Ալեքսեյ Նավալնի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ալեքսեյ Նավալնի
Алексей Навальный
«Ապագայի Ռուսաստան» կուսակցության առաջնորդ
 2018-այժմ
Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի հիմնադիր
2011 - 2020
 
Կուսակցություն՝
  • Պրոգրես (2013–18)
  • Յաբլոկո (2000–07)
Կրթություն՝ ՌԴ կառավարությանը կից ֆինանսական համալսարան (2001)[1], Եյլի համալսարան (2010)[2], Մոսկվայի ժողովուրդների բարեկամության համալսարան (1998)[3] և Եյլի համալսարանի համաշխարհային կրթաթոշակային ծրագիր
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, փաստաբան և ակտիվիստ
Ազգություն ռուս և Ukrainians in Russia?
Դավանանք ուղղափառություն[4]
Ծննդյան օր հունիսի 4, 1976(1976-06-04)[5]
Ծննդավայր Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Բուտին, Օդինցովսկի շրջան, Մոսկվայի Մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Վախճանի օր փետրվարի 16, 2024(2024-02-16)[6][7][8][…] (47 տարեկան)
Վախճանի վայր Յամալ-Նենեցյան ինքնավար օկրուգի թիվ 3 ուղղիչ գաղութ, Յամալ-Նենեցյան ինքնավար օկրուգ[6]
Թաղված Borisovskoye Cemetery[9][10][11]
Քաղաքացիություն  ԽՍՀՄ և  Ռուսաստան[12]
Հայր Anatoly Navalny?[13]
Մայր Lyudmila Navalnaya?[13]
Ամուսին Յուլիա Նավալնայա
(2000-այժմ)
Զավակներ 2[14]
 
Կայք՝ navalny.com
 
Ինքնագիր
 
Պարգևներ

Ալեքսեյ Անատոլևիչ Նավալնի (ռուս.՝ Алексей Анатольевич Навальный, հունիսի 4, 1976(1976-06-04)[5], Բուտին, Մոսկվայի մարզ, Ռուսաստան[28] - փետրվարի 16, 2024(2024-02-16)[6][7][8][…], Յամալ-Նենեցյան ինքնավար օկրուգի թիվ 3 ուղղիչ գաղութ, Յամալ-Նենեցյան ինքնավար օկրուգ[6][29][30]), ռուս ընդդիմադիր առաջնորդ[31][32][33], իրավաբան, քաղաքական[34] և հասարակական գործիչ[35], որը հայտնի է դարձել Ռուսաստանում կոռուպցիայի վերաբերյալ իր հետաքննություններով։ Ներկայանում է որպես Վլադիմիր Պուտինի գլխավորած Ռուսաստանի ղեկավարության գլխավոր ընդդիմախոս[36][37]։ «Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամ»-ի հիմնադիրն է, որը միավորում է «Խելացի քվեարկություն», «Նավալնիի արհմիություն», «Ռոսպիլ», «Ռոսժկհ», «Ռոսյամա», «Ռոսվիբորներ» և «Ճշմարտության բարի մեքենա» քույր նախագծերը։

«Ալեքսեյ Նավալնի»[38] և «Նավալնի LIVE»[39] (4,17 և 2,02 միլիոն բաժանորդ համապատասխանաբար) յութուբյան հայտնի ալիքների հեղինակն է[40]։

Մոսկվայի քաղաքապետի ընտրություններում զբաղեցրել է երկրորդ տեղը, ստացել է ընտրողների ձայների 27,24 %-ը՝ զիջելով Սերգեյ Սոբյանինին[41]։ 2013 թվականի նոյեմբերից գլխավորում է «Ապագայի Ռուսաստան» քաղաքական կուսակցության կենտրոնական խորհուրդը[42]։ 2016 թվականի դեկտեմբերին հայտարարել էր Ռուսաստանի նախագահի ընտրություններին մասնակցելու մտադրության մասին, որոնք տեղի են ունեցել 2018 թվականի մարտին։ «Վեդոմոստի»-ի խմբագրության կարծիքով Նավալնին փաստացի միակ քաղաքական գործիչն է, որը լիարժեք ընտրարշավ է անցկացրել 2017 թվականին, սակայն 2017 թվականի դեկտեմբերի 25-ին ԿԸՀ-ն նրան մերժել է գրանցվել «Կիրովլեսի» գործով չփակված դատվածության պատճառով[43][44]։

2010 թվականի սկզբից համարվում է մեղադրյալ, պատասխանող և վկա մի շարք քրեական, վարչական, քաղաքացիական և արբիտրաժային գործերով, որոնք Նավալնին և նրա կողմնակիցները համարում են քաղաքական դրդապատճառներ։ Դրանցից առավել ռեզոնանսային են «Կիրովլեսի» գործն ու «Իվ Ռոշեի գործը»։ Երկու գործերով էլ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը վճիռ է կայացրել օգուտ Նավալնու։ Նավալնին ՄԻԵԴ-ում շահել է 6 բողոք Ռուսաստանի իշխանությունների դեմ՝ ընդհանուր 225 հազար եվրոյի չափով[45]։

2009 թվականին Նավալնին «Վեդոմոստի» թերթի կողմից ճանաչվել է «Տարվա մարդ»։ 2012 թվականին նա Time ամսագրի կողմից ներառվել է աշխարհի 100 ամենաազդեցիկ մարդկանց ցանկում, իսկ 2017 թվականի հունիսին՝ համացանցի 25 ամենաազդեցիկ մարդկանց ցանկում։ 2017 և 2019 թվականներին ըստ «Վեդոմոստի»-ի ընտրվել է տարվա քաղաքական գործիչ։ «Ռոմիր» հետազոտական կենտրոնի տվյալներով՝ 2020 թվականի աշնանը ռուսաստանցիների վստահության վարկանիշում զբաղեցրել է 4-րդ տեղը՝ կես տարվա ընթացքում բարձրանալով 19-րդ հորիզոնականից[46][47]։ 2020 թվականին առաջադրվել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի։

2020 թվականի օգոստոսի 20-ին թունավորման հետևանքով ընկել է կոմայի մեջ։ Օգոստոսի 22-ից սեպտեմբերի 22-ը բուժվում էր Բեռլինի «Շարիտե» հոսպիտալում, դուրս գրվելուց հետո վերականգնում է անցնում Գերմանիայում, մտադիր է վերադառնալ Ռուսաստան։ ՔԶԱԿ-ի տվյալներով նա թունավորվել է «Նովիչոկ» խմբի մարտական թունավոր նյութից։ Նավալնու թունավորումը միջազգային արձագանք է առաջացրել։ Եվրամիությունը և Մեծ Բրիտանիան վեց բարձրաստիճան ռուս պաշտոնյաների և պետական պաշտոնյաների են նշել, որպես քիմիական զենքի օգնությամբ Նավալնիի դեմ մահափորձին մասնակից և պատժամիջոցներ են սահմանել նրանց դեմ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսեյ Նավալնին ծնվել է 1976 թվականի հունիսի 4-ին՝ Մոսկվայի մարզի Օդինցովի շրջանի Բուտինսկի ռազմական ավանում։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսեյը կնոջ՝ Յուլիայի հետ

Նավալնիի ծնողները Օդինցովյան շրջանից են[48]։ Հայրը՝ Անատոլի Իվանովիչ Նավալնին (ծնվել է 1947 թվականի հունվարի 28-ին) ծնվել և ավարտել է Զալեսյեի դպրոցը (նախկինում Չեռնոբիլի շրջան, այժմ Իվանկովսկի շրջան և Կիևի շրջան), Կիևի կապի ռազմական ուսումնարանի ավարտից հետո աշխատել է Մոսկվայում։ Պապը՝ Իվան Տարասովիչը, ատաղձագործ էր և գրեթե ամբողջ կյանքում, ինչպես նրա կինը՝ Տատյանա Դանիլովնան աշխատել է տեղական կոլտնտեսությունում[49]։

Մայրը՝ Լյուդմիլա Իվանովնան (ծնվել է 1954 թվականի ապրիլի 4-ին), որը Մոսկվայի մարզի Զելենոգրադ քաղաքից է, սովորել է Մոսկվայի Սերգո Օրջոնիկիձեի անվան կառավարման ինստիտուտում, Զելենոգրադի միկրոպրիբորովի ԳՀԻ-ում աշխատել է որպես լաբորանտ, 1975 թվականին ամուսնացել է Անատոլի Իվանովիչ Նավալնիի հետ, ինստիտուտն ավարտելուց հետո աշխատել է որպես տնտեսագետ, 1987 թվականից՝ տնտեսագիտության գծով փոխտնօրեն է[50]։

Եղբայրը՝ Օլեգ Անատոլիի Նավալնին (ծնվել է 1983 թվականի ապրիլի 9-ի), մինչև 2013 թվականի մայիսը եղել է «ավտոմատ տեսակավորման կենտրոններ» ընկերության փոխտնօրեն, «Ռուսաստանի Փոստ» մասնաճյուղի և EMS Russian Post էքսպրես առաքման ընկերության տնօրենի առաջին տեղակալ[51]։

Կինը՝ Յուլիա Բորիսովնա Նավալնայան, տնտեսագետ է։ Ունեն երկու երեխա՝ դուստրը՝ Դարան (ծնվել է 2001 թվականին, 2019 թվականից Ստենֆորդի համալսարանի ուսանողուհի է[52]) և որդին Զախարը (ծնվել է 2008 թվականին)։

2013 թվականին ուկրաինական «Ինտեր» հեռուստաալիքի եթերում Նավալնին ասել էր, որ կիսով չափ ռուս է, կիսով չափ՝ ուկրաինացի՝ նշելով, որ «հավանաբար ավելի շատ ուկրաինացի, ինչ-որ արմատներով և գենետիկայով պայմանավորված»։ Այդ ժամանակ էլ քաղաքական գործիչը հայտնել էր, որ իր հարազատների մեծ մասն ապրում է Ուկրաինայում։ Մինչև 1986 թվականը նրանք բոլորը բնակվել են Կիևի մարզում, որտեղ ամեն ամառ անցկացրել է նաև Նավալնին, բայց Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ի վթարից հետո նրա հարազատների մի մասը տեղափոխվել է Ուկրաինայի այլ շրջաններ[53]։ Նրա հորեղբոր խոսքով՝ Նավալնու ազգականների կեսից ավելին բնակվում է Զալեսիայում և Պերեյասլավ-Խմելնիցկում։

2015 թվականի դրությամբ Նավալնին բնակվում էր Մոսկվայի Մարյինո շրջանում[54]։

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1993 թվականին 17 տարեկան հասակում Նավալնին ավարել է Ալաբինի միջնակարգ դպրոցը Մերձմոսկովյան Տարասկովո գյուղի մերձակայքում գտնվող Կալինինեց ռազմական ավանում։

1998 թվականին, 22 տարեկանում, ավարտել է Ռուսաստանի ժողովուրդների բարեկամության համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետը։ Հաջորդ տարի հեռակա ընդունվել է Ռուսաստանի Դաշնության կառավարությանն առընթեր Ֆինանսական ակադեմիայի ֆինանսների և վարկի ֆակուլտետը, որն ավարտել է 2001 թվականին։

2010 թվականին Գարի Կասպարովի, Եվգենյա Ալբացի, Սերգեյ Գուրիևի և Օլեգ Ցիվինսկու խորհրդով կիսամյակային ուսուցում է անցել Յեյլի համալսարանում «Yale World Fellows» ծրագրով։

Աշխատանք բիզնեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Կոբյակովյան լոզոպլետենիայի ֆաբրիկա»[55][56] (Մոսկվայի մարզի Օդինցովոյի շրջանում) ընտանեկան ձեռնարկությունում 25 % հավասար մասնաբաժին ուներ հոր, մոր և եղբոր հետ։ Ավելի ուշ ընկերության բաժնեմասից զրկվել է[57]։ Մի ժամանակ աշխատել է «Աէրոֆլոտ» բանկում[58]։

1997 թվականին (21 տարեկան հասակում, դեռ լինելով ուսանող) հիմնադրել է «Նեսնա» ՍՊԸ-ն, Ընկերության գործունեության հիմնական տեսակն են հանդիսացել վարսահարդարման ծառայությունները։ Որոշ ժամանակ «Նեսնան» հանձնել է «զրոյական» հաշվեկշիռները, իսկ հետո վաճառել է ընկերությւոնը։

Այդ ժամանակ էլ՝ 1997 թվականին ստեղծել է ևս մեկ ընկերություն՝ «Ալեկտ» ՍՊԸ-ն։ 1998-2005 թվականներին զբաղեցրել է այդ ընկերությունում իրավաբանական հարցերով տնօրենի տեղակալի պաշտոնը։ 2007 թվականի դումայի ընտրություններում «Ալեկտ» ընկերությունը եղել է աջ ուժերի միություն կուսակցության գովազդ տեղադրելու գործակալը։ 2011 թվականի դրությամբ «Ալեկտ» ՍՊԸ-ն գտնվում էր լուծարման փուլում[58][59][60][61]։

1998-1999 թվականներին աշխատել է Շալվա Չիգիրինսկու «Ստ-Գրուպ» ընկերությունում։

2000 թվականին իրավաբանական ֆակուլտետի ընկերների հետ բացել է «Ն. Ն. Սեքյուրիթիզ» ընկերությունը։ Նավալնին այդ ընկերության բաժնետոմսերի 35 %-ի սեփականատերն էր և զբաղեցնում էր գլխավոր հաշվապահի պաշտոնը։ «Ն. Ն. Սեքյուրիտիզը» բորսայում արժեթղթեր է վաճառել, արդյունքում այդ ընկերությունը սնանկացել է։ Նավալնիի խոսքով բորսայում խաղալիս նա պարտվել է «այն քիչ գումարները», որոնք ունեցել է[62]։

2001 թվականին Նավալնին հանդես է եկել որպես «եվրասիական տրանսպորտային համակարգեր» ՍՊԸ-ի համահիմնադիր։

2006 թվականին եղել է «Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանում «քաղաքաշինական խրոնիկա» ծրագրի վարողը[63]։

2009 թվականին Նավալնին որակավորման քննություն է հանձնել Կիրովի մարզի փաստաբանական պալատում։ 2010 թվականին Նավալնին տեղափոխվել է Մոսկվայի քաղաքային փաստաբանական պալատ։ Համաձայն բանկի կողմից արբիտրաժային դատարանների վճիռների՝ իր իրավաբանական պրակտիկայում մասնակցել է 11 գործերի արբիտրաժային դատարաններում, ընդ որում դրանցից միայն երկուսում անձամբ, իսկ մնացած դեպքերում նրա անունից հանդես են եկել նրա ներկայացուցիչներ Դ. Վ. Վոլովը, Ա. Վ. Գլուշենկովը և Վ. Դ. Կոբզևը։

2009 թվականին Նավալնին հիմնադրել է «Նավալնի և գործընկերներ» ՍՊԸ-ն, 2010 թվականին այդ ընկերությունը լուծարվել է։

Առաջին հաճախորդներից մեկը դարձել է նրա ընտանեկան Կոբյակովյան ֆաբրիկան (Նավալնիի եղբայրը և ծնողները), որի հետ աշխատելու համար նա «Վեդոմոստի» թերթի տվյալներով, 2010 թվականին ստացել է 750 000 ռուբլի։

2011 թվականի նոյեմբերին «ժամանակակից Ռուսաստանի ամերիկյան ինստիտուտի» գործադիր տնօրեն և ՅՈՒԿՕՍ-ի նախկին փաստաբան Պավել Իվլևը Նավալնիին վարձել էր իրավաբանական ծառայություններ մատուցելու համար՝ ամսական 10 հազար դոլար վճարելով նրան։

2012 թվականի փետրվարին Ազգային պահուստային բանկը (ԱՌՆ) Ալեքսանդր Լեբեդևին («Աէրոֆլոտ» ընկերության 15 %-ի սեփականատերն է) Նավալնիին առաջադրել էր «Աէրոֆլոտի» տնօրենների խորհրդի թեկնածու։ Նավալնին համաձայնել է տնօրեն դառնալ՝ հայտարարելով, որ եթե իրեն ընտրեն, նա կկենտրոնանա կորպորատիվ կառավարման և հակակոռուպցիոն գործունեության վրա[64][65]։ 2012 թվականի հունիսի 25-ին Նավալնին բաժնետերերի տարեկան ժողովի որոշման համաձայն ընդգրկվել է «Աէրոֆլոտի» տնօրենների խորհրդում։ Նավալնիի օգտին տրվել է 787 միլիոն ձայն, ինչը 12,1 միլիարդ ձայների ընդհանուր քանակի դեպքում կազմում է 6,5 % (ԺՀԿ-ի և մի շարք այլ մինորիտիաների ձայները)[65][66]։ Նավալնին ընդգրկվել է «Աերոֆլոտի» տնօրենների խորհրդի կադրերի և պարգևների կոմիտեի կազմում[67]։ 2013 թվականի փետրվարին հաղորդվել էր, որ Նավալնին «Աէրոֆլոտի» տնօրենների խորհրդի նոր կազմի թեկնածու չի առաջադրվել[68]։

2013 թվականի նոյեմբերի 16-ին «Կիրովլեսի» գործով դատավճռի օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո Մոսկվայի Փաստաբանական պալատը Նավալնիին զրկել է փաստաբանի կարգավիճակից[69]։

Քաղաքական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին հիմնադրել և եղել է «Մոսկվացիների պաշտպանության կոմիտեի»՝ կոռուպցիայի հակառակորդների համաքաղաքային շարժման ղեկավարներից մեկը։

Ալեքսեյ Նավալնին 2006 թվականին

2005 թվականին Մարիա Գայդարի, Նատալյա Մորարի և այլոց հետ միասին կանգնել է «Այո» երիտասարդական շարժման կողքին։ Համակարգել է «Ոստիկանը ժողովրդի հետ» նախագիծը։

2006 թվականից «Քաղաքական բանավեճ» նախագծի համակարգողն է և նրա հեռուստատեսային «Մարտական ակումբի» (ՀՎԿ, 2007) գլխավոր խմբագիրը։ Որպես «քաղաքական բանավեճերի» հաղորդավար՝ անմիջականորեն մասնակցել է Մարիա Գայդարի և Էդուարդ Բագիրովի, ինչպես նաև Մաքսիմ Կոնոնենկոյի և Յուլիա Լատինինայի բանավեճերի ժամանակ տեղի ունեցած միջադեպերին, որոնք լայնորեն լուսաբանվել են մամուլում։

2007 թվականի հունիսի 23-ին դարձել է «Ժողովուրդ» շարժման համահիմնադիրներից մեկը։ 2008 թվականին հիմնադրել է «Մինորիտար բաժնետերերի միություն» հասարակական կազմակերպությունը, որը զբաղվում է մասնավոր ներդրողների իրավունքների պաշտպանությամբ։ Ակտիվորեն աշխատում է բնական մենաշնորհների ծախսերի թափանցիկության բարձրացման խնդրի վրա։

2009 թվականին եղել է Կիրովի մարզի նահանգապետի  խորհրդականը։ 2009 թվականին հանդես է եկել որպես Կիրովի մարզի նահանգապետի նախաձեռնությունների աջակցության հիմնադրամի համահիմնադիր։

«Յաբլոկո» կուսակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2000 թվականին անդամակցել է Ռուսաստանի Միացյալ Դեմոկրատական «Յաբլոկո» կուսակցությանը[70], եղել է այդ կուսակցության դաշնային քաղաքական խորհրդի անդամ։ 2002 թվականին ընտրվել է «Յաբլոկո» կուսակցության մոսկովյան բաժանմունքի տարածաշրջանային խորհրդի անդամ։ 2004 թվականի ապրիլից մինչև 2007 թվականի փետրվար եղել է «Յաբլոկո» ծննդատան Մոսկվայի տարածաշրջանային բաժանմունքի աշխատակազմի ղեկավար։

