Պատմվածք առաջին դեմքից

Պատմվածք առաջին դեմքից, պատմությունը պատմելու միջոց, որտեղ այն ներկայացնում է կերպարը, այսինքն՝ պատմիչը, և հանդիսանում է կամ սյուժեի գործողությունների գլխավոր, կամ երկրորդական մասնակիցը^[1]^[2]։

Առաջին դեմքից պատմվածքը կարող է լինել եզակի, հոգնակի կամ հավաքական^[1], ինչպես նաև հեղինակի ավտորիտար, վստահելի կամ խաբեական «ձայնը», նաև կարող է նամակի միջոցով ներկայացնել նրա տեսակետը^[1]։

Ձևեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատումն առաջին դեմքից բաժանվում է մի քանի ձևի՝

Նամակագրական՝ հուշագրությունների տեսքով, օրինակ Դանիել Դեֆոյի «Ռոբինզոն Կրուզո» (1719) և «Մոլ Ֆլենդերս» (1722) վեպերը, Ալեքսանդր Պուշկինի «Կապիտանի աղջիկը» (1836), Անտոն Չեխովի «Անհայտ մարդու պատմությունը» (1893), Ումբերտո Էկոյի «Վարդի անունը» (1980) վեպը, Լև Տոլստոյի «Մանկություն, Պատանեկություն և Երիտասարդություն» իքնակենսագրականները (1852-1857), Իվան Բունինի «Արսենիևի կյանքը» (1933, 1938), Նիկոլայ Գոգոլի «Խելագարի օրագիր» նովելը, Միխայիլ Լերմոնտովի «Մեր ժամանակի հերոսը» վեպի մեծ մասը (1840), Իվան Տուրգենևի «Ավելորդ մարդու օրագիրը» նովելը (1849)), Ժան-Ժակ Ռուսոյի «Յուլիա կամ Նոր Էլոիզ» (1761) և Շոդերլո դը Լակլոյի «Վտանգավոր կապեր» (1782) նամակավեպերը, Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթեի «Երիտասարդ Վերթերի տառապանքները» (1774), Ֆեոդոր Դոստոևսկիի «Խեղճ մարդիկ» (1846),
Բանավոր՝ երբ սյուժեի շրջանակներում հեղինակը դիմում է հանդիսատեսին, ինչպես օրինակ Աբբա Պրևոյի «Մանոն Լեսկո» (1731) վեպում, Պրոսպեր Մերիմեի «Կարմեն» (1845) նովելում, Լև Տոլստոյի «Պարահանդեսից հետո» (1903, հրատարակվել է 1911 թվականին) պատմվածքը, ինչպես նաև «Կրեյցերի սոնատը» վեպը (1889, հրատարակվել է 1891 թվականին), կամ վերաբերում է հասցեատիրոջը, որը դուրս է սյուժեի շրջանակներից, ինչպես Ֆիլիպ Ռոթի «Դերձակի ցավը» (1969) վեպը,
Ներքին մենախոսություն, օրինակ Ֆեոդոր Դոստոևսկիի «Հեզաբարոն» (1876), Ալբեր Կամյուի «Օտարը» (1942), Հայնրիխ Բյոլի «Ծաղրածուի աչքերով» (1964), Ջոն Ափդայքի «Ֆերմա» (1965)։

Տեսակետի կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ պատմողը հանդիսանում է պատմության մի մասը, նա չի կարող իմանալ բոլոր իրադարձությունների մասին և չի կարող ցույց տալ այլ կերպարների «ներքինը»։ Այդ պատճառով, առաջին դեմքից պատմվածքները հաճախ օգտագործվում են դետեկտիվներում, որտեղ ընթերցողն ու պատմողը միասին բացահայտում են գործը։ Այս գեղարվեստական գրականության ավանդական մոտեցումը հանդիսանում է դետեկտիվի օգնականը, որը և հանդիսանում է պատմողը։ Վառ օրինակ է Սըր Արթուր Կոնան Դոյլի Շերլոք Հոլմսի մասին պատմող պատմվածքների հերոս Դոկտոր Վաթսոնը։

