Ուկրաինական զրույցի թատրոն
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | թատերախումբ |
| Երկիր |  Ավստրիական կայսրություն և Ավստրո-Հունգարիա |
| Գտնվելու վայրը | Լվով |
| Հիմնադրման ամսաթիվ | մարտի 29, 1864 |
| Անվանված է | Իոսիֆ Ստադնիկ |
 Theatre of Ukrainian Besida Վիքիպահեստում | |
Ուկրաինական զրույցի թատրոն (ուկրաիներեն՝ Теа́тр Украї́нської Бе́сіди, մինչև 1914 թվականը՝ Теа́тр Ру́ської Бе́сіди), ուկրաինական առաջին պրոֆեսիոնալ թատրոն, որը գործել է 1864-1924 թվականներին։ Երբեմն կոչվել է նաև «Ստադնիկի թատրոն»։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1864 թվականի մարտի 3-ին Լվովում բացվել է «Руська Бесіда» ընկերությունը՝ «Մարուսյա» (ըստ՝ Հրիհորի Կվիտկա-Օսնովյանենկոյի) ներկայացմամբ՝ Ս. Գոլեմբիովսկու վերամշակմամբ, Վ. Կվյատկովսկու երաժշտությամբ։ Ներկայացման դիրիժորն է եղել Օմելյան Բաչինսկին, Մարուսյայի դերում հանդես է եկել Թեոֆիլյա Բաչինսկայան։
1864 թվականի մարտի 29-ին Լվովում տեղի է ունեցել Գալիցիայի «Ռուսական զրույց» պրոֆեսիոնալ թատրոնի[1] բացումը, իսկ առաջին ներկայացումը տեղի է ունեցել Ժողովրդական տան շենքում։ Ռուսական զրույցի (1861) հիմնադիրը Յուլիան Լավրովսկին է։ Ուկրաինական (Ռուսական) զրույց» ընկերության օժանդակությամբ Լվովում կազմավորված թատրոնը մասամբ ֆինանսավորվել է Գալիսիայի Սեյմի կողմից մինչև 1914 թվականը։ Թատրոնը սպասարկել է Գալիցիային և Բուկովինային, հյուրախաղերով հանդես է եկել Կամենեց-Պոդոլսկում, Ժմերինկայում, Ժիտոմիրում և Լեհաստանում (Նովի Սոնչ, Տարնուվ, Կրակով), թատրոնը իր բեմում, բացի Լվովի լեհական թատրոնի դերասաններից հյուրընկալել է Մարկ Կրոպիվնիցկիին (1875), Նիկոլայ Սադովսկուն և Մարիա Զանկովեցկայային (1905-1906), ինչը, բացի բեմական փորձի փոխանակումից, նպաստել էր գալիցիայի բեմում առօրյա խաղացանկի գեղարվեստական մակարդակի բարձրացմանը։
Թատրոնի որոշ դերասաններ հանդես են եկել նաև լեհական բեմում (Էլեոնորա Շտեչինսկայա, Անտոնինա Օսիպովիչևա, Անտոն Մոլենսկի, Ելենա Գեմբիցկայա, Իվան Գրինևեցկի, Կազիմիր Պլոշևսկի և այլն), իսկ նրանց զգալի մասը ծանոթ է եղել արևելյան և կենտրոնական ուկրաինական մարզերի շրջիկ թատերախմբերին։
Թատրոնը սկզբում ղեկավարել են Օմելյան Բաչինսկին (1864-1867 և 1881) և Անտոն Մոլենսկին (1869–1873), որոնք, բացի գալիցիական դրամատուրգիայից (Ռուդոլֆ Մոխ, Իվան Գուշալևիչ, Իվան Նաումովիչ, Վասիլի Իլնիցկի, Սոֆրոն Վիտվիցկի), հիմնականում օգտագործել են կենտրոնական մարզերի խաղացանկը (Գրիգորի Կվիտկա-Օսնովյանենկոյի պիեսները, Անտոն Յանկովսկու, Անտոն Վելիսովսկու, Դմիտրենկոյի, Ստեփան և Գրիգորի Կարպենկոների և մյուսների վոդևիլները)։
Տնօրեն Թեոֆիլի Ռոմանովիչի (1874-1880) օրոք թատրոնն առանձնացել է լավ դերասանական կազմով և խաղացանկի ընդլայնմամբ, ինչը հիմք է նախապատրաստել Իվան Բիբերովիչի և Իվան Գրինևեցկու (1882-1892) համար, որոնց տնօրենության շրջանը սովորաբար կոչվել է Գալիցիայի թատրոնի «ոսկե դար»։ Նրանք Գալիցիայի բեմ են բերել ուկրաինական պատմական (Օմելյան Օգոնովսկի, Կոռնիլո Ուստիյանովիչ, Պավել Բարվինսկի), կենցաղային (Մարկ Կրոպիվնիցկի, Միխայիլ Ստարիցկի, Իվան Կարպենկո-Կարի, Պանաս Միրնի, Յակով Կուխարենկո) և քաղքենիական (Գրիգորի Ցեգլինսկի) դրամաները, օպերաները (Նիկոլայ Լիսենկո, Սեմյոն Գուլակ-Արտեմովսկի, Պորֆիրի Բաժենսկի), արևմտաեվրոպական դրամատուրգիան (Վիկտորիեն Սարդու, Էժեն Սկրիբ, Ժ. Օնե, Ավգուստ ֆոն Կոցեբու, Կարլ Ֆերդինանդ Գուցկով, Ֆրիդրիխ Շիլլեր, Հայնրիխ ֆոն Քլայսթ, Կառլո Գոլդոնի) և օպերետ (Ժան Ռոբերտ Պլանկետ, Շառլ Լեկոկ, Կարլ Միլյոքեր, Ժակ Օֆենբախ, Յոհան Շտրաուս և այլն)։
