Արտաշես Կարինյան

Արտաշես Կարինյան հայ․՝ Արտաշես Բալասիի Կարինյան
Ծնվել է	հոկտեմբերի 30 (նոյեմբերի 11), 1886
Ծննդավայր	Balaxanı, Baku Uyezd, Բաքվի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	մայիսի 29, 1982(1982-05-29) (95 տարեկանում)
Մահվան վայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն  ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Կրթություն	Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ
Գիտական աստիճան	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ, գրականագետ, պատմաբան, խմբագիր և հեղափոխական
Աշխատավայր	Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիա
Քաղաքական կուսակցություն	ԽՄԿԿ
Պարգևներ և մրցանակներ	Լենինի շքանշան Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշան Հայկական ԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան «Աշխատանքային արիության համար» մեդալ և «Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ

Արտաշես Բալասիի Կարինյան (Գաբրիելյան) (հոկտեմբերի 30 (նոյեմբերի 11), 1886, Balaxanı, Baku Uyezd, Բաքվի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - մայիսի 29, 1982(1982-05-29), Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), խորհրդային կուսակցական ու պետական գործիչ, գրականագետ, պատմաբան։ ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1956), Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1976)։ ԽՄԿԿ անդամ 1907 թվականից։

Կենսագրություն

Սկսած 1905 թվականից, երբ դեռևս գիմնազիայի աշակերտ Կարինյանը մասնակցում էր Բաքվի բանվորական գործադուլներին ու աշակերտական շարժումներին և խմբագրում «Набат» հանդեսը, նրա գործունեությունն անխզելիորեն կապվում է Լենինյան բոլշևիկյան կուսակցության պատմության հետ։ 1906 թվականից նա հեղափոխական պայքարի ոլորտներում էր, իսկ 1907 թվականին ընդունվել է ՌՍԴԲ կուսակցության շարքերը։ 1910 թվականին ավարտել է Պետերբուրգի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը։ Հեղափոխական, կուսակցական աշխատանք է տարել Պետրոգրադում ու Բաքվում։ Մասնակցել է 1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությանը և սոցիալիստական հեղափոխության համար մղվող պայքարին։ 1918 թվականին՝ Բաքվի կոմունայի արդարադատության կոմիսար։ Այնուհետև աշխատել է Մոսկվայում հայկական գործերի կոմիսարիատում։ 1921 թվականին՝ ՀԻՍՀ արդարադատության ժողկոմ։ 1923-1924 թվականներին ՀՒՍՀ Կենտգործկոմի նախագահի տեղակալն էր, 1924-1928 թվականներին՝ նախագահը։ Հետագայում եղել է ՀամԿ(բ) կ Անդրերկրկոմի պատմության ինստիտուտի տնօրենի տեղակալ, ՀՍՍՀ լուսժողկոմի տեղակալ, ապա աշխատել ՀՍՍՀ ԳԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության և պատմության ինստիտուտներում։ 1956 թվականին ընտրվել է ՀՍՍՀ ԳԱ իսկական անդամ։ 1960-1963 թվականներին՝ ՀՍՍՀ ԳԱ հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար, 1963-1965 թվականներին՝ ակադեմիայի փոխպրեզիդենտի պաշտոնակատար։ Եղել է ՍՍՀՄ Մինիստրների խորհրդին առընթեր գրականության և արվեստի գծով Լենինյան մրցանակների կոմիտեի անդամ։

Աշխատություններ

1906 թվականից սկսած Կարինյանը հրապարակախոսական հոդվածներով հանդես է եկել բոլշևիկյան «Կայծ», «Պրավդա», «Պուտ պրավդի», «Բակինսկի ռաբոչի» պարբերականներում։ 1917 թվականին խմբագրել է Բաքվի սովետի «Տեղեկագիր»-1918-1919 թվականներին՝ Մոսկվայի «Կոմունիստ» և «Կարմիր դրոշակ» պարբերականները, 1929-1930 թվականներին՝ «Անդրկովկասի ժողովրդական տնտեսություն» ամսագիրը և «Նոր ուղի» հանդեսը։ 1906 թվականին լույս է տեսել նրա «Գրականություն և կյանք» գրքույկը, 1928 թվականին՝ «Դեմքեր և դեպքեր» աշխատությունը։

