Սլավոնական գրի և մշակույթի օր

Սլավոնական գրի և մշակույթի օր;
	;
Տեսակ	պետական տոն և Day of Slavic Literature and Culture?
Ամսաթիվ	Մայիսի 24
Տոնվում է	Բուլղարիա, Բելառուս, Հյուսիսային Մակեդոնիա, Ռուսաստան, Սլովակիա, Սերբիա, Չեռնոգորիա, Չեխիա և Ուկրաինա

Սլավոնական գրի և մշակույթի օր (հայտնի է նաև որպես Սուրբ Կյուրեղի և Մեթոդիոսի օր), սուրբ լուսավորիչներ Մեթոդիոս և Կյուրեղ եղբայրների հիշատակի օրվան (9-րդ դար) նվիրված տոն։ Տոնը նշվում է սլավոնական տարբեր երկրներում։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուլղարացիները նշում են տոնական օրը Սալոնիկում, 1906

Տոնի պատմությունը սկսվում է 10-11-րդ դարերում Բուլղարիայում գոյություն ունեցող եկեղեցական ավանդույթից։ Մայիսի 11-ի տոնակատարության մասին ամենավաղ տվյալները՝ լուսավորիչներ Կյուրեղի և Մեթոդիոսի մասին, որոնք հայտնի են նաև որպես «Սոլունացի եղբայրներ», թվագրվում են 12-րդ դարով։ Սուրբ Կյուրեղի հիշատակը նշվում է փետրվարի 14-ին (27), Սուրբ Մեթոդիոսի հիշատակը՝ ապրիլի 6-ին (19), նրանց մահվան օրերին։

Սուրբ Կյուրեղի և Մեթոդիոսի ընդհանուր տոնը բուլղարական եկեղեցին նշել է նաև հաջորդ դարերում, իսկ բուլղարական վերածննդի դարաշրջանում այն վերածվել է նրանց ստեղծած այբուբենի տոնի։ Այս տոնը արտահայտում էր եկեղեցական անկախության, ազգային ինքնորոշման, բուլղարացիների կրթության ու մշակույթի ծաղկման հոգևոր ցանկությունը։ Տոնը նշվել է ոչ միայն բուլղարական հողերում, այլև Ռուսաստան և Ռումինիա արտագաղթածների, արտասահմանում գտնվող բուլղար ուսանողների, թուրքական բանտերում գտնվող բանտարկյալների շրջանում։

Սուրբ եղբայրների հիշատակի տոնակատարությունը նույնիսկ հին ժամանակներում տեղի է ունեցել բոլոր սլավոնական ժողովուրդների շրջանում, բայց հետո, պատմաքաղաքական հանգամանքների ազդեցության տակ, կորսվել է։ 19-րդ դարի սկզբին սլավոնական ժողովուրդների վերածննդին զուգահեռ նորոգվեց նաև սլավոնական առաջին ուսուցիչների հիշատակը։

1863 թվականին Ռուսաստանում ընդունվել է որոշում՝ մայիսի 11-ին նշելու Սուրբ Կյուրեղի և Մեթոդիոսի հիշատակը։

Բուլղարիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուլղարական լուսավորության, մշակույթի և սլավոնական գրականության օրը (բուլղար․՝ Ден на българската просвета и култура и на славянската писменост) Բուլղարիայի պաշտոնական ազգային տոնն է։ Նշվում է մայիսի 24-ին։ Այս օրը բուլղարացիները հարգում են ոչ միայն բուլղարական մշակույթը, այլև սլավոնական այբուբենի (կյուրեղյան այբուբենի) ստեղծողներին՝ առաքյալներ Կյուրեղին և Մեթոդիոսին։

Առաջին անգամ 1803 թվականի մայիսի 22-ին Շումենում անցկացված բուլղար գրչության տոնը հիշատակվել է 1813 թվականի հայկական տարեգրության մեջ։