1901-1905 թվականներին թատրոնի տնօրեն է աշխատել Միխայիլ Գուբչակը, ով ստիպված է եղել հեռանալ թատրոնի ղեկավարությունից «ներքին կոնֆլիկտի պատճառով, որին արձագանքել է նույնիսկ Իվան Ֆրանկոն»։
Իվան Գրինևեցկու մահից հետո որոշակի անկումից հետո թատրոնի մակարդակը կրկին բարձրացել է տնօրեններ Իոսիֆ Ստադնիկի (1906-1913), Ռոման Սիրեցկու և Ստեփան Չարնեցկու (1913, գարուն - 1914, օգոստոս[2]) օրոք՝ հիմնականում արևմտաեվրոպական օպերային խաղացանկի և եվրոպական դրամաների ընդլայնման շնորհիվ։ Պատերազմի ժամանակ, մասնավորապես 1915-1920 թվականներին, թատրոնի դերասանները հանդես են եկել տարբեր թատերախմբերում՝ «Տերնոպոլյան թատերական երեկոներ» (Լես Կուրբաս), «Ստրելեցկի թատրոն», «Չերնովեցկի թատրոն» և «ՈւԺՀ Արևմտյան մարզերի թատրոն» (Կատերինա Ռուբչակովա), « ՈւԺՀ սկզբնական թիմի թատրոն» (Կատերինա Ռուբչակովա), «ՈՒԳԱ-ի սկզբնական թիմի թատրոն» (Իվան Ռուբչակ), «Ուկրաինայի ժողովրդական թատրոն» (Վասիլ Կոսակ), «Ուկրաինական անկախ թատրոն» (Գրիգորի Նիչկա, Իոսիֆ Ստադնիկ), «Լվովի Ուկրաինական նոր թատրոն» (Ամվրոսի Բուխմա), և վերջապես, կրկին Ալեքսանդր Զագարովի «Ուկրաինական զրույցի թատրոն» - Իոսիպ Ստադնիկ, ֆինանսավորել է Բր. Օվչարսկու կողմից։
1924 թվականի հուլիսին Ուկրաինական զրույցի ընկերությունը, ֆինանսական միջոցների սղության պատճառով, հրաժարվել է թատրոնի հետագա խնամակալությունից։
Ուկրաինական զրույցի թատրոնը որոշ չափով դարձել է Գալիցիայի ուկրաինացիների ազգային գիտակցության զարթոնքի պատճառ և նշանակալի տեղ է գրավել ոչ միայն Գալիցիայի վերածննդի պատմության մեջ, այլև դարձել Կենտրոնական և Արևելյան ուկրաինական մարզերում ժամանակակից ուկրաինական թատրոնի ձևավորման պատճառ (Լես Կուրբաս, Յանուարի Բորտնիկ, Ֆիլոմենա և Ֆաուստ Լոպատինսկիներ, Մարյան Կրուշելնիցկի, Իոսիֆ Գիրնյակ, Եվգենի Կոխանենկո, Սեվերին Պանկովսկի, Սոֆյա Ֆեդորցևա, Օլգա Ռուբչակովնա-Յուրա, Ամվրոսի Բուչմա և շատ ուրիշներ)։
Խաղացանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
60 տարի շարունակ ուկրաինական զրույցի թատրոնը բեմադրել է վոդևիլներ, մելոդրամներ, օպերետներ, թարգմանել արևմտաեվրոպական դրամատուրգների պիեսներ և ուկրաինական կենցաղային դրամաներ։ Ամենամեծ հաջողությունը վայելել են գերմանացի դրամատուրգները (բացի արդեն նշվածներից՝ Հերման Զուդերմանը, Գոտհոլդ Լեսսինգը, Ֆրիդրիխ Հեբելը, Ֆրանց Գրիլպարցերը, Գերհարդ Հաուպտմանը, Մաքս Հալբեն), սկանդինավցիները (Հենրիկ Իբսենը, Բյոռնստեռնե Բյոռնսոնը, Յուհան Ավգուստ Ստրինդբերգը, ֆրանսիացիները (Էդմոն Ռոստանը, Պիեռ Բոմարշեն, Ժան Բատիստ Մոլիերը) և անգլիացիները (Օսկար Ուայլդը, Բեռնարդ Շոուն, Ուիլյամ Շեքսպիրը)։ Բացի Նիկոլայ Լիսենկոյի, Նիկոլայ Արկասի, Դենիս Սիչինսկու ուկրաինական օպերաներից, ուկրաինական զրույցի թատրոնը առաջին անգամ ուկրաինացի հանդիսատեսին է ներկայացրել «Հրեուհին» (Ֆրոմենտալ Հալևի), «Մադամ Բատերֆլայ» (Ջակոմո Պուչինի), «Կարմեն» (Ժորժ Բիզե), «Տրավիատա» (Ջուզեպպե Վերդի), «Ֆաուստ» (Շառլ Գունո), «Հոֆմանի հեքիաթները» (Ժակ Օֆենբախ), «Գյուղական պատիվ» (Պիետրո Մասկանյի), «Վաճառված հարսնացուն» (Բեդրժիխ Սմետանա), «Գալկա» (Ստանիսլավ Մոնյուշկո) և այլ օպերաներ։
