկություններին, որոշեցին ամուսնանալ։ Կյանքը Վարշավայում ամուսնու պահպանողական ծնողների ընտանիքում ձանձրալի էր անցնում և չէր համընկնում երիտասարդ ամուսինների ավանգարդիստական գաղափարների հետ։ Նրանք տեղափոխվում են Փարիզ, որպեսզի շարունակեն ուսումը։

Փարիզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1924 թվականին զույգը մեկնում է Փարիզ։ Նադյա Խոդասևիչը ավարտում է ուսումը և ստաժավորում անցնում Ժամանակակից արվեստի ակադեմիայում՝ Ֆերնան Լեժեի գլխավորությամբ։ Սակայն Ստանիսլավ Գրաբովսկու հետ համատեղ կյանքը Փարիզում հաջող չստացվեց, և 1927 թվականին, դստեր՝ Վանդայի ծնվելուց անմիջապես հետո ամուսինները բաժանվեցին։

Գրաբովսկու ընտանիքը շարունակում է նյութապես աջակցել Նադյային և նրա դստերը։ 1929-1930 թվականներին Գրաբովսկու կողմից ուղարկված գումարի զգալի մասը Նադյա Խոդասևիչը ներդնում է ֆրանս–լեհական ավանգարդիստական «L’Art Contemporain - Sztuka Współczesna»[13] ամսագրի հրատարակման գործում, նա հանդես է գալիս Վանդա Խոդասևիչ-Գրաբովսկի (Nadieżda Wanda Chodasiewicz-Grabowska) անվամբ և ամսագրի նկարազարդական մասում հրապարակում է իր լակոնիկ աբստրակտ աշխատանքը Ժան Արպի (1886-1966) ոգով, իսկ Արպի խոսքը ներկայացվում է ամսագրի նույն համարում։ Երկու տարվա ընթացքում հրատարակվում է ընդամենը 3 համար[14]։

1930-ականների սկզբում Նադյա Խոդասևիչը Վլադիսլավ Ստրժեմինսկու շնորհիվ պահպանում է կապերը լեհական ավանգարդիստների հետ։ Բացի այդ նա մասնակցում է փարիզյան «23» պատկերասրահում «Շրջան և քառակուսի» («Cercle et Carré») միավորման կողմից կազմակերպված ցուցահանդեսին։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբում Նադյա Խոդասևիչը միանում է Դիմադրության շարժմանը՝ օկուպացված Փարիզում մասնակցելով ընդհատակյա աշխատանքներին։ 1944 թվականին նա միացավ Խորհրդային հայրենասերների միությանը և Նախկին ռազմագերիների օգնության միությանը։ 1945 թվականին Նադյան կազմակերպում է գեղանկարչության աճուրդ՝ ներկայացնելով իր աշխատանքները և համոզելով, որ աճուրդին մասնակցեն նշանավոր նկարիչներ՝ Պիկասոն, Ժորժ Բրաքը[15]։ Հավաքված միջոցները ուղղվել են խորհրդային ռազմագերիների և արտագաղթվածների օժանդակությանը։

Ամուսնություն Լեժեի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին կնոջ՝ Ժաննա Լոյի մահից որոշ ժամանակ անց[16] Ֆերնան Լեժեն սկսեց հատուկ ուշադրություն դարձնել Ակադեմիայի նախկին ունկնդիր, այդ պահին իր անձնական օգնական Նադյա Խոդասևիչ-Գրաբովսկայային։ Ֆերնանը և Նադյան ամուսնացան 1952 թվականի փետրվարի 21-ին։ Ամուսնության գրանցումը կայացավ Մոնռուժի քաղաքապետարանում[17]։ Համեստ հարսանիքից հետո Լեժե ամուսինները բնակվեցին Փարիզի հարավարևմտյան արվարձանի Ժիֆ-սյուր-Իվետում գտնվող փոքրիկ տանը՝ իր հարակից այգով[18]։

1955 թվականի օգոստոսի 17-ին, 75 տարեկան հասակում Ֆերնան Լեժեն մահացավ՝ կնոջը թողնելով նշանակալի ժառանգություն, այդ թվում Բիոտ քաղաքի շրջակայքում՝ միջերկրծովյան Անտիբայում գտնվող տունը և արվեստի ստեղծագործությունների հավաքածուն։

Ֆերնան Լեժեի հուշարձան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆերնան Լեժեի ազգային թանգարան (ֆր.՝ Musée national Fernand-Léger) Բիոտ քաղաքի շրջակայքում ծովամերձ Ալպերում, նկարչի ստեղծագործությունների աշխարհի ամենամեծ հավաքածուն, որը ստեղծվել է կես դարում