Կուսակցական գործունեության ընթացքում ընկերացել է Նիկիտա Բելիխի և Մարիա Գայդարի հետ։

2007 թվականի դեկտեմբերին «Յաբլոկո» կուսակցության Բյուրոյի նիստի ընթացքում Նավալնիին կուսակցությունից հեռացնելու հարցով, պահանջել է կուսակցության նախագահի և նրա բոլոր տեղակալների անհապաղ հրաժարականը և բյուրոյի առնվազն 70 %-ի վերընտրությունը։ «Կուսակցությանը քաղաքական վնաս հասցնելու, մասնավորապես, ազգայնական գործունեության համար» ձևակերպմամբ հեռացվել է «Յաբլոկո» կուսակցությունից։ Նավալնիի խոսքով՝ բացառման իրական պատճառը կուսակցության հիմնադրի՝ Գրիգորի Յավլինսկու հրաժարականի պահանջն էր։

«Ժողովուրդ» շարժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավալնին 2007 թվականին դարձել է «Ժողովուրդ» ազգային-ժողովրդավարական շարժման համահիմնադիրը։ 2007 թվականի հունիսի 23-24-ը Մոսկվայում տեղի է ունեցել շարժման հիմնադիր խորհրդաժողովը և նրա քաղխորհրդի առաջին նիստը։ Շարժման համանախագահներ են դարձել Սերգեյ Գուլյաևը, Ալեքսեյ Նավալնին և Զախար Պրիլեպինը։ 2007 թվականի հունիսի 25-ին հրապարակվել է շարժման մանիֆեստը 11 ստորագրությամբ՝ Սերգեյ Գուլյաև, Ալեքսեյ Նավալնի, Վլադիմիր Գոլիշև («Նազլոբու» կայքի գլխավոր խմբագիր), կոմունիստ Պյոտր Միլոսթովը, արգելված ազգային-բոլշևիկյան կուսակցության պիտերսկի բաժանմունքի ղեկավար Անդրեյ Դմիտրիևը, «Լիմոնկի» գլխավոր խմբագիր Ալեքսեյ Վոլինեցը, գրողլ Զախար Պրիլեպինը, Պավել Սվյատենկովը, Իգոր Ռոմանկովը, Միխայիլ Դորոժկինը և Եվգենի Պավլենկոն։ Հետագայում ենթադրվում էր, որ «Ժողովուրդ» շարժումը կմիանա «Այլ Ռուսաստան» կոալիցիային, սակայն դա տեղի չունեցավ։

Նավալնին նշել է, որ ազգայնականությունը շարժման գաղափարախոսության «առանցքային կետերից» մեկն է, և ինքն է իրեն դասում «նորմալ ռուս ազգայնականների» շարքին։ Կոնստանտին Վորոնկովի խոսքով՝ քաղաքական գործչի կենսագիր Նավալնին իրեն անվանում է ազգային-դեմոկրատ, քանի որ «նա ազգությունը բաժանում է ազգից»՝ շեշտը դնելով այդ հասկացության հասարակական, այլ ոչ թե էթնիկ բաղադրիչի վրա։

Նավալնին 2006 և 2008 թվականներին եղել է «Ռուսկի մարշ» ազգայնական երթերի մասնակից, սկզբում որպես «Յաբլոկայից» դիտորդ, այնուհետև՝ որպես «Ժողովուրդ» շարժման ներկայացուցիչ։ 2008 թվականի երթին ականատես է եղել «Սլավոնական միության» առաջնորդ Դմիտրի Դեմուշկինի դաժան ձերբակալությանը և հայտարարել է, որ, չնայած Դեմուշկինի ոչ միանշանակ համբավին, պատրաստ է դատարանում պաշտպանել նրա շահերը[71]։

2008 թվականին հայտարարվել էր «Ռուսական ազգային շարժման» ստեղծման մասին, որի մեջ մտել են «Մեծ Ռուսաստան» և «Ժողովուրդ» կազմակերպությունները։ «Ժողովուրդ» շարժման համանախագահ Նավալնին խոստացել է, որ նոր միավորումը կմասնակցի Պետդումայի հաջորդ ընտրություններին և հաղթելու շանսեր ունի։ Նա նշել է. «Ես կարծում եմ, որ նման միավորումը կստանա ձայների բավական մեծ տոկոս և հավակնելու է հաղթանակի... »:

«Միասնական Ռուսաստան»-ի գործունեության գնահատական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավալնին Միասնական Ռուսաստան կուսակցության համատեքստում «ժուլիկների և գողերի կուսակցություն» ինտերնետ-մեմի հեղինակն է։ Արտահայտությունը առաջին անգամ հնչել է 2011 թվականի փետրվարի 2-ին «Ֆինամ FM» ռադիոկայանի եթերում։ Դրանից կարճ ժամանակ անց փաստաբան Շոթա Գորգաձեն իր բլոգում գրել էր, որ Նավալնիի դիմումից վիրավորված շարքային անդամները «ցանկություն ունեն դատի տալ նրան», և Գորգաձեն պատրաստ է օգնել նրանց։ Դրան ի պատասխան՝ Նավալնին փետրվարի 15-ին իր բլոգում հարցում է բացել, որտեղ ցանկացողներին առաջարկվել է պատասխանել այն հարցին, թե արդյոք «Միասնական Ռուսաստանը» գողերի և ժուլիկների կուսակցություն է։ Հարցմանը մասնակցել է մոտ 40 հազար մարդ։ 96.6 %-ը պատասխանել է «այո»։ Գրառմանը նվիրված բազմահազարանոց քննարկման ընթացքում «ժուլիկների և գողերի կուսակցություն» արտահայտությունը վերաճել է ինտերնետ-մեմի և դարձել Google-ի և Yandex-ի որոնողական համակարգերում տարածված հարցումը։ Փետրվարի 21-ին այս պատմությունը շարունակություն է ստացել. «Ֆինամ FM»-ի խնդրանքով Պետական դումայի պատգամավոր, տնտեսական քաղաքականության կոմիտեի նախագահ Եվգենի Ֆյոդորովը համաձայնել է մասնակցել բանավեճերին, որպեսզի հերքի այդ մեղադրանքները։ Հաղորդման վերջում հաղորդավարը SMS քվեարկություն է անցկացրել. մեկ րոպեի ընթացքում քվեարկել է 1354 մարդ, որոնց 99 %-ը կիսել է Նավալնիի դիրքորոշումը։

2011 թվականի օգոստոսի 17-ին Մոսկվայի Լյուբլինյան դատարանի մամուլի ծառայությունը հայտարարել էր Պետդումայի առաջին փոխխոսնակ Օլեգ Մորոզովի կողմից հայց ներկայացնելու մասին՝ պահանջելով հերքել Նավալնիի բլոգում հրապարակված մեղադրանքները տրանսպորտի և հատուկ ազդակների ոչ նպատակային օգտագործման վերաբերյալ, ինչպես նաև հերքել Օլեգ Մորոզովի՝ որպես «ժուլիկների և գողերի կուսակցության կարկառուն ներկայացուցչի» հիշատակումները։ Նույն օրը Մորոզովը հայտարարել է, որ հայց չի ներկայացրել, այլ դարձել է իր ենթադրությամբ Նավալնիի կողմից պատրաստված սադրանքի զոհ։

Փետրվարի 20-ին «Միասնական Ռուսաստան» կուսակցությունն իր մամուլի ծառայության միջոցով հայտնել էր «Կոմերսանտ FM» ռադիոկայանի եթերում Ալեքսեյ Նավալնիի հետ բանավեճին չմասնակցելու մասին։ «Միասնական Ռուսաստանը» Նավալնիին առաջարկել է «գնալ ոչ թե ռադիոեթերի, այլ քննիչների հետ զրույցի»[72]։

«Միասնական Ռուսաստանի» հայտարարությունը հնչել է Պետդումայի էթիկայի հանձնաժողովի ղեկավարի պաշտոնը զբաղեցրած Վլադիմիր Պեխտինի պատգամավորական մանդատը վայր դնելու ֆոնին։ Պեխտինը որոշել է լքել Պետդուման այն բանից հետո, երբ Ալեքսեյ Նավալնին տվյալներ է հրապարակել այն մասին, որ պատգամավորը Մայամիում անշարժ գույք ունի, որը նշված չի եղել նրա հռչակագրերում։

«Ապագայի Ռուսաստան»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականին պաշտպանել է «Ժողովրդական Ալյանս» կուսակցությանը, որը ստեղծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի և ընդդիմության համակարգող խորհրդի գծով նրա կողմնակիցների կողմից և իրեն դիրքավորել է որպես «Նավալնիի կողմնակիցների կուսակցություն», սակայն որոշ ժամանակ ձեռնպահ է մնացել կուսակցությանը ձևական անդամակցելուց՝ վախենալով նվազեցնել դրա գրանցման հավանականությունը և դրա վրա ներգրավել քննչական մարմինների ուշադրությունը[73]։ 2013 թվականին այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանի արդարադատության նախարարությունը երկու անգամ մերժել է կուսակցության գրանցումը (կուսակցությունն ինքը համարել է գրանցումը մերժելու հիմքերը մտացածին), որոշել է փոխել մարտավարությունը և պաշտոնապես ընդգրկվել կուսակցության կազմկոմիտեի կազմում[74][75]։ Հիմնադիր նոր համագումարում ընտրվել է նրա ղեկավար մարմնի՝ կենտրոնական խորհրդի նախագահ[76]։ 2013 թվականի վերջին հայտնի է դարձել, որ արդեն պաշտոնապես գրանցված ռուսական քաղաքական կուսակցություններից մեկը որոշել է վերանվանվել «Ժողովրդական դաշինք», ինչն անհնար է դարձրել Նավալնիի կուսակցության գրանցումն այդ անվանումով։ Այնուամենայնիվ, կուսակցությունը հայց է ներկայացրել, սակայն Արդարադատության նախարարությունը մերժել է։ 2014 թվականի փետրվարին որոշում է կայացվել «Ժողովրդական դաշինքը» վերանվանել «Առաջադիմության կուսակցություն», և փետրվարի 25-ին այն պաշտոնապես գրանցվել է։ Սակայն ընտրություններին մասնակցելու իրավունք ստանալու համար կուսակցությունները պետք է գրանցվեին առնվազն 6 ամսվա ընթացքում՝ ՌԴ սուբյեկտների մեծամասնությունում։ Գրանցման պահից 6 ամիս անց «առաջընթացի կուսակցությունը» չի ունեցել գրանցման առկայություն սուբյեկտների մեծ մասում։ Ընդ որում, կուսակցության անդամների, ինչպես նաև մի շարք այլ քաղաքական գործիչների, լրագրողների, սոցիոլոգների և հասարակ քաղաքացիների կարծիքով, կուսակցության ռեգբիդների գրանցումը մերժելու մասին որոշումներն անօրինական են։ 2015 թվականի ապրիլի 28-ին «Առաջընթացի կուսակցությունը» Արդարադատության նախարարության որոշմամբ լուծարվել է[77]։ Մայիսի 19-ին տեղի է ունեցել «Ապագայի Ռուսաստան» կուսակցության հիմնադիր համագումարը, սակայն կուսակցության գրանցումը մերժվել է[78][79]։

Հարավային Օսիայում զինված հակամարտության վերաբերյալ դիրքորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականի օգոստոսին, Հարավային Օսիայում զինված հակամարտության ժամանակ Նավալնին պաշտպանել է ռուսական կողմին և ռուս զինծառայողներին անվանել «մոլոդցիներ»[80], իր բլոգում հանդես է եկել Վրաստանի լիակատար շրջափակումը մտցնելու, նրա հետ ցանկացած հաղորդագրություն և կապ դադարեցնելու, Հարավային Օսիայի տարածք մտնող բոլոր օդանավերը խփելու և վրացական գլխավոր շտաբի ուղղությամբ հրթիռներ արձակելու առաջարկությամբ[81]։ Նա կոչ է արել Վրաստանի բոլոր քաղաքացիներին արտաքսել Ռուսաստանի տարածքից և աջակցել չճանաչված Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի հանրապետություններին։ Բացի այդ, իր հայտարարություններում ընդդիմադիրը վիրավորական արտահայտություններ է արել վրացիների մասին՝ նրանց անվանելով «կրծողներ»[82]։

Այդ դեպքերից 5 տարի անց Նավալնիի խոսքերը գրավել են մի շարք ռուս հրապարակախոսների (Այդեր Մուժդաբաևի, Բորիս Վիշնևսկու) ուշադրությունը[83]։ Մեղադրանքներին ի պատասխան Նավալնին պատասխանել է, որ իր խոսքերի տակ պատրաստ է ստորագրել նաև այսօր, բայց ափսոսում է, որ վրացիներին վիրավորել է[83][84][85][86]։

2017 թվականի զանգվածային հակակոռուպցիոն բողոքների կազմակերպում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավալնին իր կողմնակիցների հետ Տվերի փողոցում երթի ժամանակ

2017 թվականի մարտի 26-ին Նավալնիի կոչով Ռուսաստանի շատ քաղաքներում տեղի են ունեցել հանրահավաքներ կոռուպցիայի դեմ Ռուսաստանի իշխանության բարձրագույն էշելոններում։

2017 թվականի մարտի 27-ին Մոսկվայի Տվերի դատարանի որոշմամբ 15 օրով վարչական կալանքի է ենթարկվել ոստիկանության աշխատակիցներին ձերբակալելիս չենթարկվելու համար և տուգանվել 20 հազար ռուբլով՝ չհամաձայնեցված զանգվածային միջոցառում կազմակերպելու համար[87]։

2017 թվականի հունիսի 12-ին Նավալնիի կոչով հանրահավաքներ են անցկացվել Ռուսաստանի ավելի քան 150 քաղաքներում, դրանց մասնակցել է 50-ից մինչև 98 հազար մարդ, ավելի քան 1700 մարդ ձերբակալվել է։

2017 թվականի հունիսի 11-ի երեկոյան Նավալնին հայտարարել է Սախարովի պողոտայում ավելի վաղ համաձայնեցված հանրահավաքի չեղարկման մասին և կողմնակիցներին առաջարկել Է ժողովրդական զբոսանքների դուրս գալ Տվերի փողոցում, որտեղ հունիսի 12-ին տեղի է ունեցել «ժամանակներ և դարաշրջաններ» փառատոնը։ Նավալնին իր որոշումը բացատրել է նրանով, որ Մոսկվայի քաղաքապետարանն արգելում է մասնավոր կապալառուներին Սախարովի պողոտայում հանրահավաքի կազմակերպիչներին բեմ և ձայնային սարքավորումներ տրամադրել։ 2017 թվականի հունիսի 12-ին Նավալնին ձերբակալվել է իր տան մուտքում և ենթարկվել է 30 օրյա վարչական կալանքի՝ «համացանցում չարտոնված բողոքի ակցիա անցկացնելու կոչեր» տեղադրելու համար։ Ավելի ուշ ժամկետը կրճատվել է մինչև 25 օր[88][89][90][91]։

2018 թվականի նախագահական ընտրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Նավալնին հայտարարել էր, որ մտադիր է առաջադրվել 2018 թվականի նախագահական ընտրություններում, հրապարակել է իր նախընտրական ծրագրի հիմնական դրույթները և սկսել է հավաքել կողմնակիցներին[92]։ Ռուսաստանի Գերագույն դատարանի կողմից «Կիրովլեսի» գործով ՄԻԵԴ-ի որոշումից հետո դատավճռի չեղարկման շնորհիվ նա իրավունք է ունեցել մասնակցելու ընտրություններին[93]։

Ալեքսեյ Նավալնիի նախագահական ընտրարշավի լոգոտիպը, որն իրենից ներկայացնում է միաժամանակ «Ն» տառ (Նավալնի) և բացականչական նշան

Նա բացել է ընտրողների առցանց գրանցում, որոնք պատրաստ են ստորագրություն դնել նրա առաջադրման և կամավորների հավաքագրման համար, որոնք ցանկանում են աշխատել քարոզարշավի ընթացքում, ինչպես նաև սկսել է միջոցներ հավաքել քրաուդֆանդինգի մեթոդով[94][95]։ 2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին, Նավալնիի տվյալներով, նրա համար ստորագրել է 704 000 մարդ[96], իսկ 100 000-ը նախապես տրամադրել է իր անձնագրային տվյալները[97]։ Նավալնիի խոսքով՝ հաջողվել է հավաքել 242 միլիոն ռուբլի հանգանակություն և ներգրավել 190 հազար կամավորների[98]։

2017 թվականի հունվարին Նավալնիի շտաբի պետ Լեոնիդ Վոլկովը ձևակերպել է քարոզարշավի խնդիրները՝ ստորագրահավաքի նախապատրաստում, դիտորդների պատրաստում, քարոզչություն։ Այդ խնդիրների լուծման համար 2017 թվականի դեկտեմբերի վերջին Ռուսաստանի 84 քաղաքներում ստեղծվել են տարածաշրջանային շտաբներ, առաջինը բացվել է 2017 թվականի փետրվարի 4-ին՝ Սանկտ Պետերբուրգում[99][100]։

2017 թվականի փետրվարին կայացվել է «Կիրովլեսի» գործով երկրորդ դատավճիռը, որը գրեթե չի տարբերվել առաջինից, ինչը Նավալնուն հեռացրել է հնարավոր թեկնածուների ցուցակից[101]։ Արտաքին կապերի եվրոպական ծառայությունը հայտարարել է, որ դատավճիռը Ռուսաստանի Դաշնությունում ևս մեկ անկախ քաղաքականություն լռեցնելու փորձ է[102]։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը մտահոգություն է հայտնել դատավճռի կապակցությամբ՝ այն գնահատելով որպես անկախ քաղաքական գործիչների դեմ ուղղված գործողություն[103]։ Նավալնին հայտարարել է, որ հասնելու է երկրորդ դատավճռի վերացմանը, որն, իր կարծիքով, քաղաքական է և ուղղված է մինչև ընտրությունները նրան թույլ չտալուն, և որ առաջադրվելու իր իրավունքն ապահովված է ՌԴ Սահմանադրության 32-րդ հոդվածով, որը սահմանափակում է ընտրական իրավունքը միայն քաղաքացիների երկու խմբերի՝ անգործունակների և ազատազրկման վայրերում պահվող անձանց համար, և այդ հիմքով շարունակել է քարոզարշավը[104]։

2017 թվականի մարտին, հունիսին և հոկտեմբերին Նավալնին տարածաշրջանային շտաբների համակարգի միջոցով զանգվածային բողոքներ է կազմակերպել կոռուպցիայի և ազատ ընտրությունների դեմ։ 2017 թվականի մարտի 26-ին Նավալնիի կոչով Ռուսաստանի շատ քաղաքներում տեղի են ունեցել հանրահավաքներ, դրանց անցկացման համար առիթ են դարձել, ըստ կազմակերպիչների ՖԲԿ-ի հետաքննության պատասխանների պահանջները։ 2017 թվականի հունիսի 12-ին Ռուսաստանի ավելի քան 150 քաղաքներում Նավալնիի կոչով տեղի են ունեցել հանրահավաքներ, որոնց մասնակցել է 50-ից մինչև 98 հազար մարդ, ավելի քան 1700 մարդ ձերբակալվել է[105]։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Նավալնին, գտնվելով կալանքի տակ, հայտարարել է հոկտեմբերի 7-ին (Վլադիմիր Պուտինի ծննդյան օրը) համառուսաստանյան բողոքի ակցիա անցկացնելու մասին՝ պահանջելով քաղաքական մրցակցություն և մինչև ընտրությունները նրա և ցանկացած այլ թեկնածուների ընդունելություն, որոնք կարող են անհրաժեշտ 300 000 ստորագրություն հավաքել։ Ակցիաները տեղի են ունեցել Ռուսաստանի 79 քաղաքներում, դրանց, տարբեր տվյալներով, մասնակցել է 2560-ից մինչև 21520 մարդ, որոնցից, ըստ ՕՎԴ-Ինֆոյի տվյալների, 30 քաղաքներում ձերբակալվել է 321 մարդ[106]։ Դիտորդները Սանկտ Պետերբուրգում և Մոսկվայում հոկտեմբերի 7-ին նշել են ցուցարարների ավելի քիչ թվաքանակը և ոստիկանության ավելի մեղմ գործողությունները մարտին և հունիսին անցկացված հակակոռուպցիոն բողոքների համեմատությամբ[107][108], ինչը, վերլուծաբան Վլադիմիր Սոլովյովի կարծիքով, կապված է բողոքների դինամիկայի նվազման և այն անձանց չեզոքացման հետ, որոնք կարող են դառնալ կազմակերպիչ (հանրահավաքներից երկու օր առաջ ձերբակալվել է Լեոնիդ Վոլկովը, ձերբակալվել են մի քանի քաղաքներում տարածաշրջանային շտաբների համակարգողները)[109]։