Դերասանական կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թատրոնի գոյության ընթացքում բեմում հանդես են եկել նշանավոր դերասաններ՝ Իվան Գրինևեցկին, Կազիմիր Պլոշևսկին, Ստեփան Յանովիչը, Անդրեյ Ստեխինսկին, Վասիլի Յուրչակը, Սեմյոն Սեմդորը, Իվան Ռուբչակը, Լես Կուրբասը, Նիկոլայ Բենցալը, Ամվրոսի Բուչման, Լազար Շևչենինկոն, Միխայլինա Ժարսկայան, Վլադիմիր Բլավատսկին, Թեոֆիլյա Բաչինսկայա-Լյուտոմսկայան, Մարիա Ռոմանովիչը և Թեոֆիլյա Ռոմանովիչը, Իվաննա Բիբերովիչևան, Անտոնինա Օսիպովիչևան, Սոֆյա Ստադնիկովան, Իրենա Տուրկևիչ-Մարտինեցը, Ֆիլոմենա Լոպատինսկայան, Կատրյա Կոզակ-Վիրլենսկայան, Անտոն Վիտոշինսկին, Մարյան Կեռնիցկին, Սիդոր Տերլեցկին, Մարիա Գրեբինեցկայան, Յարոսլավա Բարնիչևան, Վանդա Կոսսակովա-Սորոկովան, Կատերինա Ռուբչակովան, Աննա Կուշնարևան և ուրիշներ։
Թատրոնի ռեժիսորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բեմադրությունների վրա այստեղ աշխատել են Նիկոլայ Սադովսկին, Մարկ Կրոպիվնիցկին, Նիկոլայ Վորոնոյը, Նիկոլայ Օլշանսկին և ուրիշներ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Руська бесіда» у Львові Արխիվացված 22 Ապրիլի 2016 թվականին. litopys.com.ua
- ↑ Б. Мельничук, Б. Пиндус, Я. Чорпіта. Чарнецький Степан Миколайович // Тернопільський енциклопедичний словник : у 4 т. / редкол.: Г. Яворський та ін. — Тернопіль : Видавничо-поліграфічний комбінат «Збруч», 2008. — Т. 3 : П — Я.— 708 с. — ISBN 978-966-528-279-2. — С. 584.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Енциклопедія українознавства (укр.) / В. Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Молоде Життя, 1954—1989.. Словникова частина. — Т. 1. — С. 849—857.
- Чарнецький С. Нарис історії українського театру в Галичині. Львів, 1934.
- Лужницький Г. З історії українського театру. — Київ, ч. 2 — 4 і 2. Філадельфія 1953. — С. 54.
- Лужницький Г. Зах.-євр. репертуар в українському театрі.
- Львівський театр товариства «Українська Бесіда». 1915—1924 / О. О. Боньковська; Наук. т-во ім. Шевченка в Америці, НАН України. Ін-т народознав., Ін-т мистецтвознав., фольклористики та етнології ім. М. Т. Рильського. — Л. : Літопис, 2003. — 340 c. — (Мистец. театру). — Бібліогр.: с. 310—325.
- Альманах «Гомону України» на 1959. — Торонто, 1958.
- Проскуряков В., Ямаш Ю. Архітектура українських театрів. Простір і дія. — Друге видання, виправлене і доповнене. — Львів: Видавництво Львівської політехніки; Видавництво «Срібне слово», 2004. — 584 с.
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Руський народний театр товариства «Руська Бесіда» // Шевченківська енциклопедія: — Т. 5: Пе—С : у 6 т. / Гол. ред. М. Г. Жулинський. — Київ : Ін-т літератури ім. Т. Г. Шевченка, 2015. — С. 606-608.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուկրաինական զրույցի թատրոն» հոդվածին։ |