Ամուսնու հիշատակի համար Խոդասևիչ-Լեժեն ձեռնամուխ եղավ ամուսնու աշխատանքների խոշոր հավաքածուով Բիոտ քաղաքում Լեժեի թանգարանի ստեղծմանը։ 1957 թվականի փետրվարի 4-ին դրվեց Ֆերնան Լեժեի թանգարանի առաջին քարը, որի նախագիծը մշակել էր ճարտարապետ Անդրեյ Սվեչինը։ Նույն թվականին նա նկարչի հայրենիքում՝ Նորմանդիայի Լիզոր գյուղում, կազմակերպում է թանգարան-ֆերմա։

1959 թվականին Խոդասևիչ-Լեժեն 40 տարվա ընդմիջումից հետո առաջին անգամ եղավ նախնիների հողում։ (Ծնողները մահացել են`սկզբում հայրը, 1922 թվականին, մայրը՝ 1952 թվականին:) 1963 թվականին նա ամուսնու աշխատանքները բերում է Մոսկվա՝ ցուցահանդեսի։ 1960 թվականի մայիսի 13-ին Բիոտում կայացավ Լեժեի թանգարանի բացման արարողությունը։ Միջոցառման պատվավոր նախագահներն էին Ժորժ Բրաքը, Պաբլո Պիկասոն և Մարկ Շագալը։

1967 թվականին Խոդասևիչ-Լեժեն և Ժորժ Բոկեն թանգարանը, այնտեղ գտնվող Ֆ. Լեժեի հավաքածուն և այն հողատարածքը, որի վրա կառուցված էր թանգարանը, նվիրաբերեցին Ֆրանսիային։ Հիմնադրվելուց 10 տարի անց Լեժեի թանգարանը ստացավ Ֆերնան Լեժեի ազգային թանգարանի կարգավիճակ։ 1969 թվականի փետրվարի 4-ին Ֆրանսիայի մշակույթի նախարար Անդրե Մալրոն ելույթ ունեցավ թանգարանի բացմանը։

Թանգարանում ներկայացված են Ֆերնան Լեժեի 348 ստեղծագործություններ՝ գեղանկարներ, նկարներ, խճանկարներ, բրոնզե առարկաներ, կերամիկա, գոբելեն, ինչպես նաև նվիրատուի՝ Նադյա Լեժեի աշխատանքներից, այդ թվում՝ Չայկովսկու, Տոլստոյի, Մայակովսկու և Գագարինի խճանկարային դիմանկարները։ Խոդասևիչ-Լեժեն և իր ամուսինը՝ Ժորժ Բոկեն (Georges Bauquier, 1910-1997) դարձան Լեժեի թանգարանի ցմահ հոգաբարձուները[19]։

Համբավը ԽՍՀՄ-ում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոդասևիչ-Լեժեն դարձավ ԽՍՀՄ-ում Ֆերնան Լեժեի ստեղծագործությունների մասսայականացնողը և նրա նկարները Մոսկվա բերողը (և՛ ցուցահանդեսների համար, և՛ նվեր թանգարաններին)։ Նա կազմակերպել է խորհրդային նկարիչների ցուցահանդեսներ Ֆրանսիայում, իր մոտ հյուրընկալում էր խորհրդային ռեժիսորների, դերասանների, անձամբ ծանոթ էր հայտնի քաղաքական գործիչների, գրականագետների, արվեստի գործիչների հետ, այդ թվում՝ Իլյա Էրենբուրգի, Լյուբով Օռլովայի, Լիլիա Բրիկի, Նիկոլայ և Նինա Չերկասովների, Կոնստանտին Սիմոնովի և Վալենտինա Սերովի, Ռոդիոն Շչեդրինի, Ալեքսանդր Զարխիի, Սերգեյ Յուտկևիչի։ 1972 թվականի ապրիլի 10-ին խորհրդային կառավարությունը ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի նախագահության հրամանագրով Խոդասևիչ-Լեժեին պարգևատրեց Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով, «Խորհրդային- ֆրանսիական համագործակցության զարգացման բնագավառում ունեցած մեծ ներդրման համար»։

Խճանկարներ Դուբնայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նադյա Լեժեի կողմից ստեղծված 20-րդ դարի[20] նշանավոր անհատականությունների խճանկարային դիմանկարները տեղադրված են «Միր» կուլտուրայի տան դիմացի պուրակում (10 խճանկար) և Տիեզերագնացների հրապարակում՝ «Հոկտեմբեր» կուլտուրայի տան մոտակայքում (4 խճանկար)[21]։