2017 թվականի սեպտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեն, որը հսկողություն էր իրականացնում ՄԻԵԴ-ի որոշումների կատարման նկատմամբ, որոշել է, որ Ռուսաստանն ամբողջությամբ չի կատարել «Կիրովլեսի» գործով առաջին դատավճռի վերաբերյալ ՄԻԵԴ-ի որոշումը[110]։

Հանդիպում ընտրողների հետ Եկատերինբուրգում,  2017 թվականի սեպտեմբերի 16

2017 թվականի աշնանը Ալեքսեյ Նավալնին պոտենցիալ ընտրողների հետ հանդիպումներ է ունեցել Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներում[111]։ Առաջին հանրահավաքը տեղի է ունեցել սեպտեմբերի 15-ին Մուրմանսկում, քաղաքական գործիչը եղել է 27 քաղաքներում[100]։

Նավալնին իր վրա հարձակումից հետո, 2017 թվականի ապրիլի 27

Ընկերությունը բախվել է մի շարք դժվարությունների և խոչընդոտների։ Նավալնին իր նախագահական արշավի ամեն 5-րդ օրը (60 օր) անցկացրել է անազատության մեջ[112]։ 2017 թվականի մարտի 27-ին Մոսկվայի Տվերի դատարանի որոշմամբ նա 15 օրով վարչական կալանքի էր ենթարկվել ձերբակալման ժամանակ ոստիկանության աշխատակիցներին չենթարկվելու համար և տուգանվել 20 հազար ռուբլով՝ մարտի 26-ին հանրահավաք կազմակերպելու համար[87]։ Ապրիլի 27-ին Մոսկվայում անհայտ անձը նրա դեմքին կծու հեղուկ է լցրել, ինչի հետևանքով Նավալնին ստացել է աջ աչքի քիմիական այրվածք՝ տեսողության մասնակի կորստով։ Մայիսի 8-ին նրան Բարսելոնայում վիրահատել են[113]։ Ապրիլի 30-ին ՌԵՆ ՏՎ հեռուստաալիքը հրապարակել է հարձակման տեսագրությունը[114]։ Նավալնին հարձակման մեջ մեղադրել է SERB խմբի անդամներից մեկին[115], իսկ նրա կազմակերպությունում՝ նախագահի վարչակազմին[116]։ SERB-ի առաջնորդ Տարասևիչը (Բեկետովը) հերքել է խմբի մասնակցությունը հարձակմանը՝ միաժամանակ հաստատելով խմբի մեկ անդամի ներկայությունը հարձակման տեսագրության վրա և հարձակվողի նմանությունը խմբի մյուս անդամի հետ։ Նրա խոսքով՝ «ինչ-որ մեկը խելացիորեն խաբել է» SERB-ին[117]։ Տեսագրությունն էական մանրամասներ է պարունակում հարձակվողների արտաքինից, սակայն 2017 թվականի հունիսին ոստիկանությունը կասեցրել Է հետաքննությունը՝ հանցանք կատարած անձանց ինքնությունը չպարզելու պատճառով[118]։ 2017 թվականի հունիսի 12-ին Նավալնին ձերբակալվել է իր տան մուտքում և վարչական պատասխանատվության է ենթարկվել 30 օր վարչական կալանքի տեսքով (ավելի ուշ՝ մինչև 25 օր կրճատված) ակադեմիկոս Սախարովի պողոտայում Մոսկվայի քաղաքապետարանի հետ համաձայնեցված միջոցառման փոխարեն համացանցում չարտոնված բողոքի ակցիա անցկացնելու կոչեր տեղադրելու համար։ 2017 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Ալեքսեյ Նավալնիին իր տան մուտքի մոտ ձերբակալել են, երբ նա պատրաստվում էր գնալ Նիժնի Նովգորոդում կայանալիք հանրահավաքին։ Հանրահավաքն ինքնին համաձայնեցվել է, բայց հետո քաղաքապետարանը հեռախոսով «չեղարկել է» համաձայնությունը և հայտարարել դրա տեղում փառատոնի անցկացման մասին[119][120]։ Հոկտեմբերի 2-ին Մոսկվայի Սիմոնովի շրջանային դատարանը Նավալնիին ձերբակալել էր 20 օրով՝ «չհամաձայնեցված հրապարակային միջոցառմանը մասնակցելու բազմաթիվ կոչերի համար»[121][122]։ Նավալնիի հետ մեկտեղ բազմիցս ձերբակալությունների է ենթարկվել նրա շտաբի ղեկավար Լեոնիդ Վոլկովը, ճնշման են ենթարկվել այլ ակտիվիստներ[123][124][125][126][127]։

Սանկտ Պետերբուրգում նախաձեռնող խմբի կողմից Ալեքսեյ Նավալնիին նախագահի թեկնածու առաջադրելու համար քվեարկության գործընթացը, 2017 թվական

2017 թվականի դեկտեմբերի 24-ին Ռուսաստանի 20 քաղաքներում տեղի են ունեցել Նավալնիին նախագահի թեկնածու առաջադրելու նախաձեռնող խմբերի ժողովներ[128][129]։ 2017 թվականի դեկտեմբերի 25-ին ԿԸՀ-ն Նավալնիին մերժել էր «Կիրովլեսի» գործով չմարված դատվածության պատճառով թեկնածու գրանցելու հարցում[130][131]։ Գերագույն դատարանը չի բավարարել Նավալնիի բողոքները ԿԸՀ-ի որոշման վերաբերյալ[101][132][133]։ Սահմանադրական դատարանը հրաժարվել է քննել Նավալնիի բողոքը[134]։ Ի պատասխան Նավալնին կոչ է արել բոյկոտել նախագահական ընտրությունները, քանի որ, նրա խոսքով, դրանց մասնակցում են «միայն Պուտինն ու այն թեկնածուները, որոնց ինքն անձամբ է ընտրել, որոնք իր համար ոչ մի սպառնալիք չեն ներկայացնում»[135]։

Դեկտեմբերի 26-ին արտաքին կապերի եվրոպական ծառայությունը հայտարարել էր, որ գրանցման մերժումը լուրջ կասկածի տակ է դնում Ռուսաստանում քաղաքական բազմակարծության առկայությունը և ընտրությունների ժողովրդավարությունը։ 2013 թվականին ԵԱԳՄ-ն ընդգծել է, որ ՄԻԵԴ-ը ճանաչել է Նավալնիի արդար դատաքննության իրավունքի խախտումը։ ԵԱԳՎ-ի կարծիքով՝ քաղաքական նկատառումներով թելադրված մեղադրանքները չպետք է օգտագործվեն որպես պատրվակ՝ անձին քաղաքական գործունեությանը մասնակցելուց թույլ չտալու համար։ ԵԱԶԲ-ն ակնկալում էր, որ ռուսական իշխանությունները քաղաքական գործունեության հավասար պայմաններ կապահովեն բոլոր սուբյեկտների համար, այդ թվում՝ մարտի 18-ի նախագահական ընտրությունների անցկացման համատեքստում[136][137]։ Նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը դեկտեմբերի 26-ին հայտարարել է, որ Նավալնիի չմասնակցելը «ոչ մի կերպ» չի կարող ազդել ընտրությունների օրինականության վրա, իսկ բոյկոտի կոչը պետք է ուսումնասիրվի օրենսդրությանը համապատասխան[138]։ ԱՄՆ պետդեպարտամենտը մտահոգություն է հայտնել Նավալնու գրանցման մերժման կապակցությամբ[139]։

Դեկտեմբերի 28-ին «Վեդոմոստի» թերթի խմբագրությունը Նավալնիին ընտրել էր տարվա քաղաքական գործիչ։ Խմբագրությունը նշել է, որ Նավալնին փաստացի միակ քաղաքական գործիչն է, որը լիարժեք ընտրարշավ է անցկացրել 2017 թվականի նախընտրական շրջանում։ Խմբագրության կարծիքով՝ նա դարձել է ապագա նախագահական ընտրությունների առանցքային ֆիգուրը՝ ըստ էության ձևավորելով դրանց օրակարգը։ Նավալնուն հաջողվել է իր օրակարգը պարտադրել այլ թեկնածուների, այդ թվում՝ Վլադիմիր Պուտինի, և երկար ժամանակ նա նախընտրական իրադարձությունների առանցքային ֆիգուր էր, իսկ մինչև ընտրությունները նրա թույլ չտալը դիտարկվել է որպես Կրեմլի համար քաղաքականության վտանգի հաստատում[140]։

Գրանցումից հրաժարվելուց հետո Նավալնին սկսել է ընտրությունների բոյկոտի քարոզարշավ[141][142]։

2019 թվականի տարածաշրջանային ընտրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոսկվայի Սախարովի պողոտայում հուլիսի 20-ի հանրահավաքում Նավալնին կոչ է արել հուլիսի 27-ին քաղաքապետարանի մոտ անցկացնել հաջորդ ակցիան այն դեպքում, եթե չթույլատրեն Մոսկվայի պետական համալսարանի ընտրություններին անկախ թեկնածուների մասնակցությունը։ Հուլիսի 28-ի առավոտյան Նավալնին իր տան մուտքի մոտ 30 օրով ձերբակալվել է[143]։

Հոկտեմբերի 8-ին ոստիկանությունը դատի էր տվել Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամին՝ պահանջելով 18 միլիոն ռուբլի՝ հուլիսի 27-ին և օգոստոսի 3-ին չհամաձայնեցված հանրահավաքներում աշխատանքի ծախսերի փոխհատուցման կարգով[144] և պահանջել էին կալանավորել սեփականության մեջ գտնվող միակ Ալեքսեյ Նավալնու անշարժ գույքի օբյեկտը՝ որպես տվյալ հայցի ապահովման միջոց[145]։

Քաղաքական հայացքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականին լույս տեսած Ադամ Միխնիկի հետ երկխոսության գրքում Նավալնին իրեն ներկայացրել է որպես քաղաքացիական ազգայնականության կողմնակից[146]։

Իրավական նախաձեռնություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավալնին և կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը բազմիցս իրավական նախաձեռնություններ են հրապարակել ռուսական հասարակական նախաձեռնության կայքում։ Պաշտոնյաների համար ավտոմեքենաների արժեքի սահմանափակման նախաձեռնությունը դարձել է առաջինը, որը հավաքել է 100 հազար ձայն[147]։ COVID-19 համաճարակի ժամանակ քաղաքացիներին և տնտեսությանը աջակցելու նախաձեռնությունը 100 հազար ձայն է հավաքել մեկ օրվա ընթացքում[148]։ Բոլոր նախաձեռնությունները հավաքել են փորձագիտական խմբին փոխանցելու համար անհրաժեշտ 100 հազար ձայն, դրանք բոլորն էլ ի վերջո մերժվել են։

2020 թվականի հունիսին պետերբուրգցի պատգամավոր Մաքսիմ Ռեզնիկը քաղաքային խորհրդարան էր մտցրել Հայրենական մեծ պատերազմի վետերանների թոշակները մինչև 200 հազար ռուբլի բարձրացնելու մասին Նավալնիի նախաձեռնությունը[149]։

Միջազգային գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականի նոյեմբերին ԱՄՆ Կոնգրեսի Հելսինկյան հանձնաժողովում, որը գլխավորում էր սենատոր Բենջամին Կարդինը, տեղի են ունեցել լսումներ, որոնց թեման կոռուպցիան էր Ռուսաստանում։ Լսումներին ռուս զեկուցողներից մեկը Նավալնին էր։ Զեկուցողների վկայությունները հրապարակվել են Կոնգրեսի տեղեկագրում։ Gazeta.ru գրել է, որ Նավալնու ամերիկացիների գլխավոր երաշխավորագիրը սեփական ամերիկյան օրենքների ավելի կոշտ կատարումն էր, որոնք ուղղված էին սեփականության պաշտպանությանը և փողերի լվացման դեմ պայքարին։ Նավալնին պնդել է, որ հանձնաժողովում դրական են ընդունել նման գաղափարը։

2014 թվականի մարտի 20-ին Ռուսաստանին Ղրիմի բռնակցման ժամանակ The New York Times թերթը հրապարակել էր Նավալնիի հոդվածը, որում նա խնդրել էր լրացուցիչ պատժամիջոցներ սահմանել «Պուտինի ներքին շրջանակի» դեմ[150]։ Մասնավորապես, Նավալնին կոչ է արել արևմտյան երկրներին սառեցնել ֆինանսական ակտիվները և բռնագրավել ռուս խոշոր գործարարների սեփականությունը[151]։ Նավալնիի կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը պատրաստել էր անձանց ընդլայնված ցուցակ Եվրամիության կողմից պատժամիջոցների համար։ Այդ փաստաթուղթը հրապարակվել է հանուն Եվրոպայի լիբերալների և դեմոկրատների դաշինքի կայքում[152]։

Ալեքսեյ Նավալնին Մոսկվայի նավթագազային համաժողովում

Հետաքննություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Վեդոմոստի» թերթի տվյալներով՝ 2008 թվականի գարնանը Նավալնին շուրջ 300 հազար ռուբլի գումարի չափով գնել է «Ռոսնեֆտի», «Գազպրոմի», «Լուկօյլի», «Սուրգուտնեֆտեգազի» և «Գազպրոմ նեֆտայի» բաժնետոմսերը։ Դրանից հետո սկսել է պայքարել իր իրավունքների համար որպես մինորիտար բաժնետեր[58]

«Կոմերսանտ» հրատարակչատան տվյալներով՝ Նավալնին ռուսական խոշոր ընկերությունների մինորիտար բաժնետեր է, այդ թվում՝ «Սուրգուտնեֆտեգազա», «Տրանսնեֆտի», «Ռոսնեֆտի», «Գազպրոմնեֆտի», «Գազպրոմի» և ՎՏԲ բանկի։ Լրագրող Օլեգ Կաշինի խոսքով՝ «Նավալնին ռուսական գրեթե բոլոր խոշոր ընկերությունների բաժնետեր է, և մինորիտար բաժնետիրոջ իրավունքով նա պարբերաբար սկանդալներ է կազմակերպում՝ մեղադրելով ընկերությունների թոփ-մենեջմենթին բազմաթիվ չարաշահումների մեջ»։ Ընկերության ղեկավարությանը դատական հայց ներկայացնելու միջոցով հասնում է տեղեկատվության բացահայտմանը այն հարցերի շուրջ, որոնցից անմիջականորեն կախված են բաժնետերերի եկամուտները և ընկերությունների թափանցիկությունը։

2008 թվականի մայիսի 15-ին Ալեքսեյ Նավալնին հայտարարել էր, որ ինքը մի խումբ համախոհների հետ մտադիր է պարզել, թե ինչու է ռուսական խոշորագույն պետական ընկերությունների նավթը վաճառում Gunvor թրեյդերը և ովքեր են դրա շահառուները, նա հայտարարել է, որ «Ռոսնեֆտ», «Գազպրոմ նեֆտ» և «Սուրգուտնեֆտեգազ» ընկերությունները, որոնց ղեկավարությանն անարդյունք դիմել են Gunvor-ի վերաբերյալ պարզաբանումներ տալու խնդրանքով, բաժնետերերից թաքցնում են նավթ վաճառող ընկերության հետ իրենց կապերը։

Չիկագոյի համալսարանի պրոֆեսոր Կոնստանտին Սոնինի և ռուսական տնտեսական դպրոցի աշխատակիցներ Ռուբեն Ենիկոլոպովի և Մարիա Պետրովայի «սոցիալական մեդիան և կոռուպցիան» գիտական հոդվածի համաձայն՝ Ալեքսեյ Նավալնիի բլոգում հրապարակումները բացասաբար են ազդել իրենց նկարագրած ընկերությունների բաժնետոմսերի հետ գործարքների դինամիկայի և ծավալների վրա։ Հետազոտությունն ընդգրկել է 2008 թվականի հունվարից մինչև 2011 թվականի օգոստոսը նկարագրվող 20 ընկերությունների՝ «Տրանսնեֆտ», ՎՏԲ, «Գազպրոմ», «Ռոսնեֆտ», Սբերբանկ, «Սուրգուտնեֆտեգազ», «Լուկօյլ», «Գազպրոմ նեֆտ» և «ՌուսՀիդրո» ընկերությունների հրապարակումները[153][154]։

ՎՏԲ-ում յուրացումների մասին հայտարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2007 թվականին ՎՏԲ բանկի քույր կառույց «ՎՏԲ-Լիզինգը», Կիպրոսի Clusseter Limited ընկերությունից ձեռք է բերել չինական Sichuan Honghua Petroleum Equipment ձեռնարկության արտադրության 30 հորատման սարքավորում։ Այս պայմանագրի գումարը կազմել է 456,9 միլիոն դոլար։ Պայմանագրի երրորդ կողմը (լիզինգ ստացողը) եղել է ռուսական Well Drilling Corporation ընկերությունը։ Well Drilling-ը 45 միլիոն դոլարի կանխավճար է կատարել, սակայն 2008 թվականի վերջին, երբ ճգնաժամը է հասունացել, դադարել է վճարել պայմանագրով[155]։

2009 թվականի նոյեմբերին «ՎՏԲ-Լիզինգ»-ի և «Գրանտ»-ի[156] միջև դատավարության ժամանակ Նավալնին իր բլոգում հրապարակել է 2007 թվականին Չինաստանում ՎՏԲ բանկի կողմից հորատման սարքերի գնումների մասին գրառումը միջնորդական ընկերության միջոցով, որը մեկուկես անգամ գերազանցում էր շուկայական գինը։ Նա մեղադրել է ՎՏԲ-ի և ՎՏԲ-լիզինգի ղեկավարությանը յուրացումների մեջ, որոնց գումարը, նրա գնահատմամբ կազմել է 156 միլիոն դոլար։ Նավալնին նաև հրապարակել է այդ գործարքի հետ կապված փաստաթղթերի պատճենները[157]։

Նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժողովրդավարական նախաձեռնությունների աջակցության հիմնադրամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2005 թվականին Նավալնին Դենիս Տերեխովի հետ հանդես է եկել որպես Ժողովրդավարական նախաձեռնությունների աջակցության հիմնադրամի հիմնադիր։

«ՌոսՊիլ»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականի դեկտեմբերին Ալեքսեյ Նավալնին հայտարարել էր «ՌոսՊիլ» նախագծի ստեղծման մասին, որը նվիրված էր պետական գնումների չարաշահումների դեմ պայքարին[158]։ Նախագիծը աշխատել է հետևյալ սխեմայով. կայքից օգտվողները հայտնաբերել են ենթադրյալ կոռուպցիոն գնումների մրցույթներ (որպես կանոն պետական գնումների պաշտոնական պորտալի միջոցով), պրոֆեսիոնալ փորձագետները մրցույթները գնահատել են հնարավոր կոռումպացվածության տեսանկյունից, նախագծի իրավաբանները կատարված փորձաքննությունների հիման վրա բողոքներ են կազմել վերահսկող մարմիններ (նախևառաջ՝ Դաշնային հակամենաշնորհային ծառայություն)՝ կոռուպցիոն գնումների չեղարկման նպատակով։ Կոռուպցիոն գնումների փնտրտուքով զբաղվող փորձագետներն ու օգտատերերը կամավորներ էին։ Իսկ իրավաբանները «Ռոսպիլի» աշխատակիցներն էին, այսինքն՝ իրենց աշխատանքի համար աշխատավարձ էին ստանում նախագծի միջոցներից։ Նախագծի ֆինանսավորման համար կազմակերպվել է մասնավոր նվիրատվությունների հավաք, որոնք փոխանցվում էին «Յանդեքս. Գումար» վճարային համակարգի միջոցով։