Հրապարակախոսական գործունեություն

1925 թվականին հրատարակվել է նրա «Իմպերիալիստական պատերազմը և Հայաստանը» հոդվածաշարը, որտեղ քննադատել է այսպես կոչված՝ արևմտյան իմպերիալիզմի դերը արևմտահայության ողբերգության մեջ։ 1926 թվականին տպագրված «Հայ ազգայնականների ուղին» ժողովածուում զետեղված հոդվածներով Ա. Կարինյանը պատասխանել է արտասահմանյան թերթերում հրապարակված այն հոդվածների հեղինակներին, որոնք արդարացնելով դաշնակցության քաղաքականությունը, փորձում էին նսեմացնել բոլշևիզմի դերը հայ ժողովրդի փրկության գործում։ 1928 թվականին Կարինայանը հրապարակում է «Նացիոնալիզմի «Նոր դիրքերը» բրոշյուրը, որտեղ զետեղված հոդվածներում քննարկվում էին այդ օրերի հրատապ քաղաքական հարցերը։

Գրականագիտական գործունեություն

Կարինյանը զբաղվել է 19-րդ դարի 60-ական թվականների հայ գրական-հասարակական մտքի հետազոտությամբ («Միքայել Նալբանդյանը և 19-րդ դարի 60-ական թվականների ռուս առաջավոր գործիչները», 1949), հայ պարբերական մամուլի պատմությամբ։ Գրականության խնդիրներին են նվիրված «Գրական արձագանքներ» (1955), «Դրական-քննադատական հոդվածներ» (1962), «Հովհաննես Թումանյան» (1971), «Եղիշե Չարենց» (1972) աշխատությունները։ Հայ ժողովրդի պատմության նոր ու նորագույն շրջանների և Հայաստանի կոմկուսի պատմության հարցերն են քննարկված Կարինյանի «Իմպերիալիստական պատերազմը և Հայաստանը» (1924), «Ստեփան Շահումյան» (1925), «Հեղափոխական և ազգային շարժումները Անդրկովկասում 1905 թվականին» (1927) աշխատություններում։ Կարինյանը անդրադարձել է ռուս, և եվրոպական դասական ու ժամանակակից գրականությանը, ուսումնասիրություններ է նվիրել Ա. Չեխովի, Մ. Գորկու, Տ. Շևչենկոյի ստեղծագործություններին։ Արտաշես Կարինյանն առանձին ակնարկներ է նվիրել Աբովյանի, Շիրվանզադեի, Չարենցի, Տերյանի, Արազու ստեղծագործություններին։ Քաջածանոթ սովետական երկրի բազմազգ ժողովուրդների և եվրոպական երկրների գրականությանն ու մշակույթին, Կարինյանը նույն խորությամբ է գրել Ա. Ռադիշչևի և Տ. Շևչենկոյի, Բայրոնի և Ստենդալի, Ռ. Ռոլանի ստեղծագործության մասին։ Սակայն նրան հավասարաչափ հոգեհարազատ են եղել նաև Պուշկինի պոեզիան և Գոգոլի արձակը, Նեկրասովի և Չեխովի, Գորկու և Չուկովսկու ստեղծած համամարդկային արժեքները։

Պարգևատրվել է Լենինի և Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշաններով:

Ա. Կարինյանի երկերի մատենագրություն

«Ակնարկներ հայ պարբերական մամուլի պատմության» 1-2 հատորներ, 1956, 1960, «Հայաստանի ապագան» (1919), «Ալ. Մարտունի-Մյասնիկյան» (1925), «Հայ ազգայնականների ուղին» (1926), «Դեմքեր և դեպքեր», (1928), «Միքայել Նալբանդյան» (1928), «Դաշնակցությունը և իր զինակիցները» (1931), «Անտոն Չեխով» (1954), «Գրական արձագանքներ» (1955), «Գրական-քննադատական հոդվածներ» (1962), «Հովհաննես Թումանյան» (1971), «Եղիշե Չարենց» (1972), «Մամուրյանը մշակույթի պատմության մասին» (1973), «Ժողովուրդների եղբայրության դրոշի ներքո» (1976) և այլ աշխատություններ։

