Չհարմահալ և Բախտիարի
 պարս.՝ استان چهارمحال و بختیاری | |
|---|---|
 | |
| Երկիր |  Իրան |
| Կարգավիճակ | օսթան (նահանգ) |
| Մտնում է | Իրան |
| Վարչկենտրոն | Շահրեկորդ |
| Բնակչություն | ▲947 763 մարդ (2016)[1] |
| Տարածք | 16 332 կմ² |
 | |
| Սահմանակցում է | Խուզեսթան, Սպահանի նահանգ, Քոհգիլուե և Բոյեր-Ահմադ և Լոռեսթանի նահանգ |
| ISO 3166-2 կոդ | IR-14 |
| Հեռախոսային կոդ | 0541 |
| ostan-chb.ir | |
Չհարմահալ և Բախտիարի (պարս.՝ استان چهارمحال و بختیاری, Օսթան-է Չահար-մահալ-օ Բախտիարի), օսթան (նահանգ) Իրանի Իսլամական Հանրապետությանի հարավ-արևմուտքում, Իրանի 31 օսթաններից մեկը։ Հյուսիս-արևմուտքից սահմանակից է Լոռեսթան, արևելքից` Սպահան, հարավից` Քոհգիլուե և Բոյեր Ահմադ, արևմուտքից` Խուզեսթան օսթաններին։ Օսթանի տարածքը կազմում է 16 332 կմ², բնակչությունը վերջին մարդահամարի տվյալներով` ▲947 763 մարդ (2016)[1]։ Մայրաքաղաքը Շահրեքորդ քաղաքն է։
Օսթանը ձևավորվել է 1973 թվականին Սպահան օսթանի հարավ-արևմտյան շրջանների անջատման արդյունքում[2]։ 2014 թվականից օսթանը մասն է կազմում Իրանի 2-րդ տարածաշրջանի[3], որի կենտրոնն է Սպահան քաղաքը։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չհարմահալ և Բախտիարին՝ Իրանի կենտրոնական բարձրավանդակի լեռնային շրջաններից է։ Բախտիարի Զարդ քուհը (հայերեն՝ Դեղին սար) 4222 մետր բարձրությամբ նահանգի ամենաբարձր գագաթն է։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2006 թվականի մարդահամարի տվյալներով օսթանի բնակչությունը կազմում էր 843 784 մարդ` 194 171 տնային տնտեսություններում[4]։ 2011 թվականի մարդահամարը հաշվառել էր 895 263 մարդ, որոնք ապրում էին 234 416 տնտեսություններում[5]։ Ըստ վերջին` 2016 թվականի մարդահամարի տվյալների` բնակչությունը կազմում էր արդեն 947 763 մարդ` 270 434 տնտեսություններում[6]։
Խոշոր քաղաքներն են Շահրեքորդը (բնակչությունը 2016 թվականի դրությամբ` 190 441 մարդ), Բորուջենը (57 071 մարդ), Լորդեգանը (40 528 մարդ), Ֆառռոխշահրը (31 739 մարդ), Ֆարսանը (30 504 մարդ), Հաֆշեջանը (21 352 մարդ)[7]։ Ընդհանուր առմամբ քաղաքներում է ապրում 607 444 մարդ կամ օսթանի բնակչության 64,1%-ը[6]։
Լեզուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օսթանի հիմնական լեզուն բախտիարին է, որը իրանական լեզվախմբի լեզու լուռերենի բարբառներից է։ Բախտիարին հիմնականում տարածված է օսթանի արևմտյան լեռնային շրջաններում, նաև` հարավային ցածրադիր շրջաններում Լորդեգանի շուրջ և մասամբ արևելյան հատվածի քաղաքներում։
Օսթանի հյուսիս-արևելյան մասում խոսում են հիմնականում չհարմահալի կամ չհարմահալի թյուրքերեն։ Չհարմահալին ևս մեկ իրանական լեզու է, որը դասակարգվում է որպես անցումնային բախտիարիի և Սպահանի շրջանի պարսկերենի բարբառների միջև` ավելի մոտ լինելով վերջիններին։ Այն մասնավորապես տարածված է Բորուջեն, Ֆառռոխշահր և Հաֆշեջան քաղաքներում և մի շարք գյուղական շրջաններում։ Չհարմահալի թյուրքերենը նման է Ֆարս օսթանի քաշքայերենին, սակայն նմանություններ ունի նաև ադրբեջաներենի հետ։ Վերջին ժամանակներս հատկապես քաղաքներում աստիճանաբար տարածում է գտնում նաև պարսկերենի Թեհրանի խոսվածքը[8]։
Չհարմահալ և Բախտիարի օսթանում բնակչության բաժանումն ըստ լեզուների ներկայացված է ստորև բերված աղյուսակում.
