Ադըղեա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Բնակավայր
Ադըղեա
Դրոշ Զինանշան
Flag of Adygea.svg Coat of arms of Adygea.svg

Acheshbok, Южные отроги горы Ачешбок, драматичные погодные условия раннего лета, Западный Кавказ.jpg
ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
Հիմնադրված է1991 թ.
Մակերես7600 կմ²
Պաշտոնական լեզուռուսերեն և ադըղեերեն
Բնակչություն▲453 376 մարդ (հունվարի 1, 2018)[1]
Ժամային գոտիմոսկովյան ժամանակ
Ավտոմոբիլային կոդ01
Պաշտոնական կայքadygheya.ru
##Ադըղեա (Ռուսաստան)
Red pog.png
Ադըղեան Հարավային Կովկասի քարտեզում

Ադըղեայի Հանրապետություն կամ Ադըղեա (Ադիգեա), հանրապետություն Ռուսաստանի կազմում, Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտ։ Գտնվում է Կուբան և Լաբա գետերի ձախափնյակում։ Տարածքի մեծ մասը գրավում են Մեծ Կովկասի նախալեռներն ու լեռները (բարձրությունը մինչև 3238 մ, Չուգուշ լեռը)։ Տարածքը՝ 7,6 հազար կմ քառակուսի։ Կենտրոնը՝ Մայկոպ։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անվանում ստացել է ադըղե ժողովրդի անունից։ 1922 թվականի հուլիսի 27-ին կազմավորվել է Չերքեզական (Ադըղեական) ինքնավար մարզը։ 1922 թվականի օգոստոսի 24-ին վերանվանվել է Ադըղեական (Չերքեզական) ինքնավար մարզ, իսկ 1928 թվականի օգոստոսի 13-ին՝ Ադըղեական ինքնավար մարզ[2]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2019 թվականի տվյալներով Ադըղեայի Հանրապետությունում բնակվում է 454 744[3] մարդ։ Բնակչության խտությունը կազմում է 21.01 մարդ/կմ²։

Բնակչության թվաքանակը
1926[4]1931[5]1959[6]1970[7]1979[8]1987[9]1989[10]1990[11]1991[11]1992[11]
113 481↗126 500↗284 690↗385 644↗404 504↗426 000↗432 588↗434 788↗436 598↗441 280
1993[11]1994[11]1995[11]1996[11]1997[11]1998[11]1999[11]2000[11]2001[11]2002[12]
↗446 191↗448 480↗449 864↗450 358↘450 075↗450 810↘450 358↘449 052↘447 327↘447 109
2003[11]2004[11]2005[11]2006[11]2007[11]2008[11]2009[11]2010[13]2011[14]2012[15]
↘446 828↘445 242↘444 438↘442 735↘441 199↘441 176↗442 775↘439 996↘439 935↗442 451
2013[16]2014[17]2015[18]2016[19]2017[20]2018[21]2019[3]
↗444 403↗446 406↗449 171↗451 480↗453 366↗453 376↗454 744
Ազգային կազմը

Ադըղեայի Հանրապետության ազգային կազմը 2010 թվականի մարդահամարի տվյալներով[22] ունի հետևյալ տեսքը․

Ազգություն Թվաքանակը, հազ. մարդ Բաժինը, %
Ռուսներ 270.7 63.6
Ադըղեներ 107.0 25.1
Հայեր 15.6 3.7
Ուկրաինացիներ 5.9 1.4
Քրդեր 4.5 1.1
Չերքեզներ 2.7 0.6
Թաթարներ 2.6 0.6
Գնչուներ 2.4 0.6
Ադրբեջանցիներ 1.8 0.4
Հույներ 1.4 0.3
Բելառուսներ 1.3 0.3

Վարչատարածքային բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադըղեայի Հանրապետությունը բաժանվում է 9 մունիցիպալ կազմավորումների՝ 2 քաղաքային օկրուգների և 7 մունիցիպալ շրջանների։

Քաղաքային օկրուգները և դրանց կենտրոնները․

I. Մայկոպի քաղաքային օկրուգ — ք․ Մայկոպ
II. Ադիգեյսկի քաղաքային օկրուգ — ք․ Ադիգեյսկ

Շրջանները և դրանց վարչական կենտրոնները․

1. Գիագինսկայայի շրջան — ստ․ Գիագինսկայա
2. Կոշեխաբլի շրջան — աուլ Կոշեխաբլ
3. Կրասնոգվարդեյսկոեի շրջան — գ․ Կրասնոգվարդեյսկոե
4. Մայկոպի շրջան — ավ․ Տուլսկի
5. Շովգենովսկիի շրջան — աուլ Խակուրինոխաբլ
6. Տախտամուկայի շրջան — աուլ Տախտամուկայ
7. Տեուչեժսկի շրջան — աուլ Պոնեժուկայ

