Ադըղեա
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ադըղեա | |||||
| |||||
_%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B0_3.jpg) | |||||
| Կոորդինատներ: 45°0′0″ հս․ լ. 40°0′0″ ավ. ե. / 45.00000° հս․. լ. 40.00000° ավ. ե. | |||||
| Երկիր |  Ռուսաստան | ||||
| Հիմնադրված է | 1991 թ. | ||||
| Մակերես | 7600 կմ² | ||||
| Պաշտոնական լեզու | ռուսերեն և ադըղեերեն | ||||
| Բնակչություն | 453 376 մարդ (հունվարի 1, 2018)[1] | ||||
| Ժամային գոտի | մոսկովյան ժամանակ | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | 01 | ||||
| Պաշտոնական կայք | adygheya.ru | ||||
| |||||
.png)
Ադըղեայի Հանրապետություն կամ Ադըղեա (Ադիգեա), հանրապետություն Ռուսաստանի կազմում, Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ։ Գտնվում է Կուբան և Լաբա գետերի ձախափնյակում։ Տարածքի մեծ մասը գրավում են Մեծ Կովկասի նախալեռներն ու լեռները (բարձրությունը մինչև 3238 մ, Չուգուշ լեռը)։ Տարածքը՝ 7,6 հազար կմ քառակուսի։ Կենտրոնը՝ Մայկոպ։
Բովանդակություն
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անվանում ստացել է ադըղե ժողովրդի անունից։ Կազմավորվել է 1922 թվականի հուլիսի 27-ին Չերքեզական (Ադըղեական) ԻՄ անունով։ 1922 թվականի օգոստոսի 24-ին վերանվանվել է Ադըղեական (Չերքեզական) ԻՄ, իսկ 1928 թվականի օգոստոսի 13-ին՝ Ադըղեական ԻՄ[2]:
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ազգային կազմը
Ադըղեայի Հանրապետության ազգային կազմը 2010 թվականի մարդահամարի տվյալներով[3] ունի հետևյալ տեսքը․
| Ազգություն | Թվաքանակը, հազ. մարդ | Բաժինը, % |
|---|---|---|
| Ռուսներ | 270.7 | 63.6 |
| Ադըղեներ | 107.0 | 25.1 |
| Հայեր | 15.6 | 3.7 |
| Ուկրաինացիներ | 5.9 | 1.4 |
| Քրդեր | 4.5 | 1.1 |
| Չերքեզներ | 2.7 | 0.6 |
| Թաթարներ | 2.6 | 0.6 |
| Գնչուներ | 2.4 | 0.6 |
| Ադրբեջանցիներ | 1.8 | 0.4 |
| Հույներ | 1.4 | 0.3 |
| Բելառուսներ | 1.3 | 0.3 |
Վարչատարածքային բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ադըղեայի Հանրապետությունը բաժանվում է 9 մունիցիպալ կազմավորումների՝ 2 քաղաքային օկրուգների և 7 մունիցիպալ շրջանների։
Քաղաքային օկրուգները և դրանց կենտրոնները․
- I. Մայկոպի քաղաքային օկրուգ — ք․ Մայկոպ
- II. Ադիգեյսկի քաղաքային օկրուգ — ք․ Ադիգեյսկ
Շրջանները և դրանց վարչական կենտրոնները․
- 1. Գիագինսկայայի շրջան — ստ․ Գիագինսկայա
- 2. Կոշեխաբլի շրջան — աուլ Կոշեխաբլ
- 3. Կրասնոգվարդեյսկոեի շրջան — գ․ Կրասնոգվարդեյսկոե
- 4. Մայկոպի շրջան — ավ․ Տուլսկի
- 5. Շովգենովսկիի շրջան — աուլ Խակուրինոխաբլ
- 6. Տախտամուկայի շրջան — աուլ Տախտամուկայ
- 7. Տեուչեժսկի շրջան — աուլ Պոնեժուկայ
Հայերը Ադըղեայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հանրապետության տարածքում հայերը բնակություն են հաստատել հնագույն ժամանակներից: 19-րդ դարում և 20-րդ դարի սկզբին զգալի թվով հայեր այստեղ են գաղթել Նոր Նախիջևանից, Ղրիմից, Թուրքիայից (հիմնականում՝ Սամսունից, Տրապիզոնից, Օրդուից): Զբաղվել են անասնապահությամբ, այգեգործությամբ, բանջարանոցային բույսերի մշակությամբ, ծխախոտագործությամբ, արհեստներով և առևտրով, հիմնել են ծխախոտի գործարան, 1899-ին՝ առևտրի տուն (Մայկոպում), մասնակցել մշակութային կյանքին:
Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին մարզի հարյուրավոր հայեր կռվել են գերմանական ֆաշիզմի դեմ, իսկ Սերգեյ Սիվիկյանը (1925-71) դարձել է Փառքի երեք աստիճանի շքանշանների ասպետ:
1979-ի մարդահամարի տվյալներով՝ Ադըղեայում ապրում էր 6400 հայ, 1989-ի տվյալներով՝ 10460 հայ, հիմնականում՝ Մայկոպում, Տուլիսկ ավանում, Շահումյան (ունի շուրջ 1600 հայ բնակիչ, տեղի դպրոցում դասավանդվում է հայոց լեզու), Պերվոմայսկ, Դաղստան, Սևեռնի, Կրասնի, Տաուչեխաբլ, Գալուկայ, Ադիգեյսկ, Պրոլետարսկի, Կրասնի Օկտյաբր գյուղերում: Մայկոպում երկար տարիներ գործել է Շահումյանի անվան հայկական ակումբը, որտեղ բեմադրվել են հայկական պիեսներ:
2003 թվականի տվյալներով Ադըղեայի Հանրապետությունում բնակվում է շուրջ 25 հազար հայ[4]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service.
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987)։ Աշխարհագրական անունների բառարան։ Երևան: «Լույս»։ էջ էջ 10
- ↑ Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации; gks.ru (ռուս.) /վերցված է 2016-07-09/
- ↑ Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 465:
| ||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||
