Շվեդիա-ՆԱՏՕ հարաբերություններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շվեդիա-ՆԱՏՕ հարաբերություններ
ՆԱՏՕ և Շվեդիա

ՆԱՏՕ
Շվեդիա

Շվեդիա-ՆԱՏՕ հարաբերություններ, ՆԱՏՕ-ի երկկողմ հարաբերությունները Շվեդիայի Թագավորության հետ, որոնք բաղկացած են խաղաղության և համաշխարհային անվտանգության կառուցման համատեղ ջանքերից, օպերատիվ համատեղելիության ապահովումից, Շվեդիայի զինված ուժերի՝ ՆԱՏՕ-ի և այլ գործընկեր երկրների հետ բազմազգ խաղաղապահական գործողություններում համագործակցելու ունակության պահպանումից։ Շվեդիան Եվրամիության հինգ անդամներից մեկն է, որոնք ՆԱՏՕ-ի անդամ չեն։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1994 թվականի մայիսի 9-ին Շվեդիան միացել է «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ծրագրին[1]։ Ծրագրի նպատակն էր ՆԱՏՕ-ի և Եվրոպայի և նախկին Խորհրդային Միության այլ պետությունների միջև վստահության ամրապնդումը, ինչպես նաև ՆԱՏՕ-ի հետ գործընկեր երկրների համագործակցության բարելավումը։ 1997 թվականին Շվեդիան դարձավ Եվրաատլանտյան գործընկերության խորհրդի անդամ, քաղաքական երկխոսության ֆորում, որը լրացնում է գործնական համագործակցությունը «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ծրագրի շրջանակներում[2]։

1990-ականներին Շվեդիայի զինված ուժերը ընդլայնեցին ՆԱՏՕ-ի հետ աշխատելու իրենց հնարավորությունները՝ ընդունելով ՆԱՏՕ-ի ստանդարտները[2], այդ թվում՝ անգլերենը՝ ՆԱՏՕ-ի պաշտոնական լեզուն։

Շվեդիան մասնակցել է Բոսնիա և Հերցեգովինայում ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահ ուժերին (IFOR, 1996 թվականից՝ SFOR), զինծառայողներ է տրամադրում Կոսովոյում ՆԱՏՕ-ի ռազմական կոնտինգենտի համար (KFOR): Աֆղանստանում շվեդական զորախումբ կար ISAF-ի ուժերի կազմում և նրանց փոխարինած «Վճռական աջակցություն» օպերացիան[3]։ Շվեդիան մասնակցել է Լիբիայում ՆԱՏՕ-ի[2] և Իրաքում «Իսլամական պետության» դեմ գործողություններին[4]։

Շվեդիան միացել է ՆԱՏՕ-ի արագ արձագանքման ուժերին[2]։

Շվեդիան դարձել է ՆԱՏՕ-ի ընդլայնված հնարավորությունների ծրագրի գործընկերը, որը մեկնարկել է ի պատասխան 2014 թվականին Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցմանը[2]։

2022 թվականի փետրվարի 24-ին Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո Շվեդիան և Ֆինլանդիան ակտիվացրել են իրենց համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ։ Մայիսի 18-ին Շվեդիան և Ֆինլանդիան պաշտոնապես հայտ են ներկայացրել ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու համար։ Հուլիսի 5-ին ստորագրվել է ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի և Ֆինլանդիայի անդամակցության մասին արձանագրությունը[5]։ Շվեդիան կարող է ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալ այն բանից հետո, երբ ՆԱՏՕ-ի բոլոր երկրները վավերացնեն ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության մասին արձանագրությունը և այդ մասին տեղեկացնեն ԱՄՆ կառավարությանը, որը ՆԱՏՕ-ի ստեղծման մասին 1949 թվականի վաշինգտոնյան պայմանագրի ավանդապահն է[6]։ 2023 թվականի ապրիլի 10-ի դրությամբ ՆԱՏՕ-ի բոլոր երկրները, բացի Թուրքիայից և Հունգարիայից, վավերացրել են Շվեդիայի անդամակցությունը ՆԱՏՕ-ին։ Ֆինլանդիան ՆԱՏՕ-ին անդամակցել է 2023 թվականի ապրիլի 4-ին։