Նադյա Լեժեի խճանկարային պատկերները «Միր» կուլտուրայի տան դիմացի պուրակում։ Լուսանկարից ձախ՝ Ֆերնան Լեժի, Մաքսիմ Գորկի, Զոյա Կոսմոդեմյանսկայա, Պյոտր Չայկովսկի, Ռոդիոն Շչեդրին։ Նադյա Լեժեի խճանկարային պատկերները «Միր» կուլտուրայի տան դիմացի պուրակում։ Լուսանկարից ձախ՝ Մայա Պլիսեցկայա, Դմիտրի Շոստակովիչ, Վլադիմիր Մայակովսկի, Լեոնիդ Կոգան, Լև Տոլստոյ։ Նադյա Լեժեի խճանկարային պատկերները «Հոկտեմբեր» կուլտուրայի տան մոտակայքում։ Լուսանկարից ձախ՝ Յուրի Գագարին, Վլադիմիր Կոմարով, Գեորգի Դոբրովոլսկի, Վլադիսլավ Վոլկով։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Nadia Léger — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 RKDartists (նիդերլ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  5. ↑ Казаков, Владимир (2013 թ․ օգոստոսի 19). «Беспокойное счастье Нади Ходасевич». Постоянный Комитет Союзного государства. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 18-ին.
  6. ↑ В Зембине, в Музее Народной славы Արխիվացված 2015-07-03 Wayback Machine (филиале Борисовского районного музея), хранятся мозаики Нади Леже, изображающие Ленина, Пикассо, Гагарина и других знаменитостей XX века: Корбут, Виктор. (2014 թ․ մարտի 20). «Выставка «Десять веков искусства Беларуси»» (ռուսերեն). Советская Белоруссия №52 (24435). Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 4-ին.
  7. ↑ Источники, говоря о числе детей в семье Ходасевичей, называют цифру 9.
  8. ↑ Л. Дубенская. Рассказывает Надя Леже. М., 1978; С.23-28
  9. ↑ «75 лет со дня основания Национального художественного музея Республики Беларусь. Информационный листок № 45 (598)». РУП «Белпочта». 2014.10.29. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  10. ↑ Grabowski, Stanisław; Kolat-Ways, Irena. Stanisław Grabowski, 1901-1957, malarstwo, rysunki. — Łodz: Muzeum Sztuki w Łodzi, 1988. — 52 p.
  11. ↑ Краткая биография С. Грабовского на сайте посольства Польши в Риге: «Polacy w życiu artystycznym Lipawy. Część II / Поляки в художественной жизни Лиепаи». Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Rydze. 2012. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 20-ին.(լեհ.)
  12. ↑ Станислав Грабовский. Сюрреалистическая композиция, 1928 холст, масло, 73 × 50 см, Национальный музей искусств, Варшава
  13. ↑ «Wanda Khodossievitch - Nadia Grabowska - Nadia Léger (1904-1982)». «Kubisme.info». 2015 թ․ ապրիլի 28. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 25-ին.(նիդեր.)
  14. ↑ Редактировал издание Бржековский, Ян|Ян Бржековский|pl|Jan Brzękowski}} (Jan Brzękowski, 1903—1983), польский поэт, теоретик искусства и литератор, участвовавший в нескольких авангардных объединениях Польши.
  15. ↑ «Надя обошла многих художников, собрала целую коллекцию. Аукцион прошел успешно, деньги были собраны. И сумма оказалась весьма внушительной.» — Эльдар Александрович Рязанов : Первая встреча — последняя встреча
  16. ↑ Фернан Леже состоял в браке с Жанной Лои (Jeanne Augustine Adrienne Lohy) на протяжении 30 лет. Արխիվացված 2014-09-03 Wayback Machine Они познакомились в кафе «Клозери де Лила» («La Closerie des Lilas») на бульваре Монпарнас в 1913 году, брак был заключён 2 декабря 1919. Жанна Лои умерла 1 декабря 1950.
  17. ↑ Л. Дубенская. Рассказывает Надя Леже. М., 1978; С.196
  18. ↑ В 1952 году Фернан Леже купил старую таверну Gros Tilleul с намерением устроить здесь свою студию.
  19. ↑ В музее хранится самая большая в мире коллекция работ Леже. Здесь представлены различные периоды его жизни и, соответственно, различные этапы 50-летнего творческого пути художника, от первых неоимпрессионистских опытов и новаторских кубистических работ конца 1900-х годов, до возвращения к фигуративным формам в 1940-х.
  20. ↑ Verdet, André. Nadia Léger : Mosaïques monumentales Portraits // Catalogue de l'exposition consacrée à Nadia Léger par le Théâtre 71 à Malakoff, du 7 au 22 janvier 1972. — Paris: Imp. MERLE, 1972.
  21. ↑ О горькой судьбе подаренных Надей Леже СССР|Советскому Союзу мозаичных портретов: Зиновьева, Лариса. «Надя Леже и её мозаики в Дубне или Грустная история о монументальном искусстве «разового использования»». газета «Встреча», №50, 2009 г. Дубна. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 11-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նադյա Լեժե» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նադյա_Լեժե&oldid=9743633» էջից