Բացի այդ՝ պատմողը կարող է նկարագրել պատմությունը հոգնակի թվով՝ օգտագործելով «մենք» դերանունը։ Պատմողը հանդիսանում է մարդկանց խմբի կամ զանգվածի մի մաս, որը գործում և ապրում է որպես մեկ ամբողջություն (այդպես օրինակ տեղի է ունենում Էրիխ Մարիա Ռեմարկի «Արևմտյան ճակատում նորություն չկա» (1929) վեպի որոշ գլուխներում, կամ Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի «Նահապետի աշունը» վեպի որոշ հատվածներում (1975)։ Հավաքական տեսակետը հազվադեպ է հանդիպում, սակայն պատմվածքի կերպարի կամ կերպարների վրա ուշադրություն գրավելու համար այն արդյունավետ կիրառվող է։

Պատմողները նաև կարող են մի քանիսը լինել, ինչպես օրինակ Միխայիլ Լերմոնտովի «Մեր ժամանակի հերոսը» վեպում, Ռյունոսկե Ակուտագավայի «Թավուտում» պատմվածքում («Ռասյոմոն» ֆիլմի գրական հիմքը) և Այրիս Մրդոքի «Սև արքայազնը» վեպը, որոնցում յուրաքանչյուր պատմող նույն իրադարձությունները նկարագրում է տարբեր տեսակետներից։

Պատմողը կարող է լինել գլխավոր հերոս կամ երկրորդական կերպար, վերջինս ուշադիր հետևում է գլխավոր հերոսին (օրինակ Էմիլի Բրոնտեի «Մոլեգին հողմերի դարավանդ» կամ Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդի «Մեծն Գեթսբին» վեպերում, որտեղ պատմողը երկրորդական կերպար է)։ Նրանք կարող են առանձնանալ որպես «հիմնական առաջին դեմքի» կամ «երկրորդական հերոսի դեմքի» տեսակետ։

Պատմվածքի բազմամակարդակ կառուցվածք ունեցող և շփոթեցնող օրինակներից մեկն է Ջոզեֆ Քոնրադի «Խավարի սիրտը» վիպակը, որն ունի կրկնակի կառուցվածք. որևէ պատմիչ առաջին դեմքով պատմություն է պատմում մեկ այլ հերոսի՝ Մարլոուին։ Բայց մեկ այլ կերպար՝ Կուրտցը, Մարլոուին երկար պատմություն է պատմել, սակայն այն ուղղակիորեն չի պատմել։

Հեղինակի դիրքորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին դեմքով պատմվածքում միշտ սուր դրվում է պատմողի և հեղինակի փոխհարաբերությունների հարցը։ Այս դիրքորոշումները կարող են բավականին մոտ լինել (բայց ոչ միանման) քնարական-խոստովանական և ինքնակենսագրական արձակում (Իվան Տուրգենևի «Որսորդի հիշատակարանը», Ալեքսանդր Գերցենի «Եղելություններ և խոհեր», Գայտո Գազդանովի «Երեկոն Քլերի հետ» (1930), Լուի-Ֆերդինանդ Սելինի «Ճամփորդություն գիշերից անդին» (1932) և «Պարտքով մահ» (1936), Իվան Բունինի «Արսենևի կյանքը», Հենրի Միլլերի «Խեցգետնի արևադարձը» (1934) և «Այծեղջյուրի արևադարձը» (1938), Էդուարդ Լիմոնովի «Ես եմ՝ Էդիչկան» (1976), Սերգեյ Դովլաթովի «Արգելոց» (1983), կամ հակառակը՝ կտրուկ փոխվում է այն դեպքում, եթե պատմվածքը պատմում է բացահայտ հակահերոսի դեմքից (Էնթոնի Բյորջեսսի «Լարովի նարինջ» (1962) վեպի Ալեքսը) կամ էլ մենք գործ ունենք «անվստահելի պատմիչի» հետ, ով ունակ չէ ադեկվատ ընկալել և նկարագրել գործողությունները (ինչպես օրինակ «Խելագարի օրագիր» վեպի խելագար Պոպրիշչինը կամ «Շառաչ և ցասում» վեպի Բենջին) կամ մտադրաբար մոլորեցնում է ընթերցողներին (Վլադիմիր Նաբոկովի «Լրտես» նովելի Սումրովը)։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