2023 թվականի հունվարի 21-ին Reuters-ը հայտնել էր Ստոկհոլմում հակաթուրքական ցույցերի մասին։ Դանիայի ուլտրաաջ քաղաքական HardLine կուսակցության առաջնորդ Ռասմուս Պոլուդանը Թուրքիայի դեսպանատան առջև այրել է Ղուրանը։ Հաղորդվում է, որ այդ ակցիան կազմակերպվել է Ruptly-ի նախկին լրագրող, կրեմլամետ ակտիվիստ Չանգ Ֆրիկի աջակցությամբ[7]։ Քաղաքում տեղի են ունեցել նաև առանձին բողոքի ակցիաներ՝ ի պաշտպանություն քրդերի և ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու Շվեդիայի հայտի դեմ։

Թուրքիայի ԱԳՆ-ն վճռականորեն դատապարտել է Ղուրանի այրմանն ուղղված ակցիան՝ այն անվանելով հակաիսլամական գործողություն և հարձակում Սուրբ գրքի վրա։ Թուրքիան հայտարարել է Շվեդիայի պաշտպանության նախարարի՝ Անկարա նախատեսված այցի չեղարկման մասին[8]։

Հունվարի 23-ին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել էր, որ Շվեդիան չպետք է Թուրքիայից աջակցություն սպասի ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու իր հայտին և Ստոկհոլմում տեղի ունեցած ակցիան անվանել է աստվածանարգություն, իսկ դրա կազմակերպիչներին՝ ահաբեկիչներ և իսլամի թշնամիներ[9]։

Վավերացման գործընթաց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

№ ՆԱՏՕ-ի անդամ պետություն Վավերացման ուժի մեջ մտնելու ամսաթիվը[10]
1 {{{2}}} Ալբանիա 2022 թվականի օգոստոսի 11
2 Բելգիա Բելգիա 2022 թվականի օգոստոսի 11
3  Բուլղարիա 2022 թվականի օգոստոսի 9
4 Մեծ Բրիտանիա Մեծ Բրիտանիա 2022 թվականի հուլիսի 8
5 {{{2}}} Հունգարիա
6 {{{2}}} Գերմանիա 2022 թվականի հուլիսի 20
7 {{{2}}} Հունաստան 2022 թվականի հոկտեմբերի 14
8 {{{2}}} Դանիա 2022 թվականի հուլիսի 5
9 Իսլանդիա Իսլանդիա 2022 թվականի հուլիսի 6
10 {{{2}}} Իսպանիա 2022 թվականի հոկտեմբերի 6
11 {{{2}}} Իտալիա 2022 թվականի օգոստոսի 17
12  Կանադա 2022 թվականի հուլիսի 5
13 {{{2}}} Լատվիա 2022 թվականի հուլիսի 22
14 Լիտվա Լիտվա 2022 թվականի օգոստոսի 4
15 {{{2}}} Լյուքսեմբուրգ 2022 թվականի օգոստոսի 9
№ ՆԱՏՕ-ի անդամ պետություն Վավերացման ուժի մեջ մտնելու ամսաթիվը[10]
16  Նիդերլանդներ 2022 թվականի հուլիսի 20
17 {{{2}}} Նորվեգիա 2022 թվականի հուլիսի 7
18  Լեհաստան 2022 թվականի օգոստոսի 3
19 {{{2}}} Պորտուգալիա 2022 թվականի հոկտեմբերի 11
20 {{{2}}} Ռումինիա 2022 թվականի օգոստոսի 22
21 {{{2}}} Հյուսիսային Մակեդոնիա 2022 թվականի օգոստոսի 22
22  Սլովակիա 2022 թվականի հոկտեմբերի 4
23 Սլովենիա Սլովենիա 2022 թվականի օգոստոսի 24
24 ԱՄՆ-ի դրոշը ԱՄՆ 2022 թվականի օգոստոսի 18
25 {{{2}}} Թուրքիա
26  Ֆինլանդիա 2023 թվականի ապրիլի 4
27 {{{2}}} Ֆրանսիա 2022 թվականի օգոստոսի 16
28 {{{2}}} Խորվաթիա 2022 թվականի օգոստոսի 25
29 {{{2}}} Չեռնոգորիա 2022 թվականի սեպտեմբերի 13
30  Չեխիա 2022 թվականի սեպտեմբերի 19
31 {{{2}}} Էստոնիա 2022 թվականի հուլիսի 22

Բնակչության աջակցությունը և պատերազմի ազդեցությունը Ուկրաինայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականին ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության գաղափարին աջակցում են զգալի թվով շվեդներ։ 2022 թվականի փետրվարին Novus հետազոտական ընկերության անցկացրած հարցման համաձայն՝ շվեդների 52 %-ը կողմ են Շվեդիայի անդամակցությանը ՆԱՏՕ-ին, իսկ 34 %-ը դեմ են։