Բուլղարական Վերածննդի գործիչ Նայդեն Գերովի (1823-1900) նախաձեռնությամբ տոնը սկսեց նշվել 1851 թվականին Բուլղարիայում (նախ՝ Պլովդիվում, ապա Շումենում, Լոմում, Սկոպյեում, Վելեսում, Ստամբուլում։ Մայիսի 11-ն ընտրվել է այն պատճառով, որ այս օրը երկու սրբերի ընդհանուր եկեղեցական տոնն էր։

1892 թվականին Ռուսեի երաժշտության ուսուցիչ Ստոյան Միխայլովսկին (1856-1927) գրել է դպրոցի օրհներգի տեքստը, որը կոչվում է «Սրբոց Կիրիլի և Մեթոդիոսի օրհներգը»։ Հիմնը բաղկացած էր 14 տողից, որոնցից սովորաբար երգվում են առաջին վեցը։ Բուլղարիայում այն ճանաչված է առաջին տողով՝ «Върви, народе възродени!» («Առաջ, վերածնված ժողովուրդ»)։ 1900 թվականին հիմնի համար երաժշտություն է գրել կոմպոզիտոր Պանայոտ Պիպկովը (1871–1942), որն այն ժամանակ ուսուցիչ էր Լովեչում։

1916 թվականին Բուլղարիայում Գրիգորյան օրացույցի ներդրմամբ տոնը պետական օրացույցով սկսեց թվագրվել մայիսի 24-ին (եկեղեցում պահպանվում էր Հուլյան օրացույցը)։ 1968 թվականին եկեղեցին անցավ Նոր հուլյան օրացույցին, իսկ 1969 թվականին եկեղեցական տոնը համընկավ մայիսի 11-ին, սակայն աշխարհիկ աշխարհում տոնը մայիսի 24-ին նշելու ավանդույթը պահպանվել է։

1990 թվականի մարտի 30-ին Բուլղարիայի 9-րդ Ազգային ժողովի որոշմամբ մայիսի 24-ը հայտարարվեց պաշտոնական տոն՝ Բուլղարական կրթության, մշակույթի և սլավոնական գրականության օր։

Մինչ օրս Բուլղարիայում՝ մայիսի 24-ի նախօրեին, կազմակերպում են տարբեր հետաքրքիր միջոցառումներ, գիտելիքի մրցույթներ։ Դպրոցականները Կյուրեղի և Մեթոդիոսի դիմանկարները զարդարում են թարմ ծաղիկներով։ Բացի այդ, գիտնականները, դպրոցների և համալսարանների ուսուցիչները ծաղկեպսակներ ու ծաղիկներ են դնում Կյուրեղի և Մեթոդիոսի հուշարձանին։ Հնչում է Կյուրեղի և Մեթոդիոսի օրհներգը։

Սովորաբար տոնի հետ համընկնում են այլ մշակութային միջոցառումներ, օրինակ՝ Սոֆիայի Ժողովրդական պալատում գտնվող «Արվեստի սրահը», գրքի տոնավաճառները, պոեզիայի ընթերցումները, գրքերի ցուցահանդեսները և այլն։

Շքեղությամբ և մասշտաբով Բուլղարիայում տոնակատարությունները գերազանցում են սլավոնական այլ երկրներում տոնակատարությանը։ Սոցիալիստական ժամանակաշրջանում մայիսի 24-ին քաղաքներում և խոշոր քաղաքներում կազմակերպվել են դպրոցականների և ուսուցիչների զանգվածային երթեր, որոնք տեղի են ունենում մինչ օրս։ Մայիսի 24-ին մոտ գտնվող շաբաթը նաև ավագ դպրոցի շրջանավարտների «ավարտական երեկոների» ժամանակն է։

2007 թվականի հունվարի 1-ին Բուլղարիայի անդամակցությամբ Եվրամիությանը կիրիլիցա այբուբենը դարձավ նրա երրորդ պաշտոնական այբուբենը։

Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1863 թվականին Ռուսաստանի Սուրբ Սինոդը որոշեց մայիսի 11-ին ամենամյա տոնակատարություն հիմնել՝ ի պատիվ Սրբերի՝ Մեթոդիոսի և Կյուրեղի։