2011 թվականի մայիսի 2-ի դրությամբ նախագիծը հայտարարել էր հայտնաբերված 1,6 միլիարդ ռուբլի մեքենայությունների ընդհանուր գումարի մասին, կանգնեցված մեքենայությունների գումարը (որը գնահատվում էր որպես չեղյալ հայտարարված մրցույթների ընդհանուր գումար)՝ 337 միլիոն ռուբլի։ Նախագծի գոյության կես տարվա ընթացքում (2011 թվականի հունիսի կեսերին) քննարկվել է 41 պետգնում։

«ՌոսՊիլ»-ը գրանցված չի եղել որպես իրավաբանական անձ, քանի որ Նավալնիի կարծիքով, կազմակերպության և ֆինանսավորման ընտրված մեթոդի համեմատությամբ իրավաբանական անձի, որևէ ոչ առևտրային հիմնադրամի ստեղծման մեթոդը շատ ավելի ֆորմալացված է և լի է ստուգումներով, ստորադասներով և անվերջ հանձնաժողովներով։

2011 թվականի ապրիլին նախագիծը ստացել է The BOBs մրցույթի «Հասարակության համար առավել օգտակար ռեսուրս» անվանակարգում արժանացել է մրցանակի։

«ՌոսՅամա»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականի մայիսի 30-ին Նավալնին գործարկել է «ՌոսՅամա» ինտերնետ-նախագիծը, որն, ըստ նրա, ուղղված էր Ռուսաստանի իշխանություններին ճանապարհների վիճակի բարելավման դրդելուն[159]։ Նախագծի էջերում օգտատերերին առաջարկվում էր տեղադրել վնասված ճանապարհահատվածների լուսանկարները՝ նշելով լուսանկարի վայրը։ Դրանից հետո, համակարգը ավտոմատ կերպով տեղադրում էր բողոքի տեքստը, որը առաջարկվում էր ներկայացնել ճանապարհային ոստիկանություն։ 37 օրից (գործող օրենսդրությամբ սահմանված բողոքի քննության ժամկետը) համակարգը նույնպես ավտոմատ կերպով նամակ է առաջացնում դատախազություն, որն առաջարկվում է ուղարկել բողոքին արձագանքի բացակայության դեպքում։

Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականի սեպտեմբերին Նավալնին հանդես է եկել որպես կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի հիմնադիր։ Հիմնադրամի առաջին հովանավորներն էին գործարար Բորիս Զիմինը և Ալֆա-գրուպի նախկին թոփ-մենեջեր Վլադիմիր Աշուրկովը[160][161]։

2020 թվականի հուլիսին Նավալնին հայտարարել էր հիմնադրամի փակման մասին՝ կապված Մոսկվայի Արբիտրաժային դատարանի՝ «Մոսկովսկի շկոլնիկ» ՍՊԸ-ին 29,2 միլիոն ռուբլի վճարելու պահանջի հետ։ Նավալնիի խոսքով կազմակերպությունը պետք է անցնի այլ իրավաբանական անձի[162]։

«Ճշմարտության բարի մեքենա»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ճշմարտության բարի մեքենան» քարոզչական նախագիծ է, մեխանիզմ, որի օգնությամբ Նավալնին ծրագրում էր տեղեկություններ տարածել իշխանության չարաշահումների և կոռուպցիայի մասին[163]։ Մեկնարկել է 2012 թվականի մայիսի 29-ին՝ որպես «բարի քարոզչամեքենա»։ Առաջին հերթին ուղղված է հեռուստատեսությունից տեղեկատվություն ստացող և համացանցից չօգտվող լսարանին[164]։

Ռուսական հասարակական նախաձեռնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականի ապրիլի 5-ին Ալեքսեյ Նավալնին «ռուսական հասարակական նախաձեռնության» պորտալում օրինագիծ էր տեղադրել[165], որը ենթադրում էր պետական կորպորացիաների պաշտոնյաներին և աշխատակիցներին արգելել բյուջետային միջոցներով ավելի քան 1,5 միլիոն ռուբլի արժողությամբ ավտոմեքենաներ գնել[166]։ Պորտալի կանոններն այնպիսին էին, որ եթե նախաձեռնությունը մեկ տարվա ընթացքում 100 հազար ստորագրություն է հավաքում, ապա այն պետք է քննարկեն իշխանության մարմինները։

2013 թվականի մայիսի վերջի դրությամբ, պորտալի մի քանի շաբաթ աշխատելուց հետո, Նավալնիի նախաձեռնությունը ամենատարածվածն էր[167]։ Ընդ որում, մի շարք դիտորդներ, որոնց թվում է Եկատերինբուրգի քաղաքային դումայի պատգամավոր Լեոնիդ Վոլկովը, նշել են, որ պորտալում հնարավոր է տեղի ունենա այլ նախաձեռնությունների օգտին ձայների «կեղծում»[168][169]։ 2013 թվականի հուլիսի 10-ին Նավալնիի նախաձեռնությունը կայքում հավաքել էր անհրաժեշտ 100 հազար ձայն և շուտով պետք է քննարկվեր խորհրդարանի կողմից։ Նախաձեռնության քվեարկությունն ավարտվել էր հուլիսի 15-ին։ Այն քննարկվել է ՌԴ կառավարությանն առընթեր փորձագիտական խմբի կողմից, որից հետո մերժվել է[170]։

Pensiya.org[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի հունիսի 22-ին Նավալնին գործարկել է pensiya.org նախագիծը Ռուսաստանում կենսաթոշակային տարիքի բարձրացման հետ չհամաձայնողները կարող են հայտ ներկայացնել տվյալ պորտալում, որից հետո այդ մարդու անունից դիմում կուղարկվի Պետական դումայի պատահականորեն ընտրված պատգամավորին, որը կողմ է քվեարկել նախաձեռնությանը։ Բացի այդ, թողնելով իր տվյալները, ընտրողը ընտրություններից առաջ նամակ կստանա էլեկտրոնային փոստով, որտեղ կգրվի թեկնածուներից ով է պաշտպանել կենսաթոշակային տարիքի բարձրացումը, և, հետևաբար, ում օգտին պետք չէ քվեարկել[171]։

Trrrending[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի նոյեմբերի 8-ին Նավալնին իր թիմի հետ գործարկել է trrrending.today համացանցային նախագիծը, որը Twitter, Telegram և Instagram սոցիալական ցանցերի ագրեգատորն է[172]։

«Խելացի քվեարկություն»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի նոյեմբերի 28-ին Նավալնին գործարկել է «Խելացի քվեարկություն» նախագիծը։ Քաղաքական գործչի խոսքով՝ Միասնական Ռուսաստանը հաճախ հաղթում է 30-35 % արդյունքով, իսկ մնացած ընտրողների մեծամասնության ձայները բաշխվում են մյուս թեկնածուների միջև։ Նավալնին իշխող Միասնական Ռուսաստանի հակառակորդներին առաջարկել է բոլոր ընտրություններում քվեարկել ընդդիմադիր թեկնածուի օգտին, որը հաղթելու առավել շանսեր ունի։ Այդ թեկնածուին յուրաքանչյուր տեղամասում պետք է որոշեր Նավալնիի թիմը։ Կայքում լրացնելուց հետո ընտրողը ընտրություններից առաջ պետք է ստանա առաջարկություն, թե ում օգտին պետք է քվեարկել[173][174][175][176][177]։

2018 թվականի դեկտեմբերի 7-ին «Ռոսկոմնադզորը» նախագծի կայք է մտցրել անձնական տվյալների սուբյեկտների իրավունքների խախտողների ռեեստրում և սկսել դրա արգելափակումը։ Ռոսկոմնադզորի մամուլի քարտուղար Վադիմ Ամպելոնսկին հայտարարել է, որ Նավալնիի կայքին բողոքել են քաղաքացիները, որոնք նկատել են, որ իրենց անձնական տվյալները մշակում են առանց իրենց համաձայնության, ընդ որում այդ մարդկանց անունները Ամպելոնսկին հրաժարվել է նշել։ Նա նաև հայտարարել է, որ կայքում բացակայում է գաղտնիության սահմանված քաղաքականությունը, իսկ քաղաքացիների տվյալները պահվում են արտասահմանում, ինչը հակասում է օրենքին։ Արգելափակման համար հիմք է հանդիսացել Մոսկվայի Տագանսկի շրջանային դատարանի 2018 թվականի դեկտեմբերի 4-ի որոշումը[178][179][180][181]։ Նավալնին հայտարարել է, որ չի հրավիրվել դատական նիստին և տեղեկացել է ԶԼՄ-ներից արգելափակման մասին[182]։ Միևնույն ժամանակ նա նշել է, որ զարմացած չէ. «Մենք հասկանում ենք, որ Միասնական Ռուսաստանը և Վլադիմիր Պուտինը վախենում են դրանից, ուստի մենք սպասում էինք արգելափակման»[183]։ Քաղաքագետ Դմիտրի Օրեշկինը արգելափակումն անվանել է «իշխանության ամենախելացի որոշումը»[184]։

Սանկտ-Պետերբուրգի ընտրություններ 2019[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2019 թվականի հունվարի 29-ին Նավալնին Սանկտ Պետերբուրգի համար spb.vote անվանումով նոր կայք էր գործարկել։ Պատգամավոր դառնալու պատրաստ քաղաքական գործչի շուրջ 1,5 հազար հետևորդներ առաջարկել են լրացնել ձևը և մասնակցել 2019 թվականի ընտրարշավին՝ Պետերբուրգի մունիցիպալ պատգամավոր դառնալու համար[185][186]։ Փետրվարի 2-ին Նավալնին Սանկտ Պետերբուրգում հանդիպել է իր կողմակիցների հետ, որտեղ հայտարարել է «խելացի քվեարկության» սկզբունքներով մունիցիպալ պատգամավորների ընտրությունների քարոզարշավի մեկնարկի մասին։ Այս քարոզարշավի հիմնական սկզբունքն այն էր, որ աջակցություն էր ցուցաբերվում ցանկացածին, այդ թվում՝ «տեխնիկական» թեկնածուներին, որպեսզի փոխարինեին «Միասնական Ռուսաստան»-ի անդամներին ցանկացած այլ կուսակցությունների ներկայացուցիչների հետ։ Այնտեղ էլ նա հայտարարություն է արել նահանգապետական ընտրությունների վերաբերյալ. Նրա կարծիքով՝ «դրանք պակաս կարևոր կլինեն, դրանց վրա ինտրիգներ չեն լինի, քանի որ Կրեմլը կփորձի ընտրել նահանգապետի ներկայիս ժամանակավոր պաշտոնակատար Ալեքսանդր Բեգլովին ակնհայտ անանցանելի մրցակիցների»։ «Մենք կփորձենք անել այն, ինչ տեղի ունեցավ Խաբարովսկում և Պրիմորիեում»,-հայտարարել է Նավալնին և կողմնակիցներին կոչ է արել անել ամեն ինչ, որպեսզի հաղթանակը դյուրին չլինի Բեգլովի համար։ Նավալնիի ծրագրի համաձայն՝ անհրաժեշտ էր հավաքել 1570 թեկնածու (այդքան մունիցիպալ պատգամավորներ պետք է ընտրվեին սեպտեմբերին), օգնել նրանց գրանցվել և ստանալ մոտավորապես 380 հազար մարդու կամ Պետերբուրգի ընտրողների մոտավորապես 10 %-ի ձայները։ Նավալնին նաև հայտարարել է, որ պատրաստ է ընտրություններում միավորվել «Արդար Ռուսաստան» կուսակցության հետ։ Նրա խոսքով՝ գաղափարական տարաձայնությունները, այդ թվում՝ Ղրիմի և արտաքին քաղաքականության թեմաները, այս ընտրություններում պետք է փակել[187][188][189]։ Քաղաքագետ Ֆյոդոր Կրաշենիննիկովի կարծիքով՝ Նավալնին առաջարկել է իշխանությունների համար մեթոդաբար ստեղծել ցուգցվանգի իրավիճակը. «եթե ընտրությունների չթողնենք ընդդիմադիր թեկնածուներին, զանգվածային բողոքի ակցիաներ կլինեն, իսկ եթե թողնենք, կարող է կորսվել գործադիր իշխանության վերահսկողությունը մունիցիպալ հավաքների նկատմամբ»[190]։

Նավալնիի արհմիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2019 թվականի հունվարի 24-ին Նավալնին գործարկել է «Նավալնիի արհմիություն» նախագիծը, որն ուղղված է բյուջետային ոլորտի աշխատողների աշխատավարձերի բարձրացմանը։ Բժիշկները, բժշկական անձնակազմը, ուսուցիչները, դաստիարակները, գիտաշխատողները, մշակութային հաստատությունների աշխատողները, սոցիալական աշխատողները կարող են ստուգել արհմիության կայքում ինչ աշխատավարձ է տրվում նրանց այն տարածաշրջանում, որտեղ նրանք աշխատում են։ Մասնավորապես, Նավալնին վկայակոչել է Վլադիմիր Պուտինի 2012 թվականի մայիսյան հրամանագրերը, որոնցում ասվում էր, որ բյուջետային աշխատողների աշխատավարձերը ըստ տարածաշրջանի միջինից ցածր չպետք է լինեն։ Այն դեպքում, երբ աշխատողը ստանում է օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձ, նրան առաջարկվում էր թողնել իր տվյալները՝ բողոք կազմելու համար, այդ թվում հնարավոր էր բողոքը կազմել անանուն կերպով[191][192][193][194]։ Քաղաքագետ Իվան Պրեոբրաժենսկու կարծիքով՝ Նավալնին հայտ է ներկայացրել լեհական «Համերաշխություն» նախագծի ռուսական կրկնօրնակը ստեղծելու համար, իսկ հաջողության դեպքում հույս ունի դառնալ պայմանական «լեհ Վալենսան»։ Նա դրական է գնահատել Նավալնիի գաղափարը, բայց կարծում էր, որ ռուսական հասարակության մեջ ցածր համերաշխության պատճառով Նավալնին կարող էր վեց միլիոն բյուջետային աշխատողների քաղաքական աջակցություն ակնկալել միայն մի քանի տասնամյակ հետո[195]։

Հասարակական-քաղաքական շրջանակներում նախաձեռնությունը միանշանակ չի ընդունվել։ Մի կողմից, անսպասելիորեն այդ նախաձեռնությունը պաշտպանել Է Ռուսաստանւ Դաշնության նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը, որը հայտարարել է, որ «նախագահը բազմիցս խոսել է կատարման նկատմամբ հասարակական վերահսկողության անհրաժեշտության, «Մայիսյան հրամանագրերում» դրված խնդիրների իրականացման ընթացքի մասին, ուստի ցանկացած հասարակական մասնակցություն պահանջված է», մյուս կողմից, քննադատել է նախաձեռնությունը։ Իսկ արհմիությունը կլինի աշխատավարձերի բարձրացման և մայիսյան հրամանագրերի կատարման համար պայքարի իմիտացիա[196]։

Դատական հետապնդումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականի սկզբից համարվում է մեղադրյալ, վկա և մի շարք քրեական, վարչական և արբիտրաժային գործերով քննվող։ Մի շարք գործերով կայացվել և ուժի մեջ են մտել մեղադրական դատավճիռներ։

2013 թվականի հուլիսի 18-ին Կիրովի Լենինյան շրջանային դատարանը նրան մեղավոր է ճանաչել «Կիրովլես» պետական ընկերության գույքը հափշտակելու մեջ[197] և դատապարտել է 5 տարվա ազատազրկման ընդհանուր ռեժիմի[198][199][200]։ Նրան կալանավորել են դատարանի դահլիճում և տեղափոխել՝ մեկուսարան, սակայն արդեն հաջորդ օրը Կիրովի մարզային դատարանը խափանման միջոցը փոխել է չհեռանալու մասին ստորագրությամբ, ինչի հետևանքով Նավալնին ազատ է արձակվել[201]։ Նավալնիի կողմնակիցները, ինչպես նաև խոշորագույն իրավապաշտպան կազմակերպությունները, մի շարք փորձագետներ և օտարերկրյա պետություններ դատապարտել են դատավճիռը՝ այն համարելով քաղաքական դրդապատճառ[202][203][204][205][206]։ Լևադ-կենտրոնի հարցման տվյալների համաձայն՝ ռուսաստանցիների 46 %-ը ընդդիմադիրի հետապնդումը կապել է նրա հակակոռուպցիոն գործունեության հետ, իսկ հարցվածների 32 %-ը կարծել է, որ նրան դատել են «Կիրովի մարզի նահանգապետի խորհրդականի պաշտոնում նրա անօրինական գործողությունների պատճառով»[207]։ «Սելիգեր» ֆորումի մասնակիցների հետ հանդիպման ժամանակ դատավճռի մասին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը այն անվանել է «տարօրինակ»[208]։ Հոկտեմբերի 16-ին Կիրովի շրջանային դատարանը փոխել է Նավալնիի մեղադրական դատավճիռը և պայմանական ժամկետ է սահմանել[209][210][211]։

2013 թվականին սկսվել է նաև «Իվ Ռոշե»-ի գործով դատավարության ակտիվ մասը, որով 2014 թվականի դեկտեմբերի 30-ին դատարանը Ալեքսեյ Նավալնիին դատապարտել է 3 տարի 6 ամիս պայմանական, իսկ նրա եղբորը՝ Օլեգին նույն գործով, բայց արդեն իրական ժամկետի։ 2014 թվականի փետրվարի 28-ին Բասմանի դատարանը Նավալնիի խափանման միջոցը փոխել է մինչև ապրիլի 28-ը տնային կալանքի՝ չհեռանալու մասին ստորագրությամբ. նրան արգելել էին լքել իր բնակարանի սահմանները առանց քննիչի թույլտվության, օգտվել հեռախոսից, փոստից և ինտերնետից, Նավալնին կարող էր շփվել միայն իր հարազատների հետ[212][213][214]։ Հետագայում տնային կալանքը պարբերաբար երկարացվել է՝ մինչև 2015 թվականի փետրվարի 15-ը[215]։

2015 թվականի փետրվարի 20-ին Նավալնին մետրոյում չարտոնված քարոզչության համար 15 օրով վարչական կալանքի է ենթարկվել[216]։

«Կիրովլեսի» գործ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիրովում գտնվեող «Կիրովլես» պետական ձեռնարկությանը վնաս հասցնելու մեղադրանքով Նավալնիի նկատմամբ 2009 թվականի օգոստոսին նախաքննությւոն է սկսվել[217]։ Հետաքննության նախաձեռնողնը դարձել է Կիրովի մարզի անվտանգության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի գծով այն ժամանակվա փոխնահանգապետ Սերգեյ Կարնաուխովը[218][219]։

Նավալնին դատարանի շենքում «Կիրովլեսի» դատավարության ժամանակ

2011 թվականի մայիսին հայտնի է դարձել, որ Նավալնիի նկատմամբ ՌԴ Քրեական օրենսգրքով գործ է հարուցվել «խաբեության կամ վստահությունը չարաշահելու միջոցով գույքային վնաս պատճառելու՝ հափշտակության նշանների բացակայության դեպքում» հոդվածով։ Ըստ հետաքննության վարկածի՝ Նավալնին մոլորության մեջ է գցել «Կիրովլեսի» տնօրեն Վյաչեսլավ Օպալևին՝ նրան դրդելով ոչ շահավետ պայմանագրի կնքման։ Նավալնին ներկայացել է որպես Կիրովի մարզի նահանգապետի խորհրդական Նիկիտա Բելիխը, թեև այդ պահին նա արդեն այդպիսին չէր, և Օպալևին խոստացել էր աջակցել տարածքային իշխանություններին։ Ձեռնարկությանը հասցված վնասի չափը գնահատվել է 1,3 միլիոն ռուբլի։

