Jump to content

Հայկական անուն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հայկական անուն, անձնանուններ և ազգանուններ՝ տարածված ամբողջ աշխարհի հայերի շրջանում։

Ըստ ծագման՝ անձնանունները բազմազան են։ Մեծ խումբ են կազմում վաղնջորեն հայերեն և ուրարտերեն (լեզուն գոյություն է ունեցել մինչև մ.թ.ա. 6-րդ դար) անուններ։ Դրանց մի մասը կապված է հեթանոսական հայ աստվածների և դիցաբանության հետ։

4-րդ դարի սկզբից քրիստոնեությունը դարձավ հայկական պետականության պաշտոնական կրոն, և առօրյա գործածության մեջ մտան հրեական և հունական ծագման աստվածաշնչյան անուններ։ Հայաստանի առաջին բաժանումից հետո՝ 4-7-րդ դարերում, երկրի մի մասը պատկանում էր Պարսկաստանին (Իրան), ինչի հետևանքով առաջացել են պարսկական (իրանական) ծագման անուններ։ 7-րդ դարում երկիրը հափշտակվել է արաբների կողմից, և արաբական որոշ անուններ գործածության մեջ են մտել հայերի շրջանում։ 11-րդ դարի սկզբից Հայաստան են ներխուժել թուրք-սելջուկ ցեղերը, և բնակչությունն ընդօրինակել է թուրքական անուններ։ 18-րդ դարի սկզբից Հայաստանը մտել է Ռուսական կայսրության կազմի մեջ, և Ռուսաստանում, իսկ ավելի ուշ՝ ԽՍՀՄ-ում, սկսել են գործածության մեջ մտնել տարածված անուններ։

19-րդ դարում հանդիպում են գրական ստեղծագործությունների և կինոարվեստի կերպարների անուններ՝ Համլետ, Օֆելյա։

Ըստ Հայաստանի ազգային վիճակագրական ծառայության՝ երկրում նորածիններին տրվող ամենատարածված անուններն են[1][2][3]

Հորիզոնական 2012 2013 2016 2019 2012 2 013 2016 2019
1 Միլենա Նարե Նարե Նարե Նարեկ Նարեկ Դավիթ Դավիթ
2 Մարիա Մանե Մարի Մարիա Գոռ Դավիթ Նարեկ Նարեկ
3 Մանե Անի, Աննա Մանե Մանե Հայկ Արման Ալեքս Հայկ
4 Անի Մարիամ Մարիա Մարի Ալեքս Արթուր Տիգրան Տիգրան
5 Էլեն Մերի Միլենա Արփի Էրիկ Սամվել Հայկ Մարկ
6 Անահիտ Միլենա - - Արման Գոռ - -
7 Մարիամ Լուսինե - - Սամվել Էրիկ - -
8 Աննա Էլեն - - Տիգրան Տիգրան - -
9 Մերի Հասմիկ - - Արամ - - -

2012 թվականից տևական ժամանակ Հայաստանում երեխաների ամենահանրահայտ անունները եղել են Միլենան և Նարեկը։

Վերջածանցներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից հայերեն ազգանունները սովորաբար ավարտվում են -յան վերջածանցով՝ ցույց տալով պատկանելությունը, և վերջինս ամենից հաճախ օգտագործվում է որպես հայրանուն[4]։ Շատ հազվադեպ այդ ազգանուններն առաջանում են որևէ որակի կամ հատկանիշի մատնանշումից։

Որոշ ազգանուններ ունեն -ունի վերջածանցը՝ իմաստով համանման -յան-ին[5], և վերաբերում են մ.թ.ա. առաջին հազարամյակի քաղաք-պետությունների հնագույն արիստոկրատական տոհմական անուններին (Արշակունիներ, Բագրատունիներ, Պահլավունիներ

-նց վերջածանցը՝ գրաբարյան սեռական հոլովի հոգնակի թվի վերջավորությունը, կարող է գործածվել ինչպես առանձին, այնպես էլ ավելանալ -յան-ին և -ունի-ին[6]։ Վերջածանցն արտահայտում է ծագման պատկանելությունը՝ սկսած նախահորից, որի անունը կարող է օգտագործվել որպես ազգանուն (Թոնունց)։ Այսպես, «Սարգսյան» ազգանունն արտահայտում է ամենամերձավոր բարեկամություն (դուստր կամ Սարգիս որդի). այս ձևը կիրառվել է մոտավորապես 18-րդ դարից, երբ Օսմանյան կայսրության կառավարությունն սկսել էր անցկացնել կանոնավոր մարդահամարներ։ Իր հերթին՝ «Սարգսյանց» ազգանունը ցույց է տալիս պատկանելություն Սարգսից առաջացող մի ամբողջ ցեղի։ Այս ձևը, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել է Արևելյան Հայաստանի ժամանակաշրջանում ավատատիրական հարաբերությունների հաստատման ժամանակ և համարվում էր արտոնյալ դասի պատկանելության նշան։

-յան-ից և ունի-ից առաջ գոյություն են ունեցել -լի և -ճի վերջածանցները, ինչը նշանակում է, որ ազգանունն առաջացել է մասնագիտության կամ աշխարհագրական անունից։

Անդրկովկասի՝ Ռուսական կայսրությանը անդամակցությունից հետո արևելահայերից շատերի ազգանունները ստացել են ռուսականացված տարբերակ և -ով ածանցով վերջ (Սարկիսով, Օգանեսով, Հարությունով և այլն)։

Որոշ սփյուռքահայեր հանել են վերջածանցները (Շառլ Ազնավուր և Էնդի Սերքիս

Ըստ ծագման՝ ազգանունների արմատները կարող են լինել․

Տեր նախամասնիկը նշանակում է քահանայի վերածել։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «Որոնք են ամենատարածված հայկական անունները». 2012 թ․ օգոստոսի 27.
  2. Официальная статистика самых популярных детских имен в Армении 2016
  3. В Армении назвали самые популярные имена, которые дают детям 2019
  4. J̌ahukyan, Geworg (1998) Hin hayereni verǰacancʿneri cagumə Древне-армянские суффиксы, Ереван: Anania Širakacʿi, стр. 5–48
  5. J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan История армянского языка, Ереван: Academy Press, стр. 441–442
  6. Seferian, Nareg (2011 թ․ հունվարի 27). «Seferian: What's in an Armenian Name?». Armenian Weekly. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 14-ին.
  7. «Sherlock Holmes of Armenian Surnames Shares His Detective Work» (անգլերեն). The Armenian Weekly. 2018 թ․ դեկտեմբերի 18. {{cite news}}: |first= missing |last= (օգնություն)