1985 թվականին ԽՍՀՄ-ում, երբ նշվում էր Մեթոդիոսի մահվան 1100-ամյակը, մայիսի 24-ը հայտարարվեց «Սլավոնական մշակույթի և գրչության տոն»^[2]։ Ալեքսանդր Կրուտովի խոսքերով՝ այն սկսել են տոնել 1986 թվականի մայիսի 24-ին Մուրմանսկում՝ երկրի ամենահյուսիսային քաղաքում։

Այն սկսել են տոնել 1986 թվականի մայիսի 24-ին Մուրմանսկում՝ երկրի ամենահյուսիսային քաղաքում։ Կազմակերպիչները մի խումբ էնտուզիաստներ էին, գլխավորում էին տեղացի գրող Վիտալի Մասլովը և նրա մոսկվացի գործընկերներ Վլադիմիր Կրուպինը, Յուրի Կուզնեցովը, Վլադիմիր Լիչուտինը և մի քանի ուրիշներ։ Այնուհետև տոնակատարությունների կենտրոնները տեղափոխվեցին տարբեր քաղաքներ՝ Վոլոգդա, Վելիկի Նովգորոդ, Կիև, Մինսկ, Սմոլենսկ, Վլադիմիր, Բելգորոդ, Կոստրոմա... Ճանաչված մասնակիցների թվում էին գրեթե բոլոր ռուս բնօրինակ գրողները՝ почвенник-ները, և ամենից առաջ Վասիլի Բելովը և Վալենտին Ռասպուտինը

- Ալեքսանդր Կրուտով^[3]

։

1991 թվականի հունվարի 30-ին ՌՍՖՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահությունը որոշում ընդունեց «Սլավոնական մշակույթի և գրականության օրեր» ամենամյա տոնի անցկացման մասին։ Ամեն տարի տոնի մայրաքաղաք էր դառնում ռուսական մի նոր բնակավայր (բացառությամբ 1989 և 1990 թվականների, երբ մայրաքաղաքները համապատասխանաբար Կիևն ու Մինսկն էին)։

Առաջին տոնին, որը տեղի ունեցավ 1986 թվականին Մուրմանսկում «Բարենցի ծովի օրեր» ավանդական գրական հանդիպումների շրջանակում, մասնակիցներն էին հետևյալ գրողները՝ Վ. Ս. Մասլով, Վ. Սմիրնով, Վ. Տիմոֆեև, Օ. Վորոնովա, Բ. Օրլով, Ն. Կոլիչև, Ի. Կոզլով, Վ. Սորոկաժերդիև, Վ. Սանգի, Վ. Կրուպին, Յ. Կուզնեցով, Վ. Ուստինով, Յ. Մեդվեդև, Ս. Շուրտակով, Վ. Լիչուտին, Վ. Բոնդարենկո, Ի. Մերկուրև, Վ.Շապոշնիկով, Գ.Յուշկով, Վ.Շիրիկով^[4].։

Խաչերթ Նովոսիբիրսկում Սլավոնական գրի և մշակույթի տոնին (2009)
Սլավոնական գրի և մշակույթի տոնին նվիրված համերգ Մոսկվայի Կարմիր հրապարակում

Սլավոնական գրի և մշակույթի օրվա տոնակատարություն Մալայայի համալսարանում (Մալայզիա),2012 թվականի մայիսի 24

Տոնկատարության կենտրոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1986 թվական— Մուրմանսկ

1987 թվական— Վոլոգդա

1988 թվական— Նովգորոդ

1989 թվական— Կիև

1990 թվական— Մինսկ

1991 թվական— Սմոլենսկ

1992 թվական— Մոսկվա

1993 թվական— Մոսկվա

1994 թվական— Վլադիմիր

1995 թվական— Բելգորոդ

1996 թվական — Կոստրոմա

1997 թվական— Օրյոլ

1998 թվական— Յարոսլավլ

1999 год — Պսկով^[5].

2000 թվական— Րյազան

2001 թվական— Կալուգա.

2002 թվական— Նովոսիբիրսկ^[6].

2003 թվական — Վորոնեժ^[7].

2004 թվական — Սամարա^[8].

2005 թվական— Դոնի Ռոստով, Նովոչերկասկ^[9].

2006 թվական— Խանտի Մանսիյսկ^[10].