Գործը 2012 թվականի ապրիլի 10-ին կարճվել է հանցակազմի բացակայության պատճառով[220], սակայն 2012 թվականի մայիսի 29-ին Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեի ղեկավարության կարգադրությամբ կրկին վերսկսվել է[221]։ 2012 թվականի հուլիսի 2-ին հրապարակվել է Նավալնիի նամակագրության մի հատված[222], որի հիման վրա հարցում է ուղարկվել Գլխավոր դատախազություն, իսկ Դուման իր վերահսկողության տակ է վերցրել տեղեկատվության ստուգումը[223]։ 2012 թվականի հուլիսի 31-ին Նավալնիին մեղադրանքներ են առաջադրվել ՌԴ ՔՕ 160-րդ մասով (առանձնապես խոշոր չափերի հասնող ունեցվածքի վատնման մասին)[224][225]։

2013 թվականի հունվարին ՌԴ ՔԿ գլխավոր քննչական վարչությունը ավարտել էր Նավալնու նկատմամբ «Կիրովլեսի» գործով հետաքննությունը։ Նավալնին իր համախոհների հետ ստեղծել է «Վյաթյան» անտառային ընկերություն, որը կարևոր է դեր է խաղացել «Կիրովլես» պետական ձեռնարկության և «Կիրովլես» անտառարտադրանքի վերջնական ստացողների միջև։

Նավալնիի դեմ մեղադրանքները կառուցվել են «Կիրովլեսի» նախկին տնօրեն Վյաչեսլավ Օպալևի ցուցմունքների հիման վրա, որը մեկ այլ դատավարության ժամանակ իրեն մեղավոր է ճանաչել գողության մեջ և մինչդատական համաձայնագիր է կնքել, ուստի նրա գործի քննությունն անցել է առանց ապացույցների ուսումնասիրման։ Օպալևի գործով դատարանի որոշման մեջ ասվում էր, որ «Նավալնին «Կիրովլեսին» ստիպել է ակնհայտ ոչ շահավետ պայմանագիր կնքել»։ Նավալնիի և Սպայերովի դատարանում Օպալևի ցուցմունքները հիմք են հանդիսացել գործի համար, և, չնայած փաստաբանների առարկություններին, դատարանը Օպալևի խոսքերը վստահության արժանի է համարել[226][227]։

2013 թվականի մարտի 19-ին Քննչական կոմիտեն Գլխավոր դատախազությանը է փոխանցել «Կիրովլես»-ում հափշտակության մասին քրեական գործը[228], և մարտի 20-ին գործի բոլոր 29 հատորները ստուգվել և փոխանցվել են Կիրովի մարզի Լենինի շրջանի դատարան[229]։ 2013 թվականի ապրիլի 17-ին սկսվել է դատավարությունը, որը վարել է դատավոր Սերգեյ Բլինովը։ Առաջին նիստում մեղադրյալների փաստաբանները միջնորդություն են ներկայացրել մեկ ամսով հետաձգել դատավարությունը՝ լրացուցիչ փաստաբանի մուտք գործելու և գործի բոլոր 29 հատորներին ծանոթանալու անհրաժեշտության պատճառով։ Դատավոր Սերգեյ Բլինովը նիստը մեկ շաբաթով հետաձգել է մինչև ապրիլի 24-ը[230]։

Հուլիսի 5-ին Նավալնին դատարանում հանդես է եկել վերջին խոսքով[231]։ Հուլիսի 18-ին հրապարակվել է դատավճիռը[232]՝ 5 տարի ազատազրկում և 500 հազար ռուբլի տուգանք[233][234]։ Դատավորը Նավալնու խափանման միջոցը փոխել է մինչև դատավճռի օրինական ուժի մեջ մտնելը և Նավալնին կալանքի տակ է վերցվել դատարանի դահլիճում և ուղարկվել քննչական մեկուսարան[235][236]։ Միայն դատավճռի ուժի մեջ մտնելուց հետո (բողոքարկումից հետո) Նավալնին կարող էր հանվել Մոսկվայի քաղաքապետի ընտրություններից և ուղարկվել գաղութ։

Նավալնիի դատավճիռը զգալի հասարակական արձագանք է ստացել դատավճռի դատապարտմամբ հանդես են եկել աշխարհի մի շարք երկրների[237], այդ թվում՝ ԱՄՆ-ի և Գերմանիայի ներկայացուցիչները[238][239]։ Այդ օրը բացված բաժնետոմսերի ռուսական շուկան Ալեքսեյ Նավալնիի դատավճռի հրապարակումից հետո, որը կալանավորվել էր հենց դատարանի դահլիճում, նվազել է 20 կետով[240][241]։

Նավալնին դատարանի դահլիճում մեղադրական դատավճռից հետո

2013 թվականի հուլիսի 18-ին Մոսկվայում, Սանկտ Պետերբուրգում և մոտ 20 այլ քաղաքներում տեղի են ունեցել «ժողովրդական հավաքներ» ընդդեմ Ալեքսեյ Նավալնու և Պյոտր Օֆիցերովի ձերբակալության։ Մոսկվայում, տարբեր տվյալներով, 4-20[242] հազար մարդ է հավաքվել[243]։ Մանեժնայան (որտեղ նախատեսվում էր ելքը) և Կարմիր հրապարակը փակվել էին ոստիկանության կողմից, ուստի բողոքողները լցրել են մոտակա փողոցների մայթերը «Օխոտնոյից մինչև Մանեժնայա Թատերական հրապարակ և Տվերի փողոց» Օխոտնիի խաչմերուկից մինչև քաղաքապետարանի շենք[244]։

Դատավճռի կայացման օրը երեկոյան հայտնի է դարձել, որ դատախազությունը չի պահանջել Նավանիի կալանավորումը դատարանի դահլիճում և բողոքարկելու է դատավճիռն այդ մասով։ Հաջորդ օրը Նավալնին վերադաս դատարանի կողմից ժամանակավորապես ազատ էր արձակվել մինչև դատավճռի օրինական ուժի մեջ մտնելը։

Տնտեսագետ Սերգեյ Գուրիևը պատմել է, որ մինչև դատավճիռը իրեն հայտնել են, որ Նավալնին մեծ բանտային ժամկետ կստանա, իսկ նրանց դեմ, ովքեր նրան հրապարակավ աջակցել են «հատուկ գործողություններ» կիրականացվեն։ Այդ մասին նա հայտնել է Նավալնիին, բայց Նավալնին պատասխանել է, որ «շարունակելու է անել այն, ինչ պետք է անի»։ Գուրիևը խիստ քննադատության է ենթարկել դատավճիռը՝ հայտարարելով, որ «յուրաքանչյուր ոք, որը ծանոթացել է» «Կիրովլեսի» գործին, գիտի, որ արդար դատավճիռը կարող է միայն արդարացված լինել[245]։

2013 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Կիրովի շրջանային դատարանը փոխել է մեղադրական դատավճիռը՝ Նավալնիին պայմանական ժամկետ նշանակելով։ Դատավճիռն օրինական ուժի մեջ է մտել[246]։ Պայմանական ժամկետի ընթացքում Նավալնին օրենքի համաձայն չի կարողացել մասնակցել ընտրություններին[247]։

Մի շարք օտարերկրյա և ընդդիմադիր ռուսական լրատվամիջոցների, հասարակական և քաղաքական գործիչների, իրավաբանների և իրավապաշտպանների կարծիքով՝ «Կիրովլեսի» գործով մեղադրանքներն անհիմն են, իսկ բուն գործը՝ ցուցադրական քաղաքական գործընթաց։ Ռուսաստանի իշխանությունների պաշտոնական ներկայացուցիչներ, առանձին քաղաքական գործիչներ և քաղաքագետներ, ինչպես նաև որոշ իրավաբաններ գործի ֆիգուրանտների հասցեին մեղադրանքները համարել են հիմնավորված, իսկ գործը՝ ոչ քաղաքական։

2016 թվականի փետրվարի 23-ին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը հրապարակել է Ալեքսեյ Նավալնու և Պյոտր Սպայերովի իրավունքների խախտման մասին որոշումը՝ արդար դատաքննության և «Կիրովլեսի» գործով հիմնավորված պատժի վերաբերյալ[248]։ ՄԻԵԴ-ը նշել է, որ ՌԴ դատարանները հրաժարվել են հետաքննել Ալեքսեյ Նավալնիի հայտարարությունները և սա այն բանի ապացույցն է, որ գործը քաղաքական դրդապատճառներ ունի։ Նավալնու և Սպայերովի իրավունքների խախտում է ճանաչվել նաև այն, որ դատարանը Նավալնու և Սպայերովի նկատմամբ առանձին գործեր է քննել նաև «Կիրովլեսի» նախկին ղեկավար Օփալևի նկատմամբ և վերջինիս ցուցմունքներին քննադատաբար չի վերաբերվել։ ՄԻԵԴ-ի որոշման մեջ հատուկ նշվել է, որ գործի հետաքննությունը վերսկսվել է ՌԴ Քննչական կոմիտեի ղեկավար Ալեքսանդր Բաստրիկինի անմիջական ցուցումով, որի մոտ Նավալնին Չեխիայում կացության և բիզնեսի կարգավիճակ է գտել։ ՄԻԵԴ-ը խոստովանել է, որ Նավալնուն և սպաներին մեղադրել են սովորական առևտրային գործունեությունից անդառնալի գործողություններ կատարելու մեջ։ ՄԻԵԴ-ի որոշումը խախտումների փաստերի բացահայտման մասով դատավորների կողմից ընդունվել է միաձայն[248], այդ թվում՝ Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Դմիտրի Դեդովի կողմից[249]։ 2016 թվականի նոյեմբերի 16-ին ՌԴ Գերագույն դատարանը չեղարկել է «Կիրովլեսի» գործով դատավճիռը և գործն ուղարկել է նոր քննության[250]։ 2016 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Կիրովի Լենինի շրջանային դատարանում սկսվել է «Կիրովլեսի» գործի նոր քննությունը[226][251]։

2016 թվականի դեկտեմբերի 14-ին Մոսկվայի քաղաքային դատարանի վերաքննիչ ատյանը չեղարկել է Մոսկվայի Նիկուլինյան դատարանի որոշումը՝ «Կիրովլեսի» գույքի վատնման գործով 16 միլիոն ռուբլի բռնագանձելու մասին[252]։

2017 թվականի փետրվարի 8-ին Կիրովի Լենինի շրջանային դատարանը Նավալնիին և Սպայերովին կրկին դատապարտել է 5 և 4 տարվա պայմանական ազատազրկման։ Նավալնին նշել է, որ դատարանի դատավճիռը բառացի կրկնում է 2013 թվականին կայացված նախորդ վճիռը[253] և հայտարարել է դատավճիռը բողոքարկելու[254] և այն ՄԻԵԴ-ում և Գերագույն դատարանում չեղյալ հայտարարելու մտադրության մասին[255]։ Մարտի 3-ին Կիրովի մարզային դատարան դատավճռի դեմ բողոք է ներկայացվել։ 2017 թվականի մարտի 15-ի նիստում դատարանը չի քննել բողոքը ըստ էության, այլ գործը դատավարական խախտումները վերացնելու համար վերադարձրել է շրջանային դատարան[256][257]։ Հաջորդ նիստում, որը տեղի է ունեցել մայիսի 3-ին, դատարանը հաստատել է ավելի վաղ կայացված դատավճիռը[258][259][260]։ Նավալնիի պաշտպանությունը կրկին հաստատել է դատավճիռը ՄԻԵԴ-ում բողոքարկելու մտադրությունը[261]։ 2017 թվականի նոյեմբերի 22-ին Նավալնին հայտնել էր, որ նոյեմբերի 13-ին երկրորդ դատավճռի դեմ ՄԻԵԴ բողոք է ներկայացրել[262]։

Վլադլեն Ստեփանովի հայցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականի ապրիլի 18-ին Ալեքսեյ Նավալնին իր բլոգում հրապարակել էր հաղորդագրություն, որում մեջբերվել էին Hermitage Capital Management հիմնադրամի հետաքննության արդյունքները գործարար Վլադլեն Ստեպանովի՝ դրամական միջոցների հափշտակությանը մասնակցության մասին, ինչպես նաև եղել է տեսանյութ, որը ստեղծվել է այդ հետաքննության հիման վրա[263]։ Հուլիսի 29-ին Ստեպանովը Նավալնիի դեմ հայց է ներկայացրել դատարան պատվի, արժանապատվության[264] և գործարար համբավի պաշտպանության մասին և պահանջել է բարոյական վնասի փոխհատուցում մեկ միլիոն ռուբլու չափով[265]։ 2011 թվականի հոկտեմբերի 17-ին դատարանը որոշում էր կայացրել հայցը մասնակիորեն բավարարել և Նավալնիից բռնագանձել 100 հազար ռուբլի՝ նրանից պահանջելով տեղեկատվության հերքման հրապարակում[266]։

«Իվ Ռոշեի» գործը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականի դեկտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեն իր կայքում տեղեկատվություն էր հրապարակել այն մասին, որ Ալեքսեյ Նավալնու և նրա եղբայր Օլեգ Նավալնու նկատմամբ քրեական գործ է հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 159-րդ հոդվածի 4-րդ մասով, 174.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված հանցագործությունների կատարման փաստի առթիվ (խարդախություն, որը կատարվել է կազմակերպված խմբի կողմից առանձնապես խոշոր չափերով)[267]։

Քննիչների վարկածով՝ Նավալնիի կողմից ստեղծվել է «գլխավոր բաժանորդագրական գործակալություն» ՍՊԸ-ն, որի հետ 2008 թվականի գարնանը չնշված առևտրային ընկերությունը պայմանագիր է կնքել փոստի բեռնափոխադրումների իրականացման վերաբերյալ։ Հետաքննությունը պնդում էր, որ պայմանագիրը կնքվել է Օլեգ Նավալնիի մասնակցությամբ, որն այն ժամանակ աշխատում էր «Ռուսաստանի Փոստ» դաշնային ծառայության մասնաճյուղի ներքին փոստային առաքանիների դեպարտամենտի ղեկավարի կողմից, որը ընկերության ղեկավարներին համոզել էր պայմանագիր կնքել ակնհայտ ուռճացված արժեքի վերաբերյալ։ Ընդ որում «գլխավոր ստորագրող գործակալությունը» փոխադրումների իրականացման համար սեփական նյութական բազա չի ունեցել, և փաստացի դրանցով զբաղվել է մեկ այլ ձեռնարկություն, որը ղեկավարում էր Օլեգ Նավալնիի ծանոթը։ Ավելի ուշ հայտնի է դարձել, որ Ալեքսեյ և Օլեգ Նավալնի եղբայրների դեմ քրեական գործը հարուցվել է «Yves Rocher» կոսմետիկ ընկերության ռուսական ստորաբաժանման ղեկավար Բրունո Լեպրուի հայտարարությամբ։ Նրա դիմումը քննչական կոմիտեի ղեկավար Ալեքսանդր Բաստրիկինի անունով ստացվել է դեկտեմբերի 10-ին, և նույն օրը քրեական գործի նյութերը ներկայացվել են առանձին վարույթ[268]։

Ըստ ՌԴ ՔԿ-ի տեղեկությունների՝ ընդհանուր առմամբ «գլխավոր բաժանորդագրության գործակալության» հաշվին փոխանցվել է 55 միլիոն ռուբլի՝ ծառայությունների իրական արժեքի 31 միլիոն ռուբլիի դիմաց։ Այդ գումարի մեծ մասը հետաքննության կարծիքով ծախսվել է Նավալնի եղբայրների կողմից սեփական կարիքների համար, իսկ ավելի քան 19 միիոն ռուբլին օրինականացվել է Նավալնի կողմից «Կոբյակովյան լոզոպլյացիայի ֆաբրիկայի» հետ կեղծ պայմանագրեր կնքելու միջոցով, որի հիմնադիրներն են եղել նաև Նավալնի եղբայրները[269]։

Նավալնին առաջադրված մեղադրանքներն անվանել է «լիակատար զառանցանք», իսկ հարուցված գործը՝ «վիրտուալ»[270]։ Իր հերթին Ալեքսեյ Նավալնիի մայրը՝ Լյուդմիլան, հայտարարել է, որ Քննչական կոմիտեի գործողությունները համարում է ընտանիքի վրա ճնշում գործադրելու փորձ և նրա որդուն դեկտեմբերի 15-ին ընդդիմության ակցիային մասնակցելու հնարավորություն չտալու փորձ[271]։

2013 թվականի մայիսի 6-ին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը չեղարկել է Բասմանի դատարանի որոշումը՝ ընդդիմադիր Ալեքսեյ Նավալնիի և նրա եղբոր՝ Օլեգի դեմ քրեական գործի հարուցումն օրինական ճանաչելու մասին՝ կրկնակի քննության ուղարկելով նրա օրինականության վերաբերյալ բողոքը[272]։

2014 թվականի օգոստոսին «Մեմորիալ» իրավապաշտպան ընկերությունը Ալեքսեյ Նավալնիին ընդգրկել էր քաղբանտարկյալների ցուցակում՝ կապված «Իվ Ռոշե»-ի դեմ խարդախության գործով տնային կալանքի տակ գտնվելու հետ, որտեղ, իրավապաշտպանների կարծիքով, կան քաղաքական դրդապատճառներ[273]։

Գործը քննել է Զամոսկվորեցկի դատարանի դատավոր Ելենա Կորոբչենկոն։ 2014 թվականի դեկտեմբերի 19-ին դատախազությունը պահանջել էր 10 տարվա ազատազրկում։ Վերջին խոսքում Նավալնին մերժել է իրեն առաջադրված մեղադրանքները[274][275]։ Դատավճռի կայացումը սպասվում էր 2015 թվականի հունվարի 15-ին (նույն օրը առաջարկվում էր Ժողովրդական երթ անցկացնել ի պաշտպանություն Նավալնու), բայց հետո անսպասելիորեն հետաձգվել էր ավելի վաղ ժամկետով[276]։ 2014 թվականի դեկտեմբերի 30-ին դատարանը հրապարակել է դատավճռի եզրափակիչ մասը. Օլեգ Նավալնիին դատապարտել են 3,5 տարվա ազատազրկման, իսկ Ալեքսեյ Նավալնուն դատապարտել են 3,5 տարի պայմանական ազատազրկման։ Եղբայրները պետք է ավելի քան 4 միլիո ռուբլի վճարեին Մոսկվայի Գարեջրատուն ընկերությանը, բացի այդ, նրանցից յուրաքանչյուրը դատապարտվել է 500 հազար ռուբլի տուգանքի[277]։

Իրավունքի սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Վադիմ Վոլկովի կարծիքով, «Նավալնի եղբայրների գործը» ցույց է տվել Ռուսաստանում ձեռնարկատերերի իրավական խոցելիությունը և, ի թիվս այլ «պատվիրված քաղաքական գործերի», նվազեցրել Է Ռուսաստանի դատական համակարգի նկատմամբ վստահության մակարդակը[278]։ ՌԲԿ-ի կողմից հարցված փորձագետները կարծիք են հայտնել, որ Նավալնիի ազատազրկումը ազդանշան է գործարարներին, որ Ռուսաստանում բիզնես վարելը վտանգավոր է[279]։

