Հիասթափություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հույզեր

Հիասթափություն[1], անբավականության զգացում, որը հետևում է ակնկալիքների[2] կամ հույսերի ձախողմանը[3]։ Ափսոսանքից այն տարբերվում է դրանով, որ ափսոսանք զգացող մարդը կենտրոնանում է առաջին հերթին անձնական ընտրության վրա, որը նպաստել է վատ արդյունքին[4], մինչդեռ հիասթափություն ունեցող մարդը կենտրոնանում է հենց արդյունքի վրա[5]։ Հիասթափությունը հոգեբանական սթրեսի աղբյուր է[6]։ Հիասթափության ուսումնասիրությունը, դրա պատճառները, հետևանքները և այն աստիճանը, որով անհատական որոշումները հիմնավորվում են դրանից խուսափելու ցանկությամբ, որոշումների վերլուծության ուսումնասիրության առարկա են[5][7], քանի որ հիասթափությունը, ափսոսանքի հետ մեկտեղ, որոշումների ընդունման մեջ ներգրավված երկու հիմնական հույզերից մեկն է[8]։

Հոգեբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուլիուս ԼեԲլան Ստյուարտի «Հիասթափություն» (անգլ.՝ Disappointment, 1882)

Հիասթափությունն ակնկալվող պարգևատրության հետ կապված սուբյեկտիվ արձագանքն է։ Հիասթափության վերականգնման ժամանակը կախված է հիասթափության ինտենսիվությունից, ինչպես նաև դա վերապրող մարդուց։ Ոմանց համար այն կարող է տևել մի քանի րոպե, իսկ մյուսների համար նույն հիասթափությունը կարող է տևել մի քանի օր։

Հիասթափությունը և դրան պատրաստվելու անկարողությունը նաև առաջադրվել են որպես լավատեսների իմունային համակարգի պատահական խանգարումների աղբյուր[9]։ Մինչ լավատեսներն ընդհանուր առմամբ առողջության ավելի բարձր ցուցանիշներ են ցուցադրում[10], նրանք կարող են ավելի ցածր իմունիտետ ունենալ, երբ երկարատև կամ անվերահսկելի սթրեսի տակ են գտնվում։ Այս ֆենոմենը հետազոտողները վերագրում են «հիասթափության էֆեկտին»[9]։ «Հիասթափության էֆեկտը» ենթադրում է, որ լավատեսները չեն օգտագործում «հուզական հանդարտեցումը» հիասթափությանը նախապատրաստվելու համար և, հետևաբար, դա զգալու դեպքում նրանք ավելի քիչ ունակ են հաղթահարել այն[10][11]։ Հիասթափության այս էֆեկտը վիճարկվել է 1990-ական թվականների կեսերին հետազոտող Սյուզան Սեգերստրյոմի կողմից, որն ինչպես միայնակ, այդպես էլ համաձայնությամբ հրապարակել է մի քանի հոդվածներ, որոնք գնահատում են դրա ճշմարտանմանությունը։ Նրա ուսումնասիրությունների արդյունքները ցույց են տալիս, որ հիասթափությունը հաղթահարելու անկարող լինելու փոխարեն լավատեսները, ամենայն հավանականությամբ, ակտիվորեն լուծելու են իրենց խնդիրները և արդյունքում իմունիտետի որոշակի փոխզիջում է լինելու[12]։

1994 թվականին հոգեթերապևտ Իան Քրեյբը հրատարակել է «Հիասթափության կարևորությունը» (անգլ.՝ The Importance of Disappointment) գիրքը, որում նա հենվել էր Մելանի Քլայնի և Զիգմունդ Ֆրոյդի աշխատությունների վրա՝ առաջ մղելով այն տեսությունը, որ հիասթափությունից խուսափելու՝ հատկապես թերապիայի մշակույթը, ապահովում է կյանքում կատարելության կեղծ սպասումներ և խանգարում մարդկանց հասնել առողջ ինքնագիտակցության[13]։ Քրեյբը բժշկական սխալների զոհերի երկու օրինակ է բերել` մարդկանց, որոնք ժամանակին դժբախտ պատահարները կընդունեին որպես կյանքի ուղի, և սիրելիի մահից հետո թախծից տառապող մարդկանց, որոնց, նրա խոսքով, տրամադրվում է վերականգնման փուլի կեղծ մոդել, որն ավելի շատ նախատեսված է ծանր կորուստ վերապրած թերապևտներին մխիթարելու համար, քան հենց զոհերին[14]։

Լականցիները մանկության հիասթափությունն անհրաժեշտ էին համարում մշակույթի խորհրդանշական աշխարհ մտնելու համար[15], իսկ հիասթափությունը հասուն տարիքում աշխարհի կողմից մեր պահանջների ֆրուստրացիան է[16], որպես այն բանի բացահայտման բանալին, թե ով ենք մենք իրականում[17]։

Տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիասթափության տեսությունը, որն առաջին անգամ առաջարկվել է 1980-ական թվականների կեսերին Դևիդ Է. Բելի կողմից և հետագա զարգացում է ստացել Գրեմ Լումսի և Ռոբերտ Սագդենի կողմից[18], պտտվում է այն գաղափարի շուրջ, որ ռիսկի մասին մտածող մարդիկ հիասթափվում են, երբ ռիսկի արդյունքը այնքան դրական չի գնահատվում, որքան ակնկալվող արդյունքը[19]։ Հիասթափության տեսությունն օգտագործվել է այնպիսի բազմազան որոշումների կայացման գործընթացների ուսումնասիրության ժամանակ, ինչպիսիք են հետադարձ ներգաղթը, հարկատուների պահանջների պահպանումը և հաճախորդների պատրաստակամությունը վճարելու համար[20]։ Դևվիդ Գիլը և Վիկտորիա Փրոուզը փորձարարական ապացույցներ են ներկայացրել[21], որ մարդիկ հակված են հիասթափություն են, երբ մրցում են[22]:

Ջոգեշ Չանդրա Սիլի «Անանուն՝ Կին սիրամարգի հետ» (անգլ.՝ Untitled - Woman with a peacock, 1919)

Հիասթափված մարդիկ կենտրոնանում են «աճող կոնտրփաստերի» վրա՝ այլընտրանքային արդյունքների, որոնք ավելի լավ կլինեին, քան դրանք, որոնք իսկապես ստացվել են, այն աստիճանի, որ նույնիսկ դրական արդյունքները կարող են հանգեցնել հիասթափության[23]։ Բելի կողմից ներկայացրած օրինակներից մեկը վերաբերում է վիճակախաղում $10,000.00-ի շահմանը։ Սա իրադարձություն, որը տեսականորեն ընկալվելու է ավելի դրական, եթե այդ գումարն իրենից ներկայացնում է վիճակախաղի ամենաբարձր հնարավոր շահումը, քան, եթե այն ներկայացնում է ամենացածրը[24]։ Որոշումների վերլուծաբանները ենթադրում են, որ մարդիկ կանխատեսում են հիասթափությունը և որոշումներ են կայացնում, որոնք ավելի քիչ հավանական է հանգեցնեն այդ զգացողության ապրմանը[18]։