2007 թվական— Կոլոմնա^[11].

2008 թվական— Տվեր

2009 թվական— Սարատով

2010 թվականից հիմնական տոնակատարությունները անցկացվում են Մոսկվայում^[12].

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Belarusian Telegraph Agency (բելառուս.) — 2023.
↑ «24 мая в Москве пройдут праздничные мероприятия, посвященные Дню славянской письменности и культуры» (ռուսերեն). 2013 թ․ մայիսի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 29-ին.
↑ ««Либеральная идеология требует безусловного демонтажа» / Православие.Ru». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 29-ին.
↑ «День Славянской Письменности И Культуры — Лексикон Кс». Արխիվացված օրիգինալից 2022թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2022թ․ հունիսի 24-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 40 (օգնություն)
↑ «МОСКОВСКИЕ ЕПАРХИАЛЬНЫЕ ВЕДОМОСТИ № 3-4 2005 г». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 23-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 36 (օգնություն)
↑ «Имидж 3». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2006 թ․ օգոստոսի 12-ին.
↑ «23-24 мая — Дни славянской письменности и культуры. К духовным истокам — Воронеж — Правда. Ру». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2006 թ․ օգոստոսի 12-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 10 (օգնություն)
↑ славянской культуры и письменности 2004 [https://web.archive.org/web/20060627110125/http://www.slavday.samreg.ru/news/6858/ Արխիվացված 2006-06-27 Wayback Machine
↑ День славянской письменности и культуры. Прямая трансляция из Новочеркасска
↑ «Столицей Дня славянской письменности и культуры станет Ханты-Мансийск — Фабрика грез — Правда. Ру». Արխիվացված օրիգինալից 2011թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2006թ․ օգոստոսի 12-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 70 (օգնություն)
↑ «REGIONS.RU — новости Федерации | Коломна станет центром Дней славянской письменности и культуры». Արխիվացված օրիգինալից 2007թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2006թ․ օոգոստոսի 12-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 11 (օգնություն)
↑ Дни славянской письменности обоснуются в Москве Արխիվացված 2009-03-13 Wayback Machine. Лента. Ру

[_ef38b9aec42e99a5-1] 1,0 ^1,1 Belarusian Telegraph Agency (բելառուս.) — 2023.

[2] «24 мая в Москве пройдут праздничные мероприятия, посвященные Дню славянской письменности и культуры» (ռուսերեն). 2013 թ․ մայիսի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 29-ին.

[3] ««Либеральная идеология требует безусловного демонтажа» / Православие.Ru». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 29-ին.

[4] «День Славянской Письменности И Культуры — Лексикон Кс». Արխիվացված օրիգինալից 2022թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2022թ․ հունիսի 24-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 40 (օգնություն)

[5] «МОСКОВСКИЕ ЕПАРХИАЛЬНЫЕ ВЕДОМОСТИ № 3-4 2005 г». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 23-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 36 (օգնություն)

[6] «Имидж 3». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2006 թ․ օգոստոսի 12-ին.

[7] «23-24 мая — Дни славянской письменности и культуры. К духовным истокам — Воронеж — Правда. Ру». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2006 թ․ օգոստոսի 12-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 10 (օգնություն)

[8] славянской культуры и письменности 2004 [https://web.archive.org/web/20060627110125/http://www.slavday.samreg.ru/news/6858/ Արխիվացված 2006-06-27 Wayback Machine

[9] День славянской письменности и культуры. Прямая трансляция из Новочеркасска

[10] «Столицей Дня славянской письменности и культуры станет Ханты-Мансийск — Фабрика грез — Правда. Ру». Արխիվացված օրիգինալից 2011թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2006թ․ օգոստոսի 12-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 70 (օգնություն)

[11] «REGIONS.RU — новости Федерации | Коломна станет центром Дней славянской письменности и культуры». Արխիվացված օրիգինալից 2007թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2006թ․ օոգոստոսի 12-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 11 (օգնություն)

[12] Дни славянской письменности обоснуются в Москве Արխիվացված 2009-03-13 Wayback Machine. Лента. Ру

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]