2015 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Նավալնուն սահմանափակել են արտերկիր մեկնելու իրավունքը այն պատճառով, որ նա պատշաճ ժամկետում չի մարել 4,5 միլիոն ռուբլու պարտքը (փաստաբան Կոբզևի խոսքով՝ Նավալնին վճարել է 3 միլիոն ռուբլի[280]): Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային միգրացիոն ծառայության Մոսկվայի հարցերով ներկայացուցիչ Թիմուր Կորոբիցինը հայտնել է, որ Մոսկվայի դատական պրիստավների դաշնային ծառայության վարչությունում գործադիր վարույթ է ընթանում Ալեքսեյ և Օլեգ Նավալնի եղբայրների հետ համերաշխ պարտքի բռնագանձման մասին՝ ավելի քան 4 միլիոն 490 հազար ռուբլու չափով՝ օգուտ «բազմապրոֆիլ պրոցեսինգային ընկերություն» ՍՊԸ-ի[281]։

2017 թվականի հոկտեմբերի 17-ին ՄԻԵԴ-ը վճռել է, որ «Իվ Ռոշե Վոստոկ» ընկերության բողոքի հիման վրա Ալեքսեյ և Օլեգ Նավալնիների դեմ խարդախության գործը Ռուսաստանում քննվել է արդար դատարանի իրավունքի խախտմամբ։ Դատարանը եզրակացրել է, որ դատավճիռը կամայական և անհիմն է եղել[282]։ ՄԻԵԴ-ի որոշմամբ՝ Ռուսաստանը Նավալնիին պետք է վճարի 76 հազար եվրո։ ՄԻԵԴ-ը հրաժարվել է «Իվ Ռոշեի» գործը դիտարկել որպես քաղաքական։ Ընդ որում, ՄԻԵԴ-ի երեք դատավորներ՝ Դմիտրի Դեդովը, Հելեն Քելլերը և Գեորգիոս Սերգիդեսը, կարծիք են հայտնել, որ անհրաժեշտ էր քննարկել գործի հնարավոր քաղաքական ենթատեքստը[283][284]։

2018 թվականի ապրիլի 25-ին Ռուսաստանի Գերագույն դատարանի նախագահությունը հրաժարվել Է չեղարկել Նավալնի եղբայրների «Իվ Ռոշե» գործով դատավճիռը և որոշել է վերսկսել գործը՝ նոր հանգամանքների քննության համար[285]։

2018 թվականի հուլիսին Ալեքսեյ Նավալնին ավելի քան 4 միլիոն ռուբլի է ստացել Ռուսաստանի կառավարությունից՝ որպես փոխհատուցում «Իվ Ռոշե» գործի համար[286][287]։

«Ալեկտ» ընկերության գործը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականի դեկտեմբերի 24-ին Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեն իր կայքում տեղեկատվություն էր հրապարակել այն մասին, որ առանձին վարույթ են ընդունվել 2007 թվականին Նավալնի «Ալեկտ» ընկերության կողմից «աջ ուժերի միություն» քաղաքական կուսակցությանը պատկանող դրամական միջոցների հափշտակման մասին նյութերը, ինչի կապակցությամբ քրեական գործ է հարուցվել ՌԴ Քրեական օրենսգրքի 159-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված հանցագործության հատկանիշներով (խարդախություն)[288]։

Քննության տվյալներով, 2007 թվականի ապրիլին «աջ ուժերի միություն» քաղաքական կուսակցության և «Ալեկտ» ընկերության միջև գովազդային ծառայությունների մատուցման պայմանագիր է կնքվել։ Ընդհանուր առմամբ, քաղաքական կուսակցությունից «Ալեկտ» ընկերության հաշվեհամարին պայմանագրով փոխանցվել է մոտ 100 միլիոն ռուբլի։ Իր հերթին Ալեկտ»ը նկերությունը ստացված դրամական միջոցները փոխանցել է ընկերությունների հաշիվներին, որոնց մեծ մասը կեղծ ձեռնարկությունների կամ այսպես կոչված մեկօրյա ընկերությունների նշաններ է ունեցել։

Նավալնին ինքը հերքել է մեղադրանքները՝ պնդելով, որ քննիչները պարզապես հորինել են 100 միլիոն թիվը, և իրականության հետ այդ թիվը կապ չունի[289]։ 2007 թվականին ՍՊԾ-ի ղեկավար Նիկիտա Բելիխը նույնպես հերքել է «Ալեկտ» ընկերության կողմից կուսակցական գումարներ հափշտակելու փաստը[290]։

Ոչ մեկին մեղադրանք չի առաջադրվել։

Փաստաբանական կարգավիճակ ապօրինի ստանալու մեղադրանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականի փետրվարի 27-ին ՌԴ Քննչական կոմիտեն հայտնել էր, որ Քննչական գլխավոր վարչությունում հարցաքննվել է Ալեքսեյ Նավալնին՝ նրա կողմից փաստաբանական կարգավիճակ ստանալու հանգամանքներով։ «Կիրովլես» ընկերության գույքի վատնման փաստերով հարուցված քրեական գործի քննության ընթացքում «կասկածներ են առաջացել 2009 թվականին Ալեքսեյ Նավալնիի փաստաբանական կարգավիճակ ստանալու օրինականության վերաբերյալ», որն այդ ժամանակ Կիրովի մարզի նահանգապետի խորհրդականն էր։ Քննությունը հանգել է այն եզրակացության, որ Նավալնիի կողմից Կիրովի մարզի Փաստաբանական պալատի որակավորման հանձնաժողով ներկայացված տեղեկություններն ավելի քան երկու տարի իրավաբանական մասնագիտությամբ աշխատելու ստաժի առկայության վերաբերյալ անարժանահավատ են[291]։

Դրա հետ մեկտեղ Ալեքսեյ Նավալնին հայտնել է, որ իրեն հարցաքննության են կանչել 12 ժամվա ընթացքում, իսկ 10 ժամ 40 րոպեի ընթացքում հրապարակված մամուլի հաղորդագրությունն արդեն հաղորդել է ցուցմունք տալուց հրաժարվելու մասին։ ՔԿ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչ Վլադիմիր Մարկինն իր թվիթերում հայտարարել է, որ հարցաքննությունն ավելի վաղ է անցկացվել, և այժմ ընդդիմադիրը կանչվել է քրեական գործի նյութերին ծանոթանալու համար[292]։ Սակայն մինչ այդ Մարկինը խոսում էր այն մասին, որ Նավալնիի հարցաքննությունը տեղի է ունեցել չորեքշաբթի[293]։

2013 թվականի փետրվարի 27-ին Մոսկվայի Փաստաբանական պալատի նախագահ Հենրի Ռեզնիկը հայտնել էր, որ խորհուրդը կստուգի ՌԴ ՔԿ-ի պնդումը Նավալնիի կողմից փաստաբանի ապօրինի կարգավիճակի ստացման մասին։ Դրա համար, սակայն, անհրաժեշտ էր, որ ՔԿ-ն նյութերը փոխանցեր արդարադատության վարչություն, որը պալատ պետք է ներկայացնի կարգավիճակից զրկելու մասին պատկերացում[294]։

Կիրովի մարզի փաստաբանական պալատի նախագահ Մարինա Կապիրինան հայտնել է, որ Նավալնին ներկայացրել է բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերը, որոնց ճշտությունը ստուգվել է[295]։

Կոնստանտին Կոստինի հայցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականի սեպտեմբերին Նավալնին իր բլոգում քննադատական տեղեկատվություն էր հրապարակել քաղաքացիական հասարակության զարգացման հիմնադրամի և նրա ղեկավար Կոնստանտին Կոստինի մասին, որը հայց էր ներկայացրել պատվի, արժանապատվության և գործարար համբավի պաշտպանության մասին, քանի որ անվանվել էր «աֆերիստ», իսկ նրա գլխավորած հիմնադրամը՝ «մասնագիտանալով ամեն տեսակ կեղծիքներով զինված»։ 2014 թվականի փետրվարին Մոսկվայի Լյուբլինյան շրջանային դատարանը մասնակիորեն բավարարել էր Կոստինի հայցը՝ Նավալնիից բռնագանձելով 100 հազար ռուբլի[296]։ 2014 թվականի մայիսին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը հաստատել էր այդ որոշումը և 5 անգամ բարձրացրել փոխհատուցումը։ Նավալնին չի համաձայնել դատարանի որոշման հետ, որը մտել է օրինական ուժի մեջ. նրա կարծիքով՝ ռուսական դատարանները չեն տեսել փաստերի մասին պնդումների և գնահատականների միջև տարբերությունները։ Հուլիսի վերջին Նավալնին դիմել էր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան[297]։

Սերգեյ Նևերովի հայցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի ապրիլին ՌԴ Պետական դումայի փոխնախագահ Սերգեյ Նևերովը դատարան պատվի և արժանապատվության պաշտպանության հայց էր ներկայացրել Նավալնիի դեմ[298][299]։ Ապրիլի 24-ին Մոսկվայի Լյուբլինյան դատարանը բավարարել է Նևերովի հայցը՝ ճանաչելով այն տեղեկությունները, թե իբր մերձմոսկովյան դաչնոմ կոոպերատիվում իր չհայտարարագրված սեփականությունն ունի, որոնք Նավալնին հրապարակել է 2013 թվականի նոյեմբերի 27-ին, իրականությանը չհամապատասխանող են[300]։ Հուլիսին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը հաստատել էր Լյուբլինյան դատարանի որոշումը և այն օրինական ուժի մեջ էր մտել[301]։ Նավալնին այս որոշումը վիճարկել է ՄԻԵԴ-ում[302]։

Պաստառի գողության գործը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի աշխատակիցներ Գեորգի Ալբուրովը և Նիկիտա Կուլաչենկովը կանչվել են Քննչական կոմիտե՝ 158-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «ա» և «գ» կետերով (մի խումբ անձանց կողմից զգալի վնաս պատճառելու նախնական համաձայնությամբ գողություն) նրանց մեղադրանքներ ներկայացնելու համար։

Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդի աշխատակիցներին մեղադրում են այն բանում, որ նրանք գողացել են նկարիչ-սիրահար Սերգեյ Բջովի «վատ և լավ մարդ» նկարը, որը կախված էր Վլադիմիրի ցանկապատի վրա։ Դրանից հետո, երբ նկարը Նավալնիին նվիրվել է ծննդյան օրը, քննիչները առգրավել են այն և գողության գործ են հարուցել[303]։

Մաքսիմ Լիկսուտովի հայցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի առաջին կեսին Նավալնին իր բլոգում հրապարակել է մի քանի հոդվածներ, որոնցում Մոսկվայի տրանսպորտի դեպարտամենտի ղեկավար Մաքսիմ Լիկսուտովին մեղադրվում էր շահերի բախման, կեղծ անձանց միջոցով ակտիվների տիրապետման և կեղծ ամուսնալուծության մեջ[304]։ 2014 թվականի մայիսին լույս է տեսել հերթական հրապարակումը, որտեղ Ալեքսեյ Լիկսուտովին մեղադրվել է արտասահմանյան ընկերության բաժնետոմսերի տիրապետման մեջ, որոնք արտացոլված չեն նրա հայտարարագրում[305]։ Լիքսուտովի վերջին հրապարակման կապակցությամբ Նավալնիի, Գեորգի Ալբուրովի և կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի դեմ 3,5 միլիոն դոլարի հայց է ներկայացրել[306]։ 2018 թվականի օգոստոսին դատարանը Նավալնուն մեղավոր էր ճանաչել և նրան պարտավորեցրել էր Մաքսիմ Լիկսուտովին 600 հազար ռուբլի վճարել[307]։

Դմիտրի Սաբլինի հայցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի հունվարին Ալեքսեյ Նավալնին իր բլոգում սենատորին և «Հակամայդան» շարժման ղեկավար Դմիտրի Սաբլինին մեղադրել էր չհայտարարագրված անշարժ գույքի տիրապետման մեջ[308]։ 2015 թվականի նոյեմբերին Դմիտրի Սաբլինը կնոջ հետ Նավալնիի դեմ հայց է ներկայացրել պատվի և արժանապատվության պաշտպանության մասին՝ պահանջելով բարոյական վնասը փոխհատուցել յուրաքանչյուրին 5 միլիոն ռուբլու չափով[309][310]։ Դատարանը Ալեքսեյ Նավալնիին մեղավոր է ճանաչել և նրան պարտավորեցրել Դմիտրի Սաբլինին 408 հազար ռուբլի վճարել[311]։

«Յաբլոկո» կուսակցության հայցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յաբլոկո կուսակցության Կոստրոմայի բաժանմունքը 1 միլիոն ռուբլի գումարի հայց է ներկայացրել Ալեքսեյ Նավալնիի դեմ[312]՝ իր բլոգում հրապարակելու համար, որտեղ նա պնդում էր, որ «Յաբլոկո» կուսակցությունը Կոստրոմայում պատկանում է տեղի օլիգարխին, որը դուրս է եկել Միասնական Ռուսաստան կուսակցությունից[313]։ Հետագայում «Յաբլոկո»-ն հրաժարվել է 1 միլիոն ռուբլու չափով փոխհատուցումից[314], սակայն դատարանն, այնուամենայնիվ, Նավալնիին պարտավորեցրել է հերքել բլոգում իր հրապարակումը, ինչպես նաև հայցվորներին փոխհատուցել դատական ծախսերը՝ 36 հազար ռուբլու չափով[315]։

«Կիրովլեսի» գործով քաղաքացիական հայց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի հուլիսի 31-ին «Կիրովլեսը» հանդես է եկել քաղաքացիական հայցով՝ ընդդեմ Ալեքսեյ Նավալնիի։ Ընկերությունը պահանջում էր նրան փոխհատուցել 16 165 826 ռուբլու չափով վնասը[316], չնայած այն բանին, որ «Կիրովլեսի գործով» դատավճռով հաստատվել է, որ Նավալնին արդեն ընկերությանը վճարել է 14,8 միլիոն ռուբլի[317]։ Առաջին ատյանի դատարանը մեկ օրում բավարարել է «Կիրովլեսի» հայցը։ 2016 թվականի փետրվարի դրությամբ Մոսկվայի քաղաքային դատարանում քննվում էր այդ քաղաքացիական հայցի վերաքննիչ բողոքը[318]։ 2017 թվականի հուլիսի 18-ին Մոսկվայի Նիկուլինի շրջանային դատարանը մասնակիորեն բավարարել է «Կիրովլեսի» քաղաքացիական հայցը՝ Ալեքսեյ Նավալնիին, Պյոտր Օֆիցերովին և Վյաչեսլավ Օպալևին պարտավորեցնելով ընկերությանը վճարել 2,1 միլիոն ռուբլի[319]։

Պավել Կարպովի զրպարտության գործը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի մայիսի 17-ին Մոսկվայի դատարանը քրեական գործ էր հարուցել Ալեքսեյ Նավալնիի նկատմամ[320] բ՝ ՌԴ ՔՕ 128.1 հոդվածի համաձայն (զրպարտություն) նախկին ոստիկան Պավել Կարպովի հասցեին։ Դատարանի կարծիքով՝ Նավալնին իր բլոգում բազմիցս հրապարակել է ոստիկանի պատիվն ու արժանապատվությունը արատավորող նյութեր, ընդ որում՝ նյութերը հավաստի չեն եղել։ Մասնավորապես, խոսքը 4 տեսանյութի մասին էր, որտեղ Կարպովը մեղադրվում էր առանձնապես ծանր հանցագործությունների, այդ թվում՝ իրավաբան Սերգեյ Մագնիտսկու սպանության մեջ։ Դատարանը վճռել է, որ այդ տեղեկությունները կեղծ են եղել։ Ինքը՝ Կարպովը, մասնակցել է Hermitage Capital հիմնադրամի գրասենյակներում կնիքների և հիմնադիր փաստաթղթերի խուզարկություններին և առգրավմանը, որից հետո այդ փաստաթղթերով ապօրինաբար փոխհատուցվել են 5,4 միլիարդ ռուբլու հարկերը։ Հիմնադրամի փաստաբանն այդ գործում եղել է եկել Սերգեյ Մագնիտսկին, որը հետագայում քննչական մեկուսարանում մահացել է[321][322]։

navalny.com կայքի արգելափակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի փետրվարի 8-ին կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամը հետաքննություն էր սկսել Սերգեյ Պրիխոդկոյի կոռուպցիոն գործունեության վերաբերյալ՝ հրապարակելով տեսանյութ, որում Ալեքսեյ Նավալնին պաշտոնյային մեղադրել է օլիգարխ Օլեգ Դերիպասկիի զբոսանավում եռօրյա հանգստի մեջ՝ այն անվանելով կոռուպցիայի թաքնված ձև[323][324][325]։ Փետրվարի 9-ին Դերիպասկան դատի է տվել Նաստյա Ռիբկային և Ալեքս Լեսլիին (Ալեքսանդր Կիրիլովա) իր անձնական կյանքի մասին նյութերը առանց թույլտվության հրապարակելու համար, դատարանը որպես ապահովիչ միջոց որոշել է ամբողջությամբ արգելափակել Նավալնիի կայքը, եթե նա եռօրյա ժամկետում չհեռացնի խնդրահարույց նյութերը[326][327][328]։

Այդ ժամկետի ավարտից հետո «Ռոսկոմնադզորը» սկսել է navalny.com կայքի արգելափակումը, որի արդյունքում այն դարձել է մասամբ մատչելի[326][327][328]։ Նաև փոխվել է կայքի հայելային դոմենը, դառանոլվ fuckrkn.org (example.fuckrkn.org)[329][330]:

Ավելի ուշ Ալեքսեյ Նավալնին, այնուամենայնիվ, իր բլոգից հեռացրել է Օլեգ Դերիպասկայի մասին հետաքննությունը[331][332] և navalny.com կայքը հանվել է արգելված կայքերի գրանցամատյանից[333]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Алексей Навальный. Биография Алексей Навальный. Биография (ռուս.) — 2013.
  2. ↑ 2,0 2,1 Alexey Navalny – Maurice R. Greenberg World Fellows Program
  3. ↑ 3,0 3,1 Алексей Навальный. Биография (ռուս.) — 2013.
  4. ↑ Навальный о государственной религии - Religo.ru :: Эксперты о религии — 2015.
  5. ↑ 5,0 5,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 ФСИН: Алексей Навальный умер в колонии (ռուս.) — Meduza, 2024.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Russische Justiz: Oppositioneller Nawalny in Haft gestorben (գերմ.)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Putin critic Alexei Navalny dies in Arctic Circle jail (բրիտ․ անգլ.) — 2024.
  9. ↑ https://meduza.io/news/2024/02/28/otpevanie-alekseya-navalnogo-proydet-1-marta-politika-pohoronyat-na-borisovskom-kladbische
  10. ↑ https://www.bbc.com/russian/live/news-68436089
  11. ↑ Alexei Navalny’s funeral to be held on Friday in Moscow — 2024. — ISSN 1756-3224; 1354-4322
  12. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #1024799212 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  13. ↑ 13,0 13,1 https://zona.media/news/2023/08/04/parents
  14. ↑ «биография – Алексей Навальный: Кто такой Алексей Навальный». 2018.navalny.com (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  15. ↑ Персоны года — 2009: Частное лицо года (ռուս.)
  16. ↑ https://www.webcitation.org/6CViaUTn5?url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2011/11/28/the_fp_top_100_global_thinkers?page=0,23#thinker24
  17. ↑ Prize of the Platform of European Memory and Conscience 2015 awarded in Budapest - Platform of European Memory and Conscience — 2015.
  18. ↑ Meet the 25 Most Influential People on the Internet / N. Gibbs — NYC: Time Inc., 2017. — ISSN 0040-781X; 2169-1665
  19. ↑ Навальный получил «Золотую кнопку YouTube» — Afisha Daily, 2018.
  20. ↑ Awards
  21. ↑ https://nemtsovfund.org/2021/02/premiya-borisa-nemtsova-za-smelost-2021-prisuzhdena-alekseyu-navalnomu/
  22. ↑ Aktuelle Nachrichten aus Europa (գերմ.) — 1996.
  23. ↑ Alexei Nawalny – M100 SANSSOUCI COLLOQUIUM
  24. ↑ Bloggers who are changing the face of Russia as the Snow Revolution takes hold — 2011.
  25. ↑ The BoBs - The Best of Blogs
  26. ↑ 2022 Alexei Navalny
  27. ↑ Kremlkritiker Nawalny mit Bambi ausgezeichnet (գերմ.)
  28. ↑ 28,0 28,1 Alexei Navalny: Russia's vociferous Putin critic (բրիտ․ անգլ.) — 2011.
  29. ↑ «Алексей Навальный — биография, фото, факты, новости». Ведомости. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  30. ↑ «Алексей Навальный. Биография». Аргументы и факты. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  31. ↑ Russian opposition leader ill after exposure to 'undefined chemical'
  32. ↑ Alexei Navalny: Russian opposition leader found guilty
  33. ↑ Russian opposition leader Alexei Navalny freed after being arrested during protests
  34. ↑ «Цензура в СМИ. Дебаты Навального и Познера». tvrain.ru. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 22-ին.
  35. ↑ «О Навальном». Официальный сайт Алексея Навального. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  36. ↑ Сайт президентской кампании Алексея Навального. «Алексей Навальный: правда против кремлевской пропаганды». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 13-ին.
  37. ↑ Кирка А.В. Социально-сетевые технологии в избирательном процессе на региональном уровне на примере предвыборной кампании А. Навального(ռուս.) // Вестник Университета (Государственный университет управления). — ФГБОУВПО «Государственный университет управления», 2013. — № 20. — С. 42—46. Архивировано из первоисточника 9 հունվարի 2018.
  38. ↑ «Алексей Навальный» (ռուսերեն). YouTube. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 22-ին.
  39. ↑ «Навальный LIVE» (ռուսերեն). YouTube. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  40. ↑ Вера Юрченко Человек из интернета(ռուս.) // Новая газета. — 2018. — № 17. — С. 7—9.
  41. ↑ «Итоги выборов в Москве». РИА Новости (ռուսերեն). 2013 թ․ սեպտեմբերի 9. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  42. ↑ «Навальный Алексей Анатольевич — Центральный Совет. Народный альянс». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  43. ↑ «ЦИК отказалась допустить Навального на президентские выборы». РБК. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  44. ↑ Ведомости (2017 թ․ դեկտեմբերի 25). «ЦИК отказал Навальному в участии в выборах президента». Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  45. ↑ Евгений Сафронов (2019 թ․ ապրիլի 9). «Навальный получил от ЕСПЧ больше 200 тыс. евро за пять лет». Открытые медиа. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  46. ↑ «Ромир» опубликовал рейтинг доверия россиян. Коммерсантъ, 24.10.2020
  47. ↑ «Ромир»: Навальный занял четвертое место по доверию россиян после Путина, Лаврова и Жириновского. Дождь (телеканал), 24.10.2020
  48. ↑ Что плетут против Навального // Московский комсомолец, 29 августа 2012.
  49. ↑ Чернобыльское детство Алексея Навального. Оппозиционер привозит близким в Украину конфеты и доллары, и посещает могилу деда. Репортаж «Вестей» из Залесья | Страна | Вести
  50. ↑ «Враг № 1. Интервью с матерью Алексея Навального, «New Times», № 14-15 (283), 22.04.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  51. ↑ «Олег Навальный ушёл из «Почты России»». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  52. ↑ ««Я в центре урагана»: Алексей Навальный — в проекте «Русские норм!»». thebell.io. 2019 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  53. ↑ Навальный: я больше украинец по своим корням и генетике // LB.ua
  54. ↑ Эхо Москвы. Последнее интервью Бориса Немцова, 27 февраля 2015
  55. ↑ Выписка из ЕГРЮЛ на 2012 год
  56. ↑ «Бизнес Навального: как борец с корпорациями занимается художественными промыслами и мелкой торговлей — Деловая газета «Маркер»». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  57. ↑ «Кобяковская Фабрика по Лозоплетению, ООО Кобяково, реквизиты, e-mail, юридический адрес, телефон, схема проезда». sbis.ru. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 28-ին.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Мокроусова И., Резник И. «Расследование: Песня о блогере». Ведомости. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
  59. ↑ «ДНИ.РУ ИНТЕРНЕТ-ГАЗЕТА ВЕРСИЯ 5.0 / Скелеты адвоката Навального». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  60. ↑ «СКР хочет лишить Алексея Навального статуса адвоката — Известия». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
  61. ↑ «ВЗГЛЯД / Максим Кононенко: Тайна адвоката Навального». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  62. ↑ «Н. Н. Секьюритиз, ЗАО — Отчёт об итогах выпуска — Раскрытие информации». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  63. ↑ Градостроительные хроники
  64. ↑ «Блогера в директора». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 14-ին.
  65. ↑ 65,0 65,1 «Навальный вошёл в совет директоров «Аэрофлота»». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 25-ին.
  66. ↑ «Ъ-Деньги - Официальный Навальный». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 27-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  67. ↑ «Новости | Аэрофлот». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
  68. ↑ «Алексей Навальный покинет совет директоров Аэрофлота». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 29-ին.
  69. ↑ Адвокатская палата Москвы лишила Навального статуса адвоката из-за приговора по делу «Кировлеса» Право.ru, 4 декабря 2013 года
  70. ↑ История одного Навального
  71. ↑ Навальный решил воздержаться от участия в «Русском марше»
  72. ↑ «Lenta.ru: «Единая Россия» отказалась от дискуссии с Навальным 21.02.2013». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 20-ին.
  73. ↑ «Сторонники Навального учредили партию «Народный альянс»». Lenta.ru. 2012 թ․ դեկտեմբերի 15. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  74. ↑ «Министерство юстиции приостановило регистрацию партии «Народный альянс», которую поддерживает оппозиционер Алексей Навальный». Деловой Петербург. 2013 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  75. ↑ «А.Навальный: Минюст отказался регистрировать «Народный альянс»». РБК. 2013 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  76. ↑ «Навального выбрали председателем «Народного альянса»». Lenta.ru. 2013 թ․ նոյեմբերի 17. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  77. ↑ «Такие новости: Минюст только что ликвидировал Партию Прогресса». Алексей Навальный. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  78. ↑ Команда Навального учредила новую партию
  79. ↑ «Минюст окончательно отказал в регистрации партии «Россия будущего» Алексея Навального». Медиазона. 2018 թ․ օգոստոսի 27. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  80. ↑ «Навальный и Муждабаев: "корректные" ответы на вопросы "с национальным орнаментом"». Лениздат. 2013 թ․ հուլիսի 23.
  81. ↑ «Владимир Мамонтов: Про Навального» (ռուսերեն). Взгляд. 2013 թ․ հուլիսի 21.
  82. ↑ «Навальный ответил на открытое письмо по национальному вопросу». Ридус. 2013 թ․ հուլիսի 22.
  83. ↑ 83,0 83,1 «Синдром Навального». Эхо Москвы. 2013 թ․ հուլիսի 23.
  84. ↑ Ответ Айдеру Муждабаеву, 22 июля 2013, 16:45, web.archive.org
  85. ↑ «Навальная имитация». ТСН. 2017 թ․ մարտի 28.
  86. ↑ Тенгиз Аблогин (2017 թ․ հունիսի 26). «Грузия и Навальный». Эхо Кавказа. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 21-ին.
  87. ↑ 87,0 87,1 «Суд арестовал Навального за сопротивление полицейским на митинге». РБК. 2017 թ․ մարտի 27.
  88. ↑ Алексей Навальный получил 30 суток административного ареста // Интерфакс, 13.06.2017
  89. ↑ Навальный получил 30 суток ареста // Lenta.ru, 13.06.2017
  90. ↑ Алексей Навальный получил 30 суток ареста // Newsru.com, 12.06.2017
  91. ↑ «Мосгорсуд сократил срок ареста Навального с 30 до 25 суток». Meduza. 2017 թ․ հունիսի 16. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 21-ին.
  92. ↑ Алексей Навальный готов снова участвовать в выборах // Коммерсантъ, 13.12.2016
  93. ↑ «Приговор Навальному по «Кировлесу» вступил в силу. Политик не сможет участвовать в выборах президента». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 3-ին.
  94. ↑ Навальный назвал главную задачу своей избирательной кампании // РБК, 14.12.2016
  95. ↑ Навальный будет баллотироваться в президенты Արխիվացված 2021-03-04 Wayback Machine // Сноб.ру, 13.12.2016
  96. ↑ «ЦИК отказался допустить Навального к президентским выборам» (անգլերեն). Медиазона. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 2-ին.
  97. ↑ «Навальный назвал число собранных для регистрации на выборах подписей». РБК. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 2-ին.
  98. ↑ «Алексей Навальный: мы единственные, кто ведёт избирательную кампанию». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 2-ին.
  99. ↑ Навальный открыл в Петербурге предвыборный штаб — РБК, 04.02.17
  100. ↑ 100,0 100,1 Ведомости (2017 թ․ դեկտեմբերի 24). «Алексея Навального выдвинули в президенты». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 2-ին.
  101. ↑ 101,0 101,1 Deutsche Welle (www.dw.com). «Верховный суд России признал законным недопуск Навального на выборы | Новости из Германии о России | DW | 30.12.2017» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  102. ↑ «Заявление пресс-секретаря в связи с приговором по делу Алексея Навального - Европейская Комиссия» (ռուսերեն). EEAS. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 17-ին.
  103. ↑ «В Госдепе США видят политический подтекст в приговоре Навальному». ТАСС (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 17-ին.
  104. ↑ Навальный получил пять лет условно по «делу „Кировлеса“» — РБК, 08.02.17
  105. ↑ «12 июня на улицы вышло больше людей, чем 26 марта: Карта протестов «Медузы» и «ОВД-Инфо». Самые полные данные». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 17-ին.
  106. ↑ «7 октября: протестная карта. Где и сколько людей вышло, сколько задержали: Совместный проект «Медузы» и «ОВД-Инфо» — Meduza». Meduza. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  107. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «В Петербурге события 12 июня повторились в более мягком варианте | Россия и россияне: взгляд из Европы | DW | 07.10.2017». DW.COM. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  108. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Полиция вытеснила протестующих с Манежной площади в Москве | Новости из Германии о России | DW | 07.10.2017». DW.COM. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  109. ↑ Inc., TV Rain,. ««Власть добилась, чего хотела»: Валерий Соловей о том, почему в Москве нет задержаний и где просчитался Навальный». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 15-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  110. ↑ Ведомости (2017 թ․ դեկտեմբերի 11). «Минюст счел исполненным решение ЕСПЧ по жалобе Навального». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 7-ին.
  111. ↑ Алексей Навальный собрался в агитационный тур по стране — Коммерсант, 12.09.17
  112. ↑ Зотова, Наталия (2017 թ․ հոկտեմբերի 22). «Навальный вышел из-под ареста и провёл митинг в Астрахани». BBC Русская служба (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 7-ին.
  113. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Алексей Навальный прооперирован в Барселоне | DW | 09.05.2017» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  114. ↑ «РЕН ТВ опубликовал видеозапись нападения на Навального». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  115. ↑ «Прокуратура потребовала возобновить расследование дела о нападении на Навального с зелёнкой» (անգլերեն). Медиазона. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  116. ↑ «Навальный обвинил Кремль в организации нападений с зеленкой. Он может потерять зрение». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  117. ↑ «Активисты движения SERB — предполагаемые нападавшие на Алексея Навального. Кто они такие?». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  118. ↑ «Россия: Оппозиционная предвыборная кампания подвергается жёсткому прессингу». Human Rights Watch (ռուսերեն). 2017 թ․ սեպտեմբերի 6. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 3-ին.
  119. ↑ Meduza (2017 թ․ սեպտեմբերի 29). «Алексея Навального задержали перед митингом в Нижнем Новгороде». Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  120. ↑ «Алексей Навальный задержан в Москве». ТАСС. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  121. ↑ «Навальному дали 20 суток ареста за призывы к несанкционированному митингу». РБК. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  122. ↑ «Навальный и Волков. 20.2 за митинг в Нижнем Новгороде» (անգլերեն). Медиазона. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  123. ↑ «Суд назначил главе штаба Навального 20 суток ареста». РБК. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  124. ↑ «Новости: Леонида Волкова опять задержали. Он пробыл на свободе всего несколько часов». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.(չաշխատող հղում)
  125. ↑ «Волков в Преображенском суде» (անգլերեն). Медиазона. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  126. ↑ «Главу избирательного штаба Навального арестовали на 30 суток». www.rbc.ru. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  127. ↑ «Расплата за предвыборную оппозиционную активность». Human Rights Watch (ռուսերեն). 2017 թ․ նոյեմբերի 17. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
  128. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Навальный выдвинут кандидатом в президенты России | Новости из Германии о России | DW | 24.12.2017» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  129. ↑ «Инициативная группа выдвинула Навального в президенты. Фотогалерея». РБК. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  130. ↑ «ЦИК отказалась допустить Навального на президентские выборы». Росбизнесконсалтинг. 2017 թ․ դեկտեմբերի 25. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  131. ↑ «Об отказе в регистрации группы избирателей, созданной для поддержки самовыдвижения кандидата на должность Президента Российской Федерации Алексея Анатольевича Навального, и её уполномоченных представителей - Центральная избирательная комиссия Российской Федерации». cikrf.ru. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  132. ↑ «Верховный суд повторно отказал Навальному в жалобе на решение ЦИК». Дождь. 2018 թ․ հունվարի 6. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 7-ին.
  133. ↑ Ведомости (2018 թ․ հունվարի 26). «Президиум Верховного суда отказался допустить Навального к президентским выборам». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 26-ին.
  134. ↑ «Конституционный суд отказал Навальному в рассмотрении жалобы на недопуск к выборам». Новая газета - Novayagazeta.ru (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 19-ին.
  135. ↑ «Навальный объявил «забастовку избирателей»». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  136. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Евросоюз раскритиковал отказ ЦИК зарегистрировать Навального | Новости из Германии о России | DW | 26.12.2017» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  137. ↑ «О решении ЦИК России о недопуске Алексея Навального к участию в президентских выборах 2018 года - Европейская Комиссия» (ռուսերեն). EEAS. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  138. ↑ «Кремль отреагировал на призыв Навального бойкотировать выборы». РБК. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  139. ↑ «Госдепартамент выразил обеспокоенность в связи с отказом ЦИК Навальному в регистрации». ТАСС (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
  140. ↑ Ведомости (2017 թ․ դեկտեմբերի 28). «Политик года – оппозиционер Алексей Навальный». Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  141. ↑ Алексей Навальный проверяет тюремный иммунитет // Коммерсантъ.
  142. ↑ Ведомости (2018 թ․ հունվարի 14). «Навальный начинает кампанию по бойкоту президентских выборов». Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  143. ↑ Врачи Навального заявили о возможном отравлении политика
  144. ↑ Полиция Москвы решила отсудить у оппозиции 18 млн рублей
  145. ↑ Навальный сообщил о требовании прокуратуры арестовать его квартиру
  146. ↑ «Что такое национализм? | Colta.ru». www.colta.ru. 2015 թ․ սեպտեմբերի 30. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 18-ին. «Везде есть консервативная часть населения, национально ориентированная, и ей нужно представить альтернативный проект: гражданский национализм, основанный не на физиологическом сходстве и чувстве национального превосходства, а на единстве гражданских прав и свобод, реальной возможности вместе определять судьбу нашей страны. И это возможно. Я инвестировал в это много усилий и надеюсь, что смогу восстановить диалог. Пока, правда, ничего, кроме имиджевых потерь, я не получил: либералы меня обзывают националистом, а националисты — либералом. Везде я «пятая колонна».»
  147. ↑ «Навальный собрал 100 тысяч подписей за запрет дорогих машин для чиновников». Lenta.ru (ռուսերեն). 2013 թ․ հուլիսի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  148. ↑ «Минэкономразвития не нашло интересных предложений в антикризисном плане Навального, который поддержали 100 тыс. россиян. Все уже запланировал Путин, ответили чиновники». Фонтанка.ру (ռուսերեն). 2020 թ․ հուլիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  149. ↑ Алина Ампелонская (2020 թ․ հունիսի 24). «Единоросс попросил «не устраивать балаган» в ответ на инициативу повысить пенсии ветеранам». Znak.com (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  150. ↑ Навальный призвал Запад направить санкции на «внутренний круг Путина» Արխիվացված 2015-01-11 Wayback Machine // РБК, 20.03.2014
  151. ↑ How to Punish Putin
  152. ↑ «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 20-ին.
  153. ↑ Ольга Шамина. Соцсети и коррупция: как блоги обваливают стоимость компаний «Русская служба Би-би-си», .10.2017
  154. ↑ Ruben Enikolopov, Maria Petrova, Konstantin Sonin Social Media and Corruption(անգլ.) // American Economic Journal: Applied Economics. — 2018/1. — В. 1. — Т. 10. — С. 150—174. — ISSN 1945-7782. — doi:10.1257/app.20160089
  155. ↑ «Скандал глубокого бурения». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  156. ↑ «Картотека арбитражных дел ВАС». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  157. ↑ «Из серии «Еду я по Родине»: глубокое бурение». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  158. ↑ Сайт проекта «РосПил».
  159. ↑ «Сайт проекта «РосЯма»». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  160. ↑ Ирина Мокроусова, Ирина Резник, «Чем зарабатывает на жизнь Алексей Навальный». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 30-ին. — Ведомости, 13.02.2012
  161. ↑ «Банк Лебедева отказался выпускать «карты Навального»». Lenta.ru. 2012 թ․ դեկտեմբերի 13. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  162. ↑ «Навальный объявил о закрытии ФБК. Вместо фонда создадут новую организацию». Русская служба BBC. 2020 թ․ հուլիսի 20. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 24-ին.
  163. ↑ «Навальный запустил «Добрую Машину Правды»». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 30-ին. — Lenta.ru, 29.05.2012
  164. ↑ Сигурд Йоханссон Алексей Навальный: face to fake. Независимое юридическое расследование. — Ridero. — 2017. — 210 с. — ISBN 9785448514050
  165. ↑ Запрет чиновникам и сотрудникам компаний с государственным (муниципальным) участием приобретать легковые автомобили стоимостью свыше 1.5 миллионов рублей // Российская общественная инициатива.