Հայերը Ադըղեայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանրապետության տարածքում հայերը բնակություն են հաստատել հնագույն ժամանակներից։ 19-րդ դարում և 20-րդ դարի սկզբին զգալի թվով հայեր այստեղ են գաղթել Նոր Նախիջևանից, Ղրիմից, Թուրքիայից (հիմնականում՝ Սամսունից, Տրապիզոնից, Օրդուից)։ Զբաղվել են անասնապահությամբ, այգեգործությամբ, բանջարանոցային բույսերի մշակությամբ, ծխախոտագործությամբ, արհեստներով և առևտրով, հիմնել են ծխախոտի գործարան, 1899-ին՝ առևտրի տուն (Մայկոպում), մասնակցել մշակութային կյանքին։

Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին մարզի հարյուրավոր հայեր կռվել են գերմանական ֆաշիզմի դեմ, իսկ Սերգեյ Սիվիկյանը (1925-71) դարձել է Փառքի երեք աստիճանի շքանշանների ասպետ։

1979-ի մարդահամարի տվյալներով՝ Ադըղեայում ապրում էր 6400 հայ, 1989-ի տվյալներով՝ 10460 հայ, հիմնականում՝ Մայկոպում, Տուլիսկ ավանում, Շահումյան (ունի շուրջ 1600 հայ բնակիչ, տեղի դպրոցում դասավանդվում է հայոց լեզու), Պերվոմայսկ, Դաղստան, Սևեռնի, Կրասնի, Տաուչեխաբլ, Գալուկայ, Ադիգեյսկ, Պրոլետարսկի, Կրասնի Օկտյաբր գյուղերում։ Մայկոպում երկար տարիներ գործել է Շահումյանի անվան հայկական ակումբը, որտեղ բեմադրվել են հայկական պիեսներ։

2003 թվականի տվյալներով Ադըղեայի Հանրապետությունում բնակվում է շուրջ 25 հազար հայ[23]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service.
  2. ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987)։ Աշխարհագրական անունների բառարան։ Երևան: «Լույս»։ էջ 10 
  3. ↑ 3,0 3,1 «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года»։ Վերցված է 2019-07-31 
  4. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928. Том 9. Таблица I. Населённые места. Наличное городское и сельское население»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-07-ին։ Վերցված է 2015-02-07 
  5. ↑ Административно-территориальное деление Союза ССР : [Районы и города СССР на 1931 год]. — Москва: Власть советов, 1931. — XXX, 311 с.
  6. ↑ Կաղապար:Население/1959B
  7. ↑ Կաղապար:Население/1970B
  8. ↑ Կաղապար:Население/1979B
  9. ↑ Կաղապար:Население/1987A
  10. ↑ Կաղապար:Население/1989A
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 11,18 Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2013 года
  12. ↑ Կաղապար:Население/2002B
  13. ↑ Կաղապար:Население/2010W
  14. ↑ Կաղապար:Население/2011A
  15. ↑ Կաղապար:Население/2012A
  16. ↑ Կաղապար:Население/2013W
  17. ↑ Կաղապար:Население/2014CQ
  18. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-06-ին։ Վերցված է 2015-08-06 
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  20. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года»։ 2017-07-31։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին։ Վերցված է 2017-07-31 
  21. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին։ Վերցված է 2018-07-25 
  22. ↑ Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации; gks.ru (ռուս.) /վերցված է 2016-07-09/
  23. ↑ Հայ սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 465:
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 5128158-2 · ISNI: 0000 0004 0547 4088 · LCCN: n93089044 · NKC: ge130566 · VIAF: 141541386 · WorldCat VIAF: 141541386
Ադըղեայի զինանշանը
Մայրաքաղաքը՝ Մայկոպ

Քաղաքներ՝ Ադիգեյսկ | Մայկոպ

Քաղաքատիպ ավաններ՝ Էնեմ | Յաբլոնովսկի | Տլյուստենխաբլ

Քաղաքային օկրուգներ՝ Ադիգեյսկ | Մայկոպ

Մունիցիպալ շրջաններ՝ Գիագինսկայայի | Կոշեխաբլի | Կրասնոգվարդեյսկոեի | Մայկոպի | Շովգենովսկիի | Տախտամուկայի | Տեուչեժսկի

Ադըղեայի դրոշը
Ռուսաստանի վարչական բաժանում
Դաշնային բաժանում
Հանրապետություններ
Երկրամասեր
Մարզեր
Դաշնային քաղաքներ
Ինքնավար մարզ
Ինքնավար օկրուգներ
Կովկասի երկրներ և ինքնավար հանրապետություններ
Ադրբեջան Ադրբեջան
Ռուսաստանի Դաշնություն Ռուսաստան
Վրաստան Վրաստան
Հայաստան Հայաստան
Հայաստանն իր կազմում չունի ինքնավար հանրապետություններ։
Չճանաչված պետություն
Մասամբ ճանաչված պետություններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ադըղեա&oldid=7721369» էջից