| Բնակչության բաժանումն ըստ լեզվի[8] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Լեզու | Տոկոս | |||
| Լուռերեն | 61.88 % | |||
| Պարսկերեն | 20.30 % | |||
| Թյուրքական լեզուներ | 17.80 % | |||
| Այլ կամ խառը | 0.02 % | |||
Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չհարմահալ և Բախտիարի օսթանը բաժանված է 11 շահրեստանների (գավառների).
| Շահրեստան | Բնակ. 2006[4] | Բնակ. 2011[5] | Բնակ. 2016[6] | Վարչ. կենտրոն |
|---|---|---|---|---|
| Արդալ շահրեստան | 68 740 | 53 514 | 48 880 | Արդալ |
| Բեն շահրեստան1 | — | — | 28 326 | Բեն |
| Բորուջեն շահրեստան | 113 795 | 118 681 | 122 483 | Բորուջեն |
| Լորդեգան շահրեստան | 175 289 | 194 783 | 209 681 | Լորդեգան |
| Խանմիրզա շահրեստան2 | — | — | — | Ալունի |
| Շահրեքորդ շահրեստան | 362 381 | 340 382 | 315 980 | Շահրեքորդ |
| Սաման շահրեստան1 | — | — | 34 616 | Սաման |
| Քիար շահրեստան3 | — | 58 047 | 50 976 | Շալամզար |
| Քուհրանգ շահրեստան | 33 468 | 35 915 | 41 535 | Չելգերդ |
| Ֆալարդ շահրեստան2 | — | — | — | Մալե Խալիֆե |
| Ֆարսան շահրեստան | 90 111 | 93 941 | 95 286 | Ֆարսան |
| Ընդհանուր | 843 784 | 895 263 | 947 763 | |
| 1Առանձնացվել է Շահրեքորդ շահրեստանից 2Առանձնացվել է Լորդեգան շահրեստանից 3Առանձնացվել է Արդալ և Շահրեքորդ շահրեստաններից | ||||
Չարմահալ նահանգի հայազգի բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շահ Աբբաս Ա. կազմակերպած բռնագաղթի հետևանքով 17-րդ դարից սկսյալ հայերը բնակություն են հաստատել Չհարմահալ և Բախտիարի նահանգում։
Ըստ Առաքել Դավրիժեցու հայերը Չհարմահալ և Բախտիարի նահանգ են բռնագաղթեցվել Մեծ Հայքի Բասեն գավառից։ Հայերը հատկապես հաստատված են եղել նահանգի արևելյան շրջաններում, ընդորում Շահրեքորդ և Բորուջեն քաղաքներում և այդ քաղաքների շրջակա գյուղերում։ Ներկայիս մատահաշիւ հայեր են ապրում այնտեղ։ Նահանգի հայաբնակ գյուղերից կարելի է հիշատակել Սիրաք, Լիւասյան, Գիշնիգան, Գյանդուման, Ահմադաբադ, Վաստիգան, Շալամզար, Մամուքա, Մահամռա, Ներքին Քոնարք, Վերին Քոնարք, Աղբուլաղ գյուղերը։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Իրանի Չհարմհալ գավառը, Ավ. Քահ. Եդգարյան, 1963 թ., Տպարան Անի, Թեհրան
- Յարութիւն Թ. Տէր Հովհանեանց, Պատմութիւն Նոր Ջուղայու որ յԱսպահան, հատոր առաջին, Նոր Ջուղա, 1880
- Առաքել Դաւրիժեցի, Գիրք պատմութեանց, Եւ վերակացութեամբ Տեառն Ոսկանայ Երևանցւոյ բանի սպասաւորի, Յամսթէլօդամ, Տպ. Սբ. Էջմիածին և Սուրբ Սարգիսի զօրավար, 1669
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (перс.) — 1965.
- ↑ Iran Provinces
- ↑ «استانهای کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند». همشهری آنلاین (պարսկերեն). 2014 թ․ հունիսի 22. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ 4,0 4,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1385 (2006)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2011 թ. սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ 5,0 5,1 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1390 (2011)» (Excel) (պարսկերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1395 (2016)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2019 թ. մայիսի 24-ին. Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «IRAN: Chaharmahal and Bakhtiari» (անգլերեն).
- ↑ 8,0 8,1 «Language distribution: Chahr Mahal va Bakhtiari Province». 2020. Վերցված է 2022 թ. ապրիլի 11-ին.
| |||||||||||||
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չհարմահալ և Բախտիարի» հոդվածին։ |
| ||||||