  166. ↑ Алексей Навальный хочет лишить чиновников роскоши. Он предложил запретить им покупать машины люкс-класса на бюджетные средства // Коммерсантъ, 11 апреля 2013 года.
  167. ↑ «Российская общественная инициатива :: На голосовании». Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  168. ↑ Сайт по сбору общественных инициатив обвинили в накрутках // Lenta.ru, 28 мая 2013
  169. ↑ САЙТ РОССИЙСКОЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ ИНИЦИАТИВЫ ЗАПОДОЗРИЛИ В ФАЛЬСИФИКАЦИЯХ ГОЛОСОВАНИЙ // Дождь, 28 мая 2013
  170. ↑ «РОИ :: Запрет чиновникам и сотрудникам компаний с государственным (муниципальным) участием приобретать легковые автомобили стоимостью свыше 1.5 миллионов рублей». www.roi.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 4-ին.
  171. ↑ Пенсионная реформа сделает лето жарче
  172. ↑ «Навальный создал свой агрегатор соцсетей». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  173. ↑ Навальный запустил проект «Умное голосование». Он будет рассылать инструкции, кого поддержать на выборах — чтобы «Единая Россия» проиграла.
  174. ↑ «Навальный запускает "Умное голосование", чтобы победить ЕР». dw.com.
  175. ↑ «Навальный предложил голосовать в регионах против «Единой России». Снова». BBC.
  176. ↑ Ведомости (2018 թ․ նոյեմբերի 30). «Как систематизировать стихийный протест». Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  177. ↑ «Костяев Сергей Сергеевич» (ռուսերեն). Официальный сайт Института Научной Информации по Общественным Наукам. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  178. ↑ Ведомости (2018 թ․ դեկտեմբերի 7). «Роскомнадзор заблокировал сайт Навального о голосовании против «Единой России»». www.vedomosti.ru. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  179. ↑ «Роскомнадзор заблокировал «Умное голосование» Алексея Навального» (ռուսերեն). www.kommersant.ru. 2018 թ․ դեկտեմբերի 7. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  180. ↑ «Роскомнадзор заблокировал сайт проекта Навального «Умное голосование»» (ռուսերեն). Новая газета - Novayagazeta.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  181. ↑ Роскомнадзор (2018 թ․ դեկտեմբերի 4). «Реестр нарушителей прав субъектов персональных данных».
  182. ↑ «Навальный обещает восстановить работу заблокированного Роскомнадзором сайта о голосовании против 'Единой России'» (ռուսերեն). Эхо Москвы. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  183. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Роскомнадзор заблокировал сайт Навального об "умном голосовании" | DW | 07.12.2018» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  184. ↑ «Блоки от ума» (ռուսերեն). Новая газета - Novayagazeta.ru. 2018 թ․ դեկտեմբերի 8. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  185. ↑ «Умное голосование. Санкт-Петербург». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 1-ին.
  186. ↑ «Навальный объявил «Битву за Санкт-Петербург»». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  187. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «В Санкт-Петербурге Навальный объявил о заговоре | DW | 02.02.2019» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  188. ↑ Ведомости (2019 թ․ փետրվարի 2). «Как прошла встреча Навального со сторонниками в Санкт-Петербурге». www.vedomosti.ru. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  189. ↑ Горяшко, Сергей (2019 թ․ փետրվարի 2). «Навальный назвал своего кандидата на выборах главы Петербурга. Это второй тур». BBC, Санкт-Петербург. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  190. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Комментарий: Навальный против Путина - битва за Санкт-Петербург | DW | 03.02.2019» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 3-ին.
  191. ↑ «Профсоюз Навального». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 3-ին.
  192. ↑ Навальный запустил проект для жалоб на низкие зарплаты бюджетников
  193. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Навальный основал собственный профсоюз | DW | 24.01.2019» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 24-ին.
  194. ↑ Ведомости (2019 թ․ հունվարի 24). «Навальный объявил о запуске проекта для жалоб на низкие зарплаты бюджетников». www.vedomosti.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 24-ին.
  195. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Комментарий: Навальный в поисках "Солидарности" | DW | 25.01.2019» (ռուսերեն). DW.COM. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  196. ↑ Профсоюз Алексея Навального вызвал неожиданную реакцию общественников и власти : [арх. 28.01.2019]. — ФедералПресс, 2019. — 26 հունվարի.
  197. ↑ «Навальный приговорен к пяти годам лишения свободы». Lenta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  198. ↑ «Суд приговорил Навального к пяти годам колонии». ՌԻԱ Նովոստի. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  199. ↑ «Суд приговорил Навального к пяти годам в колонии общего режима». Аргументы и факты. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  200. ↑ «Алексей Навальный приговорен к 5 годам лишения свободы — видео оглашения приговора». YouTube. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  201. ↑ «Навальный и Офицеров освобождены из-под стражи». Gazeta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 20.
  202. ↑ «Amnesty International назвала процесс по делу Навального «пародией на суд»». Lenta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  203. ↑ «Human Rights Watch: приговор Навальному - это кульминация уголовного преследования по политическим мотивам с заранее предопределённым исходом». Swissinfo.ch. 2013 թ․ հուլիսի 18.(չաշխատող հղում)
  204. ↑ «Ищем выход...; Дело Навального». Эхо Москвы. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  205. ↑ «Белый дом осудил приговор Навальному». Lenta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  206. ↑ Туомиоя – HS: есть все основания подозревать, что приговор Навальному – политически мотивированный // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 19 июля 2013.(Ստուգված է 19 Հուլիսի 2013)
  207. ↑ «Народ против приговора Навальному». Левада-Центр. 2013 թ․ հուլիսի 16.
  208. ↑ «Путин назвал приговор Навальному странным». // news.tut.by. 2013 թ․ օգոստոսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  209. ↑ «Навальному и Офицерову дали условный срок». Lenta.ru. 2013 թ․ հոկտեմբերի 16.
  210. ↑ Андреев, Андрей (2013 թ․ հոկտեմբերի 16). «Навальному заменили реальный срок на условный». Российская газета.
  211. ↑ «Суд изменил Навальному наказание с реального на условное». ՌԻԱ Նովոստի. 2013 թ․ հոկտեմբերի 16.
  212. ↑ «Навального отправили под домашний арест». Lenta.ru. 2014 թ․ փետրվարի 28.
  213. ↑ Егоров, Иван (2014 թ․ փետրվարի 28). «Навального отправили под домашний арест и запретили общаться со СМИ». Российская газета.
  214. ↑ «Навальный из СИЗО отправился под домашний арест». NEWSru.com. 2014 թ․ մարտի 3.
  215. ↑ Навальному продлили домашний арест // Lenta.ru, 10.101.2014
  216. ↑ «Навального арестовали перед маршем/ Оппозиционер Алексей Навальный арестован на 15 суток». Gazeta.ru. 2015 թ․ փետրվարի 20.
  217. ↑ Дело Навального: больше года следователи искали «злой умысел» и не нашли… — Город Киров — Информационный портал г. Киров
  218. ↑ Освобождение Алексея Навального обжалует бывший соратник Никиты Белых
  219. ↑ «Карнаухов Сергей Сергеевич». Институт политики, права и социального развития МГГУ им. М. А. Шолохова. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 25-ին.
  220. ↑ «Уголовное дело в отношении Навального прекращено». Ридус. 2012 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 28-ին.
  221. ↑ «СК возобновил следствие по делу Навального». Lenta.ru. 2012 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 29-ին.
  222. ↑ «Переписка А.Навального и губернатора Н.Белых спровоцировала новый скандал в стане оппозиционеров». 1tv.ru. 2012 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 8-ին.
  223. ↑ «Госдума берет на контроль «дело Навального–Белых»». Известия. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 2-ին.
  224. ↑ «Алексею Навальному предъявлено обвинение в организации растраты имущества государственного унитарного предприятия «Кировлес»». СК РФ. 2012 թ․ հուլիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
  225. ↑ «Алексея Навального хотят лишить адвокатского статуса. Финам FM 24.10.12». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  226. ↑ 226,0 226,1 ЕСПЧ присудил Навальному €56 тыс. по "делу «Кировлеса» // РБК, 23 ФЕВ, 2016
  227. ↑ Отношение Навального и его защиты к обвинению по делу «Кировлеса»
  228. ↑ «Дело «Кировлеса» передано в Генпрокуратуру для утверждения обвинительного заключения Телеканал Дождь. 19.03.2013». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 20-ին.
  229. ↑ «Прокурор за день прочел 29 томов дела Навального, суд уже в апреле Телеканал Дождь. 20.03.2013». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 20-ին.
  230. ↑ Lenta.ru: На Вятке свои порядки
  231. ↑ «Последнее слово Алексея Навального Телеканал Дождь. 05.07.2013». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 6-ին.
  232. ↑ Андрей Козенко (2013 թ․ հուլիսի 18). «День рождения Манделы. Лидер российской оппозиции получил свой срок: репортаж «[[Lenta.ru|Ленты.ру]]»». Lenta.ru. {{cite web}}: URL–wikilink conflict (օգնություն)
  233. ↑ «А.Навальный приговорен к 5 годам лишения свободы». РБК. 2013 թ․ հուլիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
  234. ↑ «Суд приговорил Навального к 5 годам колонии». Дни.ру. 2013 թ․ հուլիսի 18.
  235. ↑ Александр Артемьев (2013 թ․ հուլիսի 18). ««Из блогера в неоспоримые лидеры». Реакция на приговор Навальному: первые мнения». Lenta.ru.
  236. ↑ Навальный приговорен к реальному сроку: пять лет колонии
  237. ↑ «Приговор Навальному стал главной темой дня для мировых СМИ». Lenta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 18. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
  238. ↑ «Посол США в России назвал процесс над Навальным политическим». Lenta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 18. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
  239. ↑ «Евросоюз осудил приговор Навальному». Lenta.ru. 2013 թ․ հուլիսի 18. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 18-ին.
  240. ↑ Собств. корр. Российский рынок акций обвалился после ареста Навального Արխիվացված 2021-12-01 Wayback Machine // Полит. Ру. — 2013. — 18 июля.
  241. ↑ «Навальный не стал обвальным для российской экономики | РИА Новости».
  242. ↑ «Акция сторонников Алексея Навального в центре Москвы привела к новому уголовному делу». ИТАР-ТАСС. 2013 թ․ հուլիսի 20. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 20-ին.
  243. ↑ «Приговор Навальному — это приговор мне» — «Свободная пресса», 18.07.2013
  244. ↑ Народный сход в день приговора Навальному — Грани.ру, 18.07.2013
  245. ↑ Спецоперации вместо правосудия
  246. ↑ Навальный получил условный срок
  247. ↑ «Алексей Навальный получил условный срок :: Политика». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  248. ↑ 248,0 248,1 «ЕСПЧ присудил Навальному и Офицерову компенсацию за дело «Кировлеса»» (ռուսերեն). ТАСС. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  249. ↑ ЕСПЧ нашёл в деле «Кировлеса» признаки политического преследования.
  250. ↑ «Дело «Кировлеса» возвращается в Киров: Приговор Алексею Навальному отменён. Он снова может участвовать в выборах — Meduza». Meduza. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  251. ↑ «Карточка дела на сайте суда». leninsky--kir.sudrf.ru. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  252. ↑ «Мосгорсуд отменил решение о взыскании 16 млн руб. с фигурантов дела «Кировлеса»». ТАСС. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  253. ↑ Суд признал Навального виновным по «делу „Кировлеса“» — Интерфакс, 08.02.2017.
  254. ↑ Навальный обжалует приговор по делу «Кировлеса». ՌԻԱ Նովոստի, 08.02.2017.
  255. ↑ Навального повторно приговорили к 5 годам условно. Deutsche Welle, 08.02.2017.
  256. ↑ Мухаметшина Е. (201-03-15). «Кировский облсуд вернул дело Навального в суд первой инстанции». Ведомости. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 31-ին.
  257. ↑ Дело № 22-590/2017. — Кировский областной суд
  258. ↑ Обухов А. (2017 թ․ մայիսի 3). «Приговор, мешающий Навальному стать президентом, утвержден Кировским облсудом» (ռուսերեն). Московский комсомолец.
  259. ↑ Корченкова Н. (2017 թ․ մայիսի 3). «Тяжкая статья отдаляет Алексея Навального от выборов». www.kommersant.ru.
  260. ↑ Дело № 22-871/2017. Кировский областной суд
  261. ↑ Дубровский А. (2017 թ․ մայիսի 3). «Навальный повторно обжалует в ЕСПЧ приговор по делу «Кировлеса»». Новая газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 3-ին.
  262. ↑ «Навальный обжаловал в ЕСПЧ повторный приговор по делу «Кировлеса» — Meduza». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  263. ↑ Алексей Навальный (2011 թ․ ապրիլի 18). «Вы обязаны потратить на этот ролик свои 14 минут». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 2-ին.
  264. ↑ «Дело № 2-7051/2011 ~ М-6212/2011». Люблинский районный суд города Москвы. 2011 թ․ հունիսի 29. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  265. ↑ Трифонов, В., Козенко, А. (2011 թ․ հուլիսի 18). «Алексею Навальному предъявили на миллион». Коммерсантъ. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  266. ↑ «Бизнесмен отсудил у Навального 100 тысяч рублей». Lenta.ru. 2011 թ․ հոկտեմբերի 17. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  267. ↑ «Возбуждено уголовное дело в отношении братьев Навальных по факту мошенничества и легализации денежных средств, приобретённых в результате совершения преступления». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  268. ↑ ««Ив Роше» посадит в России три миллиона деревьев и двух братьев Навальных?». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 6-ին.
  269. ↑ «Против Навальных возбудили дело». Российская газета. 2012 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  270. ↑ «Навальный объявил своё уголовное дело "виртуальным"». Lenta.ru. 2012 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  271. ↑ «О возбуждении уголовного дела против братьев Навальных». Эхо Москвы. 2012 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  272. ↑ Мосгорсуд отказался признать законным уголовное дело против братьев Навальных
  273. ↑ «Мемориал» признал Алексея Навального политическим заключённым.
  274. ↑ Навальный: «Взятием заложников меня не остановить»
  275. ↑ Прокуратура потребовала приговорить Навального к 10 годам колонии
  276. ↑ Адвокат подтвердил, что приговор Навальному огласят 30 декабря — Газета. Ru
  277. ↑ «Алексей Навальный получил 3,5 года условно по «делу Yves Rocher». Его брат — 3,5 года колонии». NEWSru.com. 2014 թ․ դեկտեմբերի 30.
  278. ↑ ВЕДОМОСТИ — Вадим Волков: Дело против правосудия
  279. ↑ Экономисты предупредили о негативных последствиях приговора Навальному :: Экономика :: РосБизнесКонсалтинг
  280. ↑ Приставы запретили Навальному выезд за рубеж — Slon Magazine, 08.10.15
  281. ↑ «Приставы ограничили выезд за рубеж Алексею Навальному за долг в 4,5 млн рублей». ТАСС (ռուսերեն). ТАСС. 2015 թ․ հոկտեմբերի 8.
  282. ↑ Ведомости (2017 թ․ հոկտեմբերի 17). «ЕСПЧ присудил братьям Навальным компенсации за дело «Ив Роше»». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  283. ↑ «ЕСПЧ: Алексея и Олега Навальных несправедливо осудили по делу «Ив Роше» — Meduza». Meduza. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  284. ↑ European Court of Human Rights (2017 թ․ հոկտեմբերի 17). «Постановление ЕСПЧ по делу Ив Роше». HUDOC - European Court of Human Rights. hudoc.echr.coe.int. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  285. ↑ «Верховный суд отказался отменять приговор по делу «Ив Роше»». Meduza. 2018 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 25-ին.
  286. ↑ «Навальный получил от правительства компенсацию по делу "Ив Роше"». Interfax.ru (ռուսերեն). 2018 թ․ օգոստոսի 2. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  287. ↑ «Россия выплатила Навальному 4 млн рублей компенсации по решению ЕСПЧ». Ведомости (ռուսերեն). 2018 թ․ օգոստոսի 2. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  288. ↑ «В ходе расследования уголовного дела о растрате имущества компании «Кировлес» возбуждено ещё одно дело». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  289. ↑ «А. Навальный о новом деле: СК просто придумал цифру в 100 млн». РБК. 2012 թ․ դեկտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  290. ↑ «Лидер СПС Никита Белых отрицает хищение средств фирмой Навального». Эхо Москвы. 2012 թ․ դեկտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  291. ↑ «Следствие установило факт незаконности получения Алексеем Навальным адвокатского статуса/ СК РФ». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 27-ին.
  292. ↑ «СК допросил Навального телепатическим методом. «PublicPost». 27.02.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 27-ին.
  293. ↑ «СК: Алексей Навальный получил адвокатский статус незаконно. «Коммерсантъ-Online». 27.02.2013». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 27-ին.
  294. ↑ ««Для прекращения статуса адвоката должны быть основания» Коммерсантъ-FM. 27.02.2013». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 27-ին.
  295. ↑ Кировская палата адвокатов подтвердила статус Навального Lenta.ru 27.02.2013
  296. ↑ Костин выиграл у Навального иск о защите чести, достоинства и деловой репутации
  297. ↑ Алексей Навальный пожаловался в Страсбургский суд
  298. ↑ Депутат Неверов подал в суд на Навального из-за имения тёщи Արխիվացված 2014-05-09 Wayback Machine. РБК, 2 апреля 2014.
  299. ↑ Иск Неверова к Навальному: Сергей Неверов. Радио «Эхо Москвы», 2.4.2014.
  300. ↑ Суд обязал Навального опровергнуть информацию о депутате Неверове // Российская газета. — 24.4.2014.
  301. ↑ Навального обяжут опубликовать опровержение сведений об имуществе Неверова
  302. ↑ Алексей Навальный оспорил в ЕСПЧ решения российских судов в защиту чести и достоинства единороссов // Ведомости, 21.11.2014
  303. ↑ Елена Мухаметшина Vedomosti.ru (2014 թ․ սեպտեմբերի 16). «Двум сотрудникам Фонда борьбы с коррупцией Алексея Навального будет предъявлено обвинение в краже картины».
  304. ↑ Навальный обвинил Ликсутова во владении активами через подставных лиц.
  305. ↑ Навальный нашел у заммэра Москвы Ликсутова кипрский офшор.
  306. ↑ «Ликсутов увеличил исковые требования к Навальному и Албурову до 3,5 млн руб» (ռուսերեն). ТАСС. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  307. ↑ Ликсутов отсудил у Навального 600 тыс. рублей
  308. ↑ «Такому «Антимайдану» явно есть, что защищать». Алексей Навальный. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  309. ↑ «Сенатор Саблин подал иск против Алексея Навального». antimaidan.ru. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  310. ↑ «Официально. О заявлении на меня движения «Антимайдан» по поводу «экстремизма»». Алексей Навальный. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  311. ↑ «408 тысяч рублей теперь придётся и на сенатора найти». Алексей Навальный. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  312. ↑ ««Яблоко» подало иск к Навальному на миллион рублей». Новая Газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  313. ↑ «Чо там у Кремля? Политинформация: объясняю всё про выборы». Алексей Навальный. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  314. ↑ ««Яблоко» отказалось от компенсации в 1 млн руб. по иску против Навального». РБК. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  315. ↑ «Суд удовлетворил иск «Яблока» к Навальному». Новая Газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  316. ↑ «Иск «Кировлеса» к Навальному на 16 млн рублей рассмотрят 23 октября» (ռուսերեն). Интерфакс. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  317. ↑ «Взыскать 16 165 826 руб». Алексей Навальный. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  318. ↑ «Суд отложил рассмотрение апелляции Навального о компенсации «Кировлесу»». РБК. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 16-ին.
  319. ↑ Навальный должен 2,1 миллиона «Кировлесу»
  320. ↑ В столичном МВД подтвердили информацию о возбуждении нового уголовного дела в отношении Алексея Навального, Эхо Москвы, 19.05.2016
  321. ↑ В отношении Навального возбудили уголовное дело, lenta.ru, 17.05.2016
  322. ↑ Фигурант «списка Магнитского» сообщил о возбуждении уголовного дела против Навального, newsru.com, 19.05.2016
  323. ↑ «Дерипаска, «его босс» вице-премьер и Настя Рыбка: новое расследование Навального в одном абзаце». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 10-ին.
  324. ↑ Навальный обвинил в коррупции вице-премьера Сергея Приходько(չաշխատող հղում)
  325. ↑ Inc., TV Rain,. «Навальный рассказал о «неформальных переговорах» Дерипаски и вице-премьера Приходько». Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 9-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  326. ↑ 326,0 326,1 Провайдеры в РФ заблокировали доступ к сайту Навального. dw.com
  327. ↑ 327,0 327,1 Дерипаска подал в суд на Настю Рыбку. rbc.ru
  328. ↑ 328,0 328,1 Роскомнадзор решил не блокировать YouTube за отказ удалять ролик Навального про Дерипаску. meduza.io
  329. ↑ Слуги Дерипаски, Приходько и Путина начали блокировать эту страницу. Алексей Навальный
  330. ↑ Ответ сторонников Навального Роскомнадзору. The Village
  331. ↑ «Навальный удалил ролик с расследованием о Дерипаске». РБК. 2018 թ․ փետրվարի 24.
  332. ↑ ««Учения прошли успешно»: Навальный удалил ролик с расследованием о Рыбке по требованию Роскомнадзора». Новая Газета. 2018 թ․ փետրվարի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  333. ↑ Роскомнадзор разблокировал сайт Навального
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսեյ Նավալնի» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսեյ Նավալնի» հոդվածին։
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալեքսեյ_Նավալնի&oldid=9809784» էջից