Ուկրաինայի պատերազմը լուրջ գործոն դարձավ, որն ազդեց շվեդների կարծիքների վրա ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության վերաբերյալ։ Շատերը կարծում են, որ ՆԱՏՕ-ին անդամակցությունը Շվեդիային թույլ կտար իրեն ավելի պաշտպանված զգալ Ուկրաինայի հակամարտության ժամանակ և հետագա հակամարտություններում։ Միևնույն ժամանակ, Ուկրաինայի պատերազմը մտահոգություն է առաջացրել նաև հակամարտության հնարավոր սրման և Ռուսաստանի հետ հնարավոր առճակատման վերաբերյալ, ինչը կարող է լարվածություն առաջացնել Շվեդիայի և Ռուսաստանի միջև հարաբերություններում։

Գլխավոր դժվարություններից մեկը, որին Շվեդիան բախվում է ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հարցը քննարկելիս, Թուրքիայի վերաբերմունքն է ահաբեկչական կազմակերպության նկատմամբ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցություն, որը բազմիցս ահաբեկչական գործողություններ է իրականացրել Թուրքիայի տարածքում և որին ՆԱՏՕ-ի անդամների մեծամասնությունը համարում է ահաբեկչական կազմակերպություն։ Շվեդիան արդեն երկար ժամանակ է, ինչ աջակցում է քրդական համայնքին, ինչպես նաև ապաստան է տրամադրում Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության անդամներին և նրա աջակցությունը մտահոգություն է առաջացնում Թուրքիայի համար, որը ՆԱՏՕ-ի անդամ է։ Բացի այդ, Շվեդիան ապաստան է տրամադրում նաև Գյուլենի շարժում կազմակերպության անդամներին, որին Թուրքիան ահաբեկչական կազմակերպություն է համարում։ Դա բարդություններ է ստեղծում ՆԱՏՕ-ի հետ Շվեդիայի բանակցություններում և կարող է դժվարացնել Շվեդիայի անդամակցությունն այդ կազմակերպությանը։

Ընդհանուր առմամբ, ՆԱՏՕ-ին Շվեդիայի անդամակցության գաղափարին աջակցությունը բավականին բարձր է մնում 2022 թվականին, սակայն կան մի քանի բարդություններ, որոնք պետք է հաշվի առնել այս հարցը քննարկելիս։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Signatures of Partnership for Peace Framework Document»։ NATO։ 27 March 2020։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 мая 2012-ին։ Վերցված է 15 May 2022 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Как менялись позиции Швеции и Финляндии по вопросу о вступлении в НАТО»։ ТАСС։ 2022-05-18։ Վերցված է 2022-05-17 
  3. ↑ Воронов К. Миротворчество стран Северной Европы: ответы на вызовы // Мировая экономика и международные отношения. — 2011. — № 12. — С. 57-68. — doi:10.20542/0131-2227-2011-12-57-68
  4. ↑ «Iraq» (անգլերեն)։ Swedish Armed Forces։ 2020-04-20։ Վերցված է 2022-07-31 
  5. ↑ «Финляндия и Швеция подписали протоколы о вступлении в НАТО»։ ТАСС։ 2022-07-05։ Վերցված է 2022-07-06 
  6. ↑ «Страны НАТО официально пригласят Финляндию и Швецию в альянс 29 июня»։ ТАСС։ 2022-06-28։ Վերցված է 2022-07-25 
  7. ↑ Oliphant Roland (2023-01-26)։ «Kremlin-linked journalist organised Quran-burning at Turkish embassy in Stockholm»։ The Telegraph։ Վերցված է 2023-02-17 
  8. ↑ Reuters (2023-01-22)։ «Protests in Stockholm, including Koran-burning, draw condemnation from Turkey»։ Reuters։ Վերցված է 2023-01-24 
  9. ↑ Reuters (2023-01-23)։ «Erdogan to Sweden: Don't expect Turkish support for NATO bid after Stockholm protest»։ Reuters։ Վերցված է 2023-01-24 
  10. ↑ 10,0 10,1 «Protocol to the North Atlantic Treaty on the Accession of the Kingdom of Sweden» (անգլերեն)։ U.S. Department of State։ 2023-04-04։ Վերցված է 2023-07-11 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շվեդիա-ՆԱՏՕ_հարաբերություններ&oldid=8793064» էջից