Jump to content

Աբգար Թոխաթեցի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աբգար (այլ կիրառումներ)
Աբգար Թոխաթեցի
Դիմանկար
Ծնվել է1520
ԾննդավայրԹոքաթ
Մահացել է1572
ՔաղաքացիությունՕսմանյան կայսրություն
Ազգությունհայ
ԿրոնՀայ Առաքելական Եկեղեցի
Մասնագիտությունքահանա և հասարակական գործիչ
Ծնողներմայր՝ Եվա
ԵրեխաներՍուլթանշահ Աբգարյան Թոխաթեցի

Աբգար Թոխաթեցի (Աբգար Եվդոկացի, Աբգար Դպիր, Աբգար Սաֆար Թոխատցի (1520, Թոքաթ - 1572)), հայ տպագրիչ, հոգևորական, հասարակական-քաղաքական գործիչ, ծածկագրերի մասնագետ։ Իրեն համարել է Արծրունյաց թագավորական տան շառավիղներից։ 1562 թ.-ից Հայոց կաթողիկոս Միքայել Ա Սեբաստացու հանձնարարությամբ ազգային-ազատագրական և դավանաբանական հարցերով մեկնել է Հռոմ։ Թեպետ այդ առաքելությունը նպատակին չի ծառայել, սակայն նպաստել է հայ տպագրության զարգացմանը։ Աբգար Թոխաթացին Հռոմի Պիոս IV պապից և Վենետիկի Հերոնիմոս Բրիոլիդոժից հայերեն գրքեր տպագրելու իրավունք ստանալով, 1565 թ.-ին լույս է ընծայել «Խառնայ փնթուր տումարի...» օրացույցը (1-էջանոց) և առաջին հայերեն Սաղմոսարանը (մինչև 1880-ական թվականներին համարվել է հայերեն 1-ին տպագիր գիրքը, իսկ Թոխաթացին՝ առաջին հայ տպագրիչը, բայց հետագայում պարզվել է, որ Թոխաթացին աշխատանքներն սկսելիս ձեռքի տակ ունեցել է Հակոբ Մեղապարտի տպագրած գրքերը)[1]։

Գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Թոխաթում (Եվդոկիա), հայրը՝ Ամիրբեկ, մայրը՝ Եվա։ Ժամանակակիցներին ներկայացել է իբրև Արծրունյաց թագավորական տան շառավիղ։ 1562 թ.-ին մասնակցել է Սեբաստիայի գաղտնի խորհրդաժողովին։ Հայոց կաթողիկոս Միքայել Ա Սեբաստացին Թոխաթեցու գլխավորությամբ պատգամավորություն է ուղարկել Հռոմ՝ Հայաստանի ազատագրության, ինչպես նաև դավանաբանական հարցերով։ Հռոմի պապի հանձնարարությամբ Թոխաթեցին Աղեքսանդր քահանայի հետ կազմել է հայերի Դավանագիրը (Հավատո հանգանակ), որը 1565 թ.-ի փետրվարին ներկայացրել է հատուկ հանձնաժողովին։ Այստեղ Թոխաթեցին քաղաքական նկատառումներով դավանական նվիրվածություն է հայտնել պապին և շեշտել, թե Հայ և Կաթոլիկ եկեղեցիների միջև տարբերությունները չնչին են։ 1565 թ.-ին Վենետիկում հիմնադրել է տպարան և տպագրել «Խառնայ փնթուր տումարի» օրացույցը (մեկ էջանոց) և առաջին հայերեն «Սաղմոսարանը»[2] (վերջինս մինչև 1880-ական թվականներին սխալմամբ համարվել է հայերեն առաջին տպագիր գիրքը, իսկ Թոխաթեցին՝ առաջին հայ տպագրիչը, այնինչ ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ Աբգար Թոխաթեցին տպագրությունն սկսել է ձեռքի տակ ունենալով հայ առաջին տպագրիչ Հակոբ Մեղապարտի գրքերը)։ 1567 թ.-ին Թոխաթեցին տպարանը տեղափոխել է Կոստանդնուպոլիս և Սբ․ Նիկողայոս եկեղեցում իր որդի Սուլթանշահի գործակցությամբ հիմնադրել Կ․ Պոլսի հայկական առաջին տպարանը, տպագրել վեց գիրք՝ որոնցից առաջինը վերաբերում է քերականության, «Փոքր քերականութիւն» (1567), իսկ ամենօրյա ժամերգությունների և եկեղեցածիսակատարության վերաբերող, «Ժամագիրք» և «Պատարագամատոյց» (1568), յուրաքանչյուր տարվա տոնակարգը ցույց տվող «Տօնացոյց» (1568), «Տաղարան» (1568), «Պարզատումար» (1568), ծիսական կարգերի, օրհնությունների և աղոթքների վերաբերող «Մաշտոց» (1569)[3]։

Եվ այսպէս Կոստանդնուպոլսում տպագրված 6 գրքերն են՝

  • 1567 - «Փոքր քերականութիւն»
  • 1568 - «Տօնացոյց», «Տաղարան», «Պարզատումար», «Ժամագիրք» և «Պատարագամատոյց» (միասին)
  • 1569 - «Մաշտոց»։

Պահպանվել է հայերի դավանանքի և ազգային սովորությունների մասին Պիոս IV պապի առաջարկով Աբգարի հեղինակած մի գրությունը (լատիներեն թարգմանությամբ)։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Հայ գրատպություն և գրքարվեստ հանրագիտարան[d] (խմբ. Հովհաննես Այվազյան), Երևան, «Հայկական Հանրագիտարան Հրատարակչություն», 2015 — 7-8, էջեր 7-8 — 1120 էջ. — 1500 հատ, ISBN 978-5-89700-042-5։
  2. Սաղմոսարան, տպ. Աբգար Դպիր Թոխաթեցու, Վենետիկ, 1565-1566։(չաշխատող հղում)
  3. Խմբագրական կոլեգիա, Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հ. 1 (խմբ. Վիկտոր Համբարձումյան), Ե., «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիա Հայկական Սովետական Հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրություն», 1974, էջ 18 — 720 էջ։

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 18