(ֆր.) Pierre Deshaies, Le Paysan parvenu comme roman a la premiere personne, [s.l. : s.n.], 1975 ;
(ֆր.) Beatrice Didier, La Voix de Marianne. Essai sur Marivaux, Paris: Corti, 1987, ISBN 2-7143-0229-7 ;
(ֆր.) Philippe Forest, Le Roman, le je, Nantes: Pleins feux, 2001, ISBN 2-912567-83-1 ;
R. A. Francis, The Abbe Prevost's first-person narrators, Oxford: Voltaire Foundation, 1993, ISBN 0-7294-0448-X ;
(ֆր.) Jean-Luc Jaccard, Manon Lescaut. Le Personage-romancier, Paris: Nizet, 1975, ISBN 2-7078-0450-9 ;
(ֆր.) Annick Jugan, Les Variations du recit dans La Vie de Marianne de Marivaux, Paris: Klincksieck, 1978, ISBN 2-252-02088-1 ;
Marie-Paule Laden, Self-Imitation in the Eighteenth-Century Novel, Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1987, ISBN 0-691-06705-8 ;
(ֆր.) Georges May, Le Dilemme du roman au XVIII^e siecle, 1715-1761, New Haven: Yale University Press, 1963 ;
(ֆր.) Ulla Musarra-Schroder, Le Roman-memories moderne : pour une typologie du recit a la premiere personne, precede d'un modele narratologique et d'une etude du roman-memoires traditionnel de Daniel Defoe a Gottfried Keller, Amsterdam: APA, Holland University Press, 1981, ISBN 90-302-1236-5 ;
(ֆր.) Vivienne Mylne, The Eighteenth-Century French Novel, Techniques of illusion, Cambridge: Cambridge University Press, 1965, ISBN 0-521-23864-1 ;
(ֆր.) Valerie Raoul, Le Journal fictif dans le roman francais, Paris: Presses universitaires de France, 1999, ISBN 2-13-049632-6 ;
(ֆր.) Michael Riffaterre, Essais de stylistique structurale, Paris: Flammarion, 1992, ISBN 2-08-210168-1 ;
(ֆր.) Jean Rousset, Forme et signification, Paris: Corti, 1962, ISBN 2-7143-0356-0 ;
(ֆր.) Jean Rousset, Narcisse romancier : essai sur la premiere personne dans le roman, Paris: J. Corti, 1986, ISBN 2-7143-0139-8 ;
(անգլ.) Showalter, Jr., The Evolution of the French Novel (1641–1782), Princeton, N. J. : Princeton University Press, 1972, ISBN 0-691-06229-3 ;
(անգլ.) Philip R. Stewart, Imitation and Illusion in the French Memoir-Novel, 1700-1750. The Art of Make-Believe, New Haven & London: Yale University Press, 1969, ISBN 0-300-01149-0 ;
(ֆր.) Jean Sgard, L’Abbe Prevost : Labyrinthes de la memoire, Paris: PUF, 1986, ISBN 2-13-039282-2 ;
(ֆր.) Loic Thommeret, La Memoire creatrice. Essai sur l'ecriture de soi au XVIII^e siecle, Paris: L'Harmattan, 2006, ISBN 978-2-296-00826-7 ;
(անգլ.) Martin Turnell, The Rise of the French novel, New York: New Directions, 1978, ISBN 0-241-10181-6 ;
(անգլ.) Ira O. Wade, The Structure and Form of the French Enlightenment, Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1977, ISBN 0-691-05256-5 ;
(անգլ.) Ian Watt, The Rise of the Novel, Berkeley & Los Angeles: University of California Press, 1965, ISBN 0-520-01317-4 ;
(անգլ.) Arnold L. Weinstein, Fictions of the self, 1550-1800, Princeton, N.J. : Princeton University Press, 1981, ISBN 0-691-06448-2 ;
(ֆր.) Agnes Jane Whitfield, La Problematique de la narration dans le roman quebecois a la premiere personne depuis 1960, Ottawa: The National Library of Canada, 1983, ISBN 0-315-08327-1.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 «Point of View». web.archive.org. 2017 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
↑ «First, Second, and Third Person in Writing». First, Second, and Third Person–Ways of Describing Points of View | Grammarly (անգլերեն). 2016 թ․ նոյեմբերի 23. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

http://www.cla.purdue.edu/english/theory/narratology/terms/firstperson.html — Terms Used by Narratology and Film Theory (Felluga, Dino. "Terms Used by Narratology and Film Theory." Introductory Guide to Critical Theory)

[Point_of_View-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 «Point of View». web.archive.org. 2017 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.

[2] «First, Second, and Third Person in Writing». First, Second, and Third Person–Ways of Describing Points of View | Grammarly (անգլերեն). 2016 թ․ նոյեմբերի 23. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.

[1]

[2]