• Գրականություն և կյանք, Բաքու, 1906, 13 էջ:
• Կովկասյան պրոլետարիատի պատմությունից: Կազի Մամեդ և Ազիզբեկով, Մոսկվա, Հայպետհրատ, 1919, 36 էջ:
• Կովկասյան պրոլետարիատի պատմությունից: Ալյոշա Ջափարիձե, Մոսկվա, 1919, 40 էջ:
• Հայաստանի ապագան, Մոսկվա, 1919, 36 էջ:
• «Հին» և «նոր» գեղարվեստը, Մոսկվա, 1920, 54 էջ:
• Օսկար Ուայլդի «Հեքիաթները», Մոսկվա, 1920, 18 էջ:
• Նավթը և «Հայկական հարցը», Մոսկվա, 1922, 40 էջ:
• Քաղաքացիական պատերազմը Հայաստանում և նրա դրդապատճառները, Երևան, 1922, 14 էջ:
• Իմպերիալիստական պատերազմը և Հայաստանը (փաստեր, դակումենտներ), Երևան, 1924, 60 էջ:
• Իմպերիալիստական պատերազմը և Հայաստանը, Աթենք, 1925:
• Թեոֆիլ Ստեյնլեն, Մոսկվա, Պետհրատ, 1925, 15 էջ:
• Լենինը և պետությունը, Մոսկվա, 1925, 17 էջ:
• Ստեփան Շահումյան, 1878-1918 (կյանքը և գործունեությունը), Մոսկվա, 1925, 71 էջ:
• Դաշնակցությունը փաստերի դեմ, Թիֆլիս, տպարան «Զարյա Վոստոկա»-ի, 1926, 88 էջ:
• «Խենթը» և «Աբեղան»: Ռուսահայ գրականության և ռուսահայ մտավերականությունը, ռեֆերատ կարդացված Լենինգրադում 1925 թվականին, Փարիզ, 1926, 50 էջ:
• Հայ ազգայնամոլների ուղին, Մոսկվա, ՀՍԽՀ պետհրատ, 1926, 248 էջ:
• Հեղափոխական և ազգային շարժումները Անդրկովկասում 1905 թվականին, Մոսկվա, ԽՍՀՄ ժող. կենտր. հրատ., 1927, 104 էջ:
• Դեմքեր և դեպքեր (քննական ակնարկներ), Երևան, Պետհրատ, 1928, 267 էջ:
• Նավթը և «Հայկական հարցը», Մոսկվա, ՀՍԽՀ մշակույթի տուն, 1929, 40 էջ:
• Նացիոնալիզմի «նոր դիրքերը», Մոսկվա, ՀՍԽՀ պետհրատ, 1929, 64 էջ:
• Դաշնակցությունը և իր զինակիցները, Ե., Պետհրատ, 1932, 170 էջ:
• Երկերի ժողովածու, հ. 1, Երևան, Պետհրատ, 1934, 452 էջ:
• Գրական-բանասիրական հետախուզումներ, գիրք 1 (գրքի մեջ տեղ է գտել Ա. Կարինյանի «Սոցիալական պայքարի արձագանքները հին հայ գրականության մեջ» գործը), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1946, 374 էջ:
• Միքայել Նալբանդյանը և 19-րդ դարի 60-ական թվականների ռուս առաջավոր գործիչները, Երևան, 1949, 38 էջ:
• Անտոն Չեխով, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1954, 86 էջ:
• Գրական արձագանքներ (գրական-քննադատական ակնարկներ), Երևան, Հայպետհրատ, 1955, 244 էջ:
• Ակնարկներ հայ պարբերական մամուլի պատմության, հ. 1, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1956, 499 էջ:
• Ակնարկներ հայ պարբերական մամուլի պատմության, հ. 2, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1960, 635 էջ:
• Գրական-քննադատական հոդվածներ, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1962, 322 էջ:
• Հովհաննես Թումանյան (հուշեր, հոդվածներ), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1971, 93 էջ:
• Եղիշե Չարենց (հոդվածներ և հուշեր), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1972, 96 էջ:
• Մ. Մամուրյանը մշակույթի պատմության մասին, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1973, 64 էջ:
• Ժողովուրդների եղբայրության դրոշի ներքո (գրական-քննադատական, գիտական-հրապարակախոսական հոդվածներ), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1976, 584 էջ:
• Միքայել Նալբանդյանը և 19-րդ դարի 60-ական թվականների ռուս առաջավոր գործիչները (հոդվածներ), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ, 1979, 119 էջ:
• Մեծ հումանիստ գրող Հակոբ Հակոբյանը, Երևան, «Գիտելիք», 1980, 20 էջ:

Գրականություն

• Մ. Մխիթարյան «Արտաշես Կարինյան» (Ծննդյան 90-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես №1, 1976, էջ 231-236

Արտաքին հղումներ

• Значение слова "Каринян Арташес Баласиевич" в Большой Советской Энциклопедии
• Каринян (Габриелян) Арташес Балашевич
• Խ. Հ. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ «ԱՐՏԱՇԵՍ ԿԱՐԻՆՅԱՆ»

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 528)։