Մինչդեռ հիասթափության տեսության վաղ զարգացնողները կենտրոնացած են եղել ակնկալվող արդյունքների վրա, ավելի ուշ ուսումնասիրությունները INSEAD-ից Ֆիլիպ Դելկյեի և Ալեսանդրա Սիլոյի կողմից կենտրոնացել են ավելի ուշ հիասթափության ազդեցության վրա, որն առաջանում է, երբ փաստացի արդյունքը սկսվում է որպես բացասական դիտարկվել հետագա զարգացման հիման վրա։ Օրինակ, եթե մարդը սպասվածից ավելի մեծ շահույթ է ստանում ֆոնդային շուկայում, նա կարող է ոգևորված լինել, մինչև որ մեկ շաբաթ անց չհայտնաբերի, որ կարող էր շատ ավելի մեծ շահույթ ստանալ, եթե վաճառելուց ևս մի քանի օր սպասեր[18]։ Հիասթափության այս փորձը կարող է ազդել հետագա վարքագծի վրա, և վերլուծաբանները պնդում են, որ նման փոփոխականների ներառումը հիասթափության տեսության մեջ կարող է բարելավել վարքագծային ֆինանսների ուսումնասիրությունը[18]։ Հիասթափությունը, ափսոսանքի հետ մեկտեղ, չափվում է հարցվողների ուղղակի հարցմամբ[25]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Էդուարդ Բագրատի Աղայան - հիասթափություն». www.nayiri.com. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 22-ին.
  2. ↑ Толковый словарь Ожегова. М.: Азбуковник, 1998.
  3. ↑ Разочарование // Толковый словарь Ушакова
  4. ↑ Lucas, Marijo (January 2004). «Existential Regret: A Crossroads of Existential Anxiety and Existential Guilt». Journal of Humanistic Psychology. 44 (1): 58–70. doi:10.1177/0022167803259752. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 15-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Bell, David E. (January 1985). «Putting a premium on regret». Management Science. 31 (1): 117–20. doi:10.1287/mnsc.31.1.117. JSTOR 2631680.
  6. ↑ Ma, Lybi. (March 29, 2004). Down But Not Out. Originally published in Psychology Today. Hosted with permission by medicinenet.com. Retrieved 22/02/08.
  7. ↑ Wilco, W. van Dijk, Marcel Zeelenberg and Joop van der Pligt (August 2003). «Blessed are those who expect nothing: Lowering expectations as a way of avoiding disappointment». Journal of Economic Psychology. 24 (4): 505–16. doi:10.1016/S0167-4870(02)00211-8.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)(չաշխատող հղում)
  8. ↑ Wilco W. van Dijk; Marcel Zeelenberg (December 2002). «Investigating the appraisal patterns of regret and disappointment». Motivation and Emotion. 26 (4): 321–31. doi:10.1023/A:1022823221146.
  9. ↑ 9,0 9,1 Schwartz, Todd. (Summer 2003) Positive thinking Արխիվացված Մարտ 7, 2008 Wayback Machine Chronicle, Lewis & Clark College. Retrieved 22/02/08.
  10. ↑ 10,0 10,1 Neimark, Jill. (May/Jun 2007) The optimism revolution Psychology Today. Retrieved 22 February 2008.
  11. ↑ Grohol, John M. (February 4, 2006) Is it best to expect the worst? Psychologists test long-held theory of emotional cushioning Արխիվացված 2015-11-22 Wayback Machine. psychcentral.com. Retrieved 22 February 2008.
  12. ↑ Segerstrom SC (September 2006). «How does optimism suppress immunity? Evaluation of three affective pathways». Health Psychol. 25 (5): 653–57. doi:10.1037/0278-6133.25.5.653. PMC 1613541. PMID 17014284.. See also Segerstrom SC (May 2005). «Optimism and immunity: do positive thoughts always lead to positive effects?». Brain Behav. Immun. 19 (3): 195–200. doi:10.1016/j.bbi.2004.08.003. PMC 1948078. PMID 15797306.
  13. ↑ Seale, Clive (2002). Media and Health. London: Sage Publications, Inc. էջեր 167, 242. ISBN 978-0-7619-4730-1.
  14. ↑ Seale, p. 167–168.
  15. ↑ W. Ver Eccke, Phenomenology and Lacan on Schizophrenia (2001) p. 181
  16. ↑ Фрустрация // Психологический словарь
  17. ↑ P Hill, Lacan for Beginners (London 1997) p. 68
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 "Disappointment Without Prior Expectation Cause and Affect" - Understanding emotion in decisions under risk Արխիվացված 2011-10-02 Wayback Machine INSEAD (2005). Retrieved 22/02/08.
  19. ↑ Delquié, Philippe; Alessandra Cillo (December 2006). «Disappointment without prior expectation: a unifying perspective on decision under risk». Journal of Risk and Uncertainty. 33 (3): 197–215. doi:10.1007/s11166-006-0499-4.
  20. ↑ See, for example, Why Do People Go Home Again? Disappointment Theory and Target Saving Theory Revisited Արխիվացված Ապրիլ 14, 2008 Wayback Machine, David Kelsey; Albert Schepanski (1991). «Regret and disappointment in taxpayer reporting decisions: An experimental study». Journal of Behavioral Decision Making. 4 (1): 33–53. doi:10.1002/bdm.3960040104. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. and Christian Homburg; Nicole Koschate; Wayne D. Hoyer (April 2005). «Do satisfied customers really pay more? A study of the relationship between customer satisfaction and willingness to pay» (PDF). Journal of Marketing. 69 (2): 84–96. doi:10.1509/jmkg.69.2.84.60760.
  21. ↑ Jianmin Jia; James S. Dyer; John C. Butler (January 2001). «Generalized disappointment models». Journal of Risk and Uncertainty. 59 (1): 59–78. and Gul, Faruk (May 1991). «A Theory of Disappointment Aversion». Econometrica. 59 (3): 667–86. doi:10.2307/2938223. JSTOR 2938223. For an alternate model of the Allais paradox, see The Allais Paradox at overcomingbias.com.
  22. ↑ Gill, David; Prowse, Victoria (2012). «A Structural Analysis of Disappointment Aversion in a Real Effort Competition» (PDF). The American Economic Review. 102 (1): 469–503. doi:10.1257/aer.102.1.469. JSTOR 41408781. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  23. ↑ Schwartz, Alan (2002). «Expected feelings about risky options». In Moore, Simon (ed.). Emotional Cognition: From Brain to Behavior (Advances in Consciousness Research, 44). John Benjamins Publishing Co. էջեր 183–96. ISBN 978-1-58811-224-8.
  24. ↑ Bell, David E. (Jan–Feb 1985). «Disappointment in Decision Making under Uncertainty». Operations Research. 33 (1): 1–27. doi:10.1287/opre.33.1.1. JSTOR 170863.
  25. ↑ Marcatto, Francesco; Donatella Ferrante (January 2008). «The Regret and Disappointment Scale: An instrument for assessing regret and disappointment in decision making». Judgment and Decision Making. 3 (1): 87–99.

Հետագա ընթերցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հիասթափություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4124841-7 · LCCN: sh85038287 · Microsoft: 2779628136
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հիասթափություն&oldid=9355290» էջից